Passief roken gevaarlijk
Reportage
Curacao moet Shell miljoenen betalen
Actie om gebruik tabak terug te dringen
Geen verband leggen tussen roken en sport
Weinig eer voor ARC
WOENSDAG 4 MAART 1981
VARIA
PAGINA 17
Door Carlo Nagel
- Rokers en niet-rokers kunnen
elkaar aardig irriteren. Kort
geleden zat in een coupé "niet
roken" van de trein Den
Haag-Utrecht een man een si
garet te roken. Een vrouw die
er iets van zei, werd door hem
uitgescholden. Een mede
reiziger die het voor de vrouw
opnam, kreeg een schop in
zijn gezicht. In Utrecht hield
de spoorwegpolitie de
„woesteling" aan. Het bleek
een militair te zijn, die werd
overgedragen aan de mare-
chausse. Dat wordt Krijgs
raad.
Zo'n voorval is zeldzaam. Maar
volgens de Stichting Volksge
zondheid en Roken gedragen
rokers zich dikwijls alsof zij in
de meerderheid zijn. Toch
zijn in ons land de laatste tien
jaar de rokers geleidelijk in de
minderheid gekomen. Hun
percentage loopt met twee
procent per jaar terug en be
draagt nu nog 43 procent.
4.460.000 rokers van vijftien
jaar en ouder staan 5.900.000
niet-rokers in die leeftijd.
Directeur Ponfoort: „Roken
was van de Tweede Wereld
oorlog tot halverwege de ja
ren zestig niet alleen een geac
cepteerd, maar zelfs een ge
waardeerd verschijnsel.
„Geen man die niet roken
kan", heette het. De realiteit is
dat iemand 's ochtends na zijn
eerste sigaret kuchend door
het huis loopt en zijn huisge
noten in de badkamer tege
moet blaft. Zouden we het
ook zo normaal vinden als ie
mand de dag begint met een
glaasje Bbkma?".
Afspraken
Vandaar dat - onder het motto
„Wie rookt is niet gezien" - de
stichting een beroep doet op
rokers en niet-rokers om sa
men tot afspraken te komen,
vooral over het roken in de
werksfeer.
In folders, die op aanvraag ver
krijgbaar zijn, worden voor
beelden genoemd hoe een be
tere werksfeer kan worden
bereikt. Zoals door het roken
in sommige ruimtes niet toe
te staan en in andere alleen als
die goed geventileerd zijn.
Door alleen op bepaalde tij
den gelegenheid te bieden tot
roken. Door van sollicitanten
te eisen dat zij op het werk
niet zullen roken. Door het ro
ken tijdens vergaderingen ta
boe te verklaren. En zo mee-
Mr. Toet van de Stichting Siga
rettenindustrie: „Als je iets
eist, iets afdwingt - zoals van
sollicitanten dat ze niet zuller\
roken - dan verslechtert dat
naar mijn mening de werk
sfeer. Wij zijn voor een bena
dering op een minder bele
rende toon. Inspelen op ge
voelens van wellevendheid.
Maar dit soort campagnes...
hoe harder je op het aambeeld
hamert, des te meer raken de
mensen er
De Stichting Volksgezondheid en Roken voert op het ogenblik,
met 1,2 miljoen gulden subsidie van het ministerie, de cam
pagne "Wie rookt is niet gezien". De voornaamste advertentie
laat een op Wim Kan lijkend mannetje zien, dat gehuld is in
een dikke rookwolk van zijn sigaret.
Het gaat er dit keer nu eens niet om buidelijk te maken hoe
slecht roken voor de gezondheid is. Dat weten we langzamer
hand wel. Het gaat nu vooral om de lichamelijke en psychi
sche hinder, die niet rokers wordt aangedaan door rokers in
hun directe omgeving.
De staatssecretaris van volksgezondheid en milieuhygiëne, me
vrouw mr. E. Veder-Smit, zei bij het begin van de campagne:
"Onze opngangsvormen zi n er in het algemeen op gericht el
kaar zo min mogelijk hinder te berokkenen. Het is opvallend
dat rookgewoonten hierop één van de duidelijkste uitzonde
ringen vormen".
Maar ook zei zij, dat de campagne de tegenstellingen tussen ro
kers en niet rokers niet mag verscherpen. En dat gebeurt wél,
vindt de voorzitter van de Stichting Sigarettenindustrie in
Den Haag, mr. R.L.J. Toet: "Rokers worden oncollegiaal, ja
zelfs onbeschoft genoemd.
Ze worden afgebeeld in rookwolken die nog niet eens uit de
uitlaten van auto's komen. Op deze manier zou de actie haar
doel wel eens voorbij kunnen schieten".
A.H. Ponfoort, directeur voorlichting van de Stichting Volksge
zondheid en Roken in DEN Haag zegt daarvan: "Roken kan
ook onbeschoft zijn, bijvoorbeeld als je met jonge kinderen in
een auto zit te paffen. Natuurlijk hebben wij wat overdreven,
maar de mensen beseffen anders niet eens meer hoe abnor
maal het eigenlijk is dat rokers zich nog steeds gedragen alsof
zij in de meerderheid zijn. Vraag maar eens aan een treincon
ducteur hoe het is om van coupés „niet roken" steeds maar
weer de blauwe walm van rook-coupé's te moeten inlopen.
Ons streven is om het aantal rokers in Nederland terug te
brengen tot één op drie".
Directeur A.H. Ponfoort van de Stichting Volksgezondheid en Roken in zijn kantoor temidden t
postzakken voorlichtingsmateriaal, dat door het gehele land wordt verzonden.
Ponfoort: „Nee! Neem nou eens
een typekamer, waar de meis
jes onderling hebben afge
sproken dat ze er niet roken.
Nu komt er een sollicitante.
Moet je die dan niet inlichten
over de afspraken die er be
staan?".
Bescherming
De campagne haakt duidelijk in
op de aandacht die sinds kort
bestaat voor de bescherming
van de „passieve roker", dat is
een niet-roker, die thuis of in
zijn werk tussen rokers ver
keert. Aangetoond is dat het
bloed van de niet-roker, die
wordt blootgesteld aan ta
baksrook in een besloten
ruimte, een verhoogd gehalte
bevat aan nicotine en koolmo-
noxyde. In dit verband speelt
meer in het algemeen de
maatschappelijke vraag of, en
onder welke omstandighe
den, de niet-roker, waarbij
niet in de laatste plaats aan
kinderen moet worden ge
dacht, niet behoort te worden
gevrijwaard tegen de over
last, veroorzaakt door het ro
ken van anderen.
De Wereldgezondheidsorgani
satie constateerde in 1979 dat
de niet-roker, die zich in een
gesloten ruimte ophoudt
waarin stevig wordt gerookt
(vergaderzaal, kantoorruim
te) in de tijd van één uur even
veel schadelijke dampen in
haleert als wannneer hij één
sigaret zou hebben gerook-
t.
Ook ongeboren kinderen van
rokende zwangere vrouwen
worden wel als passieve ro
kers beschouwd. Volgens
veel onderzoekers heeft het
roken van zwangere vrouwen
invloed op het geboortege
wicht van de baby. Sommi
gen menen zelfs dat het aantal
doodgeborenen en baby's
met aangeboren afwijkingen
groter zou zyn bij moeders die
roken.
Gevaren
Ponfoort, op zijn tafel een alar
merend rood karton heeft
staan met als tekst „We heb
ben beslóten niet te roken",
zegt: „De gevaren voor de nie
t-roker zijn duidelijk. Rook
werkt op je ogen, je slijmvlie
zen en je contactlenzen. Ast
mapatiënten en mensen die
een hart-infarct achter de rug
hebben, ondervinden extra
veel hinder. Toch ligt dit nog
allemaal in de sfeer van irrita
tie. Maar zo goed als publica
ties in de jaren zestig onom
stotelijk het verband tussen
roken en longkanker vaststel
den, zo wordt nu even over
tuigend wetenschappelijk
materiaal aangedragen over
de gevaren voor niet-rokers in
ruimten waar wordt gerookt.
Een Japans onderzoek bij
250.000 vrouwen heeft recent
aangetoond, dat bij vrouwen
die met een met-rokende man
waren getrouwd, er veel min
der vormen van bronchitis,
andere aandoeningen van de
luchtwegen en longkanker
voorkwamen dan bij degenen
die met een rokende man wa
ren getrouwd".
Mr. Toet van de Stichting Siga
rettenindustrie ontkent dat.
„Praktisch algemeen wordt
aangenomen dat „passief ro
ken" geen gevaar oplevert
voor gezonde personen. Dat
ligt vast in het rapport „Smo
king or Health" van de „Royal
College of Physicians" uit
1977".
Oud-burgemeester van
Utrecht, Vonhoff in 1971 laan
minister Veringa of hij bereid
was te bevorderen dat bij alle
onderwijsvormen een rook
verbod in de leslokalen tot
stand zou komen.
Meer recent zei Terlouw (D'66):
"Zijn de bewindslieden met
mij van oordeel dat roken
door wat men wel „hoogwaar
digheidsbekleders" noemt,
bij openbare optredens onze
afkeuring verdient?".
De overheid zit dan ook niet stil.
Dat mag ook niet, want nog
bij de laatste begrotingsbe
handeling van Volksgezond
heid, in oktober 1980, dron
gen woordvoerders van ver
schillende partijen er op aan,
dat het gebruik van tabak ver
der wordt teruggedronge-
Ponfoort: „Er is een wet in voor
bereiding, die roken uit het
geheel van de reclame los
maakt. Nu worden voor ta
baksreclame nog dezelfde
maatstaven gehanteerd als -
noem maar wat - drop. Straks
mogen jeugd, sport, relaxen
niet me«r met roken in ver
band worden gebracht. Want
roken is niet gezond of spor
tief en dan mag je ook die link
niet leggen. Ik zag pas nog een
Duitse reclame voor een siga
rettenmerk. Je ziet een mooi
meisje uit een auto stappen,
ze rekt zich eens lekker uit,
gaat in een weiland achter de
auto in het gras liggen en
steekt een sigaret op. Het top
punt van relaxen. Maar de
werkelijkheid is anders. Van
een sigaret zeggen dat-ie geu
rig is, lekker smaakt, of dat
het een „wilde Havanna" is
okay, maar niet ervan zeggen
dat roken gezond is of bij
sport hoort".
Veel verder is de overheid al
met de waarschuwing die op
pakjes sigaretten kornt te
staan: „Roken bedreigt de ge
zondheid. De minister van
volksgezondheid en milieu
hygiëne". In maart wordt de
afkondiging van dit besluit in
de Staatscourant verwach-
Dat die waarschuwing op het
grootste vlak van elk pakje si
garetten moet worden afge
drukt, heeft heel wat touw
trekkerij veroorzaakt met de
Stichting Sigarettenindus
trie. Mr. Toet: „We hebben
van het begin af gezegd: we
willen best meewerken, maar
is het nou echt nodig om die
tekst dwars door het merk-
beeld heen af te drukken?
Straks verkopen we alleen
nog maar waarschuwingen in
plaats van sigaretten. Maar
goed, het is de verantwoorde
lijkheid van de minister".
Ponfoort: „Tenslotte streelt oe
overheid naar wettelijke be
scherming van niet-rokers
door het creëren van rook
vrije ruimten in gebouwen,
waar veel publiek bijeen
komt. Postkantoren, banken,
stations, arbeidsbureaus en
foyers van schouwburgen. De
meeste initiatieven zijn tot nu
toe door particuliere en semi-
overheidsinstellingen geno
men. De NS gaat nu in treinen
van de „fifty-fifty"-
verhouding al naar 60-40 ten
gunste van niet-rokers. De
KLM vliegt op basis van 50-
50. In bussen mag roken hele
maal niet. Een gemeenteraad
als die van Utrecht besloot in
haar gebouwen een rookver
bod in te stellen. De landelij
ke overheid mag daar ook
best eens richting aan geve-
Totaal verbod
Maar de sigarettenindustrie
vindt beperkende maatrege
len, zoals die ten aanzien van
de reclame voor sigaretten
„betuttelend voor de miljoe
nen Nederlandse rokers". Zij
stelt: „In een land als Italië,
waar een totaal reclamever
bod bestaat, heeft de con
sumptie zich in dezelfde mate
ontwikkeld als in Nederlan-
d".
Hebben campagnes dan wel
zin, kun je je afvragen. Welis
waar liep het roken in de leef-
tijdgroep 15-20 jaar terug van
39 procent in 1978 via 3R pro
cent in 1979 naar 30 procent in
1980, maar daar staat de on
gunstige ontwikkeling tegen
over dat in 1979 van de 1P-12-
jarigen al 13 procent rookte,
van de groep 13- en 14-jarigen
zelfs al 32 procent.
Mr. Toet: „Ik weet niet waarop
de Stichting Volksgezond
heid en Roken al die cijfers
baseert. Volgens mijn gege
vens is de consumptie van si
garetten in ons land al jaren
stabiel. In de ene bevolkings
groep neemt het wat af, in de
andere wat toe. Als de stich
ting zegt dat rokers zich ge
dragen of zij in de meerder
heid zijn, vind ik dat wel erg
generaliserend. Op vijf mil
joen rokers heb je mensen die
zich van een ander niets aan
trekken, anderen die dat wél
doen".
En: „Als je de jeugd steeds maar
voorhoudt dat roken zo slecht
is, maak je het steeds aantrek
kelijker voor ze. Ze beginnen
er steeds jonger aan, stiekem
in een hoekje". Aangenomen
mag worden dat tabaksge
bruik al in het begin van de
vijfde eeuw in Centraal Ame
rika in zwang was. Met Co
lumbus deed de tabak zijn in
trede in Europa, werd snel
een populair genotmiddel.
Onder andere door Jean Ni-
cot, de Franse ambassadeur
in Lissabon, waardoor de
naam nicotine is ontstaan-
Longkanker
In de loop van de eeuwen na de
eerste importen uit de nieuwe
wereld is er steeds strijd ge
weest voor en tegen tabaksge
bruik. Volgens de ÉÉN was
het een middel tegen kwalen,
volgens anderen een zwaar
vergif.
In het begin van de jaren zestig
verschenen de eerste artike
len, die het verband tussen ro
ken en longkanker, hart- en
vaatziekten legden. In een vrij
recent Amerikaans rapport
(„Smoking and Health", 1979)
is te lezen dat de samenstel
lers gebruik hebben gemaakt
van 30.000 artikelen uit de we
tenschappelijke literatuur
over roken en gezondheid.
Voor een rapport in 1964 wa
ren nog „slechts" 6.000 publi
caties voorhanden.
In de laatste jaren is het teer- en
nicotinegehalte van de sigaret
met enige tientallen procen
ten gedaald. Er is een toene
mend aantal sigarettenmer
ken met een laag teer- en nico
tinegehalte in de handel.
Sommige wetenschappers
(Gori) komen tot de conclusie
dat het risico voor de roker
van dat soort sigaretten epi
demiologisch niet van de niet-
roker te onderscheiden zou
zijn.
Over de dubbele werking van
nicotine is nog steeds weinig
bekend. Roken zou enerzijds
een stimulans zijn als men te-
neergeslagen is, zou aan de
andere kant juist angst, span
ning en boosheid opheffen of
verminderen. Beide als ge
volg van de nicotine in de si
garet.
De Engelse statisticus Lee
meent dan ook dat het voor
deel van het stoppen met ro
ken wel eens kleiner zou kun
nen zijn dan algemeen wordt
aangenomen. Het stoppen
zou kunnen leiden tot een ze
kere „stress", die meer geval
len van zelfmoord en overma
tig drankgebruik veroorzaak-
Naar 1 3 rokers
A. H. Ponfoort van de Stichting
Volksgezondheid en Roken
over de geschiedenis van de
sigaret in Nederland: „Tot de
Tweede Wereldoorlog rookte
er vrijwel geen vrouw. De
bonkaart voor rookwaren,
een stukje opgelegde emanci
patie in het kader van de dis
tributie, heeft de vrouw aan
het roken gebracht. In 1980
rookte vijftig procent van de
mannen, vierendertig pro
cent van de vrouwen. Dat is
vooral de oorlogsinvloed ge
weest. Wat dropten de geal
lieerden in 1945? Sigaretten!
De hoorden bij de leefge
woonten van Sbldaten, maar
werden wel overgeplant op de
Nederlandse bevolking. De
sigaret was er aan het einde
van de oorlog".
„Dan komen de jaren zestig met
het ene rapport na het andere
over het verband tussen ro
ken en longkanker. De eer
sten beginnen zich tegen de
ontstane gewoonte af te zet
ten. Meinsma gaat er hard te
genaan. Daarvan zie je nu de
resultaten. In Amerikanwaar
eerder een deuk in het aantal
rokers werd geslagen, rookt
nu nog 32 procent. Dat is ook
ons streven: één roker op elke
drie Nederlanders".
Van een negatieve uitwerking
van acties en campagnes te
gen het roken wil Ponfoort
dan ook niets weten: „Inte
gendeel. Een jaar of tien gele
den zyn er via het onderwijs
acties tegen het roken op
gang gekomen. Sindsdien is
het roken in de leeftijdsgroep
15-20 jaar elk jaar gedaal-
d'.
Wat ook daalt is het aantal pijp
en sigaarrokers. Van de vol
wassenen zegt zes procent
nog pijp te roken en veertien
procent sigaren. Ponfoort:
„De sigaar is erg duur gewor
den, wordt voor een belang
rijk deel met de hand ge
maakt. Voor vijf goede siga
ren betaal je een tientje. Siga
retten zijn óók duurder ge
worden, maar in verhouding
met sigaren goedkoop geble
ven. Hetzelfde geldt voor pij
proken, dat is een tamelijk
kostbare liefhebberij".
In 1979 was het Nederlandse
verbruik van sigaretten 39
miljard stuks, met een han
delswaarde van 3,8 miljard
gulden. De fiscus „nam" daar
van 1,8 miljard.
Toet: „Van oudsher zijn accijn
zen een niet onbelangrijk deel
van de rijksbegroting. Als er
tekorten zijn, zie je vaak dat
de overheid via accijnsverho
ging de schatkist spekt".
En ook Ponfoort voorspelt: „De
prijzen van sigaretten büjven
stijgen. De overheid zal meer
en meer naar de accijns grij
pen om de balans te stoppe-
Nekslag
Over de reacties op de campag
ne tot nu toe zegt Ponfoort te
vredene „We zyn werkelijk
begraven onder de bonnetjes
van bedrijven, gemeenten, in
dustrieën, die voorlichtings
materiaal willen hebben, die
verbetering van de werksfeer
in de ondernemingsraad wil
len brengen. Het blykt enorm
te leven bij de mensen. Er zijn
ook boze sigarenwinkeliers
die mij opbellen of mensen
die schrijven dat ik eerst eens
naar de vervuiling door auto's
moet kijken. Maar het bin
nenmilieu is nu eenmaal onze
keuze".
Nadenkend: „Ik begrijp best
datje in een liberale produk-
tiemaatschappij als de Neder
landse, een industrie die zich
tientallen jaren heeft kunnen
ontwikkelen, niet van de ene
dag op de andere de nek kunt
omdraaien. Dat hoeft ook
niet Wel moeten rokers en
niet-rokers afspraken kunnen
maken. Daar is het nu om be
gonnen".
ALPHEN AAN DEN RIJN - ARC heeft gisteravond ook z'n twee
de ontmoeting tegen een (semi) profclub, SC Amersfoort, met
groot verschil verloren. Eerder dit jaar hadden de Alphenaren al
tegen FC Utrecht gespeeld (0-7) en ditmaal moesten zij de be
taalde voetballers uit Amersfoort voor laten gaan: 2-8.
ARC speelde met een voorhoede die geheel uit A-junioren be
stond. SC Amersfoort daarentegen begon in bijna dezelfde op
stelling als zondag (0-1 winst tegen DS'79).
Binnen 10 minuten kon ARC keeper Frans Burger de bal al drie
keer nakijken. Hierna nam SC Amersfoort wat gas terug. Het
krachtsverschil bleef echter duidelijk merkbaar. Vlak voor rust
knalde Leijenhorst, na een verdedigingsfout 0-4 in de touwen.
Na de rust hetzelfde spelbeeld, een verdedigend ARC en een soms
briljant aanvallend SC Amersfoort. Binnen alweer tien minuten
spelen was de score inmiddels opgelopen tot 0-6. Hierna kwam
ARC wat beter in hun spel, vooral de jeugdspelers, Liza Vogel,
Ruud van Es en Edwin Hespeling konden elkaar soms makke
lijk vinden.
Uit een corner kopte Ruud van Es de bal knap in 1-6. Amersfoort
scoorde in de slotfase nog 2 maal en Liza Vogei ronde een gave
dieptepass van Ruud van Es beheerst af: 2-8.
HENK MOHLMANN
WILLEMSTAD - Het eilandgebied
Curasao moet 80 miljoen Antil
liaanse gulden terugbetalen aan
de Shell-bedrijven op Curasao.
Het hof van justitie van de Neder
landse Antillen heeft gisteren in
hoger beroep Shell in het gelijk
gesteld door twee speciale belas
tingwetjes uit 1977 van het ei
landgebied Curacao onverbin
dend te verklaren.
Het gaat om de zogenaamde Bul-
lenbaai-heffing en de tankbelas
ting: beide werden in '77 afgekon
digd om Shell Curasao NV en de
Curasao Oil Terminal, dochter
ondernemingen van de Konink
lijke Shell Groep, ondanks de in
1974 verleende belastingvrijdom
van ^0 jaar toch te dwingen tot
belastingbetaling. Vooral de hui
dige minister-president van de
Nederlandse Antillen, ingenieur
Don Martina, heeft zich destijds
als gedeputeerde van financiën
van het eilandgebied Curasao in
gezet voor de totstandkoming
van deze wetten.
De Bullenbaai ten Westen van Wil
lemstad is zo diep dat mammoet
tankers op ongeveer 10 meter van
de kust kunnen afmeren. Cura
sao Oil Terminal gebruikt deze
baai om ruwe olie over te brengen
vanuit de mammoettankers naar
kleinere schepen die de olie dan
weer in minder diepe binnenha
vens kunnen lossen.
De Bullenbaai wordt algemeen be
schouwd als een goudmijn. Er is
uitgerekend dat de Curasao Oil
Terminal na twee jaar zijn inves
teringen eruit heeft gehaald. Van
daar dat ingenieur Don Martina
als politicus afkomstig van de Ar
beiderspartij van Papa Wilson
Godet toch een belastingheffing
wilde instellen. Samen met des
kundigen uit de PvdA. onder wie
de fiscaal jurist mr. W. Vermeend,
werd een milieuwet uitgedacht.
Als argument werd gebruikt dat
de Shell-tanks het aanzicht van
de nog onbedorven Curacaose
kust schaden. Dat zou weer nade
lig zijn voor toerisme, dat naast
de olieraffinage door de Shell de
belangrijke pijler is van de Cura
caose t
De uitspraak van het hof betekent
dat het eilandgebied Curasao
naar schatting 80 miljoen gulden
aan geïnde belastinggelden moet
terugbetalen plus 6 procent rente
per jaar. Het eilandgebied moet
bovendien een nog nader te bepa
len bedrag aan schadevergoeding
betalen aan de twee bedrijven.
Voor premier Don Martina is de
uitspraak een grote teleurstel
ling. Hij reageerde met: „De strijd
zal moeten doorgaan Wanneer
een veldslag verloren is betekent
dat nog niet dat de gehele oorlog
verloren is".
Don Martina respecteert de uit
spraak van de rechters, maar hij
blijft van mening dat de bevol
king van Curasao recht heeft op
een deel van de inkomsten die de
Curacao Oil Terminal verkrijgt
door zijn economische activitei
ten op Curacao waarbij gebruik
gemaakt wordt van de natuurlij
ke rijkdommen van het eilandge
bied Naar zyn mening moeten er
andere legale instrumenten ge
zocht worden om het belang van
de Curacaose bevolking te diene-
De gedeputeerde van financiën van
het eilandgebied Curacao mr. Fa-
roeh Metry. deelde mee dat het
eilandgebied cassatie zal aante
kenen Dit betekent dat de Hoge
Raad in Den Haag deze zaak nog
maals zal behandelen. Het eiland
gebied had de uitspraak van het
hof niet verwacht, omdat eerder
het korte geding en de behande
ling voor de meervoudige rechts-
kamer waren gewonnen. Voor
Curacao betekent het terugbeta
len van 80 miljoen gulden een
grote klap. Zo was in de eilands-
begroting van dit jaar een bedrag
van 22 mihoen gulden aan inkom
sten uit de tankbelasting opgeno
men. De Shell-directie had giste
ren geen commentaar op de rech
terlijke uitspraak.
