Buraemeestersam bt
nog altijd in trek
'Burgemeesters moeten niet zeuren over salaris1
f-, -
0
En dat
verdient
de eerste
burger
per maand
1TERDAG 24 JANUARI 1981
LEIDEN Jaarlijks
ontstaan er onge
veer 60 vacatures
voor burgemees
tersposten. Posten
waar nog altijd veel
belangstelling voor
is. Dat blijkt wel uit
het aantal sollicita
tie—brieven dat bij
de Commissarissen
van de Koningin in
de diverse provin
cies binnen
stroomt. Een vaca
ture—melding (in
de Staatscourant)
levert niet zelden
zo'n 70 reacties op.
VVD'er Vonhof
- samen met Wiegel in één frac
tie kon niet, dan maar burge
meester van Utrecht -
Jaarlijks solliciteren veel Nederlanders naar de
functie van burgemeester, een ambt dat kennelijk
nog altijd zeer in trek is ondanks verminderde
privileges en gewijzigde opvattingen over de rol
van 'burgervader'. Wie zin heeft in zo'n 'baantje'
doet er goed aan het onderzoek van dr. Wim Derk-
sen uit Leiden eens onder de loep te nemen. Zijn
bevindingen rond de benoemingsprocedure van
burgemeesters geven aan dat je maar beter ge
huwd kunt zijn, gevoel voor politiek moet hebben
en vooral ook niet teveel moet opvallen. Hoewel
uiteindelijk de koningin benoemt op voordracht
van de minister van binnenlandse zaken, is vooral
de mening van de Commissaris van de Koningin
van doorslaggevens belang. Een goede indruk
maken op zo'n commissaris is dus een eerste
vereiste.
Het ambt van burgemeester is kennelijk nog altijd zeer in trek,
ondanks de gewijzigde opvattingen die er in de loop der jaren
over deze functie zijn ontstaan. Want de burgemeester als wijze,
vroede vader naar wiens woorden met ontzag wordt geluisterd,
die figuur komt nog maar sporadisch voor. Alleen in dorpjes
waar de ontwikkelingen niet zo snel gaan wil een dergelijk type
gezagsdrager nog wel gedijen. Maar een burgemeester in een
beetje gemeente moet tegenwoordig toch wel over managers-
en coördinerende capaciteiten beschikken.
Capaciteiten die bij het benoemingsbeleid terdege in de gaten
worden gehouden al spelen ook andere factoren een rol van
betekenis. De in Leiden wonende dr. Wim Derksen, die in de
jaren 1977 tot 1979 een onderzoek deed naar het burgemeesters
ambt, heeft weinig moeite om enkele van die factoren op te
noemen. Zo is het volgens hem nog altijd een duidelijk voordeel
om gehuwd te zijn. Samenwonenden, alleenstaanden en homo
fielen komen niet of nauwelijks aan bod.
Derksen:"Ik ben het daar in
principe mee oneens maar ik
kan wel begrijpen dat in som
mige plaatsen een ongehuw
de burgemeester niet kan.
Een burgemeester moet wel
kunnen functioneren. Dat
lukt alleen als hij wordt geac
cepteerd, als hij de mensen
niet van zich vervreemd. In
sommige nog erg traditionele
dorpen is de gehuwde status
een voorwaarde om te wor
den aanvaard.
In die gemeenten speelt ook de
burgemeestersvrouw een be
langrijke rol. Dat is ook zo
iets merkwaardigs en ik vind
het eigenlijk volstrekte on
zin. De man is burgemeester,
de vrouw heeft haar eigen be
zigheden. Er wordt toch ook
maar één salaris uitgekeerd.
Toch speelt dit ook in grotere
plaatsen. Kijk naar Leiden.
Het wordt burgemeester
Goekoop door sommigen
kwalijk genomen dat zijn
vrouw weinig trek heeft in al
lerlei plichtplegingen en dat
hij ook zelf niet zo veel doet
op het representatieve vlak
als zijn voorganger Vis. Waar
om was Vis vrij populair bij
veel Leidenaars? Ze zagen
hem elke dag in de krant
staan, op de foto met één of
ander jubilerend echtpaar.
Zoiets draagt bij tot een ge
voel van saamhorigheid.
Goekoop doet er verstandig
aan om snel in Leiden te ko
men wonen anders gaat hij
gevoelens bij de Leidenaars
oproepen in de trant van 'Hij
moet ons zeker niet'. Nog
maals, een burgemeester kan
alleen goed werken als hij
geaccepteerd wordt. Vis lag
goed bij de mensen ook al
was zijn functioneren in de
gemeenteraad slecht".
Politiek
Met die laatste opmerking be
landt Derksen bij een tweede
factor waar tegenwoordig bij
benoemingen op wordt gelet:
een burgemeester moet ge
voel voor politiek hebben, hij
moet kunnen inspelen op de
politieke verhoudingen en
gevoeligheden. Een duidelij
ke politieke overtuiging (met
daaraan gekoppeld het lid
maatschap van een politieke
partij) wordt daarbij als een
voordeel gezien.
Derksen:"Vroeger werd nog
wel eens gedacht dat partijlo
ze burgemeesters het meest
onafhankelijk waren. Nu
worden er geen partijlozen
meer tot burgemeester be
noemd. Die partijloosheid
heeft ook iets elitairs, zoiets
van 'Ik sta boven de partijen'.
In de praktijk blijkt dat niet
te werken. Mensen gaan toch
gissen naar sympathieën of
antipathieën. Men wil zo'n
burgemeester ergens plaat
sen. Bij een burgemeester
met een duidelijke politieke
overtuiging weet men waar
men aan toe is. Dat werkt
prettiger".
Wat volgens Derksen van bur
gemeesterskandidaten ook
op prijs wordt gesteld is een
zekere onopvallendheid.
Derksen:"Ik heb destijds met
alle Cpmmissarissen van de
Koningin gesproken. Ze be
nadrukten dat de kandidaten
in staat moesten zijn te relati
veren. Polarisatie werd niet
op prijs gesteld. Oud-com
missaris Gaarlandt van Dren
te zei dat kandidaten aardig
moesten zijn. Als hij je niet
aardig vond dan was je kans
loos. Verscheidene commis
sarissen zeiden spontaan dat
ze bijvoorbeeld Max van den
Berg, nu PvdA—voorzitter
maar destijds wethouder in
Groningen, volstrekt onge
schikt vonden voor het bur
gemeestersambt. Ze noem
den hem te extreem, te opval
lend"
Vrouwen
In tegenstelling tot wat wel
eens wordt gedacht is het
vrouw-zijn bepaald geen
hinderpaal om burgemeester
te worden. Cijfers lijken ove
rigens andere taal te spreken.
Op het moment dat Derksen
zijn onderzoek uitvoerde tel
de hij niet meer dan elf vrou
welijke burgemeesters op
een totaal aantal posten van
circa 750.
Derksen: "Er zijn ontzettend
weinig vrouwen die sollicite
ren. Ze voelen zich kennelijk
niet erg aangetrokken tot die
baan. Van discriminatie zou
ik zeker niet willen spreken.
Er wordt soms juist positief
gediscrimineerd. Zo ontdek
te ik dat een bepaalde Com
missaris van de Koningin in
Brabant dolgraag een vrouw
als burgemeester in zijn pro
vincie wilde maar er kwamen
geert vrouwelijke sollicitan
ten. Hij is toen zelf op zoek
gegaan naar een kandidate en
toen een vrouwelijke wet
houder 'ja' zei op zijn verzoek
was de benoeming binnen
drie dagen rond".
Overigens spelen alle bovenge
noemde factoren een gerin
gere rol wanneer het gaat om
benoemirtgen in grotere ge
meenten. De politieke kleur
van de kandidaat is dan over
heersend. Steden als Amster
dam, Rotterdam, Groningen
en Zaanstad bijvoorbeeld
staan bekend als PvdA-ge-
meenten; Den Haag, Den
Bosch en Maastricht zijn ge
heide KVP(CDA)-bolwer-
ken en plaatsen als Arnhem,
Leiden en Zwolle worden
min of meer automatisch aan
de VVD toebedacht.
Derksen: "Bij benoemingen in
grote plaatsen spelen soms
hele rare overwegingen mee.
In het kabinet-Den Uyl
werd destijds afgesproken
dat Utrecnt aan de VVD zou
toevallen om voor Vonhoff
een passende baan te creë
ren. Vonhoff en Wiegel, twee
van die overheersende figu
ren in één fractie, dat kon
niet Binnen de politieke we
reld bestaat trouwens een on
geschreven regel dat oud-
bewindslieden, zo zij daar
voor interesse hebben, aan
een burgemeesterspost wor
den geholpen". In het spel
rond de meeste burgemees
tersbenoemingen echter
geeft volgens Derksen de me
ning van de Commissaris van
de Koningin de doorslag.
Rijtje
Zetten we de gang van zaken
bij een sollicitatie-procedure
eens op een rijtje:
1. in principe kan iedere Ne
derlander die voldoet aan de
wettelijk gestelde eisen
('niet krachtens onherroepe
lijke rechterlijke uitspraak
wegens krankzinnigheid of
zwakheid van vermogens, de
beschikking of beheer over
zijne goederen verloren heb
bende, noch van de verkies
baarheid zijnde ontzet en den
ouderdom van vijf en twintig
jaar hebbende vervuld') bij
een vacature solliciteren. De
sollicitatie moet worden ge
richt aan H.M. de Koningin
maar worden verzonden naar
de Commissaris van de Ko
ningin in de desbetreffende
provincie.
2. de Commissaris van de Ko
ningin doet een voordracht
aan de minister van binnen
landse zaken van tenminste
twee maar meestal van drie
personen. Uiteraard wint hij
inlichtingen in over de kandi
daten en neemt hij ook nota
van de door de desbetreffen
de gemeenteraad opgestelde
profielschets.
3. de aanbevolen kandidaten
worden uitgenodigd voor een
gesprek met de minister van
binnenlandse zaken en met
enkele topambtenaren. Na
Dr. Wim Derksen
- ongehuwden komen na
lijks aan bod -
die gesprekken doet de mi
nister een voordracht aan de
koningin. Gaat het om een
benoeming in een gemeente
met meer dan 50.000 inwo
ners dan brengt de minister
de voordracht eerst nog in de
ministerraad.
- 4. de koningin gaat (wel of
niet) akkoord met de voor
dracht. Hoewel de koningin
soms nog wat nader informa
tie vraagt omtrent een be
paalde voordracht is het niet
gebruikelijk dat zij afwijkt
van de ministeriële aanbeve
ling. Een burgemeester wordt
benoemd voor een periode
van zes jaar.
Fase twee in de sollicitatie-pro
cedure is duidelijk de belang
rijkste. Uit het onderzoek van
dr. Derksen bleek dat de mi
nister in 80 procent van de
gevallen de aanbeveling van
de Commissaris van de Ko
ningin volgt, terwijl de minis
ter in 15 procent van de ge
vallen de nummer twee op de
voordracht van de commissa
ris tot zijn favoriet maakt.
Commissaris
Als men invloed wil uitoefenen
op de benoeming van een
burgemeester moet men dus
bij de commissaris zijn.
Derksen:"De invloed van de
Aantal dienstjaren
Deneden
1.001
3
1
3442
1 .001.
2.000
3
3654
2.001
3.000
2
3879
3.001
4.000
3
4112
4.001
5.000
3
4420
5.001
6.000
6
4729
6.001
8.000
9
4
5042
8.001
10.000
5
7
5355
10.001
12.000
5
5
0
566
12.001
14.000
6
0
609
14.001
18.000
6
5
9
668
10.001
24.000
7
7
728
6
24.001
30.000
7
8
3
794
2
30.001
40.000
0583
871
2
- 40.001
60.000
9353
948
60.001
80.000
10122
1025
0
80.001
t/m 100.000
10789
1092
2
100.001
t/ro
125.000
11590
1172
4
125.001
t/m 150.000
12396
12530
150.001
t/m
250.000
13077
13210
250.001
t/m 375.000
13743
13875
wordt in de
Tweede Kamer nog af eens
onderschat. Elke grotere
fractie heeft tegenwoordig
een speciaal mannetje belast
met de taak om benoemingen
in een voor hun partij gunsti
ge zin te beïnvloeden. Die
fractielobbyisten richten ech
ter vooral hun aandacht op
de minister. En hoewel de
minister regelmatig praat
met die lobbyisten over be
noemingen is hun invloed
toch niet al te groot. In tegen
stelling tot wat zij zelf bewe
ren heeft mijn onderzoek
aangetoond dat de inbreng
van die lobbyisten gering is.
Dat komt omdat ze weinig
contact hebben of zoeken
met de commissarissen en de
commissarissen trouwens
meestal niet veel waarde aan
hun oordeel hechten".
Meer gewicht in de schaal kan
de mening van een gemeen
teraad leggen mits die raad
althans tot een eensluidende
en realistische aanbeveling
komt. Derksen:"Een raad die
eensgezind een niet te over
trokken profielschets samen
stelt kan de commissaris in
hoge mate aan zijn advies
binden. Maar vaak zie je dat
er een schaap met vijf poten
wordt gevraagd. In een klein
dorpje wil men dan bijvoor
beeld een jonge, energieke
manager die de zaken voor de
poorten van de hel in Den
Haag kan wegslepen. Op zo'n
manier maak je je eigen in
spraak tot een farce".
In zo'n geval zal de commissa
ris voornamelijk op z'n eigen
kompas varen. Persoonlijke
voorkeuren spelen daarbij
mede een rol. Sommige com
missarissen houden er terde
ge rekening mee dat zij in de
toekomst nauw met een bur
gemeester zullen moeten sa
menwerken ("Zijn capacitei
ten lijken voldoende maar ik
vraag me af of ik met hem zal
kunnen opschieten") terwijl
soms ook het representatief
vermogen van de echtgenote
terdege in ogenschouw
wordt genomen.
Stijl
Gesprekken tussen commissa
rissen en kandidaten verlo
pen volgens Derksen niet via
een vaste formule. De onge
veer een half uur durende ge
sprekken hebben meestal
een nogal vrij verloop. Waar
de commissarissen wel op
letten en waarschijnlijk ook
naar zullen vragen is bestuur
lijke ervaring. Het voorzitter
schap van maatschappelijke
organisaties is bijvoorbeeld
een pré. Zoals eerder ver
meld wordt tegenwoordig
ook gekeken naar managers-
en coördinerende kwali
teiten. Is de kandidaat initia
tief-rijk, heeft hij fantasie,
kan hij een centrale, binden
de figuur zijn, is hij even
wichtig?
Ook wordt gekeken naar de
stijl van de kandidaat. Is hij
welbespraakt, hoe formuleert
hij en - niet te vergeten - hoe
gaat hij gekleed?
Eén van de commissarissen be
kende aan Derksen:"Ik kijk
ook hoe ze eruit zien. Hoe ze
zich kleden. Het hoeft niet in
jacquet, ook niet in een tenue
alsof hij na het gesprek met
een doorgaat naar de vakan
tiebestemming. Ik heb wel
eens knapen gehad dat je
dacht, tjonge, tjonge, ik zou
je graag een paar honderd
gulden meegeven om je beter
in de kleren te steken".
LEIDEN - De achtergrond van
sollicitanten naar de functie
van burgemeester is de laat
ste jaren duidelijk gewijzigd.
Vroeger waren het vooral ge
meenteambtenaren die na het
doorlopeii van diverse ambte
lijke rangen een gooi deden
naar het burgemeesterschap..
Nu zijn het vooral vertegen
woordigers uit de welzijns-
hoek en mensen met een dui
delijke politieke achtergrond
die op het baantje van burge
meester afkomen.
Volgens dr. Derksen maakt de
opleiding van de kandidaten
voor hun kansen niet veel uit.
Academici zijn echt niet bij
voorbaat in het voordeel. Dat
gemeenteambtenaren niet
meer zo veelvuldig sollicite
ren kan onder meer worden
toegeschreven aan een ten
dens die tijdens het minister
schap van professor De Gaay
Fortman is ingezet, namelijk:
het sterk de voorkeur geven
aan kandidaten met politie
ke. bestuurlijke
Wethouders en gemeente
raadsleden waren in. Derk
sen: "Sommige burgemeesters
klaagden tegen mij hun nood.
Ze zeiden: het is rampzalig,
al m'n wethouders zijn aan
het solliciteren". Overigens is
de genoemde tendens onder
het ministerschap van Wiegel
weer wat afgezwakt.
Een reden dat gemeenteambte
naren tegenwoordig minder
solliciteren kan ook zijn gele
gen in de veranderde status
van de huidige burgemeester.
Derksen "Ambtenaren zien
van dichtbij dat een burge
meester steeds meer speelbal
wordt van de politiek. Dat
weerhoudt ook sommige bur
gemeesters ervan naar een
grotere gemeente te sollicite-
Voor de buitenwacht mag de
burgemeester dan vaak nog
'de baas van de gemeente' lij
ken, in de praktijk is zijn
functie door de gemeenteraad
dikwijls danig uitgekleed en
zijn zijn taken teruggebracht
tot het wettelijke minimum
(hoofd van politie en brand
weer, toezichthouder over
gang van zaken rond openba
re gelegenheden en vertegen
woordiger gemeente in
rechtsgedingen).
Ook aan privileges van burge
meesters wordt meer en meer
geknaagd. Het instituut
'ambtswoning' wordt lang
zaam maar zeker afgeschaft
en daar waar dat (nog) niet
is gebeurd zullen burgemees
ters in de toekomst niet meer
voor een prikkie kunnen wo
nen. Ambtswoningen zullen
namelijk ook volgens hetzelf
de puntensysteem worden
beoordeeld als andere huur
woningen.
Die maatregel zal burgemees
ters overigens niet direct tot
de bedelstaf doen vervallen
Zoals uit bijgaande tabel
blijkt kan het burgemeesters-
salaris (bedragen per 1 juli
1980wel een stootje velen.
Een 'eerste burger' in een
dorpje met ruim 3000 inwo
ners bijvoorbeeld begint al
met een maandsalaris van
ruim 4000 gulden plus een
maandelijkse zogenaamde
ambtstoelage van 450 gulden.
Derksen:"Vroeger moest in een
kleine gemeente de status van
burgemeester het lage salaris
compenseren. Tegenwoordig
is de salarisregeling uitste
kend te noemen. Burgemees
ters moeten dan ook met zeu
ren over hun salaris".
