'Probleem is: hoe vertel ik het'
Het onbegrijpelijke taboe rond geslachtsziekten
EXTRA
Door
Willem Schrama
-SDAG 25 OKTOBER 1
Het taboe op de seksualitèit
mag dan in veler ogen
goeddeels doorbroken zijn,
rond de daarmee gepaard
gaande aandoeningen
heerst nog altijd een krib
big stilzwijgen. Het gevolg
van deze tegenstrijdige
moraal is dat het aantal ge
slachtsziekten de laatste
jaren fors is toegenomen. In
de Verenigde Staten is er
zelfs al sprake van epide
mische proporties: daar
staat de gonorrhoe na de
verkoudheid op de tweede
plaats van de ranglijst.
In Nederland liggen de zaken
iets anders, maar de toe
stand blijft alarmerend. In
drie jaar tijd steeg het aan
tal geregistreerde gevallen
van gonorrhoe van 7000
naar 11000. Meldingen van
syfilis vertoonden een toe
name van 700 naar 1200. En
dat zijn alleen nog maar de
geregistreerde gevallen.
Volgens deskundigen mo
gen deze cijfers gerust met
3 tot 5 worden vermenig
vuldigd om tot een redelijk
betrouwbare schatting van
het aantal geslachtsziekten
in Nederland te komen.
De kennis over geslachts
ziekten is niet alleen gering
maar ook nogal eens on
juist, zo bleek nog niet zo
lang geleden uit een onder
zoek van het Nederlands
Instituut voor Sociaal
Sexuologisch Onderzoek
(NISSO) onder duizend
jongeren van 15 tot 21 jaar.
Meer dan de helft wist niet
dat geslachtsziekten veelal
kunnen worden voorko
men door gebruikmaking
van een condoom. En drie
kwart bleek niet te weten
dat er mogelijkheden voor
controle en behandeling
bestaan buiten de huisarts
En die mogelijkheden zijn er
wel degelijk. Wie al of niet
terecht een angst voor de
huisarts koestert, kan een
beroep doen op een groot
aantal provinciale kruis
verenigingen en gemeente
lijke GGD's in den lande,
die daartoe speciale ver
pleegkundigen in dienst
hebben. In Rotterdam
(Dijkzichtziekenhuis) en
Amsterdam (GG&GD)
werkt men zelfs al jaren
met zogenaamde "drem-
pelvrije" poliklinieken,
waar men gratis en desge
wenst anoniem voor be
handeling en controle te
recht kan. Informatielijnen
(aangekondigd temidden
van contactadvertenties in
enkele dag- en weekbla
den) verwijzen hiernaar.
Hoe breed de zorg voor de be
strijding van geslachts
ziekten zich ook uitstrekt,
het blijkt allemaal nog niet
voldoende te zijn. Met na
me in een stad als Amster
dam met zijn veelkleurige
bevolking, sexsauna's en
heroineprostituées blijft
het probleem de pan uitrij
zen. Teneinde geslachts
ziekten nog effectiever te
bestrijden is bij de hoofd
stedelijke GG&GD sinds
enkele jaren een aantal so
ciaal-verpleegkundigen in
dienst die voornamelijk tot
taak hebben de doorgaans
moeilijk bereikbare bron
nen (vooral heroineprosti
tuées en mannelijke homo
fielen met veel wiseelende
contacten) op te sporen.
Dat heeft tot nu toe tot rede
lijke resultaten geleid. Een
eerste bloedonderzoek in
een geblindeerd bestelbus
je op het Rembrandtsplein
wees uit dat een kwart van
de onderzochte heroine
prostituées syfilis had.
Daarop werd besloten voor
deze groep een avond
spreekuur in te stellen. Om
de bereidheid tot behande
ling en controle zo groot
mogelijk te houden, ge
beurt dit sinds kort in sa
menwerking met een me-
thadon-team.
Ook bij bezoeken aan manne
lijke homofielen in bars en
sauna's kwamen de so
ciaal-verpleegkundigen
een groot aantal gevallen
van syfilis-besmetting op
het spoor. Hier bleek de be
reidheid om aan het onder
zoek mee te doen wel groot.
Als de huisarts het maar
niet wist. Want ook in Am
sterdam blijft het taboe
rond geslachtsziekten
overeind. Zelfs in de drem-
pelvrije klinieken wordt
nogal eens gaarne beweerd
dat men het op een WC-bril
heeft opgelopen. Theore
tisch is die mogelijkheid
inderdaad aanwezig, maar
in de praktijk hoogst zeld
zaam. Vandaar ook het
Eén van de posters in de
campagne tegen de toene
mende geslachtsziekten.
grapje dat in kringen van
GG&GD-artsen circuleert:
een droevig druipende pe
nis, komt niet van wat men
doet als men alleen is.
PAGINA 21
Kunnen geslachtsziekten worden genezen?
Zonder enige twiifel. Maar als een geslachtsziekte .ante tiid onbel andc.d
is gebleven, kunnen bepaalde organen of weefsels die al ernstig zijn
beschadigd niet meer geheel worden hersteld.
Zijn er veel soorten geslachtsziekten?
Ja. Er is een reeks van infectieziekten die door geslachtsverkeer worden
overgebracht. De gonorrhoe of "druiper" komt in Nederland het meest
voor. Op de tweede plaats volgt syfilis (ook wel lues genoemd) en daar
naast kennen nog tal van andere zoals condylomen (wratten), herpes-in
fecties, schaamluis e.d.
Welke is de meest ernstige?
Ue ziekte die de meest vernietigende uitwerking op zowel lichaam als
geest heeft en die toch nog vrij geregeld voorkomt, is syfilis. Maar ook
gonorrhoe kan zeer ernstige gevolgen hebben als niet tijdig wordt
ingegrepen.
Wat is gonorrhoe?
Gonorrhoe is de meest verspreide geslachtsziekte en wordt veroorzaakt
door bacteriën die gonokokken worden genoemd.
Wat zijn de symptomen bij mannen?
Binnen drie tot vijf dagen na seksueel contact met een besmet iemand
krijgt een man doorgaans een pijnlijk gevoel aan de top van de penis.
Urineren kan heel pijnlijk worden en een brandend gevoel veroorzaken.
Er kan ook een neiging ontstaan tot veelvuldig urineren. Iets later wor
den deze verschijnselen meestal gevolgd door etterafscheiding, in het
begin heel weinig maar later steeds meer. Aaneezien het hier ook alleen
maar om een ontsteking van de pisbuis kan gaan. is het belangrijk dat er
juiste diagnose wordt gesteld waarna snel behandeling kan volgen.
Wat zijn de symptomen bij vrouwen?
Vrouwen zijn er zich in een vroeg stadium maar zelden van bewust dat zi)
gonorrhoe hebben. Vaak is er geen brandend of jeukend gevoel. Af
scheiding kan wel een duidelijk symptoom zijn. Heeft de infectie zich
echter verspreid, dan kan buikpijn optreden. Dit is meestal een aanwij
zing dat de eileiders zijn aangetast. Als de ziekte verder voortschrijdt
bestaat de kans op buikvliesontsteking en steriliteit.
Welke mannelijke organen worden door gonorrhoe aangetast?
In het algemeen wordt alleen de pisbuis aangetast. Maar als behandeling
uitblijft kan gonorrhoe hoger in het urinekanaal kruipen en de prostaat
aantasten. Als de infectie zich daar eenmaal heeft genesteld is het veel
moeilijker er van af te komen. Toch is dan nog genezing mogelijk zonder
bijverschijnselen.
Wat is syfilis?
Syfilis is een ernstige venerische ziekte, veroorzaakt door een bacterie uit
de zogeheten spirochetenfamilie. Deze bacterie kan alle weefsels en elk
orgaan in het lichaam aantasten.
Wat is het eerste teken van syfilis?
Gewoonlijk is het een zweer met een harde omgeving, die in het eerste
stadium ontstaat. Deze kan twee weken na de besmetting verschijnen of
pas drie maanden erna - soms zelfs nog later, maar meestal binnen vier
tot zes weken. Deze zweer wordt "harde sjanker" genoemd en kan heel
klein van omvang zijn, maar soms ook zo groot als een kwartje (er
kunnen er ook meerdere zijn). De zweer is pijnloos en kan bij vrouwen
inwendig (dus vaak onzichtbaar) aanwezig zijn. Als de zweer terstond
wordt behandeld zal zij snel verdwijnen, en daarmee het gevaar van
ernstige gevolgen voor de patiënt of besmetting van anderen.
Wat is het tweede stadium van syfilis?
Enkele weken nadat de eerste zweer is opgekomen, treedt gewoonlijk
huiduitslag op. Deze uitslag kan over het hele lichaam voorkomen,
bijvoorbeeld op handpalmen en voetzolen en zelfs op mond en neus.
Wat gebeurt er als syfilis niet wordt behandeld?
De ziekte "duikt onder". De bacteriën kunnen jarenlang onopgemerkt in
het lichaam aanwezig blijven, hetgeen niet betekent dat ze niet actief
zijn. Tijdens dit stadium verspreiden ze zich door het hele lichaam. Als
ze niet worden tegengehouden kunnen ze het hart aantasten, de bloed
vaten en het centrale zenuwstelsel. Dit is het derde stadium, waarin
eenmaal aangerichte schade niet meer kan worden hersteld. Wel kan
nog verdere aantasting worden gestopt.
(Bovenstaande gegevens zijn deels ontleend aan "Het witte boekje voor de
liefde", een uitgave van Meulenhoff Informatief).
)mdat voor geslachts
ziekten - in tegenstel
ling tot veel andere in
fectieziekten - nog al
tijd geen deugdelijk
vaccin is uitgebroed,
blijft een snelle behan
deling noodzakelijk.
Maar daar komt het
lang niet altijd van, zo
leert de praktijk.
)p de eerste plaats is daar het
taboe. En op de tweede plaats
er het verraderlijke aspect
dat de twee belangrijkste ge
slachtsziekten - gonorrhoe en
syfilis - respectievelijk in het
begin en in een volgende fase
geheel symptoomloos kun
nen zijn.
itoel Coutinho (34), bacterio
loog en hoofd van de afdeling
volksgezondheid van de Am
sterdamse GG&GD, vindt dat
een spijtige ontwikkeling
maar het verbaast hem niet.
"Het lijkt misschien wel of we
seksueel zoveel vrijer zijn
geworden, maar in de prak
tijk valt dat erg tegen. Praten
over geslachtsziekten blijkt
nog altijd een delicate zaak te
zijn", zegt hij.
Verkoudheid
Dat het in de beste kringen
voorkomt, is algemeen be
kend. Maar echt geaccepteerd
is dit verschijnsel nog lang
niet. Dat maakt het zo moei
lijk om er iets aan te doen. In
wezen zouden geslachtsziek
ten op één lijn moeten staan
met een flinke verkoudheid,
maar zo ver zijn we helaas nog
niet. Het feit dat er een taboe
bestaat, maakt het opsporen
p zo moeilijk".
Hoewel geslachtsziekten het
meest voorkomen in de leef
tijdsgroep van 18 tot 35 jaar,
kan volgens Coutinho ieder
een tot de risicogroep beho
ren gedurende een bepaalde
periode in zijn of haar leven.
"Iedereen is wel eens tijdelijk
in moeilijkheden, leidt een
onstabiel leven of heeft ge
woon andere opvattingen
over seksuele omgang dan de
gebruikelijke. De een wordt
homofiel, de ander vreet zijn
huwelijk op en gaat een half
jaar zwerven. Dat is natuur
lijk iemands goed recht, maar
je loopt dan wel meer kans om
ze op te lopen. En dan komt
het probleem: hoe vertel ik
het".
Klassiek
Thérèse van der Helm (34), so
ciaal-verpleegkundige in één
van de twee Amsterdamse
drempelvrije klinieken, ver
telt dat zoiets niet zelden leidt
tot problemen op het relatio
nele vlak. "Klassiek is het ge
val van de man die vreemd is
■kGG&GD-arts Roel Coutin
ho: Met taboe maakt het op
sporen moeilijk".
Foto rechts: Sociaal-ver
pleegkundige Thérèse van der
Helm: Ook begeleiden".
geweest en er gonorrhoe aan
heeft overgehouden. Die
heeft daarna zijn vrouw be
smet en het ligt dan natuurlijk
moeilijk om dat te vertellen.
Vooral als er al problemen in
het huwelijk waren. En toch
moet die vrouw snel worden
geholpen. Dan sta je voor de
keus: niets doen of de zaak
begeleiden".
"Een gesprek met beiden kan
vaak een doorbraak zijn. Het
loopt natuurlijk wel eens an
ders, maar toch worden men
sen dikwijls een beetje wak
ker geschud. Er blijken dan
allerlei problemen op de ach
tergrond te spelen, zoals sek
sualiteit. alcohol, drugs,
moeilijkheden met kinderen,
enzovoort. Dan verwijs je ze
door naar bijvoorbeeld een
maatschappelijk werkster en
bij de eerste de beste nacon-
trole op de kliniek blijkt het
allemaal erg te zijn meege
vallen. We komen er wel uit,
hoor je dan. Door het contact
met instanties komen die
dingen eindelijk aan de op
pervlakte, nadat ze misschien
jaren in een kringetje hebben
rondgedraaid".
Complicaties
In de Amsterdamse klinieken is
het overigens een opmerke
lijk verschijnsel dat er twee
maal zoveel mannen als
vrouwen komen. Roel Cou
tinho: "Dat heeft waarschijn
lijk te maken met het feit dat
bijvoorbeeld bij een gonorr
hoe de helft van de vrouwen
in het begin geen klachten
heeft. Een vervelende zaak,
want juist voor een vrouw
geeft een gonorrhoe de mees
te complicaties. Dikwijls
volgt in een later stadium een
eileiderontstekmg en die kan
weer steriliteit tot gevolg
hebben".
Een andere ontwikkeling die
zorgen baart, is de ontdek
king van bepaalde stammen
gonokokken (gonorrhoe-bac
teriën) die ongevoelig blijken
te zgn voor penicilline, tot nu
toe altijd het beste, gemakke
lijkste en goedkoopste anti
bioticum. Het gaat hier wel
iswaar nog maar om een klein
percentage.
"Maar als dat zo doorgaat ko
men we in moeilijkheden",
aldus Roel Coutinho. "Dan
hebben we geen uniforme
therapie meer. En het is niet
zo gemakkelijk om voor peni
cilline een goed alternatief te
bedenken. Hoe vind je weer
zo'n handige orale therapie?
Een handvol medicijnen in
slikken en klaar. Bovendien
kennen we nauwelijks bij
werkingen".
Makkelijker praten
Niettemin ziet hij het zo ver nog
niet komen. "Ik denk dat het
toenemen van geslachtsziek
ten een typisch maatschap
pelijk probleem van deze tijd
is. dat ook wel weer zal afne
men. Ik kan me in de toe
komst een situatie voorstel
len waarin men er makkelij
ker over zal praten en er dus
ook sneller mee op de prop
pen zal komen. En dan zal de
zaak zich wel weer stabilise
ren. In Zweden zie je eenzelf
de ontwikkeling. Daar heeft
men de piek veel eerder ge
had dan hier. En nu lopen de
cijfers weer terug".
