„De Hartebrug"dorpsschool
in het centrum van de stad
Hartebrugschool met
opheffing bedreigd
Een katholiek bolwerk is de Hartebrugschool allang niet meer. Dat wil niet
zeggen dat het katholieke geloof op de school niet meer wordt beleden.
Integendeel niet-katholieke ouders die hun kind komen aanmelden
wordt er op gewezen dat er op deze school nog aan geloofszaken wordt
gedaan. Wel op een hele andere manier dan vroeger.
De moeders van de oudercommissie vinden het voornaamste dat de kin
deren eerbied en respect wordt bijgebracht, met daarbij de christelijke
leer als grondslag. Katholiek hoeven de kinderen daarvoor niet persé te
zijn, zo stellen de leden van de oudercommissie.
Iedereen heeft ook de keus om de eerste communie en het Heilig vormsel
te doen. De godsdienstlessen worden op zo n wijze gegeven dat alle
leerlingen er wat aan hebben. Niemand van de leerkrachten vindt het
vervelend in te haken op het geloof van de buitenlanders. Deze kinderen
worden juist gestimuleerd om aan de anderen mee te delen hoe er in hun
cultuur over de godsdienst wordt gedacht.
De moderator, pater B. Demmers, van de Hartebrugparochie overlegt
maandelijks met de districtkatecheet over de mogelijkheden van het
katholieke godsdienstonderwijs voor een 'gemengde' school. Drie uur
per week, verdeeld overeen aantal klassen, geeft hij les op de Hartebrug.
Pater Demmers: "Specifieke zaken gaan natuurlijk wel langs die niet-ka-,
tholieke kinderen heen. Het wordt wel moeilijk de huidige indentiteit te
handhaven als het merendeel niet-katholiek is, maar voorlopig is dat
nog niet het geval. Ik merk eigenlijk dat de ouders steeds meer bewust
kiezen met name voor die christelijke grondslag.
Vroeger kende ik alle ouders, je ging er op huisbezoek, je had ze in de kerk,
dat is nu wel veranderd. Op een ouderavond probeer ik wel met iedereen
kennis te maken. In de klassen vijf en zes laat ik de leerlingen voorna
melijk vragen stellen en probeer mijn antwoorden een beetje in verband
te brengen met de bijbel. Dat gaat verbazend leuk. Ik merk dat ik van de
kinderen leer. Ze zijn niet zo star. Ik probeer ze wel aan het denken te
zetten over het geloof.
Communie en het vormsel worden niet meer zo voorbereid op school als
vroeger. De ouders zijn nu de eerste verantwoordelijken. Zij krijgen het
huiswerk voor de kinderen mee. We hebben dit jaar voor het eerst de
proef gedaan om de kinderen pas te vormen als ze in de eerste klas van
het vervolgonderwijs zitten. In de zese klas worden ze wel met begrip
vormsel vertrouwd gemaakt. Je merkt, als ze van de lagere school af zijn,
dat ze er anders over gaan denken. De band met de 'vorige' school is dan
losser en ze durven 'nee' te zeggen.
Misdienaars zijn nog altijd nodig. En omdat ik de school zo goed ken haal
ik ze hier altijd vandaan. Dit jaar heb ik zes vierde klassers uitgekozen.
Deze jongens willen zelf en hebben ook toestemming van hun ouders.
Ze moeten ook goed kunnen meekomen op school, want om de beurt
worden ze uit de les weggeroepen voor een trouwmis of uitvaartdienst.
Vrijdag aan het eind van de middag - en dat doe ik al vanaf 1963 - wip ik
altijd weer even de school binnen. Dan drink ik met het personeel koffie
en praten we zo over de week. Heel prettig"
DONDERDAG 30 OKTOBER 1984
LEIDEN - De Hartebrug
school. Een school in het cen
trum van de stad, die te kam
pen heeft met problemen als
ontvolking en identiteit. Een
oude binnenstad-school, die
in de onlangs uitgekomen no
ta van wethouder Van Dam
met opheffing wordt be
dreigd. Terecht often onrech
te?
De Hartebrugschool is gehuis
vest in een oud gebouw aan
de Haarlemmerstraat, inge
klemd tussen winkels. Van de
buitenkant heeft het meer
weg van een kerk dan een
school. De stenen hebben net
een opknapbeurt gehad. Het
opschrift:" R.K. Meisjes
school", hoog op de gevel is
nog niet verdwenen, maar
door de nieuwe bordjes be
vestigd op ooghoogte met de
tekst Hartebrugschool zal het
een ieder wel duidelijk wor
den dat het meisjes-tijdperk
definitief voorbij is.
Van binnen is de school zoals
een wat ouderwetse school er
altijd uitziet. Lange gangen
met granieten vloeren en veel
kleine hoeken en gaatjes.
Voor buitenstaanders een
doolhof. De kinderen kunnen
zich er heerlijk uitleven. Niets
kan kapot. De lokalen met de
hoge plafonds en ruitjes-ra
men zijn een beetje gemoder
niseerd. Fleurige tafels en
stoelen en heel wat kleurwerk
aan de wanden. De afbladde
rende muren worden zo ook
mooi gecamoufleerd. Het ka
tholieke karakter er inge
bracht door de kloosterzus
ters in 1912, heeft zijn sporen
duidelijk nagelaten. De con
soles zijn leeg op een enkel
Heilig Hart beeld na. Door het
huidige personeel zijn ze aan
een opkoper verkocht. Voor
dat geld is speelgoed en een
lange loper gekocht om de op
trekkende koude van de vloe
ren een beetje tegen te gaan.
De helft van het gebouw wordt
maar gebruikt. De andere
helft wordt verhuurd door de
Stichting Katholiek Onder
wijs aan clubs en verenigin
gen.
Vroeger was de kleuterschool
gescheiden van de lager
school. Nu zit alles in één.
Hiermee loopt men vooruit
op de basisschool die in 1983
moet gaan komen. De school
telt 138 leerlingen. De
leegloop, nu nog voorname
lijk te merken op de kleuter
school is onmiskenbaar. De
lagere school heeft vijf klas
sen: de tweede en derde zitten
bij elkaar, een combina
tieklas. Er komen per jaar
steeds meer buitenlanders op
de school. Voornamelijk kin
deren van Chinezen, die zich
als middenstanders in Leiden
hebben gevestigd.
Er is veel veranderd op school ver
geleken met vroeger. Niet alleen
de sfeer in de klas, maar ook de
lessen zijn anders. Klassikaal on
derwijs komt op de kleuterschool
al helemaal niet meer voor of het
moet zingen zijn.
Juffrouw Marijke en juffrouw Mie-
ke hebben ieder vijftien kinderen
onder hum hoede. Eenderde
daarvan komt niet uit Nederland.
Daarom is juffrouw Els er enkele
dagen per week. Kinderen die
vaak nog geen woord Nederlands
spreken worden door haar extra
begeleid. Ook de kinderen met
een achterstand betrekt ze in haar
programma. "Iedereen moet met
gelijke kansen in de eerste klas
kunnen beginnen", zegt ze. Soms
doet ze dat gewoon in de klas, de
andere keer neemt ze ze apart om
het één en ander duidelijk te,ma
ken.
Alle drie de juffrouwen hebben de
handen vol. Meer kinderen per
groep kunnen ze niet aan. "Het
zijn niet de makkelijkste kinde
ren, die binnenstadskinderen",
vertelt Marijke. "Ze hebben veel
aandacht nodig. Je merkt dat ze
iets tekort komen. Zomaar lekker
ravotten op straat is er niet bij. En
velen wonen ook nog in kleine
huizen zonder balkon of tuin. Ze
gaan graag naar school, maar je
moet niet met een strak pro
gramma komen. In het begin,
toen ik net van de pedagogische
academie kwam, had ik dat nog
niet zo in de gaten. Ik dacht dat ik
ze met een prachtig lesprogram
ma wel onder de duim hield. Na
twee dagen ben ik er resoluut
mee opgehouden en 'gewoon'
gaan doen. Je moet overal direct
op inspelen. En dat kan alleen als
je een niet te grote groep hebt.
Intermezzo
Tussen dit gesprekje door heeft ze
drie kinderen geholpen. De een
moest aan wijzigingen hebben
voor het paddestoelkapje dat
losliet van de wc-rol. De ander
kwam haar prachtig gemaakte
herfststukje laten zien. De juf was
er nog niet zo blij mee. Ze vond
dat er best nog wel een paar bla
deren en kastanjes bij mochten.
De derde wilde graag de klas ve
gen, want hij hield niet van troep.
Ondertussen ligt een Chineesje
voor Pampus in de poppenhoek.
Ze is verdrietig weten andere
kleuters te vertellen. Juffrouw
Els holt er naar toe. Ze roept Loe-
by, een wat ouder Chinees meisje
om haar woorden te vertalen. De
juf kan veel maar het Chinees is
ze echt nog niet machtig. Het
kleintje wil graag spelen, maar
weet niet met wie, komt er ten
slotte uit. Een blond ventje dient
zich aan. De juffrouw is inmid
dels alweer in de rol van winkel
juffrouw gekropen.
Alle ouders van haar leerlingen be
zoekt ze een keer. Ze krijgt zo ook
een indruk van het leven thuis.
Vaak is er een groot verschil tus
sen het gedrag van de kleuters op
school en thuis. Hoewel de. ïuf-
frouwen het niet stimuleren,
kunnen er kinderen tussen de
middag overblijven. Een extra
belasting voor hen, maar ze doen
het met liefde. Ze hopen dat de
ouders er geen misbruik van ma
ken, want voor kinderopppassers
willen ze echt niet doorgaan.
Dorpsschool
De ouders zijn erg betrokken bij het
kleuter-schoolleven. Als om half
negen de poort opengaat, stro
men ze binnen om met Jan en al
leman even te babbelen. Een ge
zellig dorpsgebeuren. Iedereen
kent elkaar. Een moeder ver
klaart nadrukkelijk dat er geen
standsverschil is. Ze noemt de
Hartebrug een dorpsschool in de
stad. Andere moeders vallen haar
bij. Zo ervaren zij het ook. Ze zijn
erg te spreken over de school en
doen soms ook actief mee. Ze
helpen de leidsters bij het over
blijven. Ze gaan mee als er uit
stapjes worden georganiseerd.
Het herfst-project is net afge
rond. Ze hebben toen een grote
boswandeling gemaakt en het
nuttige met het aangename ver
enigd.
De beide leidsters zijn erg blij met
deze hulp en belangstelling. Ze
houden het wel goed in de hand
en zijn ook niet bang om tegen de
ouders te zeggen wat ze wel en
niet kunnen doen. Tot nu toe zijn
er eigenlijk ook helemaal geen
moeilijkheden geweest.
Ook wordt geprobeerd de overgang
van kleuterschool naar lagere
school zo eenvoudig mogelijk te
houden. De oudste kleuters doen
veel met de eerste klas samen. Ze
gaan op verkenning door de
school, zodat ze precies weten
waar de andere klassen zitten. De
drie kleuterleidsters draaien ook
mee met de vergaderingen van de
lagere school. "Over en weer be
trekken we elkaar bij de activitei
ten", zegt Marijke. Zij heeft echt
het gevoel dat dit heel goed gaat.
Aan het einde van de vrijdag
drinken ze ook gezamenlijk kof
fie. Een afsluiting van de week.
De pater, die zich inzet voor de
godsdienstlessen op school, is
dan ook aanwezig.
De ouders hebben een eigen mening over de school, maar er zijn er maar
een paar die met die mening naar de school toegaan. Ze bemoeien zich
niet veel met de gang van zaken, ze hebben over het algemeen de indruk
dat het een aardige school is. Voor de kinderen wordt er veel gedaan en
ze gaan er graag naar toe. Wat wil ie dan nog meer?
De Hartebrugschool heeft dus geen last van een de pan uitrijzende ouder
participatie. Op zijn tijd staan ouders, en vooral moeders, wel klaar om in
te springen als dit nodig mocht zijn. In de bibliotheek, bij de stencilma
chine, bij de leesgroepen, daar tref je ze regelmatig aan. Vaak zijn het
moeders die ook in de oudercommissie zitten.
Donderdagochtend om elf uur komen ze bij elkaar om het een en ander
door te nemen. Fia Preenen heeft heerlijke taartjes uit eigen bakkerij
meegenomen. Wat bezielt dit groepje mensen om zich in te zetten voor
het Hartebrugleven?
Joke Duyndam neemt het woord. "Iedereen zegt' "Wat een oude school,
maar dat houdt niet in dat het onderwijs slecht is. Kleine klassen, veel
aandacht". Ze somt vervolgens onmiddellijk enkele voordelen op. "De
kinderen van de kleuterschool huilen niet meer als ze naar de lagere
school gaan. Wij kennen heel veel ouders. Iedereen woont in de buurt.
Excursies kun je makkelijk organiseren. JJe leerkrachten hebben hierin
de gaten dat de binnenstadskinderen extra aandacht nodig hebben,
terwijl ze op een ander school door hun geringe concentratievermogen
zo uit de boot vallen"
De eerste indruk is wat een narigheid, wat een oud gebouween visite
kaartje hebben ze niet", vult moeder Moll van Buuren aan. "Maar als je
kind er eenmaal opzit spreek je wel anders". Op een peuterschool, waar
haar zoontje naar toegaat wordt haar vaak verweten dat ze haar dochter
op de Hartebrug heeft gedaan. Een progressieve bewuste moeder kiest
toch voor een Rudolf Steiner of Montessorieschool, zeggen ze daar. Zii
laat ze maar kletsen.
Tenminste eenmaal per twee weken praat de oudercommissie in een ver
gadering met het schoolhoofd en enkele leerkrachten. Over en weer
wordt er dan geïnformeerd naar eikaars plannen. En niet alleen over wat
er met de Kerstof Sinterklaas wordt gedaan of hoeveel er nog in de pot
zit
r de koffie.
Alle moeders vinden het belangrijk dat er ook in de vakanties activiteiten
door de school worden georganiseerd. Voor de rest merken ze door de
contacten op school met andere ouders dat er meer kinderen in de
binnenstad leven, dan zij ooit hadden durven vermoeden. Vriendjes of
vriendinnetjes zoeken is geen probleem meer. Als het woord opheffen
valt worden ze niet eens kwaad. Ze vragen zich alleen af of wethouder
Van Dam wel in de gaten heeft wat deze school voor buurt en kinderen
betekent.
Als de kleuters melk drinken, be
ginnen de leerlingen van de lage
re school met het niveau-lezen.
Tien niveau's zijn er. De kinderen
worden twee keer per jaar getest
om te kijken waar ze moeten
worden ingedeeld. In groepjes
van vier of vijf man lezen ze el
kaar een half uur voor. Je hoeft
niet meer zoals vroeger weken op
je beurt te wachten. Een moeder
loopt rond om te kijken hoe het
gaat.
Hoofdonderwijzer Karei van En
gelen is zeer te spreken over dit
systeem. "Het leuke is dat een
kind van de vierde klas, die op
een hoog niveau zit door zes-
deklassers serieus wordt geno
men. Terwijl er op de speelplaats
niet eens naar hem of haar wordt
omgekeken. Voor de kinderen is
het allemaal niet zo geheimzinnig
meer. De meeste lezen frank en
vrij. En de 'rotzakken' maken we
begeleider van een groep, zodat
we daar ook geen omkijken meer
naar hebben".
Ook hier zitten buitenlandse kinde
ren. In de hogere klassen wordt er
veel gepraat over de verschillen
tussen Nederlandse en niet-Ne-
derlandse kinderen Fr?iin er een
paar die heel goed mee kunnen
komen. De anderen krijgen extra
les van de juffrouw van de 'Vlie
gende Brigade'. Een speciaal
door de gemeente in het leven ge
roepen instantie, die zich bezig-'
houdt met het bijwerken van
kinderen die op een of andere
manier met een achterstand heb
ben te kampen.
Streekschool
Agnes van der Horst is het langst
aan de school verbonden. Maar
liefst 32 jaar. Sindsdien is er veel
veranderd. Ze kan niets anders
doen dan dat beamen: "De sfeer
is veel prettiger, maar de kinde
ren zijn bewerkelijker. Ze mogen
ineer, maar zijn daardoor ook
weer minder stiekem. Vroeger
verbood je ze veel te veel. en let
te je meer op de negatieve dingen.
Jaren geleden was dit een echte
streekschool. De beter gesitueer
den gingen namelijk in de stad op
school. Terwijl het nu een echte
binnenstadschool is. Een zeer
gemeleerd gezelschap, veel kin
deren van middenstanders. Mijn
voornaamste doel is het de kinde
ren zoveel mogelijk naar de zin te
maken en eruit te halen wat mo
gelijk is".
De leraarskamer kijkt uit op La-
bruyère in de Haarlemmerstraat.
Daar tegenover zit ook de
hoofdingang van de school. De
klassen 1. 2 en 3 komen hier bin
nen. Enkele overblijvers brengen
de 'bovenmeester' koffie. Karei
van Engelen: "De kinderen wo
nen praktisch allemaal in de
buurt en komen niet uit de so
ciaal sterkste milieus. Na de lage
re school waaieren ze naar alle
richtingen uit. Gemiddeld gaat
de helft van de zesde klas naar
vwo/havo/mavo en de andere
helft naar lts. leao en lhno. Als ze
niet zo goed kunnen leren, hame
ren we er bij de ouders op dat ze
beter een goed vakman of vrouw
kunnen worden.
Met name hier in de binnenstad van
Leiden hebben ze gauw het ge
voel dat hun kinderen dan naa
de 'spinazie-academie' gaan e
later nergens terecht kunnen"
Concentratie
"Tjade klassen zijn door het na
tuurlijk verloop gelukkig kleiner
geworden. Je kunt ze nu aan
dacht geven en je merkt veel
vlugger wie er uit de boot valt. Ze
kunnen zich moeilijk concentre
ren. Wat wil je? Ze krijgen geen
rust. Overal zijn massa's mensen.
Zodra de kinderen een voet bui
ten de schooldeur zetten staan ze
midden in de drukke Haarlem
merstraat. Ze kunnen niet even
weg. Ze worden overal in de ga
ten gehouden en gecontroleerd.
De speelruimte die er is ligt vol
met hondenstront. Noodge
dwongen rennen ze van de ene
club naar de ander. Ze krijgen
heel wat anders te zien dan de
kinderen van het platteland. Je
komt ze tegen bij VenD op de rol
trappen.
In de eerste klas zitten veertien
kinderen. Op de lagere school is
dit de klas met het minste aantal
leerlingen. Juffrouw Til Streef-
land geniet ervan. "Eindelijk
krijgen deze kinderen het soort
onderwijs waar ze recht op heb
ben. De herfst heeft ook in deze
klas zijn intrede gedaan. De kin
deren zingen erover. Op haar
vraag wat een paddestoel is en
waar hij groeit, steekt een van de
dreumessen zijn vinger op. "Ik
ken een paddestoel waar je op
kan zittenin Duinrell moest je
er een kwartje in doen". Sommi
gen weten dat dit geen echte
paddestoelen zijn en lachen hard.
terwijl anderen ijverig met het
jongetje meeknikken. Zij weten
die paddestoel waarschijnlijk
ook wel te staan.
Op de lessenaar van de juffrouw ligt
de 'Okki'. Vroeger een katholiek
geillustreerd weekblad voorde
jeugd. Tegenwoordig gewoon
weekblad voor de jeugd. Bijna de
hele klas is er op geabonneerd.
Hetzelfde gejuich van vroeger
gaat op, als Til ze uitdeelt.
Leren luisteren
"Voor de komst van de Romeinen
waren er in ons land alleen smalle
kronkelpaadjes en karresporen".
Achttien vierde klassers moet uit
dit soort alinea's kernwoorden
opschrijven. Als ze dat hebben
gedaan moeten ze er zelf weer een
verhaaltje van maken. Ze doen
dit in groepjes van twee. Achter
oude muren, moderne geschie
denislessen. Ze hebben er plezier
en zeggen dat ze het niet moeilijk
vinden.
Het extra geld wat de school heeft
gekregen in het kader van sti
muleringsactiviteiten hebben de
leerkrachten gebruikt voor het
opzetten van een luisterproject.
Zowel kleuterschool.' als lagere
school doen hier aan mee. Met dit
project hopen ze de kinderen wat
meer concentratievermogen bij
te brengen. De kleuters beginnen
met het onderscheiden van die
rengeluiden. De oudere kinderen
moeten proberen verschillende
woorden met dezelfde klanken te
horen. In een later stadium moe
ten ze van die woorden ook weer
zinnen maken, zodat ook de be
tekenis hen duidelijk wordt. De
leerkrachten ontwikkelen dit
project zelf onder leiding van de
schooladviesdienst. Elke week
bespreken ze in de vergadering
de volgende stap.
Het enige luxueuze aan de hele
Hartebrugschool is misschien
wel het gymnastieklokaal. Ze
hebben een eigen zaal. weliswaar
zonder kleedkamers, douches en
opbergruimten, maar dat mag de
pret niet drukken. Een echte
vakleerkracht gymnastiek is er
immers wel. En dat is te merken.
De prijzenkast kan ter nauwer-
nood dicht door de ongelooflijke
hoeveelheid bokalen
