De lach is nu een luxe
artikel aan het worden
'Ik begin het vak
nu pas te leren'
Betoverende 'Zauberflöte' op televisie
4GBI3BÏHHHI-
TTV dl® fe®if§if
%OENSDAG 24 DECEMBER 1980
HILVERSUM (GPD) -
„Maar de Kerst. De kerst
heb ik altijd thuis gevierd.
Dat is voor mij de feest
avond. Ik zeg ook in het
programma: „Is het kerst
feest, of is het -mis? Het is
niet voor iedereen het
feest, niet iedereen is „in
i the mood"
tBeth Gaaikema, 41 jaar is hij. Toen
j hij 17 was mocht hij al voor Wim
JKan schrijven. Hij was koud 20,
en hij vertaalde My Fair Lady
?l Hij werd steeds ouder, en d^eed
steeds meer. Op 24 december vidt
Seth de kerstavond. Twee dagen
eerder heeft hij tweemaal de leng
te van zijn show in 't Spant in
Bussum gestaan. Om het alle
maal op te nemen.
'.ijn laatste kerstshow werd uitge
zonden door de AVRO. Dat was
drie jaar geleden. De jaren tach
tig beginnen voor Seth met Vero
nica. „Laat het niet te sterk uitko
men". zegt hij, „ik wil een zaal vol
gewone mensen. Niet alleen dat
jonge volk".
In 1977 was er ook nog zo'n hoogte
punt, zo'n gelukje dat een specia-
J le gebeurtenis als een kerstshow
t net nodig heeft. Het kabinet-Van
Agt was net samengesteld, voor-
zien van een lange lijst onbeken-
de ministersnamen. Het is niet
J waarschijnlijk dat dit jaar een af
ronding volgt van wat er toen be
gon. Seth Gaaikema zal niet de
eer te beurt vallen om ook het ver-
I trek van die lange lijst inmiddels
wat bekendere ministers aan te
kondigen.
J .Sinterklaas zegt me niets. Al dat
gedoe met die cadeaus, die liedjes
en die gedichten. Sinterklaas is
pas leuk, als alles is uitgepakt en
de avond begint. Oudejaars
avond ligt me ook niet zo. Dat af
sluiten en terugkijken, voor mij
j heeft het een soort somberheid,
i Mijn vader was er vroeger ook
nooit met oudjaar. Hij moest al-
tijd een dienst leiden, en dan te-
j rugkijken naar de gemeentele
den die dat jaar gestorven ware-
i n
„Het is echt persoonlijk, dat gevoel.
Soms is het ook schijnheilig.
Maar voor mij is Kerstmis het
christelijk nieuwjaar. Alsof je op
nieuw geboren wordt. Dat is wat
me er in aanspreekt. De herden
king van de geboorte, christelijke
gestampte muisjes. Ook in so
ciaal opzicht, herders samen met
koningen, een os en een ezel rond
de kribbe. Goed beschouwd een
heel progressieve gedachte. Dat
spreekt zeer aan in deze tijd".
■Je bent de laatste jaren wat vrijer
met emoties, wat sentimenteler.
Eigenlijk niet zo erg het stereotie
pe van de grappenmakende,
maar gesloten Groningse domi
neeszoon, om Het cliché maar ge-
liik te voorschijn te halen.
Seth Gaaikema op kerstavond
„Het is toch goed voor een artiest
als het publiek zijn achtergrond,
zijn verhaal kent. Zonder zijn
Limburgse herkomst en erfenis
is Toon Hermans ondenkbaar.
Bij Wim Kan hoort Schevenin-
gen. Paul van Vliet is een stukje
van Den Haag. En zo hoort Gro
ningen bij Gaaikema. Dat hoort
zo. Waar je je jeugd slijt, wordt je
karakter gevormd".
- Maar je bent niet zo lang geleden
plotseling komen aandragen met
een Armeense grootvader, om wat
gevoelige kanten van dat Gro
ningse karakter te verklaren.
„Grootvader. Dat was een Armeen
se geitenhoeder. Een herder dus,
net als mijn vader, die zieleherder
is. Ik denk dat ik de behoefte om
mijn gevoelens wat meer te tonen
op wat rijpere leeftijd van hem
heb meegekregen. Ieder mens
moet groeien, tenslotte. Steeds
andere ervaringen opdoen en ver
werken. Dat zijn bij mij emoties.
In Nederland wordt dat heel
slecht verstaan. Hier bestaan de
grillen als engagement en vrijblij
vendheid. Emotioneel mag niet,
en daar heb ik moeite mee. Je be
hoort óf vrijblijvend te zijn, of je
te engageren. Zaken van het
hoofd, niet van het hart. En juist
dat hart, dat zoek ik"
Warm gevoel
„In mijn woorden betekent humor
toelachen. Een warm gevoel krij
gen en er lekker bij gaan zitten.
Als ik dat bereik, heb ik mijn
werk goed gedaan. Als er emotio
neel iets met ze gebeurt. Niet als
je iedereen uitlacht, belachelijk
maakt en het publiek loerend
door het sleutelgat de voorstel
ling uitzit en in plaats van mee te
lachen aan het uitlachen is".
- Heeft dat wat te maken met watje
voor de 24e in petto hebt?
„Kerstavond wordt bescheiden
Een afrekening met de politiek.
De weg vrijmaken voor het nieu
we. Daar heb je die wedergeboor
te van net weer. Ik begin het vak
nu pas een beetje te leren. En ik
vind het leuk om na het sombere
1980 iets vitaals te brengen, een
injectie te geven. Er is veel pessi
misme en nihilisme. Ik zoek zin
nige vrolijkheid en een beetje po-
sitiviteit".
„Misschit minder onbevangen dan
vroeger. Maar ik voel het zo. Je
merkt tegenwoordig dat een goe
de grap meer gewaardeerd wordt.
Meer dan een jaar of wat geleden.
De lach is de laatste drie jaar een
luxe artikel aan het worden. We
hebben het hard nodig, kijkje ei
gen krant er maar op na"
Valse schaamte
zijn is eigenlijk hele zware dingen
in een grap zeggen en herkenbaar
maken. Die functie keert terug.
Als roeping heb ik het nooit ge
voeld, misschien is dat iets van
die valse Groningse schaamte.
Laten we zeggen dat ik van het
theater bezeten ben. De kunst is
inhoud en vorm te brengen als
gelijkwaardige delen, zonder dat
je je in de vorm verliest. Vroeger
had ik daar moeite mee. Daarom
zijn de jaren zeventig voor mij
ook zo zwaar geweest. Ik heb te
veel toegegeven aan de trends,
gedaan wat ik dacht dat van mij
verwacht werd".
- Wat verwacht je dan van jezel-
P
,Mijn karakter, dat is nuances aan
brengen. Nooit in zwart en wit
werken. Altijd twijfelen. Die
nuances mogen nu wel, een paar
jaar geleden niet. Het tij is mijn
voordeel gekeerd, wat dat betreft.
Er is weer aandacht voor wat
Martinus Nijhoff schreef: lees
maar, er staat niet wat er staat. Je
moet doen wat bij je hoort. Maar
ik ben erg beinvloedbaar, ik heb
gauw de neiging om in de huid
van een ander te kruipen. Het eni
ge wat ik kan zeggen, is dat ik
twintig jaar bezig ben, en het nu
begin te leren. Maar pasteltinten,
dat zullen het altijd wel blijven.
Daar begint mijn eigenheid".
- Wat ben je nu werkelijk. Een caba
retier, of een schrijver?
„Iemand die schrijft, twijfelt. Be
halve pamflettisten. Een schrij
ver is introvert, een laatbloeier. Ik
zal dus wel vooral een schrijver
zijn. Maar wel een met een enor
me drang om zich te doen gelde-
n".
„Het kan me niet schelen, zoals me
zo vaak gevraagd wordt, of mijn
boekje goed verkoopt. Ik ben blij
dat ik het geschreven heb. En wat
mij interesseert, is of het er over
een. jaar nog is".
Laatbloeiers
„Ik ben een laatbloeier, en doe nu
pas precies wat ik wil. Meer dan
twee jaar heb ik naar deze show
toegewerkt, en ik ben niet zenuw-
achtigg. Nou ja, gewoon, zoals bij
elke voorstelling. Maar ik vind
het heerlijk om het te doen. Ik
heb Toon gezien, met tweeëneen
half uur op de televisie. Impone
rend, iets anders is het niet. Als je
de zestig gepasseerd bent, heb je
een broze leeftijd bereikt. Als je
dan nog durft, en kunt, als je dan
niets toegeeft van jezelf - mijn
hoed af. Als een eik stond hij
daar, helemaal zichzelf. Mij geeft
.dat, wat moed voor de toekom
st".
EVERT VAN TIJN
Van Zweedse cineast Ingmar Bergman
tilLVERSUM - Twaalf jaar was Ingmar Bergman toen hij
„Die Zauberflöte" ontdekte. Een liefde op het eerste ge
zicht en voor het leven. Omstandigheden verhinderden
echter zijn voorgenomen toneelenscèneringen; het bleef
bij een korte marionettenvertoning in „Het uur van de
wolf'. Maar op zijn zesenvijftigste heeft de Zweedse regis
seur dan toch een monument voor Mozart kunnen oprich
ten met een operafilm zoals nog niet eerder was gemaakt:
de naadloze verbinding van twee kunstvormen, die on
verenigbaar leken. Zijn ontwapenende „Trollflojten" is
de mooiste kerstversiering van het televisie-toestel die
men zich kan wensen: de VARA zal er op de avond van
Eerste Kerstdag veel kijkers een plezier mee doen.
De macht van de liefde wordt in
„Die Zauberflöte" bekoorlijk uit
gebeeld door sprookjesfiguren,
die toch niets menselijks vreemd
zijn. In de intelligente, spirituele
en vaak vermakelijke filmversie
laat Bergman zijn publiek geen
moment vergeten dat het een uit
voering in een schouwburg be
kijkt en beluistert; de toneelman
loopt de filmmaker nooit voor de
voeten.
Intussen wijkt hij naar hartelust af
van de regels, die in het verleden
bij geoliede opera-registraties
werden gehanteerd. Het komt er
vooral op neer, dat de regisseur
(oude theaterrot!) met kennelijk
welbehagen de attributen en
hulpmiddelen, nodig voor zo'n
voorstelling in een antiek
schouwburgje, een belangrijke
rol laat meespelen.
Decors en zetstukken verdoezelen
niet hun eenvoudige makelij, ge
schilderde achterdoeken worden
voor het oog van de toeschouwer
ontrold en dat niet altijd even
vlot, flikkerende gloeilampen
doen hun best het weerlicht te
imiteren. Ook zijn de rondschar
relende mythologische monsters
duidelijk van papiermaché en
hangt de toverfluit onmisken
baar aan een draadje. Het stoort
niet. draagt integendeel by tot de
intimiteit van de voorstelling,
past zelfs erg goed bij een opera
van Mozart.
Er zijn ook enkele kijkjes achter de
schermen, maar daarmee is Ing
mar Bergman wijselijk niet kwis
tig geweest. Eén keer zit hij er sti
listisch naast: het kronkelend
ballet bij de „beproevingen met
water en vuur". Het enkele malen
herhaalde grapje om de schouw
burgbezoekers bordjes met tek
sten voor te houden is ook niet zo
De overdreven mimiek van fysiek
gewoonlijk slecht in hun rol pas
sende zangers en zangeressen,
waarvoor operahaters zo aller
gisch zijn, komt hir gelukkig niet
voor. Op de een of andere manier
- misschien wel met behulp van
een eigen toverfluit - is het Berg
man gelukt, medewerkers aan te
trekken Joscf Kostlinger. Birgit
Nordin, Irma Urnla. Ulnk Cold),
die niet allen Mozart recht doen
wedervaren, maar bovendien uit
stekend acteren en helemaal de
vereiste typen zijn.
Dank zij de nasynchronisatie van
muziek en zang konden zij zich
volledig op het spel concentre
ren, ook al een reden dat deze
Toverfluit zo zuiver klinkt. Don
derdagavond, van kwart over ne
gen tot vyf voor half twaalf op
Nederland 2.
NEDERLAND 1
11.45 - De Boheemse herdersmis (KRO)
11.55 - Urbi et Orbi (KRO)
12.30 - Ons is geboren, kerstprogramma (KRO)
12.55 - Herman van Veen: Onder water (KRO)
14.25 - De Muppet show (KRO)
14.55 - Journaal (NOS)
15.00 - Eurovisie Kerstconcert 1980. klassieke muziek (NOS)
16.00 - Een Yankee uit Connecticut aan het hof van Koning
Arthur, tv-film (NOS)
18.25 - Nieuws voor doven en slechthorenden (NOS)
18.30 - Sesamstraat (NOS)
18.45 - Paspoort: informatie voor Turken (NOS)
18.55 - Journaal (NOS)
18.59 - Ja natuurlijk, kwis (NCRV)
20.30 - Het Kerstgeschenk, tv-spel (NCRV)
21.35 - Journaal (NOS)
21.45 - De laatste Tasmanier, documentaire (NOS)
23.15 - Journaal (NOS)
23.20 - Nieuws voor doven en slechthorenden (NOS)
NEDERLAND 2
13.00 - Nieuws voor doven en slechthorenden (NOS)
18.25 - Algemeen voorlichtingsprogramma (Teleac)
18.55 - Journaal (NOS)
18.59 - Pinokkio, tekenfilmserie (VARA)
19.25 - J.J. de Bom v.h. de kindervriend (VARA)
20.00 - Journaal (NOS)
20.10 - De Mike Burstyn Show (VARA)
21.15 - De toverfluit (Die Zauberflöte) opera van Mozart (VARA)
23.25 - Journaal (NOS)
23.30 - Nieuws voor doven en slechthorenden (NOS)
DUITSE TV
DUITSLAND I
10.55 Kerstoratorium 11.30 Filmre
portage. 12 00 Kersttoespraak. 12.15
Ballet. 13 45 Filmreportage. 14.30
Der Mondschimmel. tv-film. 15 20
Stormbov - Kinder des Sturms.
speelfilm 16 45 Journ 16.50 Filmre
portage. 17.35 Lauf. Matt'. tv-film.
19.00 Muzikale comcdie 20 00
Journ 20 15 Der Maedchenkrieg. tv-
film. 21.40 Journ 21 45 Opera. 23.30
Biografie. 0.20-0.25 Journ
DUITSLAND II
11 00 Hoogmis voor Kerstmis. Ong.
11.55 Kerstzegen van de Paus. 12.25
Kerstliederen. 13 10 Musical. 14.55
Journ. 15 00 Repurtaec 15.45 Troca-
dero, tv-film. 17.10 Madita. tv-film.
17.35 Die Reise ïm Ballon (Le Voya
ge en Ballon), speelfilm. 19.00 Journ
19 15 Toespraak. 19.30 Muzikaal
sprookje 21.00 Reportage Aansl
Docum. film. 21.45 Journ. 21.50-
23.55 1st das Leben nicht schoen?
(It's a wonderful life), speelfilm.
smalfilmamateurs 17 00 Filmcome-
die 18.00 Gevar kinderprogr 18 30
Reportage 19 00 Klass muz 20 00
Journ. 20 15 Amu> progr 21 00
Filmportret 21 45-23 45 Amus pro
gr.
BELGISCHE TV
BELGIË VLAAMS
10 00 Protestantse ereaienst 11.00
Eucharistieviering. 12 00-12.30 Urbi
et Orbi. 14.30 Kerstliederen. 15 00
Kerstconcert. 16.00 Sprookje 18 00
Poppenfilmsene. 18 05 Inf. progr.
18 35 Jeugdserie. 19.20 Zang 19 35
Meded en Morgen. 19 45 Journ.
20.10 Wie betaalt de veerman'', tv
serie 21.00 Het pompstation, tv
spel. 21.35 Dallas, tv-sene 22.25
99 40_ Jpurn.
NET II
10.00 Protestantse ereo'ienst 11.OU
Eucharistieviering. 12.00-12 30 Urbi
et Orbi 14.30 Kerstliederen 15 00
Kerstconcert. 16.00 Sprookje 18.00
Poppenfilmsene. 18 05 Inf. progr
18.35 Jeugdserie 19.20 Zang 19 35
Meded. en Morgen. 19 45 Joum.
20.10 Mijn naam is Scrooge
(Scrooge), speelfilm. 22.00-22.50
Filmrubnek
NEDERLAND 1
13.00
Nieuws voor doven en slechthorenden (NOS)
15.00
-
Journaal (NOS)
15.05
-
Billy Smart's Kerstcircus (NOS)
16.05
-
Stap voor stap (NOS)
18.25
-
Nieuws voor doven en slechthorenden (NOS)
18.30
-
Sesamstraat (NOS)
18.45
-
Paspoort (NOS)
18.55
Journaal (NOS)
18.59
Pluto's kerstboom (TROS)
19.06
-
Bassie en Adriaan (TROS)
19.30
-
White Christmas (TROS)
21.37
Journaal (NOS)
21.55
-
Kerstmis met James Last (TROS)
23.00
-
De Cornet les, tv-spel (IKON)
23.35
Journaal (NOS)
23.40
Nieuws voor doven en slechthorenden (nos)
NEDERLAND 2
18.25
-
Algemeen voolichtingsprogramma (TELEAC)
18.55
Journaal (NOS)
18.59
-
Doctor Snuggles (AVRO)
19.05
-
AVRO's Toppop (AVRO)
20.00
Journaal (NOS)
20.17
-
Telebingo 2 (AVRO)
21.20
-
De acrobaten van Taiwan (AVRO)
22.00
Het is altijd Kerstmis (AVRO)
23.35
Journaal (NOS)
23.40
Nieuws voor doven en slechthorenden (NOS)
DUITSE TV
DUITSLAND I
12 00 Der endlose Horizont 14.10
Kerstoratorium 14 40 Der M rd
schimmel 15 30 Komedie 17 20
Journaal 17.25 Marione* ten revue
18 10 Komische opera 20.UU Jour
naai 20 IS Der Madchenkrieg 2125
Reportage. 22.10 Journaal 22 15Wir
sind keine Engel. 24.00 Journal
DUITSLAND II
11 00 Natuurfilm 11.45 Pant
12 45 Regionaal magazine
Aansl
rstnust
irnaal.
13.15 Tekenfilm 13 40
met de Muppets 14 25 J
14 30 Circus 16.00 Das Superhirn
17 4.5 Madita
18.10 Reportage 19 00 Journaal
19 15 Filmreportage. 19.30 Komedie
21.05 Amusernentsprogr 22 55 Film
reportage 23 25 Journaal
DUITSLAND III WDR
18 00 Gevarieerd kinderprogr 18 30
Filmreportage 19 00 Reportage
19 45 Klassieke muz 20 00 Journaal
20 15 Hcyrdu 21 30 Amusement>
progr
BELGISCHE TV
BELGIË VLAAMS
15 30 Tekrnfilm 15 55 Hansje cn
Grietje kinderopera
18 00 Tekenfilmserie 18 15Kleuter-
progr. 18 30 Doe serie 18 45 Doe
19 35 Mededelingen en Morgen
19 45 Journaal 20 10 Woerberu ht
20 15 That's entertainment 22 15
Journaal.
NET II
15 30 Tekenfilm. ,5a5 Hansje «n
Gne'ie kinderopera
18 UU Trkenlilmserie
progr 18 30 Doc sen
19 35 Mededelingen
19 45 Journaal 20 10
20 15 Eer was eens in
spel 2120 Satirisch.
18 ISKJeutar-
e 18 45 Doe.
en Morgen
Een scène uit Ingmar Bergmans 'Die Zauberflöte'
