"Martelaar ben ik niet,
maar gewoon 'n democraat'
Ruimhartig zijn bij gebruik oude kerken
Interview
Leidse soldaat Aad Wijsman weigert
kernwapentaken en riskeert celstraf
VRIJDAG 27 MAART 1981
VARIA
PAGINA 17
Sjak Jansen
Wat gebeurt er wanneer je het gebruik van
kernwapens niet met je geweten kunt rij
men en je zodoende in het leger weigert
kernwapentaken te vervullen? Leidenaar
Aad Wijsman, gelegerd in 't Harde, pro
beerde dat verleden week uit en kreeg
prompt de marechaussee op z'n dak. Bin
nenkort moet Aad zich voor de krijgsraad
verantwoorden. Zijn zegje heeft hij ech
ter al klaar. Tegenover ons vertelde hij
het naadje van de kous.
t' HARDE Zes weken voorwaardelijke celstraf
hangen Aad Wijsman boven het hoofd, nu deze
27-jarige dienstplichtig militair uit Leiden heeft
geweigerd deel te nemen aan de site—wacht: de
wachtdienst in 't Harde waarbij soldaten een ter
rein bewaken, waar mogelijk kernwapens liggen
opgeslagen.
Aad Wijsman, gelegerd bij de
artillerie in 't Harde en lid
van het krijgstuchtondermij-
nende comité 'Soldaten te
gen kernwapens', wil niks te
maken hebben met kernwa
pens. Hij wijst ze resoluut af
omdat ze volgens hem geen
verdedigingswapens zijn en
slechts onnodig menselijk
leed veroorzaken.
„Het gebruik van kernwapens
is niet beheersbaar", aldus
Aad, „de gevolgen ervan voor
milieu en nageslacht zijn niet
te overzien. Kijk maar naar
Hirosjima en Nagasaki, waar
in 1945 de atoombom werd
gegooid. Nóg sterven daar
mensen tengevolge van de
toen vrijgekomen radio—ac
tieve straling."
Dreiging
Niet alleen het gebruik van
kernwapens is voor Aad Wijs
man volstrekt onaanvaard
baar, ook de opslag ervan.
„Daar kun je geen onder
scheid tussen maken", vindt
hij. „De opslag ervan is een te
groot gevaar voor de veilig
heid van de mens. Hoe goed
de beveiliging ook is, ze kan
nooit helemaal waterdicht
zijn."
„Eventuele kwaadwilligen
kunnen op een ontoelaatbare
manier mensen gijzelen,
chanteren of vermoorden. En
een kleine menselijke fout
kan tot verwoesting van de
mens leiden. Om onder die
dreiging te moeten leven is
ondraaglijk", zo oordeelt de
chemicus uit Leiden.
aad Wijsman: „Niet mijn ge
weten moet ter discussie staan,
maar het geweten van de maat
schappij. die plaats biedt aan
dat leger". (Foto Jan Drost).
Zijn geweten spreekt op dat
punt heel sterk. Dus zou je
verwachten dat Aad de dans
ontsprong door een beroep te
doen op de wet Gewetensbe
zwaren. Maar daar zag de Lei
denaar van af, omdat hij het
anti-militaristisch stand
punt huldigt dat niet het ge
weten van de dienstweige
raar ter discussie moet staan,
maar het geweten van de
maatschappij, die plaats
biedt aan dat leger.
Gevang
Reeds in augustus i
rig jaar had Aad daarover een
gesprek met zijn comman
dant. Daarin vertelde hij hem
zijn standpunt en pleitte hij
toen overplaatsing naar een
paraat onderdeel ter sprake
kwam - bewust voor een on
derdeel, dat niet met kernwa
pens werkt.
Echter: aan de site-wacht
moet ieder onderdeel gelo
ven. Daar is normaliter geen
ontkomen aan. Zodoende
sprak de commandant pre
cies een week geleden tot de
Leidenaar: „Wijsman, ik geef
je bevel op site—wacht te
gaan". Aad weigerde echter.
tot drie keer toe, en daarmee
was de zevende site—wacht-
weigering een feit.
De zes soldaten, die Aad Wijs
man in zijn daad voorgingen,
hebben dat moeten bekopen
met zes weken voorwaarde
lijk of wisten hun straf te ont
lopen door een beroep te
doen op de wet Gewetensbe
zwaren. Eén van hen. Ad
Hoogerwerf, werd in den be
ginne zelfs in het gevang te
Nieuwersluis gestopt.
Krijgsraad
Aad Wijsman, actief lid van de
vereniging voor dienstpucn-
tige militairen (WDM), ver
wacht dat hij over een week
of drie moet verschijnen voor
de krijgsraad. De VVDM zal
hem trouwens alle mogelijke
ondersteuning geven. De sol-
datenvakbond vindt dat mili
tairen het recht moeten heb
ben om kernwapentaken te
weigeren. De oplossing die
defensieminister De Geus
daarvoor aandraagt („Alle
atoomweigeraars het leger
uit"), wijst de WDM af.
„Niet de soldaten moeten
worden aangepakt, maar de
kernwapens", zo meent de
WDM.
Aad Wijsman overigens reKeni
op vrijspraak. „Dat vind ik
niet meer dan de plicht van
het gerechtshof. Ik hoop
maar dat het begrip kan op
brengen voor het feit dat ik
mijn uitgesproken mening al
vroeg heb verkondigd en dat
ik intensief en doelbewust
aan de discussie over kern
wapens heb deelgenomen."
Ondemocratisch
De Leidse soldaat zegt deze
principiële discussie over het
gebruik van kernwapens
(„Een eerly ke zaak") te zullen
uitvechten tot aan de Hoge
Raad „Begrip voor myn
standpunt is er wel. Hier in 't
Harde zelfs in ruime mate"
aldus Aad Wijsman.
„Trouwens", zegt hij, „volgens
opiniepeilingen is de meer
derheid van de Nederlandse
bevolking tegen kernwa
pens."
Daarom beschouwt hij het als
een ondemocratisch bevel
om dat terrein in 't Harde,
waar mogelijk kernwapens
liggen opgeslagen, te bewa
ken.
Nutteloos
In dat kader vraagt Aad zich
trouwens een aantal dingen
af. „Stél je met het eventueel
bewaken van een atoombom
niet een volgende generatie
in staat die bom later wel te
gebruiken? En ben je dan
niet mede verantwoordelijk
daarvoor? Is er een garantie
dat die kernwapens niet zul
len worden gebruikt? Zoja,
waarom zijn ze er dan? Waar
om is mijn bewaking dan
geen nutteloze zaak?"
„Als je de psyche van de mens
bestudeert", aldus Aad. „kun
je helaas niet garanderen dat
een persoon die vandaag
recht bij zinnen is. dat mor
gen ook nog is."
Aad Wijsman („Ik denk niet in
Oost—West termen, maar in
termen van duiven en havik
ken") zegt zich mede verant
woordelijk te voelen voor de
veiligheid van Nederland. En
vanuit dat gevoel zal hy even
tuele volgende kernwapenta
ken evenzogoed weigeren,
ook al beseft hy dat de voor
waardelijke celstraf van zes
weken, waartoe z'n voorgan
gers werden veroordeeld,
dan zal worden omgezet in
een onvoorwaardelijke.
Martelaar
Hij beaamt trouwens dat zes
weken voorwaardelijk niet
bepaald een onoverkomelijk
groot ofTer is. „Maar toch: je
krijgt een strafblad... Al ge
loof ik dat zulks, voor de
baantjes die ik ambieer, eer
der in m'n voordeel zal uit
pakken dan in m'n nadeel."
Gevraagd of hy ook zou weige
ren wanneer er zes maanden
onvoorwaardelijk op zou
staan, antwoordt Aad Wys-
man na lang nadenken en
welgeteld vier diepe zuchten:
Toch weigeren. Ja... Ik ge
loof namelijk dat, als je er zes
maanden voor de cel indraait,
je dan niet de martelaar bent
maar gewoon de democraat."
Ds. H. R. Blankesteijn: "in de leer bij onze vaderen../
"Voor de instandhouding van oude kerken en niet alleen
voor de restauratie zijn de staat, de burgerlijke ge
meente en de bevolking mee verantwoordelijk. Zij ontle
nen daaraan''een recht op medegebruik".
Dat is een van de tien stellingen die
ds. H. R. Blankesteijn, studiese
cretaris van de Professor dr. G.
van der Leeuw-stichting in Am
sterdam, heeft geformuleerd
voor de algemene vergadering
van de Vereniging van Kerk
voogdijen (op 25 april in
Utrecht). In die vergadering staat
de vraag centraal, hoe oude ker
ken in deze tijd gebruikt kunnen
worden, behalve dan voor kerk
diensten.
De Hervormde Kerk in ons land
bezit vele honderden historische
kerkgebouwen, waarvan het on
derhoud steeds zwaarder op de
kerkbegrotingen drukt. Restau
raties worden door gebrek aan
geld, zowel bij de kerk als bij de
overheid, vaak op de lange baan
geschoven, met het gevolg dat de
toestand van de gebouwen voort
durend achteruit gaat en de kos
ten van herstel als het er einde
lijk van komt haast niet meer
zyn op te brengen
Maar gelukkig wordt er in ons land
nog steeds driftig gerestaureerd,
waarbij de kerkgebouwen in ver
gelijking met de talloze andere
objecten zeker niet ongunstig af
steken.
Paar uur
Voor gerestaureerde kerken zijn
twee vragen erg belangrijk: gaat
de overheid meebetalen aan hun
onderhoud en wat kun je met
zo'n gebouw zoal doen? Immers,
als restauraties zulke kapitale
sommen vergen, is het dan nog
verantwoord, zo'n monument
een paar uur in de week alleen
voor kerkelijke doeleinden te ge
bruiken?
Over die vraag en over de moge
lijkheden van veelsoortig ge
bruik gaan de kerkvoogdijen
zich straks dus beraden. Zij heb
ben er direct belang bij, omdat
zij verantwoordelijk zijn voor het
beheer van de kerkelijke goede
ren en voor de besteding van de
bijdragen der kerkleden.
Een andere stelling van ds. Blan
kesteijn is dat de kerk een grote
mate van ruimhartigheidpast
als het gaat over de vraag wat er
buiten de zondagse eredienst in
een oud kerkgebouw kan gebeu
ren. "We kunnen in dat opzicht
veel leren van de man ier waarop
onze voorouders in de 16de en 17-
de eeuw met hun kerken omgin
gen". Kerken waren toen centra
van gemeenschapsleven.
Trouwens, eenzelfde ruimhartig
heid past bij de vraag, wat er tij
dens de kerkdienst kan en mag.
"Ook daarvoor kunnen we in de
leer bij onze vaderen", poneert
Blankesteijn.
Komt het tot een gezamenlijke be
heersvorm, dan zal de kerkelijke
gemeente zich wel moeten verze
keren van een permanente toe
gankelijkheid en een permanent
gebruiksrecht voor een deel van
het gebouw, bijvoorbeeld het
koor van de kerk of een kapel.
In een volgende stelling vraagt de
studiesecretaris van de Van der
Leeuw-stichting - dan minder
ruimhartig - aandacht voor be
paalde spanningen die het mede
gebruik van oude kerken kan op
roepen. Bijvoorbeeld een mede
gebruik door de overheid. "De
gemeente van Christus is van na
ture maatschappijkritisch en kan
dus in bepaalde kwesties dwars
op het overheidsbeleid komen te
staan".
Blankesteijn ziet ook in een grote
re aandacht voor het toerisme
een mogelijkheid om historische
kerken meer in de samenleving
te laten functioneren. Wat dat be
treft zou de kerk meer dan tot nu
toe aan "public relations" kun
nen doen.
Onbehagen
Volgens Blankesteijn worden ou
de kerkgebouwen ini de toe
komst belangrijker, omdat het
moderne ker-
Voor een vertegenwoordiger van
een stichting die zo'n duidelijke
invloed heeft gehad op de kerk
bouw in ons land na 1945 is dat
een merkwaardige stelling. Hoe
veel kerkbouwplannen heeft de
Van der Leeuw-stichting in de
loop der jaren niet op hun archi
tectonische. liturgische en ge
meentelijke kwaliteiten beoor
deeld.
Zeker in de steden, waar men ook
naar de meer "huiselijke", klein
schalige wijkkerk-om-de-hoek
kan gaan. zijn met name oude,
vaak veel te grote kerken niet
meer in trek. De afstanden tus
sen de wijken en het centrum
zijn ook te groot geworden. Het
bezoek aan de centrumkerken
heeft veelal een dieptepunt be
reikt, uitzonderingen daargela
ten.
Deze oude kerken mogen indruk
wekkend zijn en de herinnering
bewaren aan wat het kerkelijke
leven vroeger is geweest, voor
het tegenwoordige gemeente
werk zijn ze nauwelijks bruik
baar meer. Waarmee niet gezegd
is, dat ze voor het stadsleven in
het algemeen geen betekenis
meer kunnen hebben.
Sommige "moderne" kerken vol
doen ook niet aan de eisen, maar
dat is nog te verhelpen. Zonder
historische bezwaren kunnen ze
aan de behoeften worden aange
past, wat dan ook veelvuldig ge
beurt.
In zijn slotstelling vraagt ds.
Blankesteijn zich af, of grote
kerken in de wintermaanden
wel open moeten blijven. Dat
geldt zowel voor kerkdiensten
als voor andere activiteiten.
"Verwarming verslindt giganti
sche sommen. Bovendien is de
daarmee gegeven verkwisting
van energie nauwelijks te ver
antwoorden".
De algemene vergadering van
kerkvoogdyen 25 april in het
congrescentrum van de Jaar
beurs in Utrecht - mag zeker
een levendige gedachtenwisse-
ling hierover tegemoet zien. Er is
na de inleiding van Blankesteijn
een forum, waarvoor naast de
spreker de volgende personen
zyn uitgenodigd: ir. J. van der
Graaf, secretaris van de Gerefor
meerde Bond in de Hervormde
Kerk. mr. B. Plomp, tweede
voorzitter van de Vereniging van
Kerkvoogdyen en voorzitter van
het Leidse college van kerkvoog
den. en dr R. Steensma. weten
schappelijk hoofdmedewerker
aan de Groningse universiteit.
S J. de Groot
De Amsterdamse studentenpre
dikant P. Bijlefeld (hervormd) is
benoemd tot secretaris-binnen
land van de Nederlandse Zen
dingsraad Hy volgt ds. A. Rig-
ters op die vorig jaar met pen
sioen ging. Ds. Bijlefeld. zoon
van een zendingspredikant,
werkte eerst in Hoog karspel.
Daarna werd hy studentenpredi
kant.
Hervormde Kerk: beroepen te
Kralinftn G C. de Kruyf Rijnsa-
terwoude, te Hemelum (Fr kan
didaat S. Bloemhof Groningen,
te Woerden R.J. van de Hoe!
Hagderwijk; aangenomen naar
Dordrecht S Gerbrandy Naar-
den; bedankt voor Huizen en
Haatten J. Kooien IJsselstein,
voor Rhenen J. Gebraad Kat
wijk aan den Rijn. Gerefor
meerde Kerken; aangenomen
naar Dricsum (Fr.) kandiaat A.J.
Rotte Kampen Overleden: M C.
Koola (69) Dn Haai Wa la i
vormd predikant in Rumpt,
Broek op Langendijk. Gouda n
Den Haag. kerkvisitator in Zuid-
Holland en secretaris van het
MmliHoml--. van .1. i-.he
le Vereniging.
Rapport. De gereformeerde
ambtsdragers in deze regio (clas
sis) houden morgen in de Imma-
nuelkerk te Rijnsburg een confe
rentie waarop dr. H B Weijland,
secretaris van de synode van de
Gereformeerde Kerken, zal spre
ken over het rapport over het by-
belgezag dat de synode onlangs
hectt aangenomen.
De algemene vergadering van de
stichting Samenwerking Neder
landse Priester-religieuzen heeft
uitgesproken dat het ook tot de
verantwoordelykhcid van reli
gicuzen behoort, zich intensief
met de problemen van kern be
wapening en ontwapening in te
laten. Dat gebeurde in Heeswyk
waar priesterreligieuzen enkele
dagen byeen zyn geweest. De
vergadering kon zich vinden in
het adviesrapport "RK Kerk.
kernwapens en ontwapening"
van "Pax Chnsti" Nederland,
maar had ook behoefte aan een
eigen standpunt-omschryving,
waarin het karakter van het reli
gicus-zyn meer tot uitdrukking
komt.
