Brengt verrechtsing de vrede in gevaar? LUL Prof. Schöffer: 'Vrede ]s altijd in gevaar, maar oorlogsdreiging nu lang niet zo groot als jn iaren'30' Dr. Derksen 'Economische teruggang werkt slechts als katalysator' W'flfK <|N Wij ZATERDAG 22 NOVEMBER 1980 LEIDEN IMEPPEL Wordt de Westerse we reld overspoeld door een rechtse vloedgolf, die een rechtstreeks gevaar voor de vrede betekent? Gaan er onder sommige geledingen van de Wes terse bevolking niet de zelfde geluiden van on tevredenheid en pessi misme op, die in de ja ren '30 de basis legden voor de opkomst van Adolf Hitler en zijn en thousiaste volgelingen? Je zou het gaan denken, wanneer je de hand over hand toenemende discriminatie in ogenschouw neemt en wanneer je let op de bloedbladen die rechtse terroristen in een tijdsspanne van enkele maanden meedogenloos aanrichtten in een Parijse synagoge, een plein in München en het centraal station van de Italiaanse stad Bologna. Maar het zijn niet louter zaken als het hier en daar opbloeiende neo-nazisme, die een algehele ruk naar rechts doen vermoeden. Daarop wijzen ongetwijfeld ook de recente verkiezingsoverwinningen van Ronald Reagan in de Verenigde Staten en Margaret Thatcher in Groot Brittannië. Beiden zijn voorstander van een forse opvoering van de bewapening en beschouwen het communisme als de grootste bedreiging van de vrijheid. Vooral Reagan heeft daar in de afgelopen verkie zingscampagne amper on duidelijkheid over laten be staan. Aan iedereen die het maar horen wilde, vertelde deze aartsconservatief zelfs voor de duvel nog niet bang te zijn, laat dus staan voor de Russen. Sterke man Maar je kunt je afvragen of die zelfde Ronald Reagan geen herinneringen oproept aan de jaren '30, toen de roep om een sterke man alom werd ge hoord? Prof. dr. I. Schöffer, hoogleraar vaderlandse ge schiedenis aan de Rijksuni versiteit van Leiden, gelooft daar echter niet zo in. „Rea gan is geen echte sterke man", meent hij. „Goed, hij is energiek en daar probeert hij ook vertrouwen mee te wek ken, maar echt sterk is hij niet." Prof. Schöffer gelooft in tegen stelling tot vele deskundigen evenmin dat de thans waar neembare zwenking naar rechts volledig is te wijten aan de economische teruggang. „De opkomst van de conser vatieven is niet iets van de laatste tijd", zegt hij. „Vanaf 1975 zie je al dat zij zich schrap zetten tegen vele maatschappelijke verande ringen, die in hun ogen door de progressieven te snel zijn doorgevoerd. Maar omge keerd vinden de progressie ven altijd weer dat het te lang zaam gaat." Vandaar ook dat Schöffer zich niet volledig kan vinden in het standpunt, dat de Mep- peler publicist dr. Steven Derksen huldigt over de ruk naar rechts. Derksen, die en kele jaren geleden promo veerde op het proefschrift „Leven om te overleven", gelooft dat deze kentering voortspruit uit de geestelijke nood, waarin veel mensen verkeren. Kluts kwijt Volgens dr. Derksen zijn veel mensen de kluts kwijt omdat allerlei zekerheden en idealen (plotsklaps) zijn verdwenen. „Het geloof in God bijvoor beeld en het geloof in de in dustriële vooruitgang zijn al lemaal aan twijfel onderhe vig. Maar voor al die zekerhe den is niets in de plaats ge komen. Van die leegte profi teren politici, die zeggen dat zij de gevestigde orde weer zullen herstellen. Reagan is daar een duidelijk voorbeeld De hoge werkloosheid en dito inflatie werken naar Derk- sens overtuiging slechts als een katalysator, een tandwiel dat de hele zaak in beweging brengt. „Niet de economische crisis, zoals vaak wordt ge zegd, heeft in Duitsland in de jaren '30 tot de Tweede We reldoorlog geleid, maar juist het wegvallen van alle waar den en normen", meent Derksen. „De inflatie en werkloosheid hebben dat proces alleen versneld." En ofschoon Derksen niet ge looft dat we rechtstreeks op een Derde Wereldoorlog af stevenen („Al is voorzichtig heid wel geboden"), is het wel zijn vaste overtuiging dat de huidige wereld nog verder naar rechts zal opschuiven, indien de bestaande leegte niet wordt opgevuld. Dr. Steven Derksen Prof. Schöffer: "Ik ben niet zo pessimistisch" NU WELK DE Grootje Professor Schöffer nu ziet het verband niet zo met die be staande leegte en wenst daar de ruk naar rechts dan ook niet aan op te hangen. „Die leegte en dat pessimisme zijn er altijd al geweest", légt hij uit. „In de jaren '20 waren er al mensen, die schreven dat de wereld naar z'n grootje zou gaan." „Trouwens", waarschuwt Schöffer, „we moeten oppas sen dat we niet te narcistisch worden, dat we ons niet te veel met onszelf gaan bezig houden. Dat de mensen zo veel gaan piekeren, dat ze zichzelf zielig gaan vinden. En daar is natuurlijk geen re den toe. We zijn helemaal niet zielig." De Leidse professor legt uit dat we nu de tijd en het geld heo- ben om ons als stumpers te gaan beschouwen. „In de ja ren na de oorlog stonden we daar niet bij stil. Toen was daar geen tijd voor, moest er gewerkt worden om het land weer op te bouwen." Paradijs „Maar op de keper be schouwd" vervol et Schöffer, „is de westerse mens altijd al ontevreden geweest. Ik weet nog goed: in 1955 vertelde ik een groepje mensen dat we vergeleken met de jaren '30 er heel gelukkig aan toe waren. Maar die bewering stuitte toen al op de nodige weer stand. Die mensen vonden dat onzin. En ik weet wel: de welvaart was in die jaren nog niet zo groot en de dreiging van de Koude Oorlog was veel duidelijker aanwezig, maar toch waren die jaren '50 een paradijs." Zelfs in die jaren was het crisis besef bij de westerse mens al heel groot, zo verklaart Schöf fer. „Sinds de negentiende eeuw bemerk je hier die me lancholie en ondergangs stemming trouwens al. Wat dat aangaat is men volgens Schöffer in Amerika altijd veel optimistischer geweest. Men geloofde daar dermate in het steken van de handen uit de mouwen, dat er geen tijd was om sikkeneurig te zijn. Schöffer „De misiuKKing van de Vietnamoorlog heeft hun zekerheden aanzienlijk ondermijnd, maar toch zijn die Amerikanen niet bij de pakken gaan neerzitten." Liefdadigheid „Zij redeneren juist van: je kunt op eigen kracht vooruit, als je maar wilt. Dat zag je wel toen de toenmalige president Johnson met zijn armoede programma op de proppen kwam. Menige conservatieve Amerikaan heeft toen een sticker op zijn auto geplakt, met daarop de leus: „Ik steun het armoedeprogramma, want ik werk". Dat is typisch Amerikaans. Komt ook om dat zij in hun land niet of nauwelijks met het socialis me hebben kennisgemaakt In Amerika leeft zodoende het idee niet van: 'Wat zou het allemaal, de staat vangt het wel op'. Je ziet dan ook dat de Amerikanen ongelooflijk veel aan liefdadigheid doen." Terugkomend op de vergelij king met de jaren '30 zegt de Leidse historicus, dat de hui dige omstandigheden be paald onvergelijkbaar zijn met die van toen in Duitsland. Op dit moment is er geen gro te beweging, die oorlogszuch tig is of racistisch. Ondergronds „Italië is wat dat betreft uiter aard een zwakke plek. En nog afgezien van de onderont wikkelde landen weetje maar nooit wat er gaat gebeuren in Spanje en Griekenland, waar de stemming opeens als een blad aan een boom kan om draaien". aldus Schöffer Grote gevaren zegt hij voorals nog niet te ontdekken in neo- De westerse mens is altijd al ontevreden geweest, aldus prof. Schöffer. fascistische organisaties als de Nederlandse Volksunie „Splintergroepjes met wilde ideeen als die van Glimmer veen zijn er altijd al geweest. Worden nu de kleurlingen als zondebok aangewezen, in de jaren *30 waren dat de Duit sers, die naar ons land waren gevlucht Het vervolgen van groeperin gen als de Nederlandse Volksunie zegt Schöffer on verstandig te vinden. „Daar mee bereik je alleen dat zo'n organisatie ondergronds gaat en derhalve veel ongrijpbaar der wordt. Wil je nan grip op haar krijgen, dar ga je al aar dig in de richting van een po litiestaat en daarbij is de de mocratie niet gebaat." Rode Front Omdat rechts in sommige lan den zegeviert, betekent dat nog niet dat zulks het neo- fascisme in de hand werkt, zo oordeelt Schöffer. Bovendien vindt hij het begrip neo-fas- cisme nogal geladen. „Zelfs in de NSB zaten linkse mensen. En neem het terroristische Rode Front. Dat komt juist van links, maar is minstens zo gevaarlijk." Over de leegte, die volgens dr. Steven Derksen moet worden opgevuld, willen we niet ver der verrechtsen, zegt Schöf fer geen reden te zien om zich ongerust te maken. „Als je de regering Van Agt moet gelo ven. is zij bezig die leegte op te vullen naar Reveil-idealen. En in Groot-Brittannië zie je dat zowel de Labourpartij als de Conservatieven blijven zoeken naar nieuwe ant woorden." Van een absolute leegte durft Schöffer zodoende niet te spreken. „Te meer", verklaart hij, „omdat daar waar tradio- nele waarden en normen in twijfel worden getrokken en afbrokkelen, er nieuwe waar den voor in de plaats komen. Dat zag je wel in de KVP. Toen in die partij bepaalde zekerheden wegvielen, zijn sommige leden overgestapt naar de PPR, waar zij die waarden en normen weer wel aantroffen." Vrede Volgens de Leidse hoogleraar is er altijd een wisselwerking van rechts naar links. „Dan weer geeft links het antwoord en dan weer doet rechts dat". Schöffer stelt dan ook met nadruk dat een rechtse maat schappij niet per definitie slecht hoeft te zijn. „Zo'n sa menleving is beslist niet normloos. Die heeft wel de gelijk haar eigen waarden." En als vervolgens het vraagstuk van bewapening of ontwape ning ter sprake komt: „Dat bedoel ik nu met eigen waar den. De conservatieven zeg gen: 'Ik wil voor mijn kinde ren de beste wapens, want in de jaren '30 waren we slecht bewapend en kon Hitier zijn gang gaan'." „Zij redeneren ook van: 'Omdat we al zoveel jaren bewape nen, hebben we de vrede kunnen bewaren'. Terwijl de tegenstanders zeggen: 'Nee. de vrede hebben we uitslui tend te danken aan de ont spannende houding van de Russen'. De conservatieven roepen dan echter weer van: 'Als je de bewapening eenzij dig gaat verminderen, lok je juist een oorlog uit'." Bokkesprongen Zo denkt Ronald Reagan er ook over. „Het gevaar van kracht patsers als Reagan is dat zij uit angst voor gezichtsverlies naar de krachtigste wapens grijpen", zegt dr. Steven Derksen daarover. En prof. Schöffer „Gelukkig hebben we ook in Amerika een democratisch systeem. En het prettige daarvan is, dat er controle is. Ook over de president. Reagan zal zich dus geen bokkesprongen kunnen veroorloven, maak ik me sterk." Waarmee de hoogleraar niet wil zeggen dat de vrede niet in gevaar zou zijn. Dat is vrede altijd. Vrede is immers een zeer labiel bezit. „Als Brezn- jev het straks net zo op z'n heupen mocht krijgen als Stalin toentertijd, is de «amp natuurlijk compleet." Doordrammerig Derksen werpt nog een ander licht op de zaak. De opkomst van rechts, stelt hij, komt gro tendeels ook door het falen van links, een groepering waartoe hij zichzelf rekent als lid van de PvdA De Meppeler „Links is nogal eens doordrammerig ge weest. Het is goed om de ge vestigde waarden en normen die niet meer functioneren te lijf te gaan. Maar je moet de mensen niet meteen alle ze kerheid ontnemen. Dan ont staat er een reactie van de an dere kant." Derksen noemt in dit verband thema's als abortus en eutha nasie, die velen in verwarring hebben gebracht en waarom trent een aantal jaren geleden m>g niet werd gesproken. Nu wordt abortus op grote schaal toegepast. Iets dat met name ouderen geestelijk niet heb ben kunnen bijsloffen. Of zo als Derksen het uitdrukt: „Voor veel mensen valt de grond onder hun voeten weg De veranderingen zijn te snel gegaan!" Oorlogsdreiging En professor Schöffer „Of de verrechtsing zich doorzet, durf ik niet te voorspellen. Een historicus kan dat ook niet. Hoeveel je ook van het verleden weet, je kunt er nimmer lessen uit trekken Behalve dan dat vrede zeer betrekkelijk is." „Maar wat ik wel kan vertellen", aldus Schöffer, „is dat de oorlogsdreiging nu bij lange na niet zo groot is als in de jaren '30." En knikkend met een vredige glimlach. „Precies, ik ben niet zo pessimistisch."

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1980 | | pagina 19