Science fiction in Holland
alle hoop op genezing...
Onhandig geknutsel met te moeilijk gereedschap
Boekenweekgeschenk
met ernstige toon
HAASBEEK
DENSDAG 25 MAART 1981
Auteur Henri Knap.
Het boekenweekgeschenk van 1981 is de novelle De Ronde van
'43 van Henri Knap. Dat herinnert aan de lunch in Rotterdam,
een paar maanden geleden, waar Henri Knap en Karei Jonck-
heere aanzaten. Twee grijze edelen tussen een drietal meisjes
van ik-weet-niet-meer-welke grote uitgeverij. Het gesprek ging.
over ridderordes, hoe en wanneer je ze dragen moest en het
verschil tussen een korporaal of een sergeant in de Huisorde van
Oranje Koburgh - beiden waren vermoedelijk minstens ser
geant-majoor. Geleidelijk kreeg de dialoog (geïnspireerd door
de lieve, lachende gezichtjes) het karakter van een speels duel,
een demonstratie van conversatiekunst. Jonckheerc was de
geestigste, maar Knap won het ongetwijfeld in gedurfde woor
dafleidingen, waarvoor de oude Jan de Vries zelf nog terugge
schrokken zou zijn. Het werd een onderhoudend steekspel van
de Zuidnederlandse en de Noordnederlandse geest, zowel in
taal als in temperament.
Daarom zou het boekenweekgeschenk wel een ironisch boekje,
gekruid met wetenswaardigheden en zinspelingen worden -
maar dat pakt anders uit. Het is een ernstig verhaal in 21 afleve
ringen, die sterk de stemming van een grauwe oorlogsdag met
wind en regen oproepen. Een jonge apotheker probeert een
joods kind voor desnoods één nacht bij vertrouwde personen
onder te brengen.
Het wordt een rondreis langs personen, die model kunnen staan
voor mensen ook uit onze huidige samenleving. Er wordt niet
betoogd, dat onze samenleving uit zulke totaal verschillende
soorten mensen bestaat, neen, de lezer leeft mee bij de typische
ontvangst door het bekakte, welgestelde sociëteitslid, de afge
meten, principiële schoolfrik, de meedogenloos harde bijbelle
zers. De kenschetsing van de personen is wat nadrukkelijk maar
levensecht.
Mischien zullen de smoesjes en de comedie van de bezochte lie
den overdreven lijken in het oog van een groep lezers. Een benij
denswaardige vergissing. Ieder die weieens in problemen heeft
gezeten en de reacties van zijn omgeving niet vergeten heeft,
weet, dat wij mensen geneigd zijn zo afwijzend te reageren. Dat
kan al gebeuren bij een actie om handtekeningen of e
ling voor een goed doel, laat staan als je inderdaad met
mens, een kind, in nood bij ze komt.
Dat is niet de hele waarheid, er is ook een promille mensen dat bij
gevaar en tegenspoed goud waard is, ook dat wordt duidelijk in
deze novelle. Henri Knap is een bekende figuur op de televisie
of voor de radio; dit boekenweekgeschenk bewijst een andere,
dieper mensenlijke kant van de sympathieke auteur.
BOUKE JAGT
(ADVERTENTIE)
/K
Ven Mandersloostraat 19
Alphen aan den Rijn
Telefoon (01720-) 73047
SPECIALIST IN BOEKEN
Alle informatie direkt verkrijgbaar
via computer-beeldscherm.
Antwoord terwijl u wacht.
't Is altijd zo heerlijk stil en rimpelloos geweest op
het Nederlandstalige Science Fiction-eiland. Geen
schrikwekkende toekomstbeelden, geen spoor van
galaktische fantasieën, niet de geringste angst voor
Tentakels aan het firmament, geen kommer om Ar
mageddon, geen visioenen van Eden. Geen dromen
van belwng. Al eeuwenlang torsen wij. vredige ei
landbewoners, de last van het heden, het gewicht
van de realiteit. Wie ploegt en zwoegt door god
vruchtige aarde heeft tijd voor vandaag, niet voor
morgen. Vredig eiland. Utopia.
Volwaardig
SF-liefhebbers, het is bekend,
koesteren met zorg een min
derwaardigheidscomplex
Nog onlangs, in een specifiek
SF-nummer van Literair
Paspoort (november/decem
ber 1980) verzuchtte Wim Gij-
sen. succesvol schrijver van
science fiction:
"Ik vermoed dat de
meeste Nederlandse auteurs
te kortzichtig zijn en te be
perkt in hun opvattingen wat
literair mag worden ge
noemd.
Daar verweert zich iemand die
zelfs niet aangevallen wordt,
mept een "miskend" auteur
wild naar een vermeende vij
and. Gijsen's panisch molen
wieken naar hersenschim
men kwetst enkel het luchtle
dige. Schelden doet geen
zeer, integendeel, de SF-au-
teur Gijsen verwondt hooguit
zichzelf en wat erger is -
de science fiction als volwas
sen letterkundig genre, door
tegen het eind van zijn artikel
De waaroms van een liefheb
ber met drek te werpen: "Het
is de vindingrijkheidhet ver
mogen om bizarre situaties te
scheppen die toch niet vol
strekt onmogelijk zijn, waar
door sf mij aanspreekt. In dat
opzicht steekt het gunstig aj
bij de Nederlandse romanli
teratuur. die te vaak riekt
naar zelfbeklag, eindeloos in
dezelfde cirkeltjes ronddraait
en waarschijnlijk best gemist
kan worden. Neem nou Wol
kers eens, toch zelf al aardig
op leeftijd en nog altijd met
pappa in de weer. Of de
doodsbange Maarten 't Hart,
dezelfde probleempjes in
weer een zwerm andere vo
gels verpakt. Ach goeie God,
denk ik wel eens. waarom
dan niet grondig in therapie
gegaan. Het zou zo n stuk
schelen en alles wordt zoveel
gezelliger".
Zelfbeklag! Gebalk van een
ezel, verontwaardigd omdat
de steen zijn excuses niet
aanbiedt.
Minachting
De minderwaardigheid van
science fiction is alleen een
feit voor SF-beoefenaars die
niet geloven in eigen kunnen.
Want interesse van "buiten:
staanders" is er genoeg, dè
laatste jaren. Er is zoveel SF
geschreven door belangrijke
Nederlandse literatoren (van
Bilderdijk tot Vestdijk en
Bordewijk, van Ruyslinck tot
Hamelink) dat hier van min
achting geen sprake kan zijn.
Dat Gijsen doelt op specifie
ke SF-auteurs is duidelijk,
maar wat bewijst hij daar
mee? Hooguit hun literaire
beperkingen. Welaan, wie
met de mond schildert be
heerst een ander kunstje dan
wie de Nachtwacht penseelt.
Voor de laatste heeft het pu
bliek terecht meer belang
stelling en geld over. Toch
trekken de typische SF-
handstandjes ook op dit ei
land van boeren, burgers en
buitenlui nogal wat toe
schouwers.
Het afgelopen jaar verscheen
bij Bruna alweer het 5e SF-
jaarboek Ganymedes met
verhalen van 21 vaderlandse
auteurs die naar vermogen
de moderne mens en zijn
toekomst beschreven heb
ben. Met de woorden van sa
mensteller Vincent van der
Linden: "De astronaut van
nu staat er wat ambivalenter
tegenover. Hij neemt zijn ei
gen problemen mee naar de
sterren. Zijn vijanden zijn
niet meer de grillige buiten
aardse levensvormen, maar
de eenzaamheid, de op de loer
liggende waanzin, de existen
tiële zinloosheid van zijn on
derneming. Wie op de aarde
blijft wordt geconfronteerd
met de SF-parallellen van mi-
lieumisbruik, godsdienstli-
rannie, gezondheidsdwang,
consumptiedruk, defensiege-
weld
Actuele zaken dus, veelal met
intelligentie onderkend en li
terair vermogen onder woor
den gebracht. Dat Wolkers en
't Hart van deze concurrentie
niet wakker liggen wie zal
daar wakker van liggen, Wim
Gijsen uitgezonderd?
Feministisch
En er is meer aan de hand. Ook
aan ons zo geïsoleerde SF-ei-
land is de vrouwenemancipa
tie niet voorbijgegaan. Nie
mand zal uitgeverij De Arbei
derspers van trendvolging of
platte hebzucht durven be
schuldigen toen ze onlangs
een nieuwe SF-bron aanboor
de: feministische science fic
tion. Wel mag, terzijde, de AP
verweten worden nooit eer
der aandacht aan het genre
besteed te hebben. Enfin.
Een nieuwtje. Vrouwen en
SF. De in de SFEM-reeks ver
schenen publikaties zijn al
leszins de moeite waard.
De vrouw-man van Joanna
Russ (AP, f21,50) laat vier
vrouwen uit parallelle werel
den samenkomen, ieder een
produkt van de strijd tussen
man en vrouw. Een beetje in
gewikkeld, maar prima ge
schreven. Dames kunnen
minstens zo goed schrijven
als heren, óók en misschien
juist op SF-gebied.
Dat blijkt ook uit Kate Wil-
helms De tijd van de jene
verbes (AP, f 24,50) en vooral
uit de 12 SF-verhalen "van
vrouwen over vrouwen", ge.-
schreven tussen 1950 en 1973.
door Pamela Sargent gebun
deld als Vrouwen in Wonder-
Een illustratie uit de "Duin"-trilogie van Frank Herbert.
land (AP, f24,50) Wel zeer.
ook literair, de moeite waard!
Een nieuwe, interessante en
zeker eigentijdse SF-ontwik-
keling die binnenkort een
vervolg krijgt met Octavia E.
Butler s De Patroonmcester
(ca. f21,50) en Hazegrauw
SFEM-reeks
derspers.
Uitstekende ei
informatieve
artikelen over dit onderwerp
kan men overigens in enkele
recente tijdschriften aantref
fen: in het boven beschreven
Literair Paspoort-SF-num-
mer een boeiende beschou
wing over Vrouwen, litera
tuur en science fiction van
Ton Koster, terwijl ook het
toonaangevende SF-tijd-
schrift Holland SF onder
redactie van Annemarie
Kindt aan Vrouwen en SF
een speciaal nummer wijdt
(november/december 1980).
Complex
In dit verband kunnen we nóg
een bepaalde ontwikkeling
signaleren. Bekend is dat toe-
lichters van SF-literatuur
verschillende omschrijvin
gen voorstaan. Zo moet, vol
gens Volkskrant-publicist Jo
Dautzehberg, de "science"
beslist de "fiction" complete
ren, anders hebben we enkel
te maken met "toekomstige
avonturenverhalen, histori
sche romans (door middel
van een tijdmachine), griezel
verhalen en vooral onzin" (uit
de beschouwing Science fic
tion en wetenschap van
1976). SF is - nog steeds vol
gens Dautzenberg - een
"genre dat zich bezighoudt
met de mogelijkheden van
wetenschap en techniek", zui
vere SF "wil de mogelijkhe
den van wetenschap onder
zoeken en speelt derhalve bij
na steeds in de toekomst". Ne
derlandse purisme m.i., en
een overduidelijke versimpe
ling van een bijzonder com
plexe literatuursoort.
SF is nog door niemand af
doende gedefinieerd, zeker
niet waar vele auteurs, uitge
vers en lezers niet malen om
enige "wetenschappelijke"
inbreng. SF is waar SF op
staat, of het nu gaat om we
tenschappelijke verbeelding
(ruimteschepen met huppele
pup-aandrijving), fantasti
sche verhalen (vechtsporten-
de helden/heldinnen, blik
semende tovenaars, klau
wende monsters) of griezel-
lectuur (bleke maan. jagende
wolken, Dracula in aantocht,
rammelende ketenen). Voor
al de "fantasy" is hier popu
lair en in opmars.
Vooral de moderne SF-schrijf-
sters lijken uit te blinken in
dit subgenre dat veel, maar
lang niet alles, gemeen heeft
met het sprookje. Ursula Le
Guin wordt unaniem be
schouwd als een top-auteur,
óók op het Nederlandse SF-
eilandje, getuige de Spec
trum-herdrukken van haar
Aardzee-trilogie. Ballings
planeet en De Shing-begoo-
chcling (f 14,50 en tweemaal
f7,50) of de 4c druk van De
linkerhand van het duister
Meulenhoff, f 13,75). On
danks de prijs zal ook Le
Guin's nieuwe, alternatief-
historische Orsiniaanse ro
man Malafrena (Het Spec
trum, f 34,50) verrukte kopers
lokken. Door de soms vnj ho
ge moeilijkheidsgraad en "li
teraire" kwaliteit van haar
boeken bereikt ze niet het
maximale aantal Nederland
se SF-lezers, een prestatie die
wel geleverd wordt door col
lega Jack Vance.
De kleur en inventiviteit van
zijn werk, sterk contraste
rend met de druil van alle
dag, heeft hem tot de best
verkochte SF- en Fantasy-au-
teur in Nederland gemaakt.
Handenwrijvend kondigt
Meulenholï Het Boek der
Dromen (f 12,90) aan. het lang
verbeide 4e en laatste deel
van Vance's Duivelsprinsen-
serie. Tezelfdertijd benoemt
deze uitgeverij, met haar SF-
uitgaven vurig en vakbe
kwaam aan de weg timme
rende. de maand mei tot
Meulenhoff SF Maand, een
publiciteitsstunt voor de
bockhandel. Linnen draag
tasjes, voordeelpakketten, li
merickwedstrijden en pu-
blieksfolders. De AH van de
SF. Vooruit maar!
Terug naar vrouwen-SF. Als
een komeet is de laatste paar
jaar fantasy-schrijfster Ta-
nith Lee omhooggeschoten.
Haar wondere geschiedenis
sen, vol subtiele humor, he
roïsche dreiging en - verrij
kend element - lichtvoetige
erotiek, doen niet onder voor
die van Vance. Een bijzonder
talent, zoals bleek uit diverse
vertalingen waarvan Heerser
van de nacht (Meulenhoff
1980, f 13,50) tot nog toe mijn
favoriet is. Meer werk is op
komst: het vervolg Meester
van de dood bijvoorbeeld
(Meulenhoff, f 16.50), terwijl
bij uitgeverij Gradivus zo
juist Sabella is uitgegeven.
Frill(?r, maar even veelbelo
vend is Phyllis Eisenstein
wier sierlijke verhalenbundel
(alweer Meulenhoff, f 13.50)
dezelfde onnavolgbare eroti
sche charme vertoont
Wedstrijd
In Nederland verachting voor
science fiction7 Gebrek aan
belangstelling? De nationale
SF-verhalenwedstrijd om de
King Kong Award (KKA),
geleid door Peter Boonstra
en Atte Dijkema dnlichtin-
gen: Viveportenstraat 27 IV,
Amsterdam), floreert met
steun van de landelijke SF-
uitgeverijen, kent een hoofd
prijs van minimaal f 1000,- en
is uitgebreid met de Arend
Fokke Simonszprijs voor
langere verhalen. De KKA-
organisatie verstrekt boven
dien jaarlijks een fraaie bun
del met de beste SF-inzen-
dingen. Het recentste
KKA'80-exemplaar te bestel
len bij A. Dijkema voor
noemd (flO,- op giro
3221814). De Amsterdamse
vereniging TERRA houdt op
9 mei a s. haar jaarlijkse SF-
dag in de RAI, waar tussen de
500 en 1000 mensen verwacht
worden.
En als klapstuk: van 28 t/m 30
augustus a.s. organiseert het
NCSF (Nederlands Contact-
centrum voor SF) i s m de
Rotterdamse Kunststichting
de meerdaagse SF-manifesta-
tie HILLCON '81 .Benelux-
con 8 in het Atlantahotel te
Rotterdam (informatie: H.
van der Zee, Sneeuwgans 6,
Nieuwegein). Eregasten: Fre
deric Pohl, Jack Vance en
Kate Wilhelm...!
Bovendien wordt gedurende
dit super-SF-weekend de
jaarvergadering gehouden
van World-SF, mondiale ver
eniging van SF-professio-
nals. Dat betekent de aanwe
zigheid van talloze buiten
landse kopstukken als John
Brunner, Pierre Barbet, Sam
Lundwall. Harry Harrison,
Marion Zimmer Bradley,
Chris Priest onder andere
Een uniek SF-jaar voor Ne
derland. dat daarmee voor
goed uit zijn isolement ver
lost wordt. De tijden van zelf
beklag zijn voorbij, Gijsen.
Er is hoop op genezing, ook
voor Nederlandse SF-au-
teurs. Flink blijven oefenen
Wat is het verschil tussen literatuur en lectuur?
Waar ligt de grens7 Vragen die zorgen voor een
flinke Babylonische spraakverwarring. Liever
zou ik het probleem omzeild hebben. Maar het
boek Alle maskers af van Robert Cormier
dwingt tot een stellingname.
Alle maskers af komt uit de 14+-serie van Lemnis-
caat: verhalen speciaal geschreven voor jonge
mensen. Vaak met een aantrekkelijk thema dat
ook ouderen zal aanspreken. In zekere zin geldt
dat ook voor Cormiers boek met als onderwerp
een (heel geloofwaardige) gijzeling
Vier terroristen, waaronder de 16-jarige onzekere
Miro, houden een bus met schoolkinderen gegij
zeld en stellen extreme voorwaarden. De onder
handelingen verlopen traag en maken de terro
risten nerveus. Zij aarzelen niet hun eisen kracht
bij te zetten door éën van de gegijzelde kinderen
te doden. Dan volgen de gebeurtenissen elkaar
razendsnel op.
De schrijver maakt het de lezer (en zichzelf) niet
gemakkelijk. Hij vertelt zijn verhaal in de vorm
van flash-backs bij monde van verschillende per
sonen die bij de gijzeling betrokken zijn. Zoals
het meisje Kate Forrester dat de pech had de
schoolbus te besturen op het moment van de gij-
zelingsaktie. En Miro Shantas, de jonge terrorist,
die eerst overtuigd is van het goede van zijn
daad, maar langzamerhand al zijn schijnbare ze
kerheden ziet wegvallen. Zo wordt het verloop
van de gijzeling vanuit verschillende invalshoe
ken benaderd. Tussen die fragmenten door loopt
als een rode draad het relaas van Ben Marchand.
zoon van de generaal die de onderhandelingen
met de terrroristen leidt.
Tot zover prima. Maar dan gaat Cormier in de fout.
Van spannende lectuur wil hij Literatuur maken.
Hij heeft bijvoorbeeld begrepen dat je de karak
ters van de hoofdpersonen geloofwaardig moet
maken en uitdiepen. Om dat te bereiken maakt
Cormier het verhaal van Ben tot een verward,
emotioneel betoog met doodvermoeiende stacca
to-zinnetjes die hij als een mitrailleur op je af
schiet. Vol ouwelijke opmerkingen en hoogdra
vende beeldspraak. 'Mijn moeder is uitermate
vrouwelijk''Ik ben een skelet dat met zijn bot
ten rammelt, een geest die hol in zijn vuistje
lacht, een vogelschnkker wiens strooien hoed
besmeurd is met bloed''En die zoete sprong in
het niets wagen, terwijl de wind door de tunnel in
mijn borst huilt en door het gat in mijn hart'... Dit
zijn dus de 'geloofwaardige' bespiegelingen van
een jongen van pakweg 17 jaar.
Te pas en te onpas gebruikt Cormier zijn niet mis
selijke beeldspraak om zijn woorden kracht bij te
zetten. Dat levert vergelijkingen op om van te
knarsentanden. 'Een gil kwam als een groot vuur
uit haar mond'.... 'De hitte drukte op de bus als
de warme hand van een reus' 'Haar zorgvuldig
uitgekiende volgorde was verstoord en kletterde
als een zak knikkers op de grond 'Zijn revol
ver glipte als een stuk zeep uit zijn hand
Cormier knutselt met gereedschap waar hij nog
lang niet aan toe is. Jammer want juist wanneer
hij niet nadrukkelijk quasi-literair bezig is. over
tuigt hij het meest. Bij vlagen weet hij snelle flit
sende actie heel goed te combineren met een
knappe beschrijving van de innerlijke gemoeds
toestand van de betrokkenen. Op zulke r
ten is hij wel degelijk in staat op de lezer
doordringend sfeerbeeld over te brengen. Dan
laat hij zien dat een gijzeling alle betrokkenen,
slachtoffers en terroristen, in sterke mate aan
grijpt en beïnvloedt. Hoe er van mensen mis
bruik wordt gemaakt. Hoe op een gegeven mo
ment iedereen met zichzelf wordt geconfron
teerd en verantwoording voor zijn daden moet
afleggen. En dan gaan 'alle maskers af. Ironisch
genoeg geldt dat ook voor Robert Cormier zelf.
Alle maskers af is gewoon een spannend boek. al
pretendeert het meer te willen zijn Wie het niet
al te kritisch leest, kan er best genoegen aan bek
ven. Ook ik heb tot mijn verwondering Cormiers,
verhaal van begin tot eind redelijk geboeid gele
zen. Ondanks alle bezwaren. Zouden literatuur
en lectuur dan toch eh
Science fiction
Anton Quintana heeft zijn grootste bekendheid te
danken aan het schrijven van tv-serfcs VOOT de
jeugd zoals Kris Pusaka en Duel in de diepte
Onlangs verscheen De IJzeren Harp. zijn derde
verhalenbundel. Een mengeling van 25 histori
sche, eigentijdse en science fiction vertellingen
rond één centraal thema: de confrontatie tussen
twee uitersten. Een gegeven dat Quintana op ver
rassende en gevarieerde wijze uitwerkt Bijvooi
beeld in ontmoetingen tussen twee totaal ver
schillende werelden, volkeren of beschavingen.
maar ook simpelweg in een treffen tussen tegen
gestelde karakters of krachten.
Quintana heeft een grote verbeeldingskracht. He
laas wil hij soms 'te mooi' schrijven, en slaat
door. Een aantal vertellingen verzuipt in een on
nodige omhaal en overdaad aan woorden. Ook is
de schrijver dol op raadseltjes en begint zyn ver
halen soms met opzet vaag en onduidelijk Waar
schijnlijk om de spanning zo lang mogelijk jst
te houden Zijn lezers bezorgt Quintana op deze
manier wél de nodige hoofdbrekens omtrent de
vraag 'over wie heeft-ie het nou'.
Quintana's toekomstverhalen maken de meeste in
druk. Hier komt het beeldend vermogen van de
auteur het beste tot zijn recht, werkt hij zijn the
ma overtuigend en spitsvondig uit, en creeert zo
volwaardige science fiction
Het verhaal Na zeshondcrduizend jaar heeft mijn
persoonlijke voorkeur: een verrassende ontkno
ping en sterk suggestief taalgebruik Quintana
steekt in deze vertelling de draak met de onweer
staan bare menselijke behoefte alles te willen ver
klaren. Ook verschijnselen die ons begripsver
mogen te boven gaan
Ondanks zwakke punten reken ik De IJzeren Harp
tot de betere verhalenbundels. Met genoeg kwah
tut cn boeiend geschreven verhalen om het boek
voor iedereen boven de 12 jaar interessant te ma
ken. Voor herhaling vatbaar, zeker wat Quinta
na's science-fiction verhalen betreft.
Uitg. Van Goor, f 16,90.
MARGOT KLOMPMAKER
