Afrika zoekt identiteit
Verliefd op de schooljuf
boeken - boeken - boeken - boeken - boeken - boeken - boeken
Derde-Spreker-serie laat Derde Wereld aan het woord
Brakman's Come-back:
barok, briljant,
maar.
geen flauw idee
waar 'tovergaat
Guus Kuyer weer goed op dreef
NIEUW
OP DE
BOEKEN
PLANK
Nieuwe
jeugd
boeken
DONDERDAG 13 NOVEMBER 1980
EXTRA
PAGINA II
Literatuur uit de Derde Wereld is duidelijk in opmars. Na Latijns Amerika worden
nu Afrika en Azië ontdekt als werelddelen, waar autochtone schrijvers druk bezig
zijn de eigen traditionele cultuur, vanuit hun visie bezien, uit te dragen.
Met name Afrika doet van zich
spreken: De onlangs in
Frankfurt gehouden boeken
beurs stond dit jaar in het te
ken van literatuur uit zwart
Afrika met een nadrukkelijke
presentatie van schrijvers en
uitgevers uit dit werelddeel.
Uit het aanbod van verhalen
blijkt wel dat Afrika nog
steeds kampt met de naweeën
van het Europese kolonialis-
Spreker-serie een uitgave
van het Novib samen met uit
geverij het Wereldvenster.
Een reeks boeken zonder echt
literaire pretenties, meer uit
gebracht om een indruk te
geven van denken en doen
van gewone mensen uit Afri
ka/Azië en Latijns Amerika.
Levendige verhalen over
eenvoudige mensen als te
genhanger van de stapels dor
re, officiële rapporten en do-
kumenten betreffende de
Derde Wereldproblematiek.
Door eigen auteurs wordt een
beeld gegeven van het alle
daags bestaan met z'n span
ningen en emoties, vreugde
en verdriet, waarbij tegelijk
een schets ontstaat van de so
ciaal-economische omstan
digheden.
Afrikaanse schrijvers zijn in de
Derde Spreker-serie ruim
vertegenwoordigd. Bij hen
draait het veelal om twee
thema's. Het verwerken van
de koloniale resten en het
verzet van de bevolking tegen
de eigen zwarte overheersers.
Door de zwarte autoriteiten
worden deze ontboezemin
gen bepaald niet op prijs ge
steld: zo werd de Keniase
schrijver Ngugi wa Thiong'o
gearresteerd, omdat hij in een
van zijn verhalen een rege
ringsambtenaar als een
handlanger van de koloniale
overheersers had afgeschil
derd.
"Er zijn nog maar twee stam
men in Afrika, de bezitters en
de bezitlozen. Wat voor stam-
rivaliteit wordt gehouden, is
in werkelijkheid een vorm
van burgeroorlog onder de
bezitters, die om de kruimels
van de tafels van de (westerse)
heren vechten", aldus Thion-
Een normale ontwikkeling van
de traditionele beschaving
waaronder de literatuur, werd
door blanke inmenging on
mogelijk gemaakt. De over
heersers drongen de neger
hun westerse cultuurpatroon
op en vormden zo een nieuwe
culturele identiteit. Wie zich
geestelijk in Afrika wilde
ontwikkelen, vond zijn voe
dingsbodem in Europa en
Amerika.
"Wij negers weten meer over de
beschaving en literatuur uit
Europa, dan over onze eigen
cultuur en literatuur", zegt de
Zuidafrikaanse schrijver
Alexander la Guma. Eeu
wenlang was in Afrika litera
tuur gebaseerd op mondelin
ge overlevering. Door het op
dringen van het Westerse cul
tuurbeeld, waarin de ge
schreven taal een veel grotere
plaats inneemt dan in de
Afrikaanse samenleving,
moest de neger emoties en
gevoelens schriftelijk uit
drukken: een proces dat nog
steeds moeizaam verloopt.
Bovendien levert de taal waarin
de Afrikaan schrijft proble
men op. Er wordt veelal ge
schreven in het Engels, Frans
of Portugees. De talen van de
koloniale overheersers en een
kleine groep negers, maarniet
van het merendeel der Afri
kaanse bevolking met z'n
talloze stamtalen. Met als ge
volg dat de boeken van Afri
kaanse schrijvers voor hun
eigen landgenoten vaak on
toegankelijk zijn.
Schrijvers in Afrika gaan nog
steeds gebukt onder hun ko
loniaal verleden en zijn er
vooralsnog niet in geslaagd
een eigen identiteit op te
bouwen. Zo luidt in het wes
ten de nogal superieur aan
doende conclusie. Van hun
worsteling met een eigen
identiteit zijn de Afrikanen
zich maar al te goed bewust.
De discussies onderling zijn
druk gaande. Moet de neger
de Europese invloeden op
zijn traditionele cultuur we
ren en op zoek gaan naar de
wortels van zijn beschaving?
(zoals de Oegandese schrijver
Okot p'Bitek) Of moet de au
teur uitgaan van een sa
mensmelting tussen elemen
ten uit de Europese bescha
ving en de eigen tradities,
waar de al eerder genoemde
schrijver Alexander la Guma
voorstander van is?
Dit hinken op twee gedachten
weerspiegelt zich uiteraard in
de aangeboden boeken.
In ons land houden vooral Cor-
rie Zelen en het Wereldven
ster zich bezig met het op de
markt brengen van Afrikaan
se literatuur. De Afrikaanse
Bibliotheek van Corrie Zelen
is onlangs in deze krant uit
voerig besproken. Daarom
beperken wij ons tot de Derde Een overzichtskaartje met landen
De meest recente Afrika-uitga-
ve in de Derde Spreker-serie
is een bundel met twee ver
halen: Werkloos in Brazza
ville en Verhaal van een
vondeling.
Verhaal van een vondeling be
schrijft het opgroeien van een
weeskind bij pleegouders in
Noord-Kameroen. De haat van
de stiefmoeder jegens de jon
gen wordt steeds duidelijker,
met als dramatisch hoogte
punt een vergiftiging met on
verwachte afloop. De vertel
structuur is vrij zwak. De
overgang tussen de flash
backs en het heden wekken
verwarring op. Wel een ver
haal dat enig inzicht geeft in
het familieleven met z'n on
derlinge verhoudingen.
Werkloos in Brazzaville
maakt de machteloosheid van
de zwarte arbeider duidelijk.
De blanke overheersers zijn
vervangen door zwarte mach
thebbers die zich evenmin in
teresseren voor het lot van
hun onderdanen.
Sporen van de invloed van de
Europese cultuur ook in
Afrika heeft de westerse bu
reaucratie zijn intrede ge
daan. Guillaume Mapuata,
een simpele arbeider, wordt
tussen diverse instanties ge
mangeld, gedoemd tot een
uitzichtloos bestaan. Of zoals
zijn vriend Jonas zegt: "Denk
je dat we onafhankelijk zijn?
De koloniaal is naar zijn eigen
land teruggekeerd. Op de be
langrijkste posten zitten nu
de zonen van dit land. En zij
zijn degenen die het de zonen
van ditzelfde land zo moeilijk
maken". Een beklemmerd
verhaal over een leven van
armoe, honger en werkloos
heid zonder enig perspectief.
Op stapel staan: Huasipungo
(Jorge Icaza), Vlucht voor dc
droogte (Graciliano Ramos),
Kinderen van Sysiphus
(H.Orlando Patterson), allen
uit Zuid
Amerika en uit Afrika Opium
geschreven door Moulud
Mammen.
Van de reeds verschenen boe
ken noem ik nog: Spookei-
landeen verfilmd jeugdboek,
dat zich afspeelt op Sri Lanka
(het vroegere Ceylon), van de
bekende auteur Martin Wic-
kramasinghe, en De Geld
schieter van de Indiase
schrijver R.K. Narayan.
Het laatste verhaal is het fas
cinerende relaas van een geld
schieter die bezeten is van één
ding: het verdienen van zoveel
mogelijk geld. Een indringen
dekarakterschets van een eer
zuchtig, ijdel, in grond aan
doenlijke man, vol prachtige
filosofieën. Uitstekend, soms
triest verhaal, geschreven met
de nodige humor, dat tevens
een indruk geeft van het leven
in een Indiase stad.
Alle boeken uit de Derde
Spreker-serie kosten rond de
15,--.waarvan de opbrengst
schrijvers, filmers en kunste
naars die politiek onderdrukt
worden ten goede komt.
Jammer dat de omslag van de
boeken bijzonder onaantrek
kelijk oogt en bepaald niet
uitnoodt tot kopen.
De Derde Spreker-serie uit
gegeven door Novib en We-
reldvenster.
MARGOT KLOMPMAKER
Eaiador Cuba 2uid-Afrih:
PerU Jamaica Gtuitamaïa
Botswana SriLmka
SerufgallKongdSuizzaGiiesPükisx.m
Angola
r de Derde Spreker-s
Hoewel Willem Brakman's proza niet ieders boeken
kast zal opluisteren is deze 58-jarige auteur bepaald
geen literair anonymus. Hij debuteerde al in 1961
met het wat Vestdijkiaanse "Een winterreis",
waarna een aantal opmerkelijke, in beeldrijke taal
gevatte romans volgde, "De blauw-zilveren ko
ning" drie jaar geleden als laatste. Sindsdien ver
schenen nog wel twee prima verhalenbundels,
waarvan "Zes subtiele verhalen" zelfs de Borde-
wijkprijs binnenhaalde (1978).
De wondere vermenging van
fantasie en werkelijkheid,
uitgedrukt in een rijk gescha
keerde taal, typeert evenzeer
Brakman's nieuwste werk, de
roman "Come-back". An
dermaal valt het niet makke
lijk de door de auteur ver
strekte realiteit onder de fon
kelende woordenballast van
daan te peuteren.
Anders gezegd: 't duurt even
voor de getergde lezer een
flauw idee krijgt waar "Come
back" nu eigenlijk over gaét.
Zó fraai weergalmen woorden-
schal en trompetterij dat men
gefascineerd raakt door de
virtuositeit van de kunste
naar, en op constructie en
melodie geen acht slaat. Te
rugbladeren dan maar.
Het gegeven, briljant verhuld
met taal- en woordenspel en
overwoekerd met vaardig
geweven fantasieën, lijkt
simpel, ook achteraf. De
hoofdpersoon, Hendrik Sa-
dee, keert na langdurig ver
blijf elders terug naar zijn
vroegere woonplaats, een
provinciestad in Twente.
Daar zoekt hij opnieuw con
tact met het verleden, en meer
speciaal met Klaasje, een ou
de - naar blijkt, nog zeer be
stendige - liefde.
Geen gemakkelijke opgave,
want de verheerlijkte vrien
din blijkt inmiddels door een
stel hinderlijke lieden ver
sperd.
Enkele bizarre medeminnaars
en een eng knokig dochtertje
bemoeilijken elke toenade
ringspoging, terwijl Klaasje
zelf minimaal lauw en haar
bezoeker chaotisch op de
hernieuwde kennismaking
reageert.
Middels woordrijke kuiperijen
en vermoedelijke misdadig
heden slaagt Sadee er ten
minste in zich te ontdoen van
de andere "heren"; ook met 't
idiote dochtertype rekent hij
af, zij het op andere wijze.
Zoals gezegd wordt de inhoud
van "Come-back" verpletterd
onder de zware, maar rijke
woordenschat, een onont
koombare conclusie. Des te
meer jubel voor de vorm niet
temin.
"Ik ben nu eenmaal een man
van het woord", meldt Sadee
ergens ten overvloede en hij
voegt daarbij terstond de
daad, door de auteur hartelijk
terzijde gestaan:
"Dat is kunst", verklaarde ik,
"flats roze als paaseieren,
spekkies, zuurstokken, daar
boven een zwieper lucht van
elektronisch blauw, balkon-1
strepen als Dentafris, scha
duwen zwart als een roek en
het geheel roestvrij staal!"
Ze klapt haar tasje open, dat
een geweldig goudkleurig slot
droeg, en bij het sluiten schoot
ze een puf parfum in mijn
richting, die geurde als een
salon de beauté. Daarna
schroefde ze de lipstick uit de
houder, een obsceen glanzen
de hondepiel van een onbe
schrijflijk gynaecologisch ro-
Ik keek naar de vette letters die
ze op het papier trok, sidde
rend omdat ze het moeizaam
op de kop schreef: ma-ni-cuur-
tje. Er achter wrong ze traag
een dikke roze dot. Daarna
klapte ze de lipstick weer te
rug in de tas", (p. 87).
Met dit soort inderdaad schitte
rende prietpraat, popiejopie-
terminologie. afgewisseld dor
helle, soms gruwelijke, dan
weer studentikoze visioenen,
is Brakman's roman tot ber
stens toe gevuld.
Een Karei Appel-boek: je hoeft
niet te weten wat het betekent
om er toch enorm van te kun
nen genieten. De vitale pret
bovendien waarmee de
schrijver zijn hagelende
woordenschat over de lezer
uitstrooit en 't vast wel zorge
lijke thema tot de nok bedelft,
werkt aanstekelijk.
Ik heb, beken ik, moeten scha
teren om passages waarvan
ik, tot natuurlijke bezinning
teruggekeerd, de ballen heb
begrepen.
Een niet te onderschatten ver
dienste. "Dat is
kunst".Toch?
Willem Brakman, Come-back.-
Uitg. E. Querido, Amsterdam
De tranen knallen uit m'n kop,
heet het nieuwe boek van
Guus Kuyer. Op het eerste
gezicht een vreemde titel.
Hoewel, Kuyer heeft al eerder
van bizarre, intrigerende ti
tels gebruik gemaakt, zoals
Met de poppen gooien, Op je
kop in de prullenbak, en Een
hoofd vol macaroni. Dit keer
geen verhaal rond Madelief,
de schrijver weet waarschijn
lijk waartoe een bepaalde
succesformule kan leiden. Hij
vertelt over Jonathan, de
zoon van één van zijn vrien
den.
"Jonathan is zo'n jongen die
almaar verhaaltjes in z'n
hoofd krijgt. Daar kan hij
niks aan doen. Dat gaat van
zelf. Hij kan ze ook niet be
denken. Ze groeien aan een
verhalenboompje. En als een
verhaaltje rijp is, valt het er
afZo gaat dat ongeveer"
Die verhalen van Jonathan, fan
tasieën en dromen, zijn soms
pure ellende, verdriet en
dood. Want hij is hopeloos
verliefd op zijn schooljuf. De
liefste en mooiste van de
hele wereld. Een sprookje
met een mond als een droom.
Hij krijgt kippevel ajs juf over
zijn bol aait. Voor haar wil hij
alles wel doen. Gaan tot het
eind van de wereld, of ge
woon de vuilniszakken bui
ten zetten.
Maar niets van dit alles. Juf de
Zwaan merkt niet eens dat
Jonathan zo'n bijzondere
jongdn is. Dat maakt verdrie
tig. En wat doe je als je ver
liefd bent en onbegrepen?
Dan schrijf je gedichten:
"O. juf. o juf.
Ik denk m'n eigen suf.
Ik ben een denkend kind.
Maar u bent stekeblind"
Of je koestert de meest wilde
dromen over je geliefde. Zo
ook Jonathan. Eerst redt hij
juf en het blikje met geld voor
konijnevoer uit handen van
een schurk door zijn vingers
in de loop van het bedreigen
de pistool te steken. Zoete za
ligheid is zijn beloning: juf
aait hem over zijn haar en
noemt Jonathan "mijn kleine
held".
Erg mooi en dramatisch is het
moment (nog steeds in J.'s
fantasie) waarop juf de jongen
bekent van hem te houden.
Beiden beseffen dat hun lief
de onmogelijk is. En hand in
hand lopen ze bij een gloed
volle zonsondergang de zee
in. "Jongen, jongen, wat ben
je toch een dromertje", ver
zucht de juf, als Jonathan
weer eens opschrikt uit één
van zijn fantasieën.
De vader en moeder van Jona
than zijn prima mensen. Ze
voelen hun zoon goed aan, be
tuttelen niet, en laten hem in
z'n waarde. Dat blijkt met
name uit twee voorvallen.
Vader Fred (die van niks weet)
laat na een ouderavond op
school toevallig uit z'n mond
vallen op zo'n schooljuf best
verliefd te willen worden. Jo
nathan weet zich met zijn
houding geen raad. Vader
voelt zijn zoon heel goed aan,
en maakt zijn ondoordachte
opmerking op subtiele wijze
weer goed. En moeder Ellie
geeft haar zoon een poesje.
"Je houdt toch niet van poe
zen", vraagt Jonathan ver
baasd. "Nee, maar jij wel",
luidt het antwoord.
De poes wordt aanleiding tot
een verwijdering tussen juf
en Jonathan. Via de poes
ontmoet hij opeens Miep en
dan ..ja hoe gaat zoiets. Zijn
verliefdheid op de juf is in ie
der geval over.
Een verhaal waarin fantasie en
realiteit elkaar op harmo
nieuze wijze afwisselen. Op
een speelse, en toch serieuze
manier wordt Jonathan's
verliefdheid en zijn dagdro
merij belicht. Vooral de dia
logen zijn sterk: het lijkt wel
of Kuyer met een bandrecor
der bij zijn vriend heeft rond
gelopen, zo natuurlijk en le
vensecht komen de gesprek
ken over. Jonathan s drome
rige, soms kritische, karakter,
zijn kijk op ouders, juf, vrien
den en klasgenoten worden
trefzeker, en niet zonder hu
mor beschreven.
Het is Kuyers verdienste zich
goed in een ander mens (met
name kinderen) te kunnen
verplaatsen. Zoals bekend
hanteert hij een sober taalge
bruik (korte zinnen en hoofd
stukken, eenvoudige woor
den) en gebruikt veel dialoog.
Door die heldere dialogen
vindt van iedere betrokkene
een scherpe karakterteke
ning plaats.
Een fijn boek voor stille genie
ters vanaf 8 jaar. Ook voor
volwassenen een aantrekke
lijk boek omdat het getuigt
van een sterk psychologisch
inzicht en het vermogen om
dat uit te dragen. Een com
pliment voor de fijnzinnige
tekeningen van Mance Post,
die sfeerverhogend werken,
en genoeg ruimte overlaten
om de eigen fantasie te sti
muleren.
Uitg. Querido, prijs f 16,50
MARGOT KLOMPMAKER
"Het groene boekje voor alter
natieve geneeswijzen". Rob
bert Bos. 12,50.
Een gids in zakformaat vol in
formatie, adressen, boeken
lijsten op het gebied van al
ternatieve geneeswijzen en
opleidingen tot alternatieve
gezondheidszorg.
Bij Elsevier zijn twee voorlich-
tingsboeken verschenen, die
op humoristische wijze, sek
sualiteit bespreekbaar willen
maken:
"Wat gebeurt er nu weer met
me", over de lichamelijke en
geestelijke veranderingen in
de puberteit, en "Waar kom
ik vandaan", seksualiteit en
voortplanting beschreven
voor kinderen. Beide boeken
zijn geschreven door Peter
Mayle en kleurig geïllu
streerd. De prijs bedraagt
12,90 per deel.
Het dagelijks leven in een
Egyptisch dorp beschreven
door een Nederlands priester,
die al 15 jaar in Egypte woont.
Charles Libois geeft vanuit
zijn pastorale visie een beeld
van de leefsituatie, de cul
tuur, de gewoonten, en de
verhoudingen in een Bo-
ven-Egyptisch dorp in de
buurt van Luxor.
Dit boek is een uitgave van de
Stichting Gezamenlijke Mis
siepubliciteit, en is te bestel
len bij: Bijeenpublikaties,
Postbus 33, 5750 AA Deurne.
De prijs bedraagt f 10,—
"Neem het duister licht". Nan
cy Zaroulis, f 34,90.
"Prinses Daisy". Judith
Krantz, f34,90.
Uitg. Elsevier.
"Vingermaan" Breyten Brey-
tenbach, f 32,50.
Gedichten en tekeningen uit
Pretoria.
Uitg. Meulenhoff.
"Geen dag zonder lijn", f 29,50.
Honderd jaar tekenonderwijs in
Nederland 1880-1980. Uitg.
Unieboek.
"Tijger, tijger". Doeschka
Meysing, f 17,90.
Uitg. Querido.
"Alles over wilde vruchten,
kruiden en paddestoelen."
Erna Horn.
Voor jonge kinderen:
Dolf
Hof-
e Sie-
"Zo kan het ook". Nannie Kui
per, f 18,90.
"Hoe weet jij dat nou'
Verroen, f 16,90.
Uitg. Leopold.
"De Stoorworm". Win
man. f 16,90.
"Harlekijntje". Jesephii
bc, f 9,90.
Uig. Unieboek.
Voor oudere kinderen:
"De zomer van dat jaar". Imme
Dr«is. f 17.90.
"Wacht dacht je van mij". Cor
rie Hafkamp, f 17,90.
Uitg. Unieboek.
"Orkaan en Mayra". Sonia
darmen, f 16.90.
"Zo'n ramp is het niet". Judy
Blume, f 17,90.
Uitg. Leopold.
"Alle maskers af'. Robert
Cormier, f 16,50.
"Ik leef'. Jean Coué, f 14,-.
Uitg. Lemniscaat.
Prentenboeken
"De vijf poesjes". Mini Vang
Olsen, f 15,90.
Uitg. Leopold.
"Wat zullen ze blij zijn". Peter
Spier, f 16,50.
Uitg. Lemniscaat
