Opiniepeilingen
onbetrouwbaar
Blik in de weekbladen
In nek-aan-nek-race
deTijd
HP
Redelijk alternatief
kernwapens nodig
Amerikaanse presidents verkiezingen
iyn
ELSEVÏERS
DONDERDAG 9 OKTOBER 1980
PAGINA 1»
Discussie sterk gepolariseerd
ten tijde van zijn gouverneur
schap van Californië. Maar waar
van de beelden de suggestie uit
gaat dat Reagan wordt getoond
bij het ondertekenen van belang
rijke belastingwetten, blijkt in
werkelijkheid dat de Republi
keinse kandidaat bezig was een
wet vóór abortus te signeren. En
dat is wat vreemd, althans onge
loofwaardig, althans opportunis
tisch, omdat presidentskandi
daat Reagan zich thans ferm te
gen vruchtafdrijving heeft ver
klaard.
De opiniepeilingen kleeft nog een
ander manco aam de vragen wor
den gesteld aan kiezers van wie
niet vast staat dat zij op 4 novem
ber inderdaad zullen gaan stem
men. En dan nog: een 'Poll' is een
momentopname. Maar als zoda
nig telt die mee, omdat de mens,
en zeker de Amerikaanse kiezer,
de onhebbelijkheid heeft zich
gemakshalve aan te sluiten bij
een groeiende meerderheid. Een
stem wordt dan niet zozeer een
belijdenis van overtuiging als wel
een listige vlucht van verant
woorde politieke keuze naar wel
begrepen eigenbelang. Dit gege
ven maakt het kiezen in Amerika
tot een gebeurtenis die voorna
melijk te kijk staat als de optel
som van parochiële belan
gen.
De Amerikaanse kiezer, zo blijkt,
marcheert naar de stembus naar
verhouding van zijn schooloplei
ding. Het besef van burgerplicht
hangt nauw samen met educatie.
En politieke wetenschappers
hebben vastgesteld dat het me
rendeel van de kiezers, by een
schoolopleiding met tekortko
mingen, ferm gelooft in de 'Ame
rikaanse beginselen', maar die
nauwelijks kan vertalen in
standpunten ten aanzien van de
politieke gegevens die hun land
en de wereld van vandaag be
heersen.
Eigen belang, parochiële belangen
en 'Amerikaanse beginselen' of
wat daarvoor moge doorgaan,
hebben de weg vrijgemaakt naar
de zogenaamde partijmachines:
de almachtige organisatie die met
de macht in handen belangrijke
gunsten heeft uit te delen en tot
op het laagste niveau stemmen
koopt en afperst. De invloed van
die machines is de laatste jaren
afgenomen, hoewel niet verdwe
nen. Maar het gebruik bepaalt de
verhoudingen nog steeds tot in
de hoogste bestuurlijke regionen.
Toen president Carter naar New
York moest voor de Democrati
sche Conventie, landde zijn „Air-
force 1" in New Jersey en niet in
New York zelf. Want de gouver
neur van New York was tegen
Carter. En later in de staat New
York kreeg de waarnemend gou
verneur Cuomo de warmste be
groeting van alle hoogwaardig
heidsbekleders die stonden aan
getreden: de gouverneur zelf, zijn
plaatsvervanger en de burge
meester van New York Eduard
Koch, die ook niet veel van Carter
moest hebben.
In de Amerikaanse politiek is dit
gewoon. Het is een uitvloeisel
van macht: verraders worden ge
straft. Het beïnvloedt natuurlijk
wel de vrije meningsuiting. En
dus de opiniepeilingen.
De kernwapendiscussie in Ne
derland is de laatste jaren
sterk gepolariseerd. Dat heeft
de kwaliteit van het debat
geen goed gedaan. Twee
groepen hebben met hun
oordeel over de functie van
kernwapens geen moeite.
Aan de ene kant staan dege
nen, die zich vastklampen aan
de IKV-leuze: „Help de
kernwapens de wereld uit, te
beginnen uit Nederland". Zij
vertrouwen op de voor
beeldwerking van een derge
lijk signaal, zonder zich af te
vragen of andere landen
daarin niet eerder een teken
van politieke afzijdigheid dan
van verantwoordelijkheid
zouden zien. Te suggere
ren dat een in wezen
internationaal vraagstuk tot
een nationaal probleem kan
worden vereenvoudigd, is
kiezen voor de gemakkelijk
ste oplossing. Je draait het
licht in je eigen kamer uit en
wekt de illusie dat daarmee
de hele stad in het donker zit.
Aan de andere kant van het
spectrum staan zij die weinig
oog lijken te hebben voor de
desastreuze gevolgen van een
voortzetting van de kernwa
penrace. Zij zoeken hun heil
uitsluitend in de blok-tot-
blok-benadering van NAVO
en Warschaupact en hopen
datde supermachten door
een wonder of anderszins tot
betere inzichten komen. In
feite leggen zij zich neer bij de
status quo, zonder voldoende
oog voor de extra dimensie
van gruwelijkheid die een
kernwapenoorlog op aarde
zou kenmerken.
Het debat binnen D'66 bevindt
zich gelukkig ruimschoots
binnen deze uitersten van al
leen maar idealisten en alleen
maar realisten. Over de doel
stelling van het veiligheids
beleid bestaat grote overeen
stemming. Anders dan op het
laatste PvdA-congres (46 pro
cent stemde toen voor uittre
den), staat het NAVO-lid-
maatschap binnen D'66 niet
wezenlijk ter discussie. D'66
realiseert zich dat de Neder
landse veiligheid niet kan
worden losgezien van die van
de omringende landen, Maar
dat betekent niet een louter
blindelings volgen van onze
partners; tevens moet de ei
gen verantwoordelijkheid
binnen het bondgenootschap
worden benadrukt.
Dat geldt ook voor de moderni
sering van kernwapens. Cen
traal staat de wens het proces
van de kernwapenwedloop te
doorbreken en de weigering
zich bij de huidige situatie
neer te leggen. Daarom heeft
het D'66-congres in december
1979 zich uitgesproken voor
de noodzaak aan NAVO-zijde
(niet door Nederland alleen!)
een eerste stap terug te doen
in de hoop zodoende het on
derhandelingsproces met de
Sowjet-Unie op gang te krij
gen.
Maar sinds dat congres is er in
de internationale werkelijk
heid wel het een en ander ge
beurd. Allereerst kan men
niet voorbij gaan aan het feit
dat de NAVO besloten heeft
tot modernisering, zij het ge
koppeld aan een aanbod tot
onderhandelingen. Veertien
van de vijftien NAVO-landen
hebben voor dat besluit ver
antwoordelijkheid aanvaard
(het kabinet Van Agt ook,
zonder dat echter in Neder
land te kunnen of willen er
kennen.')
Verder kan men er ook niet aan
voorbij gaan dat de uitbrei
ding van de verschillende ca
tegorieën So wjet-kernwa
pens onverminderd doorgaat.
Het gaat daarbij niet zo zeer
om de enkele afweging van de
kruisraketten en d« Pershing-
II tegenover de SS-20, maar
veeleer om de toename van
het totale arsenaal. In de der
de plaats is de Sowjet-Unie
alsnog bereid gevonden om
met de Verenigde Staten over
de middellange afstands
kernwapens te onderhande
len, vooral dankzij de inspan
ningen van de zojuist herko
zen Duitse bondskanselier
Schmidt. Dat alles maakt een
aanpassing aan nieuwe om
standigheden nodig.
D'66 kan in deze situatie globaal
uit twee lijnen kiezen: de ene
is onder alle omstandigheden
iedere verantwoordelijkheid
voor plaatsing in Nederland
afwijzen, zoals de PvdA doet
in haar ontwerp-programma.
Ik zie niet goed in welk doel
daarmee gediend kan zijn.
Immers, ófwel de onderhan
delingen tussen de Sowjet-
Unie en de Verenigde Staten
slagen en een voor heel Euro
pa wederkerig plafond (ho
pelijk op het niveau 0) wordt
afgesproken, ófwel de onder
handelingen slagen niet en
dan is de vraag waar aan
westelijke zijde concreet tot
opstelling wordt besloten on
dergeschikt aan het feit dat in
die situatie in West-Europa
zeker tot plaatsing zal worden
overgegaan.
Door een onvoorwaardelijk
„nee" uit te spreken plaatsen
wy ons buiten het speelveld
en worden toeschouwer van
af de tribune. Men kan dan
Door
mr. L. J. Brinkhorst
Tweede Kamerlid
voor D'66
ach en wee roepen by over
tredingen of juichen by
mooie passes, reele invloed
op de afloop van de wedstrijd
heeft men niet.
De andere lijn die myn voor
keur zou hebben, is thans
blijven uitgaan van afwijzing
van het huidige aantal van 572
kernwapens en bij de NAVO-
partners aandringen op
maximale bereidheid tot een
zo laag mogelijk plafond te
komen.
Daardoor zou ook de Sowjet-
Unie onder druk worden ge
zet harerzijds maximale con
cessies te doen. In ruil daar
voor zou dan, afhankelijk van
de uitkomst, de principiële
bereidheid kunnen worden
uitgesproken van Nederland
se kant niet iedere verant
woordelijkheid uit de weg te
gaan, mocht het onverhoopt
tot plaatsing moeten komen.
Deze weg heeft ook België
kortgeleden gekozen en wij
zouden daarin samen kunnen
optrekken. Laten wij niet
vergeten dat van een totale
reductie in Europa als geheel
naar de Sowjet-Unie een veel
krachtiger signaal zou uit
gaan dan van een eenmalig
gebaar van Nederland al
leen.
Belangrijker dan de tekst die op
het D'66-congres zal worden
aanvaard is de mentaliteit van
waaruit de discussie zal wor
den gevoerd. Het gaat er uit
eindelijk om of D'66 ook op
het gebied van vrede en vei
ligheid een redelijk alterna
tief zal weten te bieden voor
het enzijdigheidsdenken
van de PvdA en het louter
denken in termen van macht
sevenwicht dat traditioneel
aan de' rechterzijde be
staat.
Het echtpaar Reagan op verkiezingstoemeeHanden-schuddenhapjes eten en drankjes drinken. De opinie
peilingen groeien naarmate 4 november dichterbij komt. Maar of ze betrouwbaar zijn?
tenmarge is dan 12 procent plus
of min en dat brengt zulke enor
me verschillen teweeg, dat de
uitkomsten vrijwel te verwaarlo
zen zijn als het gaat om hanteer
bare politieke conclusies als de
kandidaten nek aan nek naar de
eindstreep oprukken.
Opiniepeilers vergroten dan ook
hun aantal ondervraagden naar
mate de verkiezingen naderbij
komen. Niet alleen omdat hun ei
gen reputatie daarmee staat of
valt, maar ook omdat bij Ameri
kaanse verkiezingen het zgn.
'bandwagon-effect' een rol
speelt: het meerennen met de
meerderheid, de laatste sprong
naar de treeplank van een al
voortdenderende politieke trein.
Indien opiniepeilers op grond
van slechte steekproeven de kie
zers een verkeerde indruk ver
schaffen van de politieke stand
van zaken in het land, kan dat
kandidaten maken en bre
ken.
Zodoende verlaten de politieke
partijen zich niet op de 'vrije
markt' van opiniepeilers, maar
hebben zij zelf zulke onderzoe
kers in dienst. Omdat de uitslag
van hun onderzoekingen dikwijls
doorslaggevend is voor de strate
gie die de partij volgt bij het be
werken van de regio's waar een
overwinning te behalen valt (en
dus een blok stemmen in het
kiescollege) moeten die opinie
onderzoeken zich meer dan die
van mannen als Harris en Roper
toespitsen op bepaalde bevol
kingsgroepen. Dat maakt de re
sultaten voor die groepen wel be
trouwbaarder, maar met het ver
werven van deze grondstoffen
voor politieke strategie zijn
enorme sommen gelds gemoed.
Een arme kandidaat als John
Anderson kan zich veel minder
uitgebreide statistische operalies
veroorloven dan de Democraten
of de Republikeinen.
Het geld geeft dan ook in vele ge
vallen de doorslag. Omdat het
immers gaat om een openbare
mening, die via openbare media
kan worden gevormd, worden
verkiezingen in de VS meer en
meer per televisie uitgevochten.
En dan nog niet eens via de uit
zending van rechtstreekse debat
ten tussen de kandidaten, doch
per 'betaalde boodschap'. Zo
doende valt Ronald Reagan
voortdurend te beluisteren bij
het maken van krachtige opmer
kingen, terwijl Carter zich laat
zien in eenvoudige gesprekjes
met mummelende bejaarden en
politiek ongeschoolde con
structiearbeiders.
Komisch
Soms leidt dit tot komische conse
quenties, die politiek een groot
bereik kunnen hebben. Reagan
wordt aanbevolen, per televisie,
als een groot belastinghervormer
(Van onze correspondent
Henk Kolb
WASHINGTON - In deze
tijden van verkiezingen
krijgt de Amerikaanse
zucht naar cijfermateriaal
over zelfs de geringste fa
cetten van het bestaan nog
extra dimensie. In toene
mende drift trekken opi
niepeilers stad en land af,
teneinde onophoudelijk te
kunnen berichten over
hetgeen onder het kie
zersvolk leeft en groeit.
De antwoorden zijn in zulke geval
len afhankelijk van de vraag
stelling, en de betekenis van de
antwoorden hangt weer voor een
groot deel af van het aantal on
dervraagden. En naarmate de
uitkomsten van deze onderzoeken
voor de twee kandidaten van
praktische betekenis, Carter en
Reagan, dichter bij elkaar liggen,
wordt de foutenmargedie de on
derzoekers niet kunnen vermij
den, van grotere betekenis.
Een marge aan fouten, die een re
sultaat drie procent naar boven of
naar beneden kan vertekenen,
speelt op grote aantallen een ge
ringe rol. Maar omdat opinie-on
derzoeken kostbaar zijn en een
marge van drie procent aan
vaardbaar wordt geacht, ver
schaffen de opiniepeilingen van
dit moment omtrent de mening
van de Amerikaanse kiezer nog
maar een vaag beeld. De opinie
peilers besluiten niet om van de
grofweg honderd miljoen Ame
rikaanse kiesgerechtigden, een
miljoen voor ondervraging te be
naderen, dat wil zeggen één pro
cent. Integendeel, zij beginnen
van achter af te rekenen volgens
een eenvoudige formule, en dit
leidt ertoe dat men een fouten
marge van plus of min 3 procent
kan bereiken door het ondervra
gen van 1600 kiezers, oftewel 16
miljoenste deel van de stemmers
die op 4 november moeten uit
maken wie de volgende vier jaar
in het Witte Huis de zetel achter
het presidentiële bureau mag be
trekken.
Fouten
Het Amerikaanse verkiezingssys
teem maakt de uitslagen per staat
belangrijk, vanwege de stemmen
die de kandidaten per staat in het
college van kiesmannen kunnen
verdienen. Het is voorts van be
tekenis om vast te stellen hoe
Carter bijvoorbeeld staat aange
schreven bij de blanke baptisten
in het zuiden of onder de kiezers
in het westen. Al die verfijningen
brengen mee dat trends worden
gesignaleerd onder groepen kie
zers aan de hand van steeds min
der ondervraagden en dat de fou
tenmarge navenant toe
neemt.
Ten aanzien van Carter en Reagan
kan dan blijken dat in het westen
Carter 30 procent krijgt en Rea
gan 40, maar de foutenmarge is
dan al gegroeid tot 6 procent naar
boven of naar beneden. En om
het voorbeeld van de blanke pro
testanten uit zuidelijke staten
maar even aan te houden: de fou-
VRIJ NEDERLAND
Een team van redacteuren van VN
ondervroeg bekende landgeno
ten naar hun slechtste ervaring
met de afgelopen zaterdag opge
heven KVP. Een ongepaste
vraag, oordeelde een minderheid,
die het antwoord schuldig wilde
blijven. Dc meerderheid rea
geerde wel. Het mandement van
de bisschoppen en de manier
waarop de KVP daarbij aansloot
en de nacht van Schmelzer, blij
ken bij veel politici onverwerkte
trauma's. De liberaal Rudolf de
Korte vat veel kritiek op de KVP
kernachtig samen: "Bij de KVP
hadden ze blijkbaar intern teveel
de mening omarmd dat je de
waarheid moet. spreken, maar
niet de hele waarheid".
Het profiel van het CDA in de pro
vincie wordt geschetst aan de
hand van een reportage vanuit de
afdeling Alphen aan den Rijn.
Voorzitter Buysert maakt zich
geen zorgen over het gebrek aan
jongeren in zijn afdeling: De
jeugd denkt nog in zwart-wit. Als
ze wat ouder worden komen ze
wel bij ons terug". Kati David
ondervraagt de Zwitserse Grisé-
lidis Réal, die onder de naam So-
lange bekendheid geniet als pros-
tituée en activiste voor de rechten
van haar collega's. Voorts een
verslag van het economendebat
in de PvdA. Bij Van der Doef kost
het handhaven de koopkracht
van de minima 800 miljoen. Bij
Kombrink één tot twee miljard.
Jan Stoof bericht over het con
gres van de Britse socialisten en
citeert The Times: "een planeet
vol krankzinnigen!' en leider
Callaghan: "Hoezeer jullie ook
zouden willen dat ik dood was, ik
leef nog steeds". Het kleurenka-
tern is gewijd aan de nieuwe
schuttingtaai.
hervormd
nederland
De pedagoog Bert Buddingh, vice-
voorzitter van de Hervormde
raad voor kerk en school wordt in
HN over bijzonder onderwijs on
dervraagd door Cees Veltman.
"De school mag het kind niet le
ren wat het moet denken, maar
dat het moet denken", zegt hij, en
ook: "De school is niet een plaats
waar christenen gekweekt wor
den of waar je mensen tot de kerk
brengt. De school mag het kind
ook geen christelijke beginselen
bijbrengen". Het PvdA Tweede
Kamerlid Harry van den Bergh
concludeert bij gelegenheid van
de aanslagen in Muncjien en Pa
rijs dat het 'fascisme overal om
ons heen is", "de grootste vergis
sing zou zijn te denken dat we
machteloos staan". HN trekt
twee pagina's uit voor een ge
sprek met de voorzitter van de
PvdA-Max van den Berg. Het in
terview is geheel gewijd aan de
paragraaf over dc kernwapens irn
het verkiezingsprogramma van
de socialisten. "Van de grote par
tijen staat de PvdA het dichtst bij
het Interkerkelijk Vredesbe
raad... Men moet niet denken dat
de IK V-leus zo maar is uit te voe
ren, is de strekking van zijn be
toog: "Wij hebben een politiek
begaanbare weg gekozen om de
leus te realiseren" en de kerken
hebben het denken in de PvdA
over kernwapens radicaal veran
derd". In de commentaarkolom
raadt HN de Westduitse christen
democraten aan zich van hun lei
der Franz Joseph Strauss te ont
doen: "een meer op de toekomst
dan op het verleden gerichte
CDU zal de democratie nieuwe
veerkracht kunnen geven".
Als de uitgever van De Tijd slim is
geweest, dan is de oplage van de
ze week groter dan normaal.
Aanleiding daartoe kan het uit-
neembare CDA-dossier zijn. Een
voortreffelijke bijdrage van een
aantal redacteuren en medewer
kers. Rob Vermaas en de histori
cus dr. G. Puchinger tekenen
voor een belangrijk deel van de
geschiedenis, de nieuwe voorzit
ter Piet Bukman komt aan het
woord, de identiteit van christe
lijke politiek en de daaruit voort
komende praktische keuzes. Te
gen dit licht wordt uiteraard ook
driejaar kabinet Van Agt gehou
den, uitmondend in het van De
Tijd bekende pleidooi voor een
PvDA/CDA/D'66 coalitie. Meer
nog dan het KVP-dossier van vo
rige week, een bijdrage om zuinig
te bewaren.
Matt Dings reisde af naar het Bra
bantse gehucht Borkel en Schaft,
onderdeel van de gemeente Val-
kenswaard en bekend van de
Achelse Kluis. Hij stuitte daar op
een schitterende dorpsintrige
over raadsleden en wethouders
met een groot arsenaal petten op
hun hoofd en de strijd tegen alle
kwaad van Mies Moonen, raads
lid van de eensmansfractie Pro
gressief alternatief. Ton Lutz
wordt door Saskia van Essel on
dervraag in de serie "De toneel-
makers van Nederland". "Ik heb
het gevoel dat ik nu elke steen,
elk woord driemaal zoveel moet
omdraaien als vroeger. Je wordt
ouder vroeger had ik toch wel van
die momenten, en dat waren niet
de slechtste, dat ik dacht we
gooien er met de geniale pet te
genaan. Dat was misschien ook
de tijd" en "Ik vind dat iedereen
het recht heeft er totaal naast te
zijn. Al was het alleen maar om
door schade en schande eens op
de goéde plek terecht te komen"
MACA7KE
Ook het omslagartikel; van Else-
viers Magazine is gewijd aan het
CDA. Het blad geeft een kort,
maar leesbaar overzicht onder de
kop "vaarwel polarisatie, hier is
het CDA". Alice Oppenheim on-
devroeg de nieuwe voorzitter
Bukman: "Het risico zit er in dat
het een enorme flop wordt. Dat
de eenheid in het CDA niet te
realiseren is.... voor mij is er dan
altijd nog wachtgeld". Hoofdre
dacteur Hoogendijk vindt het
moeilijk om de identiteit van het
CDA te herkennen, maar schrijft
dat van de andere grote partijen
ook te vinden. De Bok analyseert
de "tijdbom in tweede termijn".
Hij doelt daarmee op de terug
keer van Aantjes in de Tweede
Kamer. "Wanneer Aantjes het
Binnenhof haalt, duikt hij van
zijn oorlogsverleden in een oor
logstoekomst. Aantjes als voor
man van CDA-dissendentisme".
Het blad wijdt ook een verhaal
aan dat opzienbarende besluit
van het waterleidingbedrijf Mid
den-Nederland om de prijs van
water voor huishoudens te ver
hogen, om de houtsnijdende re
den dat die huishoudens op hun
gebruik hebben bespaart en er
daardoor een gat in de begroting
is ontstaan. "Wie het snapt", mag
het van Elsevier, "zeggen".
Rommert Boonstra haalt fel uit
naar het Haagse Gemeentemu
seum dat "kunst de nek om
draait". Boonstra is niet te spre
ken over het voornemen van het
museum om een half seizoen lang
lezingen, exposities en klank
beelden te organiseren over plas
tic, confectie, achtergrondmu
ziek, platenhoezen e.d. kortom,
de verbruikscultuur. Geen kunst
en daarom taboe, vindt het blad.
Frits Brom prijkt op de voorkant
van de Haagse Post. De om
budsman van de VARA is niet
alleen kritisch, zo zegt hy. maar
ook wantrouwig, zonder dat hy
daar een verklaring voor weet.
"Ik ben nooit op een bijzondere
manier bedonderd". Hij vroeg
zich af waarom hy als weinig lol
lig mens steeds werd uitgenodigd
voor AVRO's Sterrenslag "Wat
ze wilden, zo bleek, was dat ik aan
het verwachtingspatroon zou
voldoen. Kankeren en protesten
indienen". Wim Kok en Maarten
Engwirda (D'66) filosoferen over
de aanpak van de prijscompensa
tie. Brugsma signaleert dat de
vrienden van Den Uyl en Ter-
louw, Schmidt en Genscher in
West-Duitsland een meerderheid
van 53,5 percent hebben: nergens
in Europa heeft een redelijk voor-
tuitstrevende regering zo'n
meerderheid. Ze zijn elf jaar aan
de macht en mogen nog eens vier
jaar en ze hebben het nog eerlijk
verdiend ook, vindt de colum
nist. De hoogmoed van de psy
chotherapie komt aan de orde in
een verhaal over de ondergang
van het Amsterdamse IMP.
Frank Zaagsma tenslotte komt
met een interview met Ank van
der Moer, in hetzelfde verhaal
door een bewonderaar omschre
ven als "een Maria Cailas of een
Anna Magnam". Van der Moer
blikt blijmoedig de wereld in. "Ik
heb altijd nog al onbewust ge
leefd. Me nietzoveel afgevraagd.
Meer gedaan dan gedacht". Over
de actie Tomaat blijft ze bitter
"Wat heeft het uitgehaald? Het
publiekstheater speelt hetzelfde
als wij en nog minder gevarieerd.
Tomatengooier Kekers is daar nu
dramaturg. Is het dan toch alleen
maar om de baantjes gegaan".
TON VAN BRUSSEL
