©(glhrf© IfèfflUKgteiff VQtfH P(n)
0(ffMI(i>§fey[n)§iï h ©ff ffüD©it<
Blik in de weekbladen
HP
Scheidende hooaieraar
Van Emde Brelati-
veert sexuele revolutie
door
Hein Dik
ELSEVIERS
Van Emde Boas is 76 jaar.
Hij is ernstig hartpa
tiënt; heeft een operatie
ondergaan in Houston.
Zijn stem is zacht als ge
volg van zijn ziekte.
Maar hij werpt zich met
overgave in het vraag
gesprek.
Af en toe schieten er pretlicht
jes in z'n ogen. Zijn werkka
mer in Amsterdam-Zuid staat
vol stoelen, er zijn twee ban
ken en drie van de muren zijn
bedekt met lange rijen boe
ken. „Natuurlijk is er vooruit
gang geboekt", vindt hij.
„Maar als het gaat om vrijen,
zie ik geen verbetering. Van
morgen had ik hier nog een
stel waarvan de vrouw een
voudig zat te smeken om een
beetje tederheid. Mannen zijn
in het algemeen slecht in staat
zachte, tedere, erotische ge
voelens te integreren in hun
liefdesleven. Ik hoor nog
steeds dezelfde klacht als vijf
tig jaar geleden: „Als we ge
vrijd hebben, draait-ie zich
om en gaat een krant lezen of
een sigaretje roken, terwijl ik
als vrouw nog zo graag had
willen naknuffelen"
„Mannen zitten erg vast aan het
patroon dat ze een stoere vent
moeten zijn. Dat is een opvoe
dingsprobleem en bij opvoe
dingsproblemen heb je twee
of drie generaties nodig voor
dat er iets verandert. Als man
nen wordt ons geleerd dat we
koel, kil en sterk moeten zijn.
We leren niet dat we ook zwak
mogen zijn; dat we behoefte
mogen hebben aan tederheid
en sentiment; dat we mogen
huilen. Dat doen we alleen
maar in het donker van de
bioscoop. En dan nog bij rot-
films ook".
Voorlichting
„Voorlichting helpt niet. Voor
lichting maakt ons technisch
knapper, maar ze maakt ons
niet rijper. Persoonlijkheids
vorming kan alleen maar in
de praktijk. Uit een boekje
kun je leren hoe je een con
doom met glijvloeistof kunt
insmeren. Maar je leert niet
hoe je een vrouw in het voor
spel zo moet benaderen dat
geen glijvloeistof nodig is,
omdat ze vanzelf vochtig is
geworden".
Van Emde Boas vindt dat er
meer vrijmoedigheid is rond
seksualiteit. De knellende
banden van het puritanisme
zijn verdwenen. „Maar van
een seksuele revolutie is geen
sprake", zegt hij gedecideerd.
„Het belangrijkste van de ja
ren zestig was dat er een reële
scheiding kwam tussen
voortplanting en erotiek. Men
moest de geboortenbeper-
king wel toestaan. Die maat
schappelijke ontwikkeling
was niet meer te stuiten. Maar
degenen die het toestonden,
gaven zich geen rekenschap
van alle consequenties. Die
waren ingrijpend. Het had ge
volgen op het gebied van de
kinderseksualiteit, homosek
sualiteit, voorechtelijke ver
houdingen etc. Zonder de
ontdekking van een honderd
procent voorbehoedmiddel
als de pil was deze ontwikke
ling niet denkbaar geweest.
Nee, van een revolutie is geen
sprake. Eerder van repressie
ve tolerantie. Men moest wel
meegaan onder druk van de
omstandigheden. Hét kon
niet anders. Bovendien is het
erg geleidelijk gegaan. Al in
1870 was men bezig met het
idee van familyplanning".
Hij gelooft niet dat het huwelijk
ingrijpend is veranderd. „Ja
wel, er zijn allerlei experi
menten aan de gang. Die had
je trouwens vroeger ook. In
sen meer aannemen voor een
langdurige behandeling. Het
is moeilijk om te zeggen wat
het belang is geweest van je
werk. Ik heb hier in de kamer
veel invloedrijke mensen
kunnen overtuigen van m'n
standpunt. Vanaf het einde
van de jaren veertig kwamen
er belangrijke katholieken en
protestanten met wie ik uren
heb gediscussieerd. Op die
manier heb ik m'n steentje
bijgedragen. Die gesprekken
hebben stellig uitwerking ge
had"
Paria
De seksualiteit zit niet meer in
het verdomhoekje, maar Van
Emde Boas heeft zich als
hoogleraar nooit volledig er
kend gevoeld.
„Ik had geen eigen kamer op de
universiteit. Ik moest alles al
leen doen, zonder medewer
kers. Het was dan wel niet
meer zoals in het begin van
m'n artsenbestaan. toen je als
een paria werd behandeld,
maar je positie was toch altijd
anders dan die van bijvoor
beeld een hoogleraar ethiek.
De NVSH had me aan de uni
versiteit veel beter moeten
ondersteunen, maar die liet
het afweten. Ik had verschrik
kelijk graag meer onderzoek
gedaan. Een van de onderzoe
ken die ik erg nuttig zou vin
den, betreft het orgasme bij
de vrouw. Over dat onder
werp is erg veel getheoreti
seerd. Maar vaak zijn die theo
rieën niet in overeenstem
ming met wat ik heb ervaren
als arts en als minnaar".
„Het is onzin dat een vrouw al
leen clitoraal een orgasme
kan beleven. Net zo'n onzin
als de gedachte dat het altijd
een vaginaal orgasme is. Ik
ben er trots op dat ik al in 1932
voor rehabilitatie van de clito
ris heb gepleit. De clitoris is
een zeer werkzaam instru
ment bij het orgasme, maar
het is niet waar dat vrouwen
alleen op die manier klaarko
men. Al die scheidingen van
clitoraal en'vaginaal vind ik
onzin. Mensen moeten wel
weten hoe belangrijk het ge
bied van de clitoris is. Dat is
schandelijk verwaarloosd
door de nuchtere Nederlan
ders. De Fransen bijvoor
beeld hebben altijd orale seks
gecultiveerd. Een Fransman
vindt dat er iets mis is met z'n
vriendin als ze weigert zijn pe
nis in haar mond te nemen.
Omgekeerd likken de Franse
mannen hun vriendinnen ook
bijzonder graag".
Van Emde Boas zou verder
graag onderzoek zien naar de
homoseksuele tendens die in
elke man aanwezig is. „Ik zou
willen weten wat met dat ho
mo-aspect gebeurt bij hetero
seksuele mannen. Dat is van
belang voor een betere maat
schappij. Mannen zouden
minder competief worden als
ze hun homo-erotische gevoe
lens ook een kans konden ge
ven. Zo vind ik het prettig dat
mannen elkaar tegenwoordig
ook kunnen omarmen buiten
het café en het voetbalveld"
„U v aagt me hoe een rijpe, vol
wassen seksualiteit eruit zou
zién. Daar kan ik alleen een
persoonlijk antwoord op ge
ven. Volgens mij zijn alle sen
suele en emotionele factoren
daarin geintegreerd tot een
harmonisch geheel. Bij rijpe
seksualiteit zijn orgasme en
coitus minder belangrijk. De
coitus is maar één van de vele
vormen waarin we onszelf
zinnelijk kunnen beleven. Ik
kan me een ideale erotische
realiteit voorstellen van een
volslagen impotente, maar
wel liefdevolle man. Het gaat
om het niveau. Liefde kan
kunst zyn in plaats van
kitsch".
.,Op het gebied van de seksuali
teit is een boel ten goede veran
derd. Jammer genoeg is het fei
telijke seksuele gedrag niet ge
wijzigd. Er wordt nog net zo
slecht gevreeën als vroeger.
Misschien met een beetje meer
techniek, maar vaak met min
der gevoel. In tegenstelling tot
vroeger kan iedereen nu een
boekje kopen met 40 houdin
gen om de geslachtsdaad te be
drijven. Maar van werkelijke
erotiek is nauwelijks sprake.
De echte terugkeer van een lief
deskunst is er niet". De visie
van dr. C. van Emde Boas, een
van de eerste seksuologen in
Nederland. Hij maakte nog de
tijd mee dat je als viezerd werd
behandeld als je je met seksua
liteit bezig hield. Ook als je,
zoals hij, zowel psychothera
peut was als seksuoloog.
De kentering kwam in de jaren
zestig. Onderwerpen als homo
seksualiteit, abortus, buiten
echtelijk geslachtsverkeer en
kinderseks werden bespreek
baar. Een ontwikkeling waar
aan Van Emde Boas flink had
bijgedragen. Tien jaar geleden
werd hij benoemd tot bijzon
der hoogleraar seksuologie in
Leiden en Amsterdam. Aan de
Leidse universiteit is hij inmid
dels opgevolgd door een so
ciaal-psycholoog. De Amster
damse leerstoel is vacant.
Van Emde Boas: Mennen
huilen alleen in het donker van
de bioscoop en dan nog bij rot-
films ook
O O O
de provinciesteden had je
sleutelclubs waar aan part
nerruil en groepsseks werd
gedaan. Nu treedt men mak
kelijker naar buiten. Kijk
maar naar de advertentiepagi
na's in Vrij Nederland en an
dere bladen. Ik weet niet of
dat nu een werkelijke bevrij
ding is. Er zijn wel positieve
veranderingen in het huwe
lijk. Aan incidenteel overspel
wordt niet meer zo zwaar ge
tild. In sommige huwelijken
wordt een derde partner vrij
goed verdragen. Paren blij
ven soms bij elkaar, ook als
één van de partners lesbisch
of homoseksueel blijkt te
zijn"
Vaticaan
„Anderzijds zie je ook een reac
tie op de liberalisering; een te
ruggrijpen naar oude nor
men. Kijk bijvoorbeeld naar
het optreden van de paus,
kort geleden weer in Duits
land. Een machtig instituut
als het Vaticaan maakt zich
sterk om de liberalisering te
rug te dringen. Niemand
houdt zich aan de regels van
de kerk, zegj. u. Tk ben juist zo
bang dat Rome meer invloed
heeft dan we zouden vér-
wachten. In elk geval veroor
zaakt de paus schuldgevoe
lens bij mensen die menen
dat ze hem gehoorzaam moe
ten zijn. Vergeet ook niet dat
we hier Gijsen en Simonis
hebben".
„De reactie zit overigens niet al
leen bij de katholieke kerk. In
Leeuwarden is een weliswaar
provocerende groep als „Ro
de Flikkers" toch maar in el
kaar getimmerd. Er zijn felle
anti-abortus-acties. Anita
Bryant is tekeergegaan tegen
homo's. Er zijn emigratiebe-
perkingen voor homo's die
naar Amerika willen. In onze
parken worden homoseksue
len nog steeds beroofd en ze
zijn bang om aangifte te doen
bij de politie".
Veel taboes zijn de afgelopen
twintig jaar doorbroken,
maar Van Emde Boas vindt
dat er tegenwoordig een ta
boe is op taboes. „Je moet een
vriendje of vriendinnetje heb
ben als je 17 bent, anders tel je
niet meer mee. Je mag geen
maagd zijn als je trouwt. Dat
zijn de nieuwe taboes. Er be
staat in onze tijd een enorme
hoeveelheid consumptieseks.
Mensen die coïteren zonder
dat er sprake is van een rela
tie. Denk ook aan de bloei van
de seksclubs. (Op spottende
toon) „Huize Clara, zes nieu
we meisjes". Het zijn de ou
derwetse bordelen in moder
ne vorm. Ik vraag me af of het
alleen een seksuele behoefte
is als je vrijt met iemand die je
nauwelijks kent. Vaak gaat
het om het versieren. De com
petitie tussen mannen wie
een meisje als eerste in bed zal
krijgen. Ik betwijfel of het tik
keltje orgasme dat je dan
krijgt, zo'n doorslaggevende
factor is. Het „verslaan" van
de anderen speelt minstens
zo'n belangrijke rol".
De Amsterdamse zenuwarts
meent dat sociale verhoudin
gen ons hele leefpatroon be
palen. Daarom heeft de huidi
ge economische crisis vol
gens hem ook gevolgen voor
de beleving van seksuali
teit.
,.Ik heb de vorige crisis meege
maakt als jonge dokter. Hij
heeft grote invloed gehad op
m'n politieke denken. Je zag
bijvoorbeeld jonge werkloze
mannen die impotent wer
den. omdat ze zich zo uitge
schakeld en machteloos voel
den. Ze deden niet meer mee.
Dat uitte zich ook in hun lief
deleven. Ik kan me niet voor-
Leerstoel
Van Emde Boas is er niet onver
deeld gelukkig mee dat zijn
leerstoel in Leiden is overge
nomen door een niet-
medicus. „Mijn gevoelens
zijn tegenstrijdig. Aan de ene
kant vind ik het jammer dat ze
geen medicus hebben gevon
den die in staat was de sek
suologie verder te doceren zo
als ik het gewend was. Ik heb
altijd veel aandacht besteed
aan sociale en cultuurhistori
sche achtergronden. Aan de
andere kant vind ik het een
erkenning van het feit dat de
seksuologie niet uitsluitend
medisch is".
„De medische seksuologie mag
niet verdwijnen ten koste van
de gedragswetenschappen.
Dat zou grote risico's inhou
den. Er bestaat altijd het ge
vaar dat men relationeel
noemt wat in feite een licha
melijke oorzaak heeft. Ik her
inner me een meisje dat lang
durig in psychotherapie was
geweest voor vaginisme
(vaginakramp). Al bij het eer
ste onderzoek vonden wij de
oorzaak: een kloofje in de
buurt van de clitoris. Vaginis
me kan wél degelijk een licha
melijke oorzaak hebben. Die
medische kant speelt ook een
rol bij vrouwen meteen droge
vagina. Dat hoeft niet altijd te
komen door een tekort aan li
bido of omdat ze niets voelen
voor de partner. Soms gaat
het eenvoudig om lokale of
hormonale stoornissen die
een droog slijmvlies veroorza
ken".
„Ik vind dat er nooit genoeg
naar de relationele kant geke
ken kan worden. Maar het
mag niet ten koste gaan van
de medische, lichamelijke as
pecten. De arts moet wel de
gelijk een voorname rol blij
ven spelen in het seksuolo-
gisch gebeuren".
Hij heeft in zijn leven veel we
tenschappelijk werk gedaan,
maar was ook actief als publi
cist en therapeut. „Het
werken met mensen was me
het liefste", zegt Van Emde
Boas. „Ik heb nu nog steeds
therapiegroepen. Ik ben daar
als een van de eersten mee be
gonnen. Ik neem alleen geen
zou ik onbehoorlijk vinden.
Als zwaar hartpatiënt kan ik
niet zeggen of ik morgen nog
leef. Dan moet je geen men-
L/n
VRIJ NEDERLAND
2&A Nederland maakt deel uit van
C&A International met in totaal
ongeveer vijfhonderd winkelbe
drijven in Europa, Amerika,
Hongkong en Japan en met een
omzet van tussen de veertien en
vijftien miljard gulden (15 met
negen nullen). C&A kan gerust
een gezond bedrijf genoemd wor
den. Waaruit bestaat de kracht
van dit familie-imperium? Het
beleid van de Brenninkmeijers
wordt gekenmerkt door zwijg
zaamheid en ontoegankelijheid.
Toen in het begin van de jaren
zeventig de 'wet op de jaarreke
ning van ondernemingen' van
kracht werd die de naamloze ven
nootschappen en grotere beslo
ten vennootschappen tot publi-
katie van hun gegevens dwong,
vluchtte C&A in de 'commnndi
taire vennootschap', een bedrijfs
vorm waarbij publikalie van ge
gevens niet verplicht is. "Open
heid is een teken van zwakte", zei
Wolfgang Brenninkmeijer, de be
gin '77 overleden president-di
recteur van C&A Nederland. Een
vroegere werknemer van het be
drijf noemde de Brenninkmeijers
'nog roomser dan de paus'. Een
bedrijfsleider van een C&A-f'i-
liaa! in Amsterdam kreeg na zijn
scheiding te horen, dat hij niet
mocht samenwonen met een
vriendin. De directie ziet zich ge-
sterkt in het episcopaat: "de nor
men moeten strakker". "Uw dag
heeft vierentwintig uur meneer",
zei één van de directeuren tot een
werknemer; "acht uur om bij
C&A te werken, acht uur om aan
C&A te denken en acht uur om
over C&A te dromen".
In VN deze week ook een artikel
over de zaterdag j.l. overleden po
liticus Harm van Riel. Een ver
haal van Joop van Tijn over een
ras-provocateur en een meester
in het gebruik van de Nederland
se taal. Hij was zowel gehaat als
geliefd om zijn boude uitspraken.
De enige politicus van welke par
tij dan ook, die ooit kritiek uitoe
fende op koningin Juliana was
Van Riel, toen de kabinetsforma
tie in '77 aanvankelijk niet zo gun
stig verliep voor de VVD zei hij,
dat het optreden van het staats
hoofd "staatsrechtelijk minder
wenselijk" was. Voor de opbouw
van de VVD, waain Van Riel zo n
dertig jaar een prominente rol
heeft gespeeld is hij van grote be
tekenis geweest. Hij vervulde
trouw zijn spreekbeurten in het
land als geen ander. Harm van
Riel heeft van Hans Wiegel een
beroeps-politicus gemaakt, iets
wat hij zelf niet ambieerde of niet
aandurfde. Professional zijn be
tekende voor hem consessies
doen, geen tijd meer voor het ech
te leven. Het betekende vooral
niet meer lezen en niet meer aan
wetenschap doen. André van der
Louw heeft hij eens beschreven
als: "een dansende derwisj met
een snor als een Albanese pasja
met zeven paardestaarten". Dat
was Harm van Riel.
MAGAZINE
Een dikke kerst-Elsevier vol inter
views met belangrijke mensen,
waar wie Anwar Sadat, Ronald
Reagan en Pierre Cardin.
President Anwar Sadat van Egypte
zegt: "Het westen heeft mijn hulp
nodig. Ik heb jaren geleden al
voorspeld dat er oorlog op de olie
velden zou komen. Sedert de
Sovjets de Cubanen naar Angola
zonden heb ik gezegd dat het daar
niet bij zou blijven, maar dat ze
hun ambities naar het noorden
zouden uitbreiden".
Ronald Reagan gelooft dat er van
een politieke ommekeer sprake
is. "De kwakzalvers die zich libe
ralen noemden in de vorige rege
ring, hebben gefaald in de uitoe
fening van hun taak". De huidige
buitenlandse politiek van de V.S.
is besluiteloos, vindt Reagan "Ik
ga een consequent beleid voe-
Pierre Cardin wil alles vormgeven,
veranderen en verfraaien. "Niet
om het geld, maar om de ambiti-
ie". In tegenstelling tot uiterlijke
zaken, probeert Cardin zo sober
mogelijk te leven. "Ik rook niet,
ik drink niet, ben praktisch vege
tariër; verse groenten, vers fruit,
rauwkost; en vooral niet die over
daad, dat staat me zo tegen".
hervormd
nederland
Hervormd Nederland ging een
weekend uit logeren bij de zwij-
gendeTrappisten in Zundert. Het
klooster blijkt een geliefd ont
moetingscentrum voor mensen
die de drukte van alle dag voor
even willen ontvluchten. Wie zich
inschrijft voor een 'meditatie-
weekend' staat een zwaar pro
gramma te wachten. Zo'n weck
end begint op donderdagavond
en eindigt zondagmiddag. Drie
keer daags een half uur meditr
ren, een paar lezingen van de abt.
broeder Jeroen, en daar tussen
nog vier maal per dag met de
broeders naar de kerk. De Trap
pisten menen, dat de Zen-medi
tatie de mens afstand leert nemen
van de rationele benadering van
het leven, en voor hen in het bij
zonder van de christelijke ge
loofsbelijdenis. "De stilte geeft
de mens ruimte om zijn diepste
innerlijke gedachten naar boven
te laten komen". En daar is blijk
baar behoefte aan, gezien het gi
te aantal inschrijvingen.
Een opmerkelijk kerstartikel door
tv.-dominee Okke Jager. Jager
vindt het gezeur om juist tegen de
kersttijd over te veel eten te pra
ten. "Veel mensen eten elke dag
teveel". Volgens hem is er aan het
consumeren van de mens niets
bedenkelijks. "Wij mogen een ge
notswezen zijn. Dat zit in de aard
van het beestje". Wel vindt hij de
kersttijd bij uitstek geschikt om
ons kritisch vermogen ten op
zichte van het consumeren te
toetsen. "Kerstfeest is tenslotte
het feest van de bevrijding
ke Jager meent, dat wij ons moe
ten bevrijden van de opdringeri
ge reclame, de digitaal-horloges
en hifi-installaties met voor liet
menselijk oor onhoorbare kwali
teiten. "De bekering moet in deze
tijd plaatsvinden....in de culinaire
sfeer. Mond open, ógen open!
Creativiteit is de gesel van deze tijd,
blijkens het omslagartikel van de
Haagse Post deze week. Het in de
jaren zestig geboren idee. dat
creativiteit iets is. waar iedereen
recht op heeft, zorgde voor een
generatic twintigers die door
drenkt zijn van de drang naar
creativiteit. "Het is vercommer-
cialiseerd tot de nieuwe truttig
heid: een macramétje op ieder
wc'tje". Vooral creativiteit in je
werk is een belangrijk iets. De
personeelsafdeling van eén van
onze omroepen, die halverwege
de jaren zeventig om free-lance
medewerkers vroeg kan daar van
meepraten. De advertentie ver
oorzaakte een ware vloedgolf van
sollicitanten. "Jonge mensen die
geen duidelijke beroepsbezig
heid meldden, maar 'bezig' waren
met allerhande vaag omschreven
activiteiten in de ontploonngs-
sfeer. Er blijkt een enorme be
hoefte te bestaan aan dit soort
werk: "leuk, ontplooiend, om
gaan met mensen en een beetje
vastigheid". Jammer is alleen,
dat dit soort 'leuke baantjes' voor
het grootste gedeelte bezet zijn
door dertigers, die 'er wel zullen
blijven zitten'.
Een personeelschef van de omroep
die de advertentie zette, schreef
aan één van de reflectanten die
hij moest teleurstellen: "Er zyn
andere mensen uitgekozen, een
soort Übermenschen waar voor
normale stervelingen niet tegen
op te bieden valt".
Een aardig verhaal over het 'kerst-
pakkettengebeuren'. waar veel
Nederlanders in deze tijd rm t.
maken krijgen. De samenstelling
van zo'n pakket blijkt niet een
voudig. "Het is niet een kwestie
van hup-in-het-doosje-kiepe-
ren en weg-er-mee. Wat sterk telt
is de zorg die eraan wordt be
steed" Wijn is nog altijd een po
pulair artikel en volgens me
vrouw Houtbraken van de Bijen
korf doet paté het ook nog steeds
leuk. "Op zalm is echt iedereen
wel uitgekeken, het blik forel
neemt nu een grote vlucht". Het
provinciehuis van Gelderland
stelt de pakketten voor de helft
samen uit Derde-Wereld artike
len, zoals een jute tas uit Bangla
desh en koffie uit Guatamala.
Meneer De Metz van de afdeling
kerstpakketten van bovenge
noemd warenhuis meent, "dat
het fenomeen kerstpakket terug
gaat tot het begin van de jaartel
ling. want sedertdien is het im
mers Kerstmis"
ANNELOES TIMMERIJE
P.S. Volgende week i.v m. kerst
geen weekbladen.
