na de grote
schoonmaak
Lekkerkerk
"Kinderen
spelen nu
gifwijkie
TERDAG 24 JANUARI 1981
EXTRA
PAGINA 21
LEKKERKERK - „De
analyses van de grond
die we tot nu toe heb
ben weggegraven, wij
zen uit dat er primair to
lueen en xyleen in zit.
Produkten uit de
verfindustrie dus. Er
zijn ook andere stoffen
gevonden, maar niet in
concentraties die on
vermijdelijk gevaar op
leveren voor de gezond
heid van de mensen".
Burgemeester Hans Ouwer-
kerk van Lekkerkerk is ui
terst stellig in zijn uitspraken.
Hij voegt er meteen aan toe,
dat in de laatste af te graven
delen van de wijk, daar waar
de koophuizen staan, nog ern
stiger zaken aan het licht kun
nen komen, maar tot nu toe is
er geen reden voor ongerust
heid. Toch zegt hij:.Niemand
mag eraan twijfelen dat de he
le operatie noodzakelijk was.
De stank in de huizen, de
mensen met hoofdpijn en an
dere klachten, het vervuilde
water; alles bij elkaar maakte
de situatie onhoudbaar voor
de bewoners, het gif moest
weg".
Garantie
Vanuit de bevolking is ge
vraagd om een garantie dat
men op ieder moment dat
men dat wil, opnieuw onder
zocht kan worden. Die garan
tie is er: via de huisarts kan
ieder die klachten heeft bij
het Rijksinstituut voor de
Volksgezondheid een onder
zoek aanvragen. Na afloop
van de ontgravingen, als alle
gegevens op een rijtje staan,
zal minister Ginjaar (volksge
zondheid en milieuhygiëne)
opnieuw beslissen of alle be
woners alsnog een uitgebreid
onderzoek moeten krijgen.
Ouwerkerk: „Ik vind dat je dit
individueel moet regelen. Het
gaat om sterk persoonlijke ge
voelens en spanningen, waar
een individueel antwoord op
gegeven moet worden. Dan
kom je niet uit met een glo
baal onderzoek onder dui
zend mensen. Er wordt overi
gens maar weinig gebruik van
de mogelijkheid gemaakt,
maar daar gaat het niet om: de
garantie moet er zijn".
De kosten die als gevolg van de
gifaffaire in Lekkerkerk zijn
gemaakt (de
schoonmaakoperatie, tijdelij
ke huisvesting, voorlichting,
onderzoek, e.d.), liggen tus
sen de 175 en 200 miljoen gul
den - een bedrag dat in zijn
geheel wordt betaald door het
ministerie van binnenlandse
zaken.
De kennelijke veroorzaker van
alle ellende, het bedrijf Wijn
stekers, is niet vervolgd.
Krachtens de Hinderwet kon
het bedrijf niet meer worden
aangesproken voor de illegale
stortingen, omdat de saak
len tussen Lekker
kerk, Volgermeer en
de andere locaties,
iets te leren van de er
varingen daar, nu die
operatie vrijwel is af
gesloten? Cors van
den Brink stak er zijn
licht op en schreef on
derstaande reporta
ge.
Een voorbeeld: „Eind maart
hoor ik van die benzeen. Later
bleek dat mee te vallen en je
zou nu kunnen zeggen: had
gewacht met dat bericht de
wijk in te sturen tot er nader
onderzoek was gedaan. Maar
als het intussen uitlekt, ben je
wel verkocht. Ik zal mijn le
ven niet vergeten dat ik het de
gezinnen bij wie het in het
drinkwater was aangetroffen,
moest vertellen. Al die gezin
nen gingen naar huis met het
idee: we hebben kanker. Alle
maal. Dat is de schaduw
kant".
- Kunnen mensen dit hebben?
"Ja, dat denk ik wel. Als men
sen eisen dat er snel wordt op
getreden, moeten ze ook ver
velend nieuws trachten te
verwerken. Een voordeel
was, dat het opleidingsniveau
van de wijk hoog is. Als je al
leen mensen hebt met een la
gere schoolopleiding, vormen
die een andere partij dan deze
mensen. En wat ook positief
werkte, was dat de slachtof
fers zich organiseerden. We
wisten niet met wie we kon
den praten. Je kunt dit niet
doen met 270 individuele ge
zinnen. En hoe gespannen het
ook werd, we konden altijd in
gesprek blijven".
- Hoe was de relatie met de hoge
re overheden?
"Je moet als lokale overheid de
zeggenschap in eigen hand
houden, omdat je het meest
aanspreekbaar bent voor de
mensen. Rijk en provincie
zijn er natuurlijk bij betrok
ken, maar ze moeten de zaak
niet overnemen. Voorwaarde
is dan dat je als gemeentebe
stuur in de frontlinie durft te
gaan staan, en dat je finan
cieel de ruimte krijgt om te
opereren. Dat is bij ons het ge
val geweest".
'Er zijn steeds weer onver
wachte dingen; omstandighe
den die je van tevoren niet
kunt bedenken, noch bereke
nen. En als je aan een operatie
als in Lekkerkerk begint, dan
kun je niets meer laten zitten.
Dan moet je alles aanpakken
wat er te voorschijn komt".
- Is Amsterdam hier wel eens ko
men vragen hoe ze het met de
bewoners van Broek in Water
land moeten aanpakken?
Ouwerkerk lacht spottend:
"Neen, Amsterdam is zelf zo
ontzettend knap. Dat weet ik,
want ik heb er zelf nog ge
werkt".
mmmmoKummaaBm i - mum
was verjaard. Lekkerkerk laat
het er niet bij zitten. Bij de
rechtbank is een voorlopig
getuigenverhoor aange
vraagd. Ieder die zich iets
over stortingen weet te herin
neren, wordt door de recht
bank gehoord en na afloop zal
bekeken worden of Wijnste
kers alsnog aansprakelijk ge
steld kan worden, in een ci
viele procedure.
Ouwerkerk twijfelt: „We moe
ten goed bedenken wat het
gevolg is van het verliezen
van zo'n proces, voor andere
gemeenten in vergelijkbare
situaties. Bovendien: een pro
ces zal jaren duren, omdat
Wijnstekers zeker in beroep
zal gaan tegen een vonnis,
waarbij het bedrijf schuldig
wordt bevonden".
Een gewonnen proces zou Wijn
stekers daarentegen kunnen
ruïneren, en Ouwerkerk
vraagt zich af wat hij daarmee
op zou schieten. Veel geld is
er - in verhouding tot de kos
ten - niet te halen en je maakt
werknemers tot werklozen.
Het is duidelijk dat er man
co's zitten in de wetgeving.
Lessen
- Zijn er door anderen lessen te
leren van Lekkerkerk?
Ouwerkerk, zeer resoluut: „Als
je vraagt hoe een overheid
moet optreden in dit soort za
ken, dan zeg ik: zoals Lekker
kerk dat gedaan heeft. Dat
wordt door vriend en vijand
erkend".
- Wie zijn die vijanden?
„Nou, er zijn natuurlijk mensen
die de overheid als boosdoe
ners zien. Als ik denk aan die
vergaderingen met de bewo
ners hier, in april, daar stond
ik niet bepaald als de gevierde
jongen. Maar de overheid
heeft het hier goed gedaan,
hoe eigenwijs dat misschien
ook klinkt. En ook al zijn er
fouten gemaakt".
Die fouten komen niet zo ge
makkelijk boven tafel. Na
enig aanhouden en nadenken
zegt Ouwerkerk: "Misschien
hadden we wat meer tijd moe
ten nemen voor de verhui
zing. De problemen die dat
opleverde, zijn wat te weinig
onderkend. Wat ik heb ge
leerd, is dat er door de angst
een absolute onmogelijkheid
is tot relativeren. Dingen die
je normaal kunt beredeneren
en waarvan je zegt: zo gaat
dat, gaan dan niet zo. Je moet
constant improviseren. Ge
woonlijk moetje als bestuur
der steeds proberen de vra
gen voor te zijn, en in een nor
maal proces lukt dat ook rede
lijk goed, maar toen lukte dat
niet".
„Als ik op televisie zo'n bewo-
dioxine in de Volger-
meerpolder, en die
van xyleen en tolueen
in Lekkerkerk gingen
eraan vooraf. Maar
dat is niet alles. Een
rondvraag van minis
ter Ginjaar (volksge
zondheid en milieu
hygiëne) onder de
provinciale besturen
leverde een lijst op
van driehonderd
plaatsen, waar zeer
waarschijnlijk, of ze
ker, chemisch afval
ligt.
In Lekkerkerk werd de
eerste grote schoon
maak van Nederland
gehouden. Is er, on
danks alle verschil-
nersvergadering in Broek in
Waterland zie, dan geldt daar
voor precies hetzelfde. En zo
zal het overal in het land gaan.
De angst regeert. En terecht.
Dat zul je je als overheid heel
goed moeten realiseren. En
als je die angst wilt wegne
men dan is er maar één moge
lijkheid: absolute openheid.
Dat is hier zo gedaan. Ik wil
ook best zeggen dat ik daar
soms verdomd veel last van
heb gehad, maar het kan niet
anders".
,Kijk, er staat een cijfertje ach
ter dat woord benzeen om de
concentratie aan te geven.
Niemand, tenzij hij scheikun
dige is, kan dat interpreteren
en bepalen hoe gevaarlijk dat
het is. Je geeft dus voedsel
aan de angst. Maar ik heb er
geen moment spijt van gehad
dat we het zo gedaan hebben,
omdat het in wezen de ver
trouwensrelatie tussen bur
gerij en gemeentebestuur in
stand houdt. In diepste wezen
hadden de mensen vertrou
wen in ons optreden"
Verwijten
Toch heeft men de gemeente
verweten, dat er niet ade
quaat is gereageerd op berich
ten uit de wijk dat er iets aan
de hand was; dat de leidingen
waren aangetast bijvoor
beeld. Ouwerkerk wijst die
verwijten nog altijd falikant
van de hand. Zegt dat al vanaf
april 1979 het water is gecon
troleerd en dat een dag na het
ontdekken van het gif de
mensen zijn ingelicht. Het
storten van het gif zelf - meer
dan tien jaar terug - is hem
niet aan te rekenen. En bo
vendien: wie wist, voor de af-
faire-Lekkerkerk, dat het
überhaupt mogelijk is dat dit
soort buizen poreus worden,
zoals nu ook in het Westland
is gebleken.
Het jaar was nog maar
een paar dagen oud,
of Nederland werd
geconfronteerd met
de derde grote gif
vondst in amper ne
gen maanden: me
thylbromide in het
drinkwater van
Westlandse tuinders.
De ontdekking van
door Cors v.d. Brink
Foto links:
Burgemeester Hans Ouwerkerk.
Foto rechts: Nadat de vaten en
het vergiftigde zand onder de
woningen zijn weggehaald,
wordt schoon zand tussen de
funderingen gespoten.
LEKKERKERK - Voor de mees
te bewoners van Lekkerkerk,c
gifwijk is alles wel zo'n beetj
voorbij. Het gros van de bewc
ners van koopwoningen heej
elders onderdak gezocht, uit
vrees met onverkoopbare wo
ningen te blijven zitten. Het
merendeel van de huurders is
gebleven. Hun woningen zijn
weer te gebruiken. Op de voor
malige ijsbaan worden steeds
meer caravans weggehaald.
De laatste bewoners van het
tijdelijk dorpje zijn opgescho
ven naar de wat gerieflijker
wisselwoningen, waarvan er
een dertigtal zijn neergezet.
Ai jan de Lege zit in de c
te studeren. Zijn gitaar ligt
binnen handbereik, uit de
grote speakerboxen klinkt
progressieve pop. Eerstejaars
medicijnen in Rotterdam. Hij
klaagt over de kou -vanmor
gen vroor het hier, en na een
uur stoken was het nog maar
een graad of zeven" - en over
het vocht. Voor de rest is het
allemaal wel goed gegaan,
meent hij. Aanvankelijk
woonde Arjan bij zijn ouders
in een caravan, maar toen hij
moest gaan studeren, liep het
verkeerd. Doordat de eerste
mensen inmiddels naar elders
waren vertrokken, kon hij een
eigen caravan huren. Zijn ou
ders hebben nu een nieuw huis
in Lekkerkerk gekocht. Bin
nenkort zit hij weer in het ou
derlijk huis. „Wel jammer na
tuurlijk, maar'ja. dit is ook
niet uit te houden".
Hoe kijkt Arjan terug op de ge
beurtenissen? Is hij bang voor
mogelijke gevolgen?
„Eigenlijk niet. Ik redeneer zo,
dat als het mis is met me, er
toch niets meer aan te doen is.
Je zult ook nooit meer kunnen
bewijzen dat het een gevolg is
zvan het gif, als je eenmaal ziek
wordt. Het interesseert me ook
niet zoveel meer. De reacties
nemen in het algemeen af. Me
destudenten vragen er nog
wel eens naar, maar hier in
Lekkerkerk wordt er nauwe
lijks meer over gepraat".
Jan en Hannie Verhoog 'terug in hu n huis.
In mei zullen de laatste wonin
gen worden opgeleverd, maar
eind januari zullen de laatste
huurders al terugkeren naar
hun woningen. De koopwo
ningen, die Lekkerkerk in
middels van het rijk heeft te
ruggekocht, zullen aan nieu
we bewoners gesleten moeten
worden. Lekkerkerk is er niet
al te pessimistisch over.
"N ieuw bouwwij k"
De gifwijk ligt er bij als een zo
juist gereedgekomen nieuw
bouwwijk. Een wonderlijke
ervaring: dat deze kale zand
en moddertroep schoon en ge
vaarloos is, terwijl het in mei.
van het vorig jaar onvoorstel
baar was dat onder gras, bo
men en planten uiterst ge
vaarlijk chemisch afval lag.
In twee compartimenten wordt
nog hard gewerkt. De grond
wordt tot drie meter afgegra
ven en vervolgens wordt met
een zandspuit schone aarde
aangebracht. Naar verwach
ting zullen er een 1600 vaten -
al dan niet doorgeroest - naar
boven zijn gehaald als de
laa tste kubieke meter aarde is
afgegraven.
De aarde wordt vervoerd naar
de Afvalverwerking Rijn
mond en daar - gemengd met
huisvuil - verbrand. Een kar
wei dat twee jaar in beslag zal
nemen. Water dat in Rijn
mond door het gif wordt ver
vuild, wordt keurig terugbe
zorgd in Lekkerkerk en moet
ter plaatse worden gereinigd
voor het de Lek in gaat.
Vlak voor hun verhuizing, vorig
jaar, maakten Jan en Hannie
Verhoog een wat gelaten in
druk: die caravan kon eigen
lijk niet, maar een alternatief
ontbrak. Bovendien teerden
ze op de onderlinge solidari
teit in het buurtje waar ze
woonden. Jan was voorzitter
van de werkgroep van huur
ders binnen de bewonersver
eniging. De spanning was
van hun gezicht te lezen.
Voortdurend waren ze de we
ken ervoor overvallen door be
richten dat het nog weer erger
was dan ze hadden gevreesd:
er zat toch gif in de grond; het
was toch in het drinkwater ge
komen; ze moesten uiteinde
lijk toch hun huis uit.j
Ze maakten zich vooral zorgen
over hun kinderen in de ver
onderstelling dat het jaren zal
duren voor het gif invloed
krijgt op hun gezondheid.
Dan zullen ze zelf hun leven
achter de rug hebben, maar
hun kinderen staan dan nog
midden in het leven.
Een paar weken na de terugkeer
in hun huis, bezoek ik hen
weer. Verhoog is inmiddels
voorzitter van de bewoners
vereniging, waar de huurders
de open gevallen plaatsen van
de koopwoningbezitters over
nemen, nu die laatsten zijn
vertrokken.
„Een zeer beroerde tijd", noe
men ze hun caravan
ervaring. Vooral Jan heeft het
er herhaaldelijk te kwaad-
mee gehad, na de zomer en de
vakantie. Hannie Verhoog:
„Bij alles wat je wilde doen.
bleek dat het te klein was, dat
het te veel rommel zou geven.
Op laatst kwam je nergens
meer toe".
Ze zijn ijverig op zoek geweest
naar een ander huis, maar
konden toch niet loskomen
van hun wijk. Al het andere
viel tegen. Nu zijn ze blij dal
ze alles tot het laatste toe heb
ben meegemaakt en door
staan. „Dit huis is een tijd
lang ons huis niet meer ge
weest. We gingen niet meer
kijken, het interesseerde ons
niet meer. Maar toen we weer
mochten gaan schoonmaken,
merkten we hoe graag we
weer terug wilden. Het lijkt
soms of die tijd in de caravan
er helemaal niet geweest is",
zegt Hannie Verhoog.
Jan Verhoog: „Je hoort ook wel
van mensen, die wel zijn ver
trokken, maar nu heimwee
hebben en eigenlijk terug wil
len".
Toch is de saamhorigheid ver
dwenen, vinden de Verhoogs.
Veel mensen willen liever
niets meer over het gif horen1
en vinden dat nu alles verge-
ven en vergeten moet worden.
Er zijn er zelfs die vinden dat
er maar eens hartelijk gela
chen moet worden om alle op
winding en zorgen van de af
gelopen tijd. „Ik zal hier nooit
om kunnen lachen", zegt Han
nie fel. „Ik maak me er nog
steeds geweldig druk over dat
gewetenlozen die troep in de
grond stopten en ons bedreig
den. Maar je merkt dat als de
angst weg is, en de schade ge
regeld, bij velen de bereidheid
tot actie verdwijnt".
De Verhoogs zijn redelijk tevre
den over het optreden van de
gemeente. Er is gedaan wat
redelijkerwijze verwacht kon
worden. Fouten zijn in zo'n si
tuatie onvermijdelijk. Maar
dat de door Ouwerkerk zo ge
prezen openheid er altijd was,
wordt betwijfeld. Er waren al
zo lang geruchten dat er iets
mis was, voordat de gemeente
werkelijk in actie kwam.
Over de gevolgen van de affaire
voor de kinderen zegt Ver
hoog: „Gert-Jan is zeven jaar
en wat die jongen nu al alle
maal heeft meegemaakt Gif
in het water, gif in de grond.
Hij zit „gifwijkie" te spelen
met zijn speelgoedauto's. Wat
voor ervaringen bied ik die
jongen in zijn eerste levensja
ren al allemaal. Mijn haren
staan soms overeind als ik
hem erover hoor praten: zo
normaal dat allemaal al voor
hem is".
Hun dochter van vier zag vlak
na de verhuizing vol schrik
dat moeder weer water uit de
kraan dronk: onbegrijpelijk.
Dat was toch giftig? Hannie:
„Ik heb het zelf nog vaak: dat
ik een slok neem en dat het
door me heen flitst: wat zal er
allemaal inzitten".
Of ze veranderd zijn?
Jan Verhoog zegt kritischer ge
worden te zijn. Hij lijkt ook
cynischer geworden. Vertelt
hoe het bestuur van de vereni
ging op een middag voor een
receptie naar Den Haag werd
genodigd, juist op een mo
ment dat vorst en sneeuw het
leven in de caravans schier
ondraaglijk maakten. Aange
komen op het ministerie van
binnenlandse zaken bleek pas
de reden van de uitnodiging:
een hoge ambtenaar zou een
onderscheiding krijgen en
daar was wat decor bij nodig.
De man had zich nogal inge
spannen voor de Lckkerker-
kers, dus zodoende. „Dat die
man een lintje krijgt is mij
best", zegt Verhoog. „Maar
dat uitgerekend wij daar
moesten toekijken".
Hannie Verhoog: „Ik heb wel ge
leerd dat je van je af moet bij
ten om wat te bereiken. Want
door alle gezeur hebben we
tenminste gekregen tuat toe
wilden Je moet er gewoon
middenin springen, alles wat
de overheid zegt controleren,
blijven doorvragen, want de
doofpot staat steeds wijd open".
