"Schreeuw"
van kerk
wekt verzet
De moeilijke strijd van
artsen en militairen
ZATERDAG 7 FEBRUARI 1981
Als je het vroeger als kerk
mensen over puur geeste
lijke dingen erg oneens
was, zei je mekaar gewoon
'ajuus'. De afwijkers van
het rechte pad bleven ont
daan achter, de getrouwen
aan de oude leer stichtten
onversaagd een andere,
gezuiverde kerk.
Op een enkele uitzondering na
gaat het nu wel anders. Niemand
weet het, als het over ongrijpba
re, geestelijke zaken gaat, zo pre
cies meer, en dat heeft de kerk
mensen wat voorzichtiger ge
maakt in hun gevolgtrekkingen
en in het afschrijven van elkaar.
Bij principieel—godsdienstige ver
schillen is het, zo heeft men door
schade en schande geleerd, evan-
gelischer, en dus beter, elkaar
"vast te houden", een geliefde
term in de huidige kerkelijke
taal. Scheuring leidt tot niets.
Het lijkt wel, of tegenwoordig in de
kerken eerder politieke en maat
schappelijke dan geestelijke
kwesties oorzaak zijn van onrust
en verwijdering. De "polarisa
tie" is ook de kerk binnengedron
gen. De laatste jaren hebben niet
weinig mensen hun kerk vaarwel
gezegd eenvoudig omdat ze het
met een politieke, maatschappe
lijke of ethische uitspraak radi-
kaal oneens waren.
Toen bepaalde kerken het anti-ra-
cismefonds van de Wereldraad
van Kerken bleven steunen na
dat dit een menslievende gift had
overgemaakt aan de strijdende
bevrijdingsbeweging in het toen
malige Rhodesië (Zimbabwe),
riepen verontwaardigde - meest
"rechtse" kerkleden als in
koor uit: "Geen kerkegeld voor
geweld!". Het werd zelfs een offi
ciële tegenbeweging onder dit
motto, die de mensen aanspoor
de hun kerkelijke bijdrage te be
vriezen.
Bij de remonstranten ontstond in
die tijd de groep "Waakt en
Weegt". Die pretendeert de ge
voelens van onbehagen en
verontrusting in deze overigens
zo tolerante broederschap jegens
de politieke koers van het be
stuur stem te geven. "Wij verlan
gen geen scheuring, maar men
mag in de? oprichting van onze
groep gerust wel een klaroen
stoot horen", zegt de remon
strantse legerpredikant J. W.
Schneider.
Absoluut
Als "Waakt en Weegt"-aanhan-
ger heeft Schneider ook ernstig
bezwaar tegen het "ultimatieve
karakter" van de campagne van
het Interkerkelijk Vredesbe
raad (IKV) "Help de kernwa
pens de wereld uit, om te begin
nen uit Nederland". De Remon
strantse Broederschap heeft in
december dit IKV-standpunt,
zij het in voorzichtige bewoor
dingen, overgenomen, en dat
gaat deze legerpredikant en zijn
mede-verontrusten veel te ver.
"Geloof en politiek zijn wel op q1-
kaar betrokken. Maar men zegt
tegenwoordig te gemakkelijk,
dat een kerk politieke verant
woordelijkheid moet dragen. Wij
van "Waakt en Weegt" verzetten
ons tegen absolute uitspraken op
politiek gebied, die tekort doen
aan de eigen verantwoordelijk
heid van de leden. De geloofsge
meenschap mag geen politieke
actiegroep worden" (interview
met "Kerknieuws"). "Waakt en
Weegt" vindt weerklank. Elke
week weer krijgt de groep posi
tieve reacties.
Soortgelijke ervaringen kreeg de
synode van de Hervormde Kerk
te verwerken, toen zij zich in no
vember tegen het bezit van kern
wapens op Nederlands grondge
bied had uitgesproken en dus,
naar veler gevoel, op één lijn was
gaan zitten met het IKV.
Minister De Geus, zelf hervormd,
noemde het synodestuk dat aan
dit besluit ten grondslag lag,
"fout, vooringenomen, on
rechtvaardig en een staaltje van
schone-handen-politk Hij
denkt meer in de lijn m Groen
van Prinsterer, staatsmó en his
toricus in de vorige ee w, die
eens dit woord sprak: "Lo ct den
Heer en houdt uw kruit droog"
Kerkeraadssecretaris C. S. Haytink
in Hillegom heeft geen moeite
met de bijbelse bezwaren tegen
kernwapens maar wel met de po
litieke conclusie die de synode
daaruit trekt. "Laten wij ons Hol
landse binnenkamertje maar
proper houden...." ("Hervormd
Hillegom"). Hij beticht de syno
de van hoogmoed. "Met anderen
hebben wij als hervormden blijk
baar niets te schaften. Wat voor
zin heeft een verdere dialoog nog
bij déze houding van de syno
de?" Haytink zal er zijn kerk niet
om verlaten, evenmin als Schnei
der de Remonstrantse Broeder
schap, en hij ontraadt dat ook ie
der die dat misschien van plan is.
"Blijf..... maar zeg duidelijk wat
je ervan vindt".
Grenzen
"De kerk moet zich bezig houden
met vraagstukken van oorlog en
vrede. Haar nee tegen het ge
bruik van kernwapens (1962) was
een noodzakelijke schreeuw.
Een synode die zich uitspreekt
tegen gebruik en bezit van deze
wapens overschrijdt daérmee
haar grenzen niet, maar als wordt
gesteld dat voorzichtige stappen
moeten worden gezet in de rich
ting van eenzijdige ontwapening,
dan zit de kerk op de stoel van de
politici. Met deze politieke uit
spraak, als consequentie van een
ethisch standpunt, heeft de syno
de de haar gegeven grenzen over
schreden". Zo beoordeelde ir. J.
van der Graaf, secretaris van de
Gereformeerde Bond in de Her
vormde Kerk, het synodebesluit.
Het hoofdbestuur van deze her
vormde groepering die onge
veer een kwart van de Hervorm
de Kerk beslaat noemde in een
verklaring de uitspraak "onver
antwoord". "Hier mengt de kerk
zich rechtstreeks in het politieke
gebeuren en wordt zij partij in de
politieke discussie. Ze loopt de
politici niet alleen voor de voeten
maar bindt hen ook in hun gewe
ten, omdat het de kérk is die hier
zegt te spreken".
Alle regionale vergaderingen van
de Hervormde Kerk kregen on
langs van de bekende theoloog
dr. A. A. Spijkerboer (Amster
dam) - géén gereformeerde-bon
der - een brief waarin hij het
pleidooi van de synode typeert
als "een slag in de lucht". "Het is
in feite een stap in de richting
van de oude neutraliteitspolitiek
van vóór 1940. Als de regering
dat zou doen, zou zij elke invloed
op het beleid van de Navo verlie
zen en de preventieve werking
van dit bondgenootschap ver
zwakken".
Dr. R. Veldhuis, verbonden aan de
theologische faculteit van de
Groningse universiteit, kritiseer
de in "Trouw" vooral het vrome
sausje dat de synode over haar
document heeft uitgegoten, zo
als: "Christus is onze vrede" en
"Wees niet bevreesd". "Prachti
ge woorden, maar waarom staan
ze juist in dit verband? Maken ze
deel uit van de argumentatie te
gen het bezit en gebruik van
kernwapens?"
Het lukte Veldhuis niet, een inhou
delijk verband daartussen te re
construeren. "Precies dezelfde
zinnen zouden ook kunnen staan
aan het begin en eind van een
CDA-rapport dat pleit vóór
kernbewapening". De docent
theologie acht de theologische
verpakking van het synodebe
sluit en van de daarop gevolgde
"pastorale brief' aan de plaatse
lijke gemeenten volstrekt onvol
doende.
Het resultaat van een mislukte ondergrondse kernproef: een grote
radioactieve wolk boven het testgebied in Nevada.
torale brief', kan de hoofdlijn in
al deze kritiek niet goed volgen.
Hij meent, dat de kerk in princi
pe over alle zaken kan spreken
die zij van belang acht en dat zij,
dis zij spreekt, dat vooral con
creet moet doen. "Wij hebben er
in deze tijd geen behoefte aan,
dat welke instantie ook ons nog
eens komt vertellen dat de men
sen elkaar niet naar het leven
mogen staan. Dat weet iedereen
nu wel" ("Woord en Dienst").
Het synodelid dr. S. Meijers (Lei
den) een gereformeerde-bon
der kwalificeerde in een ge
sprek met onze krant de uit
spraak van de synode als een ui
ting van geloofsgehoorzaamheid.
"Er is een impasse politiek,
moreel, theologisch - en de kerk
moet vanuit die gehoorzaamheid
proberen, deze te helpen door
breken. De synode propageert
geen ontwapening, maar heeft
gekozen voor het experiment
van de proefpolder door tegen
over het oude "Meer vrede door
méér bewapening" het "meer
vrede door minder bewapening"
te stellen".
Met zo'n opstelling kan ook de
luchtmachtpredikant Coen Lan-
geveld (Leeuwarden) best nog
wel uit de voeten. "Al zal niet ie
dereen kerkelijke uitspraken
beamen, toch kan men niet an
ders verwachten dan dat het
grootste deel van de geestelijke
verzorgers de stem van de kerk
zal laten doorklinken in zijn
werk. Dat kan zelfs de minister
niet tegenhouden" (Leeuwarder
Courant").
Spits
Een gereformeerd commentaar
kwam van professor K. Runia,
rector van de theologische hoge
school in Kampen. Hij heeft
groot respect voor de moed van
de synode maar evenveel moeite
met de politieke gevolgen.
"Heeft de regering dan geen
bondgenootschappelijke ver
plichtingen? Heeft de synode
hier niet gekozen voor een vol
strekt atoompacifisme en dit de
kerkleden aangewezen als de
enige weg?"
Concreet
De nieuwe hervormde secretaris
generaal, dr. R. J. Mooi, een van
de ondertekenaars van de "pas-
Je zou kunnen zeggen dat de her
vormde synode met haar uit
spraken van 1962 en 1980 het
spits heeft afgebeten.
Dit college van de Gereformeerde
Kerken wees wel de neutronen
bom af en onderkende duidelijk
het demonische karakter van wa
pens en methoden tot massaver
nietiging, maar wilde toch geen
bepaalde handelwijze voorschrij
ven. "Afwijzing van de neutro
nenbom kan evenwel het begin
zijn van een proces waarin de
kernbewapening wordt terugge
drongen" (april 1978).
"Juist de kerken verkeren in een
unieke positie om de oorzaken
van de wapenwedloop tegen te
gaan. Van elke christen mag wor
den verwacht, dat hij alles in het
werk zal stellen om de rol van de
ze wapens terug te dringen en
het gebruik te allen tijde tegen te
gaan". De gereformeerde synode
riep haar plaatselijke kerken op,
contacten met kerken in Oost—-
Europa aan te gaan "om de oor
logsdreiging te doen verdwij-
In de Doopsgezinde Broederschap
kwam in 100 van de 144 gemeen
ten naar aanleiding van de bro
chure "Op zoek naar een vredes-
gemeente" een breed gesprek op
gang. De resultaten daarvan zui
len meespreken in de discussie
over het standpunt dat de Neder
landse doopsgezinden zullen in
nemen ten aanzien van de IKV—
U)n.
Overigens heeft de IKV—campag
ne in december bijval gekregen
van de "Nationale Raad van Ker
ken in de Verenigde Staten,
waarvan enkele vertegenwoordi
gers hier op bezoek waren ter ge
legenheid van de Vredesweek.
De synode van de Oud-Katholieke
Kerk bespreekt in het komende
vooijaar een eigen nota over de
kernbewapening. "De bisschop
pen hebben in deze een belang
rijke taak maar niet het laatste
woord", zei mgr. A. van Kleef al
op voorhand. "Niemand mag
zich uitgesloten voelen".
Ook de rooms-katholieke bis
schoppen zullen dit jaar hun
standpunt bepalen over de
IKV—actie. De Nederlandse Mis
sieraad heeft al verklaard, van
harte in te stemmen met het plei
dooi van de rooms-katholieke
vredesbeweging "Pax Christi"
voor een beleid van eenzijdige
ontwapeningsstappen als 'het
begin van een verder reikend
proces".
Opdracht
De conclusie uit deze veelheid
van meningen binnen de kerken
moet wel zijn, dat een eenslui
dend kerkelijk oordeel er voor
lopig niet in zit.
Maar dat hoeft voor de kerk nog
geen reden te zijn er het zwijgen
toe te doen. In zaken van leven
en dood mag zij het niet laten af
weten. Het behoort tot haar we
zenlijke opdracht, in zo'n dilem
ma, hoe dan ook, éndere wegen
te wijzen. Zonder zich te laten
leiden door het "haalbare" zal
dat wel een weg moeten zijn
waarop de kerk velen van haar
"achterban" kan meekrijgen.
Uitspraken die alleen maar onbe
grip en vervreemding in de hand
werken hebben weinig zin.
Of om het - wat fatalistisch met
een hervormd synodehd te zeg
gen: "Op het moment dat de bom
men van oost naar west en van
west naar oost vliegen wil ik, dat
mijn kerk zich tot het uiterste
daartegen heeft verzet".
Zo ver is het gelukkig nog niet.
Maar de pogingen om het zo ver
ook niet te laten komen vragen
nu wèl de uiterste krachtsinspan
ning.
S. J. DE GROOT
Een vuurbal van ruim twee ki
lometer doorsnee, met tempe
raturen van vijf tot tien mil
joen graden celcius, laat de
gehele binnenstad in rook en
damp opgaan. Een krater
van tientallen meters diep
strekt zich over vier kilometer
uit. Tot op negen kilometer
van het centrum (tot en met
Cappelle aid Ijssel, Ridder
kerk, Hoogvliet, Schiedam en
Bergschenhoek) is iedereen in
één klap dood. Dat zijn dan 1
miljoen mensen. Door de
luchtdrukgdlf, onmiddellijk
na de explosie, storten in dit
gebied alle gebouwen in voor
zover zij nog niet zijn ver
dampt of gesmoltenTot op
nog dertig kilometer van het
centrum wordt de helft van
de mensen door hitte of in
storting gedood of gewond.
Dat betekent twee a drie mil
joen inwoners van plaatsen
zoals Den Haag, Leiden. Al
phen, Gouda of Dordrecht".
Het fragment is terug te vinden
in een paginagrote adverten
tie die op dertig december in
een aantal dagbladen werd
geplaatst. Dat gebeurde op in
initiatief van de Nederlandse
Vereniging voor Medische
Polemologie, een club van
artsen en specialisten, die
zich bezighouden met vraag
stukken op het gebied van
oorlog en vrede. De tekst, een
schets van de effecten van de
ontploffing van een twintig—
megaton-bom boven de Rot
terdamse binnenstad, ging
vergezeld van twaalfhonderd
namen van sympathiserende
huisarten, specialisten, hoog
leraren en apothekers.
Mag dat, zo'n actie? Grenst het
publiceren van een dergelij
ke tekst niet aan demagogie,
aan het bespelen van senti
menten en opinies van de
(terzake onkundige) burger?
Die vragen zijn sedert de der
tigste december herhaalde
lijk gesteld.
Emoties
Wie op het Binnenhof demon
streert tegen een korting op
de sociale uitkeringen en ver
wijst naar de schamele woon
omstandigheden van de ge
dupeerde groep, vallen min
zame blikken ten deel. Leuk
is anders, dat wordt toegege
ven, maar nood breekt wet
ten.
Niet zelden bovendien, wordt
de klacht van de demon
strant met behulp van een
koele rekensom van kracht
ontdaan. Dagelijks lopen op
die manier mensen met hun
emoties op het Binnenhof
stuk.
Met kernwapens gaat dat al
niet anders. Voorstanders
plegen gevoelens van twijfel
of afwijzing onder te sneeu
wen onder een stroom van
cijfers en kille betogen. Het
machtsevenwicht, zorgen dat
het Oostblok het Westen op
defensiegebied niet de loef
afsteekt, dat is waar het om
Weinig ruimte voor afwijking van de NA VO-logica
gaat. Voor twijfel over de
juistheid van die opvatting
en angst voor de gevolgen er
van, zijn in het parlement
weinig ruimte. Vrede en vei
ligheid mogen niet de speel
bal worden van principes.
Merkwaardig blijft het wel
dat de Sowjet-Unie heeft uit
gesproken niet als eerste op
de "knop" te zullen drukken,
maar dat de NAVO zo'n uit
spraak nog steeds achterwe
ge heeft gelaten.
Het artsenprotest lijkt de kant
te kiezen van de Nederlan
ders die de "logica" van de
NAVO niet zonder meer wil
len overnemen; het oog voor
al richten op de gevolgen van
nucleair geweld en vervol
gens besluiten tot een:" ik
ben gewoon tegen"
Voor de artsen blijft het daar
overigens niet bij. Woede in
die kring is er vooral, nadat
hoge militairen een "vol
strekt onjuiste voorstelling"
hadden gegegeven van de
hulpverlening na een kern
ramp. Dat artsen na een kern
explosie binnen vier uur ter
plaatse zouden kunnen zijn,
is een aperte onwaarheid, zo
stelt de NVMP. In een vraag
gesprek met een redacteur
van het Welzijnsweekblad
zegt Voorzitter Verdoorn
daarover: "Toen in 1945 een
bom van 15.000 ton of 15 kilo-
ton werd gegooid, duurde het
daarna drie dagen en drie
nachten voordat het eerste
medische team de stad kon
binnenkomen".
Brandwonden
De boodschap van de veront
ruste medici luidt dan ook
simpel gezegd: "Nederlan
ders. weet dat u na een ge
bruik van kernwapens, niet
op ons hoeft te rekenen". En
dat dan niet omdat artsen
hulp aan gewonden zouden
weigeren, maar omdat zij niet
in staat zijn om die hulp in de
dan noodzakelijke vorm te
geven.
Die conclusie is getrokken na
zorgvuldige bestudering van
de gevolgen van een door
kernwapens veroorzaakte
ontploffing.
In de advertentie wordt er
voorts opgewezen dat Neder
land op het ogenblik een
paciteit heeft voor de behan
deling van ten hoogste hon
derd ernstige brandwonden
Minder dan een druppel op
de gloeiende plaat, als tegen
over dat aanbod de giganli
sche vraag naar hulp na een
ontploffing wordt geplaatst.
Een doorn in het oog is de art
sen ook het gepraat over
schuilkelders. "Veronderstel
dat je er na weken nog uit
komt", zo zegt Verdoorn,
"dan treed je een wereld bin
nen waarbij vergeleken de
Sahara nog een aantrekkelijk
woonoord is. Als je miljarden
uitgeeft voor schuilkelders in
metrostations, dan geef je
een vals gevoel van veilig
heid".
Krijgsmacht
Een protest dat ook minder
eenvoudig terzijde kan wor
den geschoven is dat van mi
litairen. Discussie over een
met kerntaken uitgerust Ne
derlands leger was al gerui
me tijd gaande, maar kwam
in oktober van het afgelopen
jaar in een stroomversnel
ling. In die maand schreef de
christen-democraat en minis
ter van defensie De Geus drie
krijgsmachtsonderdelen een
brief, waarin hy duidelijk
maakte dat voor "atoompaci
fisten" geen plaats was in het
leger.
Zijn opstelling werd door de
militaire verenigingen uitge
legd als een poging om het
gesprek over kernwapens
binnen de krijgsmacht te be
teugelen.
Voor De Geus ligt de zaak een
voudig. Jongeren hebben
voordat ze in dienst gaan de
kans om een beroep te doen
op de wet gewetensbezwaar
den. Beroepsmilitairen die
problemen hebben met kern
wapens moeten de dienst
maar verlaten. "Er is in het le
ger geen ruimte voor twee
soorten militairen".
Idioten
Als De Geus werkelijk de be
doeling had met zijn brief de
discussie in het leger in de
kiem te smoren, dan heeft hij
het tegendeel bereikt Bin
nen de WDM, de vereniging
van dienstplichtig militairen,
heerst grote sympathie voor
het standpunt van de kerken,
de Bond voor Dienstplichti
gen wil helemaal niets van
kernwapens weten en ook de
beroepsmilitairen verenigd
in het Vredes- en Veiligheids-
beraad stellen zich uiterst
kritisch op.
En net zoals dat in de wereld
van de artsen gebeurt, is er
ook in het leger een groep mi
litairen die er voor kiest om
duidelijk te maken dat Ne
derland op hen niet hoeft te
rekenen, als het moment ooit
daar is.
Over de omvang van die groep
bestaat onduidelijkheid In
het verleden is daar wel on
derzoek naar gedaan. Toen
hadden militairen de kans
om op een formulier hun
eventuele bezwaren tegen
kernwapens aan te geven.
Enige jaren geleden is die
vraag echter vervallen.
"Onbruikbare idioten", zo
staan de kritische militairen
in de krijgsmacht te boek bij
hun tegenhangers. "Het is
nog het minste scheldwoord,
dat hén naar het hoofd wordt
geslingerd", zei overste
Mohr, de voorzitter van het
Vredes- en Veiligheidsberaad
Krijgsmacht onlangs. 'De
eerste kogel is voor hen",
luidt het ook wel, want ook
hier heiligt het doel de mid
delen
TON VAN BRUSSEL
