Kernwapens verdelen en heersen
Atoomwapens
in politiek
eveneens
explosief
ZATERDAG 7 FEBRUARI 1981
Hiroshima en Nagasaki konden er
niets aan veranderen: de tech
nologie van de atoombom raas
de gewoon door en de super
machten breidden hun nucleai
re wapenarsenaal gestaag uit.
Nog geen tien jaar na de verbij
sterende atoomklap in Japan
(210.000 doden) werden de eer
ste atoomproeven alweer gesig
naleerd. En in 1962 bereikte de
kernwapenwedloop zowaar een
hoogtepunt.
Aan weerskanten - zowel bij de
Verenigde Staten als bij de
Sowjet-Unie - werden "inter
continental ballistic missiles"
opgesteld. Grote, met zware
atoomladingen gevulde raket
ten, die van het ene vasteland
kunnen opstijgen om vervol
gens in het andere vasteland
neer te dalen op de steden van
de vijand.
'Balance of terror", heet dat. Of:
het evenwicht van de afschrik
king. Een raketaanval van de
één zou onmiddellijk worden
beantwoord met een gelijke ra
ketaanval van de ander. Dat be
tekent: zinloze zelfmoord. Dus,
zeggen de aanhangers van deze
theorie, is dit de manier om een
oorlog te voorkomen.
Maar behalve deze zg. strategi
sche atoomwapens, zijn er nog
de tactische kernwapens. Deze
hebben een betrekkelijk gering
bereik en zijn bestemd voor fle
xibele militaire operaties. Aan
de ontwikkeling van deze tacti
sche atoombewapening (bom
men en raketten) wordt nog ste
vig gesleuteld. Vernuft en onge
lofelijke kracht worden aaneen
gesmeed tot bijna cynisch wa
pentuig. De explosieve kracht
van de Hiroshima-bom is al vele
malen overtroffen.
Vrede door afschrikking? Of
brengt de strategie van de af
schrikking een atoomoorlog
juist dichterbij? In Nederland
zijn deze vragen hoogst actu
eel. De weerstand tegen kern
wapens is sterk toegenomen.
Regering en parlement hebben
het er uiterst moeilijk mee. De
leus van het Interkerkelijk Vre
desberaad (IKV) - "Alle kernwa
pens de wereld uit, te beginnen
in Nederland" - heeft flink wat
losgemaakt.
De synode van de Hervormde
Kerk schaarde zich achter het
IKV en wekte verzet bij de ach
terban. Kritische legerofficie
ren bundelden zich in het Vre-
des- en Veilighcidsberaad
Krijgsmacht (VVBK) en ook
dienstplichtige soldaten kwa
men in actie tegen de kernbewa
pening. Een onverwacht geluid
ontsteeg bovendien de medi
sche stand, toen artsen via een
pagina-grote advertentie waar
schuwden tegen de gevolgen
van een atoomaanval. Hun
boodschap: reken niet op ons,
want wij kunnen de gevolgen
niet aan.
De politieke partijen zitten met
de kernwapens inmiddels danig
in hun maag. Achterbannen ma
nen hun voormannen en omge
keerd. En nog steeds is de poli
tieke spanning niet weggeëbd.
Eind februari (21 en 28) moet er
duidelijkheid komen. Dan bui
gen de congressen van CDA,
D'66 en PvdA zich over de ver
kiezingsprogramma's. Vrede en
veiligheid is daarbij een belang
rijk - zo niet het belangrijkste
thema.
Daarover en over andere onder
werpen die met kernwapens te
maken hebben, gaan de hierna
volgende pagina's. Een interna
tionale conferentie in Gronin
gen, bescherming tegen een
atoomaanval. En de roerselen
bij kerken en overige verontrus
ten.
De aandacht voor het kernwa-
penvraagstuk kreeg deze week
onverwacht een krachtige im
puls toen de Amerikaanse mi
nister van defensie Weinber
ger de invoering van de neu
tronenbom opnieuw aan de or
de stelde. De Tweede Kamer
reageerde verontrust. En ook
elders uit Europa kwamen be
zorgde geluiden.
In hoeverre de uitlatingen van
de nieuwe defensieminister
van de VS de Nederlandse po
litieke discussie over de kern
wapens zullen beinvloeden
valt nog moeilijk te zeggen.
Maar dat zij de aandacht voor
de plaatsing van 48 nucleaire
kruisraketten op Nederlands
grondgebied naar de achter
grond hebben geschoven, lijkt
wel waarschijnlijk.
Dat gebeurt dan op een moment dat de
mist die al in stevige slierten rondom
de atoomraketten was opgetrokken,
alsmaar dikker en dikker wordt.De
laatste die daar een belangwekkende
bijdrage aan leverde was CD A-fractie-
leider Lubbers. In het ochtendblad
"Trouw' kwam hij vorige week met
een opmerkelijke suggestie, waarmee
hij zelfs zijn eigen achterban verbaas
de.
Nederland zou, meende Lubbers, aan
het einde van dit jaar akkoord kunnen
gaan met zestien van de 48 kruisraket
ten die de -NAVO hier geplaatst wil
zien. Dat zou dan gepaard moeten
gaan met een vermindering van het to
tale NAVO-programma voor de mo
dernisering van langere-afstandswa-
pens. Anders gezegd: in plaats van 572
zouden er "slechts" tweehonderd
nieuwe atoomraketten voor geheel
Europa moeten komen.
De suggestie van de CDA-fractieleider
zorgde voor grote verwarring in poli
tiek Den Haag. Nog maar net had het
CDA-bestuur zich nadrukkelijk ont
houden van een "ja" of "nee" tegen de
plaatsing van de raketten of de poli
tiek leider komt met een plan voor een
gedeeltelijk "ja" onder bepaalde voor
waarden.
Lubbers wilde daarmee de NAVO-bond-
genoten paaien. Zo van: wij willen wel
een handjevol van die atoomraketten
plaatsen, maar dan moeten jullie
bondgenoten- onze adviezen (minder
atoomraketten) wel ter harte
Geprikkeld
De achterban van het CDA reageerde
echter geprikkeld. Voorstanders van
de kruisraketten vreesden dat de te
genstanders nu een wapen in handen
hadden om het CDA een duidelijk
standpunt over de raketten af te dwin
gen (wat het bestuur op z'n minst tot
na de verkiezingen wil uitstellen). An
dere CDA-ers vonden dat Lubbers zijn
troeven tegenover de NAVO-partners
te vroeg had uitgespeeld. En de tegen
standers waren ronduit boos.
Atoompacifist Hans de Boer, een van de
CDA-loyalisten, vond het maar slechte
propaganda: "Ik hoor de mensen al
zeggen: typisch CDA, geen 48, geen
nul, maar zestien raketten".
Atoomwapens vormen - ook in figuurlij
ke zin - explosief materiaal.Geen poli
tieke uitspraak kan er over worden ge
daan, of de achterban roert zich. Bij de
andere grote partijen is dat al niet an
ders. D'66 heeft de achterban welis
waar voorlopig tevreden gesteld met
een compromis. Maar binnen de Partij
van de Arbeid is de spanning nog al
leszins te snijden.
Machtswoord
ken. In de zomer van het vorig jaar liet
hij zijn partij weten dat hij geen lijst
trekker wilde worden wanneer het
congres op 28 februari a.s. zou beslui
ten om eenzijdige afstoting van Neder
landse atoomtaken in het verkiezings
program op te nemen. Den Uyl wil wel
vier tot vijf van de in totaal zes Neder
landse kerntaken kwijt. Maar dan
moet, vindt hij, wel vaststaan dat dit
een gunstig effect zal hebben op de
omringende bondgenoten.
Partijgenoten van de grote leider be
schouwden zijn opstelling als een
vorm van chantage.Zij verweten hem
misbruik te maken van de omstandig
heid dat er voor hem geen goede ver
vangende lijsttrekker te vinden is. Dus
is het congres - als het bij de komende
kamerverkiezingen in mei tenminste
geen stemmenverlies wil boeken - met
handen en voeten aan de fractieleider
gebonden.
Den Uyl zelf wijst dat echter van de
hand. Hij vindt dat hij het recht heeft
om duidelijk te maken waar hij staat.
En hij heeft daar ook argumenten
voor.
Coalitie
In de eerste plaats houdt Den Uyl het
oog strak gericht op de nieuwe regc
ringscoalitie, waarvan hij met zijn par
tij na de kamerverkiezingen hoopt
deel uit te maken. Met eenzijdige al
stoting van kerntaken in het vaandel,
aldus de fractieleider, kan de PvdA
een regeerakkoord met D'66 en CDA
wel vergeten.
Een dergelijk akkoord kan voor de so
ciaal-democraten bovendien gunstige
gevolgen hebben in verband met de
plaatsing van de 48 atoomraketten op
Nederlandse bodem. De PvdA wijst
die plaatsing af en het is niet onwaar
schijnlijk dat zich daarvoor straks een
meerderheid in een coalitie met D'66
en CDA zal gaan aflekenen.
Een ander, niet minder praktisch argu
ment van Den Uyl is dat het eenzijdig
afstoten van Nederlandse kerntaken
in de NAVO waarschijnlijk tot gevolg
zal hebben dat West-Duitsland met ex
tra atoomtaken wordt opgezadeld. Het
netto-resultaat - los van een eventuele
morele overwinning - is dan vrijwel ni
hil.
Compromis
Aanvankelijk ontmoette Den Uyl grote
bezwaren binnen zijn partij. Maar toen
duidelijk werd dat de voorman geen
haar zou wijken, schikten de "radica
len" een beetje in. Drie bestuursleden
van de linkervleugel - Sonja van der
Gaast, Piet Reckman en Felix Rotten
berg - legden het volgende compromis
op tafel: in de periode na 1985 zou een
zijdige afstoting van de Nederlandse
kerntaken onvoorwaardelijk in het
partijprogram moeten worden opge
nomen, ongeacht de effecten die dat
heeft op de bondgenoten. Maar ook dit
voorstel ging Den Uyl te ver.
Inmiddels lijkt het erop dat de afdelin
gen van de PvdA wat dichter bij hun
politiek leider zijn gekropen.De mach
teloze woede ten spijt, heeft het aan
blijven van Den Uyl als lijsttrekker
kennelijk voor velen toch de doorslag
gegeven. Een afdelingslid sprak zelfs
al van bidplaatjes voor Den Uyl. Maar
ook hij stond overigens machteloos.
Rechts-links
Binnen het CDA zijn de tegenstellingen
minder groot. Het partijbestuur heeft
een ontwerp-verkiezingsprogramma
uitgebracht waarin zowel de rechter-
als de linkervleugel zich zou kunnen
vinden. Eenzijdige stappen van de
NAVO om tot ontwapening te komen,
worden niet uitgesloten, de rol van de
kernwapens moet worden beperkt,
maar de NAVO-afspraken blijven be
palend voor de inspanning die Neder
land op defensiegebied levert.
Vorige maand kwam het CDA-bestuur
met een aanvullend compromis voor
de dag voor de plaatsing van de 48 nu
cleaire kruisraketten op Nederlandse
bodem. Eind van dit jaar, zo is in de
NAVO afgesproken, moet daarover
een beslissing vallen. En binnen het
CDA werd nog gestreden over de
vraag of die beslissing "in" of "na"
bondgenootschappelijk overleg moest
worden genomen.
De linkervleugel pleitte voor "na", maar
het partijbestuur besloot dat het "in"
moest worden. Om de stroming ter lin
kerzijde echter alsnog van dienst te
zijn, werden de eigen verantwoorde
lijkheid en zelfstandigheid van Neder
land in het ontwerp-program naar vo
ren gehaald.
Twee stromingen
Bij D'66 lijken de kaarten inmiddels ge
schud. Het congres van deze. partij
buigt zich op 21 fgebruari eveneens
over de kernwapens. Maar grote moei
lijkheden zijn niet te verwachten.
Aanvankelijk tekenden zich binnen de
partij twee stromingen af, die elkaar te
lijf gingen om de plaatsing van de 48
atoomraketten. De "radicalen" ston
den er afwijzend tegenover. Maar de
"realisten', onder aanvoering van het
kamerlid Brinkhorst, maakten een
krachtig voorbehoud. Plaatsing van
een aantal raketten moet kunnen als
daarmee het totale aantal nieuwe ra
ketten in Europa kan worden terugge
drongen, meenden zij.
Een compromistekst van het kamerlid
Suzanne Bischoff bracht de strijdende
partijen echter tot elkaar.Het ontwerp-
verkiezingsprogram zegt nu dat plaat
sing van de raketten "in de huidige
omstandigheden" wordt afgewezen.
Daarmee wordt de mogelijkheid open
gehouden om alsnog tot plaatsing te
besluiten wanneer internationale om
standigheden daarom vragen.
Duidelijk
Het standpunt van de WD is al jaren
duidelijk. In hun ontwerp-verkie-
zingsprogram bepleiten de liberalen
deelneming aan de NAVO-kerntakcn
en plaatsing van de 48 kruisraketten
op Nederlands grondgebied.
De congressen van PvdA, CDA en D'66
zullen dus voor aanvullende duidelijk
heid moeten zorgen. Toch zal er ook
na die congressen één strijdpunt blij
ven. Npmelijk: de plaatsing van de 48
atoomraketten in Nederland
PvdA cn WD willen daarover al tijdens
de kabinetsformatie beslissen, maar
het CDA wijst dat categorisch van de
hand.Zoals het er nu naar uitziet zul
len de christendemocraten dus ook op
dit gebied straks weer een sleutelrol
gaan vervullen.
WIM WIRTZ
