Nieuwe poëzie
kent schaarse
hoogtepunten
Boeken zijn pakjes roomboter
Bruna-verkoopleider Nagelkerken:
BOEKENWEEK BIJ
BOEKHANDEL DE KLER-LEIDEN
zandvliet*
rOENSDAG 25 MAART 1981
loe voelt de gemiddelde Nederlander zich als bezoekers
hem met een dichtbundel in de hand betrappen? Nogal
opgelaten, want poëzie heeft iets sentimenteels, iets ho
peloos ouderwetsch, iets aenstellerigs. Hele volksstam
men verlaten de schoolbanken zonder ooit een gedicht,
laat staan een bundel te hebben gelezen. En dat is niet
alleen in Nederland, maar in heel West-Europa (uitge
zonderd Portugal misschien) het geval. Poëzie heeft de
slag om de populaire kunst allang verloren; in de emo
tionele behoeften van de lezers wordt door muziek er
lied meer dan voldoende voorzien.
e zou de mensen eens de kost
moeten geven, die poëzie een
achterhaald verschijnsel vinden.
Maar er is nog een rest van die in
vroeger eeuwen oppermachtige
poëzie over. De moderne poëzie
is gevoelspoëzie. Die lyriek
wordt door een select groepje
poëzieminnaars heel hoog ge
schat; de poëzie blijft een tijdver
drijf voor enkele fijne luiden, zei
Du Perron - hetgeen die enkele
fijne lieden natuurlijk niet belet
elkaar te verketteren en in de
ban te doen. Hoe staat het met de
nieuwste poëzie? Een inventari
satie ter gelegenheid van de boe
kenweek.
Voorgeschiedenis
Zoals bekend begint de moderne
dichtkunst omstreeks 1880. Zij
ontwikkelt zich in vier golven.
Golftoppen liggen rond 1890,
1915, 1935 en 1950. De eerste golf
- de Tachtigers - en de laatste
golf - de Vijftigers - hadden een
revolutionair elan, maar dat
heeft met kwaliteit niet zoveel te
maken. Omstreeks 1915 treden
eminente dichters als A. Roland
Holst, M. Nijhoff en J. Bloem op.
In de golf van 1935 vinden we J.
Slauerhoff en Willem de Merode;
kortgeleden werden zijn Chinese
Gedichten in een mooie bundel
uitgebracht.
Bewerker J. Werkman zorgde voor
een goede toelichting, waarin
vaak de Duitse vertaling, die
door De Merode geraadpleegd
werd, wordt geciteerd. Jammer
dat Werkman meent dat "Kai
ser" een Chinese naam ig: Kaiser
Wu-Ty, enz.; dat roept boze ver
moedens op, zowel omtrent zijn
kennis van het Chinees, als van
het Duits. Dank zij C.R.M. is het
een fraaie en betrekkelijk goed
kope bundel geworden. De mo
narch van de moderne poëzie is
natuurlijk Gerrit Achterberg,
een zeer ernstige, geniale dich
ter. Hij schreef in klassieke vor
men juist in de tijd, dat de revo
lutie van Vijftig aan de gang was.
Spoor van Vijftig
De laatste golf was de revolutie van
Vijftig. Hoe gaat zoiets in z'n
werk? Onder de rebellenvlag
klimmen heel wat meelopers
naar te hoge plaatsen, voormali
ge wapenbroeders krijgen ruzie
en de meeste voormannen schit-
teren even en doven dan uit. Dat
betekent dat die voormannen
een tiental sublieme verzen
schrijven, om dan tientallen ja
ren hun eigen weduwe te zijn en
zich deftig terug trekken in een
dor tijdschrift, dat hun voort-
druppelende retoriek eerbied be
toont.
Hun invloed duurt nog voort. Aan
de Vijftigers is een grote verrui
ming in de woordkeus te dan
ken. Zowel het absurde, fantasti
sche woord, als het gewone, plat
te woord werd in het vers opge
nomen. Praktisch elke dichter
boven de vijfentwintig is in de
trant der Vijftigers begonnen.
Ook al omdat de Vijftigers twee
vormen naast en door elkaar ge
bruikten.
De ene vorm is de raadselachtige
stijl: De gezegende drempel is een
verheugde schoorsteen/zij zit op
haar spitse tiroler lippen (Luce-
bert). De andere vorm is de na
drukkelijk gewone: Ik zeg het
maar vooruit/ik vertegenwoor
dig niks, al die... (Kouwenaar).
Er zijn nog heel wat dichters die op
die oude manier doorgaan: o.a.
Harry ter Balkt, die omstreeks
1970 de aandacht trok door zijn
onstuimige Boerengedichten. In
1980 kwam van hem Waar de
burchten stonden en De snoek
zwom uit. De laatste loot aan de
oude tak is Hans Tentije, wiens
bundel Wat ze zei (1978) alom er
kenning vond.
Maar het maniertje van Vijftig is
natuurlijk gemakkelijk na te
doen. In 1980 werd er de aan
dacht op gevestigd, dat er sprake
is van een verstikkende situatie,
omdat de progressieve trant van
dertig jaar geleden het gedwon
gen keurslijf van nu is geworden.
De prachtige gedichten van een
Vasalis krijgen daardoor minder
aandacht dan zij verdienen.
Kentering
In de zestiger jaren brak een slech
te tijd aan. Het werd de mode om
de meest banale uitdrukkingen,
desnoods kladjes of probeersels
uit een typemachinewinkel voor
poëzie door te laten gaan. Met
schaar en lijmpot kon je al dich
ter worden: ready-mades, poëzie
is informatie. Emotie was niet in
tel, banaliteit werd een verdien
ste, en het resultaat werd er dan
ook naar. Stomvervelende tekst
jes verbrokkeld over korte regel
tjes, die noch poëzie, noch lyriek
waren. Non ragionam di lor, la
ten we niet van hen spreken,
maar zie en ga voorbij.
Gelukkig kwam in 1968 een kente
ring dank zij Gerrit Komrij.
Komrij is thans een gevreesd kri-
tikus en bloemlezer, maar hij
heeft enkele gedichten geschre
ven, die een groot dichterschap
beloofden: Aan Tafel, Droom,
De Apollo van Elephantinopolis
en Een Avondje met de Tantes.
Door grapjes die te vaak op sex
of stofwisseling sloegen, en voor
al door de angst zich werkelijk
bloot te geven, is die belofte niet
vervuld.
Eer plant men bomen op de weg,
eer zal men kakken in zijn hoed,
dan dat ik u mijn ziel blootleg en
zeg, wat ik thans lijden moet.
Jammer. Komrij herstelde het
ritme, de zin en gaf een losser
rijm. Van hem stamt de medede-
ling: Ik ben een vlieg, kruip gul
zig in de aars van paarden en
kom er schuchter uit. Onder de
indruk steeds van al het waars
en de verbazing die mijn horizon
verruimt.
Zeer grappig, nietwaar? Dertien-
tot vijftienjarigen slaan hun
knieën af (van het lachen), zeker
als er weer poep of geil in voor
komt. Mede door Komrij is daar
na de humor in dicht of ondicht
een soort allesreiniger geworden.
We hebben over anecdotische
dichters niet te klagen: Wee-
moedt, Rawie c.s. Poëten die
geen hogere eerzucht kennen
dan als conferencier te eindigen.
Men moet Weemoedt eens lezen
en direkt daarop gedichten van
Pierre Kemp lezen: het is alsof je
na een slok thee cognac drinkt, 't
(ADVERTENTIE)
JOHN
■.T^ MOESKER
BOEK- EN KANTOORBOEKHANDEL
VOORSTRAAT 1 - VOORSCHOTEN
BINNENKORT
ÓÓK IN LEIDEN (Z.-W.)
KENNEDYLAAN5
heeft dezelfde kleur bijna, maar
de smaak... Door de flauwe kul
zou je vergeten, dat Komrij ooit
een dichter was.
Traditie
De traditionele versbouw heeft
toch een eerherstel gekregen.
Jan Kal maakte knappe sonnet
ten. De belangrijkste traditionele
poëzie is echter geschreven door
Ida Gerhardt, die de P. C. Hooft-
prijs 1979 kreeg. De kroon op een
sinds 1961 groeiende waarde
ring. Tallozen kennen Het Caril
lon en De Paarden. In 1980 ver
scheen van haar Het Sterre-
schip. Daarin staat het gedicht
Onder Gorcum. over een toren
haan boven de stad van de Maas
en de Waal met de slotregels:
...vogelvrij zijt ge voor nood en ge
weld.
Het zijn de sterken die bloot zijn ge
steld,
die buiten staat zijn de Geest te
weerstaan.
godlof verslagen en niet te ver
slaan.
Stormen en onweren trekken wij
Tekst;
Bouke
Jagt
Haar tegenpool in ongeveer alles is
C. Buddingh', die sinds 1953 met
alle winden weet te zeilen. Vijfti
gers kunnen komen. Zestigers
vergaan, maar doodleuke Kees
blijft altijd doorgaan, let op mijn
woorden. Toch moet iemand die
Buddingh's werk overziet, toege
ven. dat hij zichzelf is gebleven,
de mode is meer/iaar hem toege
groeid dan andersom. Van hem
verscheen verleden jaar Verzen
van een Dordtse Chinees. Hu
moristische, soms licht weemoe
dige gezapige lyriek, die er graag
beroemde schrijvers bijsleept.
Voorlezing op schorre, zeurige
toon schenkt deze poëzie een ei
gen bekoring. Bijna altijd de
moeite van het lezen waard,
nooit van grote allure
Nieuwse bundels
J. B. Charles publiceerde De Blau
we Stoel, de 13de bundel sinds
1943. Van J. Hamelink verscheen
Responsoria, de 7de bundel
sinds 1973. Zwarte Rozen heet
een bundel van Robert J. Blom.
volgens de achterflap "ge
huwd met Charlotte" en voorma
lig correspondent/recensent van
een dagblad uit Alphen. In Te
leurstelling zegt hij dreigend:
Daarom zal ik schrijven tot de
laatste boom en mijn bloed als
inkt gebruiken. Er staat ons dus
nog wat te wachten.
Maar wat heb je nou aan poëzie, als
zo weinig mensen die lezen en
kopen? Tegen de concurrentie
van lied en muziek valt toch niet
op te tornen, het is godbetert al
zover, dat velen een liedtekst in
het Engels mooier vinden dan in
hun moedertaal. Nu is het aantal
lezers een bedriegelijk zaakje: je
hebt massa-boeken, er zijn com
merciële boeken en artistieke boe
ken.
Poëzie hoort tot die artistieke uit
gaven - de massa doet alleen aan
poëzie omstreeks sinterklaas.
Die artistieke boeken zijn bijzon
der belangrijk. Massa-boegen
voorzien in een behoefte, zijn on
persoonlijk, gemakkelijk en ver
anderen niet, ze brokkelen af,
omdat de massa log en traag de
trend van de commerciële boe
ken volgt. Commerciële boeken
zyn populair, genuanceerder
maar veronderstellen enige ken
nis en gewenning.
PAGINA 25
Alleen de artistieke boeken ver
nieuwen zich steeds weer; ze zijn
sterk persoonlijk, maar vergen
redelijk wat kennis en concen
tratie. Hun vernieuwingen wor
den - behoorlijk afgezwakt -
door de commerciële boeken ge
volgd. Zo kan een duidelijke in
vloed aangewezen worden, die
de poëzie uitoefent op de recla
metaal. de kleinkunst en de om
gangstaal op den duur.
Verwachtingen
De kleine groep dichters en Jcf-
hebbers van de dichtkunst vor
men zowel bezielende kernen,
als bazelende sekten. De con
troverse Vijftigers-Komrij laaide
zo hoog op, dat om een bloemle
zing een proces volgde, dat in
maart 1980 door de oude contra
revolutionaire verloren werd. Er
is dus leven genoeg in de brou
werij.
Er moet wel gewaakt worden tegen
een veelgemaakte fout, ook van
recensenten. Velen menen, dat
de kwaliteit van proza of poëzie
uitzonderlijk hoog moet zyn, an
ders moet men het niet laten ver
schijnen. Stel je voor. dat je die
norm aan sport zou opleggen: al
leen sport toelaten, als er records
gebroken worden - dat betekent
dus géén sport. Middelmatige
kunst is de kweekbodem voor
hoogtepunten. Hoogtepunten
zijn schaars, ook in het werk van
een dichter. We mogen hopen op
komende gedichten van H. ter
Balkt of Hans Tentije. De bundel
Wat blijft komt nooit terug, van
de 55-jarige J. Eijkelboom werd
in 1980 voor de derde maal her
drukt. Een nieuwe bundel van
Lucebert wordt verwacht. Wie
weet wat voor moois volgt.
Lit opgave:
Robert J. Blom, Zwarte Rozen, De
Beuk Amsterdam 1980 f9,50.
C. Buddingh', Verzen van een
Dordtse Chinees, Bezige Bij,
A dam 1980, f 17,50.
J. B. Charles, De blauwe stoel, Be
zige Bij, A'dam 1980, f 18.50.
4. Hamelink, Responsoria. Bezige
By. A'dam 1980, f 18,50
W. de Merode. Chinese Gedichten,
ingel. H. Werkman. Uitg. J. H.
Kok, Kampen 1980 f21,-
Ida Gerhardt, Het Sterreschip, Po
lak Van Gennep, Amsterdam
1980, f22,50-
De bundels van H. ter Balkt en H.
Tentije verschenen bij De Har
monie, Amsterdam, de gedich
ten van J. Eykelbom kwamen uit
by de Arbeiderspers, Amster
dam.
(ADVERTENTIE)
Vier het feest van de
boekenweek mee
in
HET NIEUWE BOERENHUIS
Breestraat 52,
hoek Vrouwensteeg
Leiden, tel. 071-126977
(ADVERTENTIE)
Neem 'ns vaker een boekje mee.
U kunt bij ons terecht voor elk boek, van het
pocketboek tot en met de grootste encyclo
pedie.
RIJNLANDSE BOEKHANDEL
LANGE VOORT 35-37 - OEGSTGEEST - TEL. 071-172271
Achter de coulissen van het boekverkopersvak worden fikse
schermutselingen gevoerd. De Bruna-organisatie, die via haar
eigen verkooppunten boeken aan de man brengt, wil grotere
kortingen van de uitgevers bij afname van hun boeken. Een
aantal - met name literaire - uitgevers voelt daar weinig of
niets voor. Zij worden in de „bank" gezet en kunnen hun
boeken niet of in zeer kleine aantallen kwijt bij de Bruna-
winkels. De concentratie van boekhandels in enkele grote con
cerns kan zowel voor de nog zelfstandig werkende boekhan
dels, maar óók voor de consument, de lezer, duidelijke gevol
gen hebben.
En dan is er natuurlijk ook nog het oprukkende eskadron boeken
clubs dat de markt beïnvloedt. Hans Rombouts sprak over die
ontwikkelingen met uitgevers, boekhandelaren, auteurs en de
verkoopleider van Bruna.
(ADVERTENTIE)
Ook dit jaar kunt U weer kennis maken
met bekende Nederlandse schrijvers.
donderdagavond 26 maart
van 19.00 tot 21.00 uur ontvangen wij
JAN SIEBELINK
donderdagavond 2 april
van 19.00 tot 21.00 uur is bij ons aanwezig
CEES NOOTEBOOM
zaterdagmiddag 4 april
laten wij U van 15.00 tot 17.00 uur kennis maken met
HENRI KNAP
(de schrijver van o.a. het boekenweekgeschenk
"De ronde van '43", dat U bij aankoop
van f 18,50 aan boeken kado krijgt)
BOEKHANDEL
DE KLER
Nieuwe Rijn 45-46 - Telefoon 071-120885/143370
2312 JG Leiden
De moeilijkheden rond Bru
na (niet te verwarren met
de uitgeverij van die
naam) ontstonden, toen
bekend werd, dat de com
merciële staf van die boek-
verspreidingsorganisatie
aan de uitgevers hogere
kortingen wilde gaan vra
gen. Er kwam direct een
reactie van een groep uit
gevers (Bert Bakker, De
Bezige Bij, Van Gennep,
Meulenhoff, Querido, Am
bo-De Fontein, De Arbei
derspers, Elsevier Man-
teau, Allert de Lange, We
reldvenster, Heureka,
Athenaeum, Polak en Van
Gennep, Veen, Het Spec
trum en de Wereldbiblio
theek),
Zij stuurden een brief naar Bruna
met de mededeling, dat zij er niet
aan dachten om die grote kortin
gen te gaan betalen en zij verzoch
ten derhalve Bruna die kortings
activiteiten te staken. De heer C.
Nagelkerken van Bruna depo
neerde de bewuste brief, zo meld
de hij ons, ver weg in de onderste
la van zijn bureau. „Die brief is
bij ons in het verkeerde keelgat
geschoten" is zijn reactie, eraan
toevoegend, da t hij het epistel niet
serieus wenst te nemen: „Die brief
is achter de tapkast geschreve-
Hoe zit de vork in de steel? Wat is er
precies aan de hand? Boeken
worden de laatste jaren niet al
leen meer verkocht via de speci
fieke boekhandels, die overigens
nog wel het grootste marktaan
deel voor hun rekening nemen
(45,5 procent). Boeken zijn al ge
ruime tijd ook te koop in waren
huizen, zoals V en D en Bijenkorf
(6,3 procent), via boekenketens
als Bruna (8,4 procent) en de boe
kenclubs (17,7 procent). De ver
koop in de onafhankelijke boek
handel is sinds 1967 met zo'n 5
procent teruggelopen.
Een organisatie als Bruna heeft on
geveer 500 verkooppunten in ty
pe variërend van kruidenierswin
keltjes met een paar meter boe
ken tot grote boekhandels. Door
die variëteit bereikt Bruna ge
deeltes van het land, die anders
voor uitgeverijen onbereikbaar
zouden zijn (omdat er in kleine
gemeenten veelal geen grote on
afhankelijke boekhandels te vin
den zijn). De uitgevers erkennen
dat grif. Nu krijgt de „normale"
boekhandel bij afname van boe
ken van de uitgeverij 40 procent
korting. Bruna - als centrale
inkoopafdeling - ontvangt een
korting van rond de 45 procent.
In verband met het rendement
wil Bruna nu een grotere korting
van de uitgeverijen. Die verho
ging vindt een aantal uitgeverijen
dus onaanvaardbaar.
Bruna
De héér Nagelkerken van Bruna
noemt de reactie van de groep on
redelijk: „Die verhoging is voor
ons bittere noodzaak. Dat heeft
een onderzoek uitgewezen. Wij
moeten onze organisatie com
mercieel draaiende houden. Men
is wel kwaad geworden over mijn
opmerking, dat ik boeken als een
commercieel object zie zoals een
pakje margarine dat evenzo is.
Goed, laat ik dan nu zeggen, dat
de vergelijking met een pakje
roomboter wellicht wat beter uit
valt. Ik pas er voor om het boek
nog langer in zacht licht te zetten
met wat stemmige achtergrond
muziek erbij. Boeken moeten
verkocht kunnen worden".
Enkele uitgevers hebben er al op
gewezen, dat verhoging van de
korting wellicht gaat betekenen
dat de kostprijs van het boek om
hoog gaat. Een ander aspect - op
kwalitatief gebied - is het verwijt
uit uitgeverskringen, dat Bruna
alleen de krenten uit de pap pikt;
alleen maar hoofdzakelijk met
bestsellers op de markt komt
(waarbij eerst de kat uit de boom
gekeken is en de uitgeverijen risi
co hebben gelopen).
Nagelkerken: „Wij willen geen ver
schraling. Zo'n opmerking van
uitgevers is ingegeven door een
stuk onwil. Wij hebben een aan
bod van 13.000 titels. We kunnen
niet alles inkopen. Als we alles
zouden nemen dan konden we
wel sluiten. Ik weet wel; je moet
de culturele functie van het boek
niet onderschatten, maar het
blijft een commercieel produkt"
Jonge schrijvers
Produkten van bijvoorbeeld jonge
schrijvers of dichters komen in
Bruna-winkels niet aan bod.
Nagelkerken: „De debuten van jon
ge schrijvers, tja. daar zit ik zelf
ook wel een beetje mee. Maar is
het wel verantwoord? We moeten
ook opboksen tegen concurren
ten als V en D of de grootgrutters
van de boekenclubs. De boek
handelaren, die bij ons onder
contract staan, worden door ons
van boeken voorzien. Dat scheelt
ze veel tijd, energie en kosten. Wij
doen de inkoop centraal. Ze lo
pen geen risico, want niet-
verkochte boeken worden door
ons weer ingenomen. Die gaan
dan bijvoorbeeld de ramsj
Maar betekent dat nou juist niet een
verschraling op ander gebied: de
bekwaamheid en advieskracht
van de boekverkoper?
Nagelkerken: „Wij streven
verhoogde s
Bert Bakker
Bert Bakker, één van de mede
ondertekenaars van de brief aan
Bruna, heeft wel enig begrip voor
het standpunt van de Utrechtse
boekverkopers („er zijn ten slotte
economische wetten"), maar
vindt toch dat Bruna niet te hoog
van de toren moeten blazen. „On
ze omzet bij Bruna is niet aan
wijsbaar met sprongen omhoog
gegaan. We zien ook geen reden
om een hogere korting te geven;
ook niet omdat Bruna nu toeval
lig 500 verkooppunten heeft... Als
Bruna zegt dat het niet meer van
de huidige korting kan rondko
men, dan zou wellicht hun sys
teem moeten worden doorgelich-
„Kijk, natuurlijk moet je met ze
praten. Als men 2000 a 3000 boe
ken afneemt kun je wel aan wat
korting gaan denken. Maar ik
vind het erg jammer, dat Bruna
boeken, die wat moeilijker lig
gen, slechts in kleinere hoeveel
heden gaat inkopen. Op dat punt
- en daar komt de verschraling
om de hoek kyken - zou Bruna
ook wel een beetje zyn best kun
nen doen. De eerstelingen van
Reve en Wolkers waren ook
„moeilijke'' boeken. Zo gaat dat
meestal met jonge, nieuwe schrij
vers. Ze moeten hun kans krij
gen. Ook van Bruna"
Boekhandel
Hoe denkt de onafhankelijke boek
handel over de gang van zakc-
By de vermaarde boekhandel
Paagman (vestigingen in Den
Haag, Rijswijk. Delft cn Leid-
schendam) zyn Anneke Paagman
en F. van Maarseveen blij, dat ze
hun onafhankelijkheid als boek
handelaar hebben kunnen bewa
ren. „We hebben, zoals de meeste
goede boekhandels, een vaste
klantenkring, opgebouwd door
vakkennis, alert reageren, service
en hard werken. Je ziet vaak", al
dus het tweetal, „dat door een
concern overgenomen zaken
achteruit gaan. De echte vakmen
sen verdwijnen. Dat is ook wel
een probleem om goed, bekwaam
personeel te krijgen. Zelf hebben
we daar gelukkig geen klagen
over. Ook niet over de omzet trou
wens. Maar dan moet je ook op
alles direct inspelen."
,aK denk dat dat het verschil is tus
sen een zaak van bijvoorbeeld
Bruna of van ons. In een Bruna-
zaak loopt men niet zoveel risico.
Dat werkt gemakzucht in de
hand. Wij kopen zelf in. Dat houd
je actief en attent. Je moet het
goede evenwicht zien te vinden
in je aanbieding. En daarby hoort
zeker ook de categorie literatuur
en poezie. We denken dat het di
recte contact met de klant, met de
lezer, erg belangryk is. En de top.
die by organisaties als Bruna in
koopt, mist Ut iirecte 'ortact
meestal".
HANS ROMBOUTS
(ADVERTENTIE)
BOEKENWEEK 1981
goede literaire afd., ook voor
maatschappij, godsdienst, ge
zondheid en opvoeding, feminis
me, natuur, ontspanningslectuur
en vele andere Interessen kunt U
bil ons terecht, ruime keus In En
gelse pockets.
>- BOEKHANDEL BV
Haarlemmerstr. 117
Lalden, tel.: 120421.
