Veel drukte om niets
Blik 1 de weekbladen
HP
deTijd
Rumoer rond Juliana-boek:
EISEVIERS
Wie het boek 'Juliana, vorstin naast de rode loper' na
alle gekrakeel van de afgelopen weken ter hand
neemt in de stellige verwachting een zeer kritische
beschouwing over het Oranjehuis in het algemeen
en oud-koningin Juliana in het bijzonder aan te
treffen kan zich achteraf alleen maar verbazen over
alle rumoer.
Zeker, het boek, geschreven door het plotseling landelijk bekende
duo M.G. Schenk en Magdaleen van Herk, bevat een aantal passa
ges die fervente Oranjeklanten tot grote woede kan brengen. Wat
dat laatste betreft hebben de schrijfsters al een voorproef gehad
met de overtrokken reacties van een aantal over hun toeren ge
raakte tv-kijkers die, met een minimum aan kritisch vermogen
maar een maximum aan bekrompenheid, na alarmering door
'oom' Wibo van de Linde en zijn immer parate manschappen het
liefst de guillotine zouden hanteren.
Het is de verkoopcijfers van het boek ongetwijfeld ten goede geko
men. De eerste druk is al uitverkocht en de tweede druk zal ook
wel vlot over de toonbank gaan. Maar juist alle heisa wekt ver
keerde verwachtingen. Het boek is in feite een onvoltooide bio
grafie van Juliana die over het algemeen als een zeer sympathie
ke persoonlijkheid wordt neergezet. Dat gebeurt dan (gelukkig)
niet in de strooplikkerige bewoordingen waar de roddelpers en
vaak ook de damesbladen zo goed in zijn. Nee, de schrijfsters van
'Juliana, vorstin naast de rode loper', slaan een 'normale' toon
aan. Dat zou vooral gebeurd zijn onder invloed van Magdaleen
van Herk, een nichtje van de 72-jarige M.G. Schenk die in eerdere
publicaties over het Oranjehuis dikwijls ook niet vrij was van een
zekere serviliteit.
Prinses Juliana treedt na haar abdicatie nog teveel in de publiciteit, vinden de schrijfsters van het boek 'Juliana, vorstin naast de rode loper'
Volgens hen belemmert Juliana op die wijze een goed functioneren van haar dochter Beatrix.
DONDERDAG 4 DECEMBER 1980
Het boek (opgefleurd met foto's
en een stamboom die terug
gaat tot Bertrand, prins van
Orange, 1182) ademt een ge
degen aanpak uit. De schrijf
sters hebben, gezien de ge
raadpleegde en geciteerde li
teratuur, hun huiswerk echt
wel goed gedaan. Maar hun
beschuldiging aan het eind
van het boek aan het adres
van Juliana als zou zij, door na
haar aftreden toch regelmatig
in de publiciteit te treden
Beatrix in de wielen rijden en
daarmee de monarchie onder
graven, is wel erg vergezocht.
De beschuldiging hoeft welis
waar niet als onzinnig te wor
den bestempeld zoals pre
mier Van Agt deed maar is
wel het resultaat van een zeer
formele redenering. Want ter
wijl in het grootste gedeelte
van het boek sympathie door
klinkt voor de 'menselijke',
vaak informele wijze waarop
Juliana regeerde wat haar ge
liefd maakte bij grote delen
van de bevolking en wat de
monarchie onder haar regeer
periode tot een nauwelijks
omstreden zaak maakte,
wordt nu plotseling verlangd
dat zij zich na haar abdicatie
strikt formeel gaat opstellen.
Haar moeder, Wilhelmina die
na haar aftreden niet meer in
de openbaarheid wilde treden
("Mijne heren, ik ben dood")
wordt haar daarbij ten voor
beeld gesteld.
De gewraakte passage, diex nog
voor het verschijnen van het
boek zoveel opwinding en
boosheid veroorzaakte bij de
Oranje-supporters, luidt al
dus:
"Het probleem is dat, afgezien
van haar grote populariteit en
de onmogelijkheid in de ano
nimiteit werkzaam te zijn, de
ministeriële verantwoorde
lijkheid ook na haar aftreden
blijft gelden. Dat brengt mee
dat haar activiteiten als afge
treden koningin, als prinses
Juliana, haar toch al weer heel
snel op het spoor zetten van
de functie als monarch, zoals
haar optreden na 30 april 1980
heeft bewezen. Wilhelmina
loste dit probleem op door
wat zij zelf noemde de abdica
tie zuiver constitutioneel te
benaderen. In artikel 15 van
de constitutie staat dat af
stand doen van de troon ten
gunste van de opvolger het
zelfde gevolg heeft als overlij
den. Wilhelmina trok zich vol
ledig terug om haar dochter
ruim baan te geven. Juliana
heeft zich echter verre van te
ruggetrokken en zal naar alle
waarschijnlijkheid, getuige
haar wens nuttig te zijn, blij
ven functioneren zoals bij
voorbeeld in Groot-Brittan-
nië de koningin-moeder doet.
In de Britse democratie is
echter het koningschap een
stukje monumentenzorg ge
worden en is de macht van de
koning tot nul gereduceerd.
In Nederland, waar andere
spelregels heersen voor de
combinatie 'democratie en
monarchie', loopt Juliana de
kans door in de schijnwerpers
van de publiciteit te willen
blijven staan haar opvolgster
Beatrix te reduceren tot orna
ment, een sieraad waarachter
haar moeder Juliana blijft
functioneren als sluitsteen in
het gewelf van de Nederland-
se monarchie. Paradoxaal ge
noeg zal dat leiden tot de re
publikeinse staatsvorm. Die
vermenging van functies zal
immers de monarchie uithol
len: de betekenis van het ko
ningschap verdwijnt vanaf
het moment dat de centrale fi
guren, de leden van het ko
ninklijk huis, weigeren zich
aan de regels van het spel te
houden".
Zwaarwichtig
Zoals gezegd, geen onzin-rede-
nering, wel een redenering
die zwaarwichtig aandoet en
meer suggereert dan er op het
ogenblik aan de hand is. Bea
trix, die volgens de schrijf
sters goed op haar ambt is
voorbereid en zich met steun
van Claus diepgaand op het
koningschap heeft georiën
teerd, heeft zich de afgelopen
maanden ontegenzeglijk als
staatshoofd gepresenteerd en
lijkt er bovendien niet het ty
pe naar zich naar het tweede
plan te laten dirigeren. De ke
ren dat Juliana na haar aftre
den in de openbaarheid is ge
treden kunnen niet als bui
tensporig worden geken
merkt. Er moet in een tijd
waarin men er zo langzamer
hand wel achter is dat ook le
den van een koninklijke fami
lie geen buitenaardse wezens
zijn, toch de mogelijkheid be
staan dat een teruggetreden
vorstin enige zinvolle arbeid
blijft verrichten in plaats van
zich voortijdig te begraven
onder het onmenselijke mot-
to:'Mijne heren, ik ben dood'.
Eigenlijk snijden andere, zijde
lings aangestipte punten van
kritiek aan het adres van
Juliana (haar volharding in
het handhaven van een uitge
breid koninklijk huis en het
overrompelen van het kabi
net en het Nederlandse volk
met haar abdicatie-besluit)
meer hout.
Idealisme
Veel aandacht wordt in het
boek besteed aan Juliana's
idealisme en onvermoeibaar
streven naar wereldvrede.
Een streven, voortkomend uit
een pacifistische instelling
die haar nogal eens in conflict
bracht met politici en niet te
vergeten met haar echtgenoot
Bernhard die meer in termen
van macht en machtsverhou
dingen dachten. De wijze
waarop Juliana haar idealen
via toespraken en buiten-
Door Bert Paauw
landse bezoeken heeft probe
ren uit tc dragen dwingen
respect af al verliest zij in haar
enthousiasme de realiteit
nogal eens uit het oog.
Respect tonen de schrijfsters
ook voor de manier waarop
Juliana zich door de diverse
crises tijdens haar regeerpe
riode (Greet Hofmans-affaire,
de huwelijken van Beatrix en
Irene en de Lockheed-zaak
rond Bernhard) heeft heenge
slagen. Gewezen wordt op
haar consequent vergevings
gezinde houding, zonder ran
cune en verstarring. Haar be
sluit in 1976 om aan te blijven,
toen duidelijk was geworden
dat Bernhard steekpennin
gen had aangenomen of al
thans op onbeschaamde wijze
daarom had gevraagd, en an
ti-royalistische gevoelens de
kop opstaken redde volgens
de auteurs de monarchie.
Is voor Juliana in het boek de
rol van goedbedoelende, eer
lijk menende maar af en toe
naiëf handelende vorstin
weggelegd, heel wat minder
goed komt prins Bernhard er
van af.
Machtshonger
Gewezen wordt op zijn machts
honger, zijn genieten van de
prinselijke status en zijn be
zigheden als handelsreiziger.
Uiteraard en terecht komt de
Lockheed-affaire uitgebreid
aan de orde. Gelukkig zijn de
schrijfsters wel zo eerlijk op
te merken dat er geen twijfel
over kan bestaan dat de di
verse kabinetten hebben ge
weten dat Bernhard voor zijn
tijdens zijn handelsreizen
uitgevoerde diensten werd
gehonoreerd. "Al die Neder
landse kabinetten hadden
kilo's, zonder hulp van de
prins onverkoopbare boter op
het hoofd". De opmerking is
daarom gelukkig omdat er
een nuancerend effect van
uitgaat en men niet is blijven
stilstaan bij een hypocriete
houding van: Bah, kijk nou
eens wat Bernhard gedaan
heeft. Immers, het betalen
van steekpenningen, ook
door Nederlandse zakenlie
den en bedrijven aan perso
nen van wie zij enig heil ver
wachten, is een niet te loo
chenen verschijnsel. Met die
wetenschap kan het optreden
van Bernhard vanzelfspre
kend niet worden vergoei-
lijkt, wel wordt zijn handel
wijze in een wat reeier
daglicht geplaatst.
Margriet
Behalve voor Bernhard hebben
de schrijfsters ook voor prin
ses Margriet een aantal kriti
sche kanttekeningen in petto.
In feite verwijten zij Margriet
hetzelfde als Juliana, name
lijk het zich niet puur consti
tutioneel willen opstellen. Zij
verwoorden hun kritiek al
dus:
"Het is Margriet die, weliswaar
niet door een crisis - de toe
stemming in het parlement
voor haar huwelijk was een
hamerstuk - maar wel door
troongerechtigd te blijven,
binnen Nederland en samen
met haar man een louter re
presentatieve functie te ver
vullen en daarbij nog uit ei
gen beweging de publiciteit
(waarin de roddelpers hen in
een wolk van banale senti
mentaliteit hult) te zoeken,
onhoorbaar maar gestaag de
poten onder de monarchie
doorzaagt Natuurlijk had
ook zij het recht een gewoon
mens te zijn, maar daarvoor
had zij dan haar status van
koningskind moeten opge
ven. Godfried Bomans heeft
er op gewezen dat een ko
ningskind geen gewoon mens
is. Het is om die reden dat uit
's lands kas miljoenen wor
den opgebracht voor zijn op
voeding, huisvesting en per
soonlijke bezittingen. Daar
voor moet een koningskind
een offer brengen. Margriet
bracht dit offer niet. Daarom
kunnen wij haar wellicht
meer dan voorheen respecte
ren als mens, het recht echter
om ons allen naar buiten te
vertegenwoordigen heeft zijn
grond verloren. De heer en
mevrouw Van Vollenhoven
hebben in feite voor een crisis
op lange termijn gezorgd".
Het zal formeel gezien allemaal
wel weer kloppen maar ook
hier kan men zich afvragen of
de schrijfsters in hun overi
gens te waarderen ijver een
kritische houding in te nemen
niet wat te ver doorslaan.
Anecdoten
Mocht het bovenstaande de in
druk wekken dat het boek
een aaneenschakeling is van
waarschuwende of afkeuren
de opmerkingen aan en over
de koninklijke familie dan is
dat oryuist. In een niet altijd
even zakelijke maar mis
schien daarom juist prettig
leesbare stijl worden meer of
PAGINA 11
minder bekende feiten en
anecdoten op een rij gezet
(verdeeld over 23 hoofdstuk
ken, totaal 350 bladzijden).
Om enkele van die anecdoten
te noemen:
Van financieel-economische
problemen wist Juliana niet
veel af. Toen oud-minister
Duisenberg van financien
haar op een keer kennelijk
helder en begrijpelijk een be
paald financieel-economisch
probleem had uitgelegd
frommelde hij zijn vel papier
met formules en grafieken in
elkaar en gooide het in de
prullenbak in de hoek. Julia
na stond op, liep naar de hoek,
viste de prop tussen de ande
re uit en zei plechtig, tegelijk
haar volslagen gebrek aan
valse schaamte en haar gevoel
voor ironie typerend: U moet
begrijpen, meneer Duisen
berg, dit is een heel belangrijk
document voor mij.
Befaamd was Juliana om haar
uithoudingsvermogen en
straffe wandeltempo. Op haar
verzoek werd tijdens haar
staatsbezoek aan Iran in 1963
een excursie naar een tempel
gemaakt. De bedoeling was
dat het gezelschap een wan
deling rond de tempel zou
maken en dan weer zou te
ruggaan. Maar de koningin
wilde naar de top van het
bouwwerk. De ambassadeur
ried het haar af. Bij een hitte
van zo'n veertig graden onge
veer veertig meter klimmen
over ongelijke en soms bolle
rotsblokken, die weinig hou
vast boden, leek hem zelfs
voor zijn onvermoeibare vor
stin te veel. De koningin
haalde haar schouders op en
klom naar boven. De sjah en
keizerin Farah Diba aarzel
den tussen beleefdheid je
gens hun gast en hun ver
moeidheid. De laatste won
het. Veel sneller dan iemand
voor mogelijk had gehouden
wuifde de koningin van de
top van de toren naar het ge
zelschap aan de voet ervan.
Zij was bestoft, haar make-up
had geleden en haar handen
waren allerminst schoon toen
zij weer beneden kwam. Zij
vroeg Luns, die halverwege
was blijven steken, waarom
hij niet verder was gegaan.
Majesteit, antwoordde Luns
droogjes, u hebt meer aan een
levende minister dan aan een
dode.
Leesvoer
Het zijn anecdotes die de door
gewinterde Oranjeklant mis
schien al vele malen in andere
publicaties is tegengekomen.
Voor diegenen die niet on
middellijk geïnteresseerd
opveren als er nieuws van en
over het koninklijk front
wordt gemeld maar onder in
vloed van alle ophef tot aan
schaffing van het boek heb
ben besloten vormen ze wel
licht toch wel aardig leesvoer.
Zoals trouwens het gehele
boek. Maar schokkend of be
ledigend - termen die aan
vankelijk voor de officiële
publicatie werden gebezigd -
is het boek niet. Er is door
Oranje-aanhangers of wie
daar voor door denkt te gaan
weer eens een hoop kouwe
drukte gemaakt om niets.
Juliana zei in een toespraak tij
dens haar 25-jarig regerings
jubileum: "Overigens heb ik
hartgrondig het land aan
drukte en aan pompeus ge
doe. En als iemand denkt me
daarmee een plezier te doen,
dan denk ik wel eens: het is
eigenlijk nogal gnevend dat
je zo over me denkt. Zelf pro
beer ik maar heel zakelijk te
zijn".
Weinig opzienbarends deze week in
de opiniebladen. De actualiteit
laat ze dan ook wel een beetje in
de steek. Alleen Elsevier kon nog
een graantje meepikken van de
Grote Wetering, maar komt niet
veel verder dan een oppervlakkig
verhaaltje.
Leen Jongewaards facie siert de
cover van Haagse Post. Een por
tret van "De kleine gigant" van
collega acteur/cabaretier Ischa
Meijer. Jongewaard werd onder
collega's wel het Zwitserse hor
loge genoemd. "Ik was betrouw
baar. Op tijd. Nooit onder een be
paald niveau".
Aardig is ook wat Egbert van Pari
don over Jongewaard zegt. Hij
herinnert aan de befaamde rij
tuig-scène met Wim Sonneveld in
Ja zuster, nee zuster. "Sonneveld
kwam niet verder dan het aange
ven van zijn opa-figuur, terwijl
Leen acteerde, en dan in de goede
Swami Deva Amrito (voorheen Jan
Foudraine) liet HP een bandje
horen waarop Baghwan reageert
op het programma Niet te gelo
ven van Sipke van der Land, of
zoals de Indiase meester zegt
"Sipke Wonderland". Ook
Baghwan vond het programma
niets, maar het verbaast hem al
lerminst. "Omdat het een
christelijke omroep is, moesten
ze wel met vooropgezette ideeen
komen, met een gesloten geest".
In het kader van de studentenacties
tegen de plannen van Pais met
het universitaire onderwijs, werd
het Utrechtse Academiegebouw
vorige week bezet. Dat levert
voor Haagse Post na de grappen
over het corps weer nieuwe
scherts op. Als de vertegenwoor
digers van de diverse faculteiten
gaan vertellen, wat ze de afgelo
pen uren gedaan hebben, komt
de representant van Frans niet
erg ven "Ik kan alleen maar zeg
gen dat ik erg tevreden ben over
de opkomst. We zitten hier met
z'n drieën". Van die dingen.
Wel erg laat komt De Tijd deze
week met een verhaal over ra-
cisme in de disco. Surinamers
stelden portiers van discotheken
op de proef en merkten dat hun
op grond van huidskleur de toe
gang werd ontzegd. Ton Poppes
werd het grootste slachtoffer van
hun acties. In overleg met de
TROS staakte hij zijn activiteiten
voor de Top vijftig. Poppes zegt:
"Het lijkt wel of hier een stel
hobbyisten aan het werk is. Ze
proberen onze zaak (de Utrechtse
disco Cartouch) kapot te maken.
Waarom? Geen flauw idee".
Surinamer Stanley is behalve zwart
ook heel bekwaam in de vecht
sport taekwon-do. In de kranten
wordt gesproken over "de
Utrechter" en "onze jongen".
"Maar als ik me wil ontspannen
in een disco, dan ben ik weer de
Surinamer, kom ik er niet in".
Een tegenvaller is ook het verhaal
over Noord-Ierland. Met geen
woord wordt ingegaan op de
hongerstaking van zeven gevan
genen in de beruchte Long Kesh-
gevangenis. Wel een inventarisa
tie van over het algemeen al be
kende feiten. Dat de stenengooi
ers van toen het Ierse Republi
keinse Leger van nu zijn, is dui
delijk. Zo gaat dat al decennia in
Ulster.
De Tijd nam verder een kijkje ach
ter de schermen van Telebingo en
waagde zich tussen de hordes die
een uitzending van Telebingo
willen meemaken.
'Men stelle zich voor. achtervolg
ster tegen de deinende derrière
van buurvrouw vóór geperst,
wordt de verslaggever naar bin
nen gedragen, het verhitte hoofd
belaagd door een elleboog van
buurman links, die zijn Telebin-
gokaart bezorgd boven het hoofd
houdt en in het rechteroor de
schetterende stem van buur
vrouw rechts: "Het benn'n net
kakel'nde kipp'n".
L/n
VRIJ NEDERLAND
Vrij Nederland opent zoals gebrui
kelijk met een affaire. Deze week
gaat het over het gevaar dat
werknemers van olieconcerns
lopen hersenkanker op te doen.
Een onderzoek dat de Amerikaan
Selikoff daarna deed, leverde re
sultaten op die hij zelf als zorg
wekkend beschouwt. "Alarme
rend is een te groot woord".
De betrokken autoriteiten in Ne
derland blijken niets van het
Amerikaanse rapport af te weten.
Toxicoloog Notten heeft zelfs
nog op de universiteit geïnfor
meerd, "maar niemand kon me
wat vertellen".
Over universiteiten gesproken, VN
maakt zich in een leuk verhaal
boos op de kersverse doctoranda
Toren, die als eerste aan het So
ciaal Hoger Onderwijs in Leeu
warden afstudeerde. Zij deed
"een welzijnsstudie vanuit een
lesbies-feminien kader".
Wat dat is? Dat kan dra. Toren haar
fijn uitleggen: "Een lesbiesfemi
niste is iemand met een potteus
bewustzijn. Zij houdt van zoetig
heid, gebak, likeur, gebabbel en
gegiebel, gezond voedsel, wind,
sneeuw, zon, vooral zon, vertel
verhalen en poezen, vooral pot-
tepoezen". En dan zeggen ze dat
Friezen nuchter zyn.
Schrijver/reiziger Cees Nooteboom
wordt iets milder geportretteerd
in VN. Over reizen: "Je bent wer
kelijk niemand, een figuur in een
oneindige stoet van mensen" en
over Nederland: "Ik voel my toch
teveel Latijns. Ik houd van het
slordige, het ongeorganiseerde -
al die dingen die hier niet mo
gen".
Tenslotte in Vry Nederland een
vraaggesprek met de Ameri
kaanse filosoof Noam Chomsky,
die weinig op heeft met zijn va
derland. "De Verenigde Staten
gooien zich graag op als de ver
dediger van de democratie, maar
de werkelijkheid is dat ze zich
voortdurend lieren met fascisti
sche, dictatoriale regimes in de
Derde Wereld.
NAGUM
De dames hebben het niet alleen in
Vrij Nederland zwaar te verdu
ren. Ook Elsevier doet een duit in
het zakje. Hanneke van Buuren
en Hannemieke Stamperius krij
gen van het blad op hun donder
over het geschrift "Vergeten
vrouwen uit de Nederlandse lite
ratuur".
Om met geen tang aan te pakken,
meent de auteur van het artikel.
"Onbedoeld is het boek vrouw
vijandig. En omdat zo'n paper
back jarenlang meegaat en een
verreikende invloed heeft, kan
dat geknoei niet duidelijk genoeg
worden afgestraft".
Wel heel bont maakt hoofdredac
teur Hoogendijk het. Elseviers
heeft een enquête laten doen naar
hoe wy denken over kernbewa
pening. Vrouwen blijken daar
grotere bezwaren tegen te heb
ben dan mannen. Zonder enige
toelichting concludeert Hoogen
dijk: "Vrouwen vinden alles wat
met kernwapens van doen heeft
enger, en dat is begrijpelijk O,
ja?
Elsevier maakt zich ook zorgen
over de kwaliteit van de gezond
heidszorg. In het artikel Help. de
zuster verzuipt (en de broeder
dan?) constateert het blad dat de
verpleging zwaar overbelast is,
met alle gevolgen vandien: hoog
ziekteverzuim, een groot verloop,
demotivatie, lange wachttyden,
beddenstops en fouten.
Die overbelasting is een gevolg van
het stijgen van het aantal bezette
bedden enerzijds en de geringere
styging van het aantal verplegers
anderzyds. Helaas zyn de patiën
ten veel te lief, merkt een ver
pleegster op. Die klagen veel te
weinig. Stank voor dank. blijkt,
want de verpleging stopt de pa
tient wel vol met medicijnen om
van het gezeur af te zyn
BART JUNGMAN
