Wat voedsel precies in ons
lichaam doet weet niemand
Dertig jaar
'Cardin-mode
Klein fruit uit
eigen tuin
Souteneursproces
in Bondsrepubliek
Jongenslijn
ZATERDAG 17 JANUARI 1981
Het grootste souteneurs-proces in
het Ruhrgebied". Zo beschrijft
de Duitse vrouwenkrant Emma
een serie rechtbankzittingen in
de Westduitse Bondsrepubliek,
waar zeven souteneurs terecht
staan wegens ..vrijheidsbero
ving, het toebrengen van licha
melijk letsel, chantage, verkrach
ting en mensenhandel". Ze wor
den aangeklaagd door prosti
tuees die door de mannen met ge
weld gedwongen zijn. voor hen in
de prostitutie te werken. Het me
rendeel van de vrouwen die tegen
de souteneurs getuigen, was tus
sen de vijftien en zeventien jaar
toen ze in de macht van de man
nen raakten. Ze hebben tijdens
het proces een staalkaart gegeven
van de methoden die gebruike
lijk waren bij hun bazen: de meis
jes moesten grote hoeveelheden
alcohol (vaak gemengd met lsd of
valium) drinken, werden met
zwepen geslagen, opgesloten,
met messen bewerkt en met laar
zen getrapt. Enkele van de getui
gen zijn erin geslaagd, zich los te
maken uit dit milieu en onder te
Huiken ir> andere steden.
De Emma-versl^ggeefster schrijft
in bittere bewoordingen over de
gang van zaken in de rechtzaal
waar de rollen vaak lijken te zijn
omgedraaid: de slachtoffers-
getuigen worden behandeld en
aangesproken alsof ze de be
klaagden zijn. terwijl de werkelij
ke beklaagden zich kostelijk
amuseren in hun bank. Op de pu
blieke tribune zitten, behalve
..kameraden uit het milieu", ook
huisvrouwen en gepensioneer
den. Want de president van de
rechtbank is een guitig heer
schap dat de reputatie blijkt te
hebben, dat er bij hem „altijd wat
te lachen valt". In dit geval dan
ten koste van de slachtoffers.
De Franse couturier en industrieel ontwerper Pierre Cardin. wiens
zakelijke belanken over een firoot deel v an de aardbol liggen
gespreid, veroorlooft zich een terugblik op zijn carrière Dat zal
(volgens een bericht in het Franse maandblad Marie C laire) ge-
beuren via een modeshow in een van de grootste musea van New
York. waar tijdens een galadiner meer dan honderd modellen
worden getoond die Cardin tussen 1950 en 1980 heeft ontworpen.
Cardin. die een nieuwe vestiging in New York opent, laat in dat
gebouw ook zijn nieuwste ..lijn in meubel- en bureau-
ontwerpen zien. Het Cardin-merk is te vinden op en aan talloze
gebruiksvoorwerpen en artikelen: van luxueuze keukens en bad
kamers in „futuristische" stijl, tot dure confectieklcding (voor
vrouwen en mannen), horloges, vulpennen, aanstekers, badla
kens. sjaals, zakdoeken, tassen, schoenen, parfums en cosmeti-
Cardin temidden van mannequins, die zij
GRONINGEN - De tijd van het gezellig, maar wel veel en
anders eten is weer achter de rug. Menigeen heeft dus
zorgen om de gewichtstoename die daarvan nogal eens
het gevolg is geweest. Het kerstdiner, de oliebollen en
andere vettigheden bij de jaarwisseling, de vaak ook niet
zo lichte maaltijden in de tussenliggende dagen, de hap
jes, waarmee het jaar werd begonnen: het is allemaal met
niks.
Maar wie zich uit voorzorg verdiept
in de uitgebreide voedseladvie-
zen, dieetvoorschriften. in de lite
ratuur over voedingsleer en de
commerciële gezondheidspropa-
ganda van voedselfabrikanten.
heeft zich in een ware chaos ge
stort. Echt weten over wat behal
ve smakelijk ook nog gezond, al
thans niet ongezond is. doen we
eigenlijk nauwelijks iets. Het eni
ge vrij algemene advies, waar
over de deskundigen het onder
ling eens zijn, luidt: te veel is niet
goed en gevarieerd eten is beter.
Met een goed versierd stuk brood
en wat fruit kan men dus vol
staan.
Men weet eigenlijk nauwelijks wat
voedsel in het menselijk lichaam
doet. Akkoord, men weet dat de
mens koolhydraten, eiwitten en
vetten nodig heeft en daarnaast
nog zo'n vijftien vitamines, twin
tig scheikundige verbindingen
(mineralen, sporenelementen) en
een achttal aminozuren. De kool
hydraten en vetten als bronnen
van energie en de eiwitten als
energiebron en als bouwstof.
Maar over de werkelijke energie
behoefte van de mens weet men
weinig.
Door Kees Wiese
spanning, herhaalde verstoring
van rust en onregelmatige voed-
selopname hebben op de mense
lijke energiebalans. De proefper
sonen krijgen een bescheiden on
kostenvergoeding en drie weken
gratis eten: nieuwe proefperso
nen voor experimenten in het
voorjaar zijn welkom.
Ruwe schattingen
Het Wageningse experiment geeft
wel aan. dat alle cijfers over de
„ideale verhouding" tussen de
energiebronnen in ons voedsel
vooral op ruwe schattingen be
rusten. Die „ideale verhouding"
zou zijn: 30 procent vetten, 60
procent koolhydraten en 10 pro
cent eiwitten. Het zijn cijfers
waaraan de Nederlander zich
overigens niet houdt: hij eet met
name veel te veel vet. Ook bere
keningen over het aantal calo
rieën in reeksen „dikmakende"
produkten berusten op schattin
gen en veronderstellingen. Het is
natuurlijk waar, dat volvette, sui-
kerrijke voedingsmiddelen meer
energie bevatten dan magere, sui-
kerarme produkten. Maar welk
deel van die energie nuttig wordt
verbruikt, welk deel uitgeschei
den en welk deel in het lichaam
opgeslagen: dat zijn nu juist de
vragen waarop het exacte ant
woord nog moet komen.
Opname van energie via het voed
sel en verbruik ervan door activi
teiten: het is met name door Gro
ninger biologen bestudeerd voor
onder andere ganzen en torenval
ken. De Landbouwhogeschool in
Wageningen is onlangs begonnen
met een onderzoek naar de ener
giebalans van de mens. Daarbij is
alleen het wegen van proefperso
nen onvoldoende: neemt ie
mands gewicht toe, dan kan die
toename zowel uit water als uit
vet bestaan. Van voedsel is wel de
energie-inhoud in calorieën te be
palen. maar aan dat gegeven
heeft men niets zolang niet be
kend is welk deel van het voedsel
wordt afgescheiden of in warmte
omgezet.
Proefpersonen worden nu in Wage
ningen in een respiratiekamer ge
zet: normaal door de vakgroep
dierfysiologie gebruikte cellen
voor ademhalingsmetingen aan
koeien, varkens, kippen en kalve
ren. In deze cellen kan de ingea
demde zuurstof en het uitgea
demde koolzuur worden geme
ten, waardoor berekend kan wor
den welk deel van de voeding in
warmte (energie) wordt omgezet.
Die proefpersonen worden drie
keer een periode van drie dagen
en nachten lang op verschillende,
uitgekiende diëten (met een be
kende energie-inhoud) opgeslo
ten; faeces en urine worden ver
zameld om het energieverlies
langs die weg te bepalen. De twee
bij drie rneter grote respiratieka
mers zijn voor deze experimen
ten omgebouwd: de proefperso
nen hebben de beschikking over
een bed. een fauteuil, een werkta
fel, telefoon, televisie en moeten
verplicht vijf maal daags gebruik
maken van een hometrainer.
In een later stadium van het onder
zoek zal ook nog meting van hart
en hersenactiviteit plaatsvinden
en observatie van het gedrag.
Dan zal ook worden nagegaan
wat voor invloed bijvoorbeeld
Twaalfduizend
produkten
In de dertiger jaren waren er zo'n
achthonderd voedingsmiddelen
op de Nederlandse markt, nu zo'n
twaalfduizend. En daar zitten dan
in totaal meer dan tweeduizend
hulpstoffen in om het eten geuri
ger. krokanter, langer houdbaar,
kleuriger, knapperiger, volumi
neuzer, luchtiger en smeuig te
maken. Het is geen wonder, dat
Warenwet, consument en consu
mentenorganisatie die onstuimi
ge groei niet op de voet hebben
kunnen volgen. Maar onderzoek
van met name consumentenorga
nisaties geven wel enig inzich-
Een paar voorbeelden. Een pak va-
nille-ijs bestaat voor de helft uit
lucht en voor de andere helft uit
water, magere melkpoeder,
plantaardig vet, suiker, emulga-
toren om het vet met water te bin
den, stabilisatoren en verdik
kingsmiddelen om de massa
groot en luchtig bijeen te houde-
Een blikje leverpastei, dat vroeger
voor de helft lever en voor de
helft spek bevatte, bestaat nu
voor slechts twintig procent uit
lever en verder uit spek, zwoerd,
kanen, afval vlees, water, fosfa
ten. zetmeel, nitraat en gluto-
maat.
Jenever, vroeger vervaardigd door
toevoeging van jeneverbessen en
kruiden uit gerst, mais en rogge
getrokken moutwijn, wordt nu
vooral gemaakt van het sap van
suikerbieten dat overblijft als de
suiker gewonnen is (melasse-
alcohol). Een blik nasi bevat zo'n
vijf procent vlees; de fabrikant
gebruikt één ui per 24 blikken
van 700 gram en verder kruiden
en vooral rijst.
Allerlei vleeswaren zijn bijzonder
weinig vlezig: kroketten, bitter
ballen. worstjes, tartaar, gehakt -
als het woord vlees in de naam
van het produkt is verwerkt, ga
randeert zulks dat er in ieder ge
val enkele procenten vlees aan te
pas zijn gekomen. En dat kan dan
nog best „seperatorvlees" zijn, de
vleesmateric die vroeger bij het
uitbenen verloren ging (spier- en
bindweefsel, merg, vet) en nu me
chanisch wordt gewonnen. In de
vleesindustrie kent men boven
dien nog het fraaie begrip „vlees-
vreemde eiwitten"...
Lappendeken
De bezwaren tegen de bio-
industrie, de kistkalverij, de
grocihormooninjecties - zij zijn
welbekend. Evenals het gevaar
van restanten antibiotica, zware
metalen en bestrijdingsmiddelen
(er zijn er in ons land zo'n 250 ver
schillende in gebruik) in ons
voedsel.
Die algemeen bekende bezwaren
leidden tot het alternatieve voed
sel, tot zelfs een alternatief hoekje
in vele supermarkten. Het alter
natieve voedsel geeft overigens
niet zo erg veel meer zekerheid.
Biologisch geteelt graan bleek in
West-Duitsland ernstig veront
reinigd (vogelpoep) en niet ge
controleerd op het levensgevaar
lijke schimmel moederkoren.
Het vorig jaar met veel moeite tot
stand gekomen Scharreleibesluil
van de Commissie Rijkskeur
merk Alternatief Geteelde Pro
dukten betekent slechts dat een
derde van de vloeroppervlakte
voor scharielkippen met zaagsel
moet zijn bestrooid. Snavelbran-
den, kortwieken en toevoeging
van antibiotica aan het kippevoer
blijven toegestaan. De commissie
bereidt thans een concept Appe-
lenbesluit voor...
De wetgever blijft op elk voedselge-
bied duidelijk in gebreke. Er is
een sterk verouderde, steeds
weer opgelapte en bijgewerkte
Warenwet (1919), een lappende
ken van voorschriften en beslui
ten. die bijvoorbeeld niets regelt
op het toch uitgebreide gebied
van het snoepgoed en allerlei loze
beweringen dat bepaald voedsel
zo gezond voor ons is. in de recla
me toelaat (dicetmargarine).
Er is sinds 1963 al een nieuwe Wa
renwet in de maak, die de actie
groep Landelijk Voedsel Overleg
terecht lang niet ver genoeg gaat
in het gebieden van duidelijkheid
en zekerheid aan de consument.
Voor 1981 heeft deze groep tal
van acties op het programma
staan om tot een betere wetge
ving te komen. Er is daarnaast,
sinds mei, een EKO-merk van de
Stichting Alternatief Warenon
derzoek. nog slechts berustend
op een voorlopig reglement van
richtlijnen, die nog volop ter dis
cussie staan.
Wie niet stil zaten, waren de indus
triële voedselproducenten. Heeft
Reform naar schatting een noga'
modegevoelige jaaromzet vai
f300 miljoen, dat is toch slechts
drie maal zoveel als de „gewone"
voedselindustrie jaarlijks uit
geeft aan alleen reclame. Unile
ver is uitgegroeid tot een gigant
van 812 bedrijven, die de consu
ment overal ongemerkt tegen
komt: in de Betuwe-produkten.
in Ola-ijs, in Bensdorp-
chocolade. in Calvé-pindakaas, in
tal van margarines, Nordsee-
diepvriesvis, Zwan-worstjes en
zelfs in Lipton-thee. Een gezonde
industrie, kortom.
Grenzeloze verwarring
Maar hoe gezond is al dat voedsel
nu eigenlijk? De deskundigen
zijn het - als zo vaak - daarover
niet met elkaar eens. De voedsel
industrie beschikt bovendien
instituten vol deskundigen. De
deskundigen zullen het onder
ling dus wel nooit eens worde-
Zelfs niet op medisch gebied. Dit
zeiden vorige maand deskundi
gen o.a. tijdens de Bocrhavecur-
sus „Zin en onzin van diëten" van
de Leidse medische faculteit:
- de doelmatigheid en het nut van
de strenge diëten, waaraan pa
tiënten met een maagzweer wor
den onderworpen, zijn nooit we
tenschappelijk aangetoond: alle
voedsel prikkelt immers de maag
tot de produktie van maagzuur en
daarop reageert de zweer.
- Een vetarm dieet bij leveraandoe
ningen zou wel eens averechts
kunnen werken. Evenals een
cholesterolarm dieet (rijk aan li-
nolzuur) dat aan patiënten met
galstenen wordt voorgeschreven
linolzuur bevordert het ontstaan
van galstenen juist.
- Dieetvoorschriften bij diarree
zijn. hoewel bijna iedere arts ze
voorschrijft, onnodig en nutte
loos. De voedselopname is im
mers niet gestoord; diarree is een
normale en doelmatige reactie
van de darm op een infectie, een
reactie die men niet moet versto-
Het karakteriseert allemaal de
grenzeloze verwarring over ons
voedsel en onze gezondheid, die
in de laatste tientallen jaren is
ontstaan. Een verwarring, die ui
teraard ook de consument niet
onberoerd heeft gelaten.
Uit een onderzoek van ir. F. J. Kok.
voedingsdeskundige van de Ne
derlandse Hartstichting, bleek
onlangs dat 1,4 miljoen Nederlan
ders zichzelf ten onrechte te
zwaar vinden (maar liefst 71 pro
cent van alle vrouwen en 64 pro
cent van alle mannen tussen 18 en
34 jaar). Daarentegen staan
400.000 Nederlanders die zich
niet te zwaar vinden maar het vol
gens ir. Kok wel zijn. En vier mil
joen volwassenen, die terecht te
vreden zijn over hun gewicht.
In iedere tuin en zelfs op het
balkon is wel een plaatsje te
vinden voor één of meerdere
struikjes met kleinfruit: fram
bozen, bessen, bramen e.d.
De voordelen van kleinfruit
zijn dat het makkelijk te kwe
ken, veelal rijk vruchten
draagt en betrekkelijk weinig
ruimte inneemt. Zoek wel al
tijd een zonnig plaatsje op, zo
dat de vruchten goed kunnen
rijpen en als u kleinfruit in
bakken of kuipen kweekt,
moeten die wel voldoende
groot zijn.
Aalbessen
Er zijn witte en rode aalbessen en
vreemd genoeg zien we de rode
soort vaker dan de witte. De witte
aalbes is echter zoeter dan de ro
de en de bessen blijven langer
aan de struik zitten. Ook hebben
de vogels weinig belangstelling
voor de witte bessen. De bessen
houden van een goed doorlaten
de grond en moeten zo'n 1,5 m uit
elkaar geplant worden. Ieder jaar
bemesten met organische mest,
zoals compost of stalmest, verze
kert u van een rijke oogst. Ook
moet u jaarlijks de struiken sterk
terugsnoeien. Zorg er daarbij
voor dat het „hart" van de struik
goed open blijft en houd er reke
ning mee dat de bessen op het
meerjarig hout verschijnen, na
melijk op de kleine zijtakjes van
de hoofdtak. Als er erg weinig
ruimte beschikbaar is, kunnen de
struiken ook langs draad geleid
worden of op stam gekweekt
worden.
Zwarte bes
Deze wordt eigenlijk niet tot de ta
felbessen gerekend, maar u kunt
er heerlijke wijn of bessensap van
maken. Voor de wijn moet u 1 ki
lo bessen met 1 kilo suiker en 1
liter water in een grote weckfles
doen. daaroverheen een katoe
nen lap met een elastiekje. Dat
geheel zet u boven de verwar
ming en wordt dagelijks een keer
geschud. Na zes weken heeft u
een heerlijke wijn. die alleen nog
even gezeefd moet worden
Dc cultuureisen zijn dezelfde als
die bij de rode en witte aalbes,
alleen draagt de zwarte bes
vruchten op één en tweejarig
hout. zodat u bij het snoeien
steeds het oude hout weg moet
halen.
Framboos
De framboos moet langs draad ge
leid worden en de struiken kun
nen zo'n 25 cm uit elkaar geplant
worden. De vruchten zijn het lek
kerst als ze pas geplukt worden
wanneer ze goed rijp zijn, daarom
is het ook een ideale plant om zelf
te kweken. De frambozen die u in
de winkel koopt zijn vaak te
vroeg geoogst (met het oog op het
transport) en smaken daarom
minder lekker. Zorg er wel voor
dat de grond waarin de framboos
staat nooit te droog wordt, omdat
dat erg slecht wordt verdragen.
Na de oogst moeten de takken die
vrucht gedragen hebben tot vlak
boven de grond worden wegge
snoeid.
Braam
Bramen moeten ook langs draden
worden gekweekt en op een zon
nig plaatsje zult u zonder al te
veel moeite ieder jaar van een
rijke oogst kunnen genieten. De
bramen worden in het vroege
voorjaar geplant op een onder
linge afstand van zo'n 125 cm.
Na de oogst wordt al het hout dat
vruchten heeft gedragen wegge
snoeid en verbrand, dit om de
kans op ziekten zo klein mogelijk
te houden. Er zijn gelukkig ook
doornloze bramen in de handel,
die toch ook veel en smakelijke
vruchten voortbrengen, zodat het
werken eraan niet meer zo'n ver
velend karweitje is.
Vlierbes
i is een makkelijke en snel
g roeiende struik, die heerlijke
bessen levert. De bessen kunt u
oogsten als ze bijna zwart zijn en
dat is meestal omstreeks oktober.
Een plaatsje in de zon is voor de
rijping van de bessen het beste,
maar de struik groeit overal wel
goed. In het voorjaar verschijnen
de grote witte bloemschermen
aan de struik, die ook prachtig zij-
Van de bessen kunt u heerlijke wijn
maken volgens hetzelfde recept
als van de zwarte bes, maar ook
sap en jam van vlierbessen zijn
een lekkernij. Denk er wel om dat
ook de vogels gek zijn op de bes
sen, dus probeer ze voor te zij-
Krenteboompje
Het krenteboompje wordt meestal
alleen voor de sier in de tuin ge
zet. zonder dat men weet dat de
vruchtjes heerlijk zijn en beslist
niet giftig. In het voorjaar is de
Struik overladen met witte
bloem tros ics en in het naiaar ver
kleuren de blaadjes prachtig De
besjes verschijnen in dc zomer en
kunnen in het najaar, als ze
blauwzwart zijn, geoogst wor
den; ze zijn wat zoet van smaak.
De struik stelt heel weinig eisen
aan de grond of standplaats.
Frambozen smaken zo vers van
de sfrtuk het lekkerst. Je kunt dan
precies het juiste tijdstip kiezen om
Flevohof op de bres
voor hoenders
Steeds meer organisatie zetten zich
in voor de instandhouding van
diersoorten, die met uitsterven
worden bedreigd.
In de winter' 1979/1980 is op Fle
vohof een begin gemaakt met het
instandhouden en terugfokken
van oude huisdierrassen. In to
taal konden 17 oud-Nederlandse
hoenderrassen worden verza
meld, waaronder zeer zeldzame.
Wie heeft er bijvoorbeeld wel
eens gehoord van: Kraaikoppen.
Brabanters, Assendelflers of
Twentse grijzen. Van veel van de
ze rassen gaat dc oorsprong terug
tot de middeleeuwen, getuige
hun afbeeldingen op schilderijen
van oude meesters.
De Nederlandse Hoenderclub en
Stichting Flevohof hebben sa
men een boekwerk uitgegeven
met de titel "De Nederlandse
Hoenderrassen", waarin van elk
ras een historisch overzicht, een
typebeschrijving en de erkende
kleurslagen zijn vermeld.
AMSTERDAM (ANP) - Jongens
"in verandering" kunnen bin
nenkort met hun problemen te
recht op een "jongenslijn", die 15
februari 1981 in Amsterdam van
start gaat. Voor hen staat dan elke
zondagmiddag van twee tot vyf
uur het telefoonnummer
020-252225 open. hetzelfde
nummer dat voor de mannenlijn
in gebruik is
Volgens de organisatoren is de
nieuwe hjn in de eerste plaats be
doeld als coördinatie- en infor
matiepunt voor jongens die met
emancipatie bezig zijn. Maar ook
problemen met seksualiteit, een
zaamheid, verhouding tot hun
omgeving, met ouders en homo
filie kunnen de jongelui bespre
ken.
