Onduidelijke les
3ublieksthe a ter
Jir:
DE ZILVEREN GIRAF
Antonius en Cleopatra
T
ANDAG 29 SEPTEMBER 1980
Herwaarts" van P. N. van
Eyck (Piet voor zijn vrienden
is een door Nijgh van Dit-
mar fraai verzorgde herdruk
van gedichten uit 1920-1945.
Er staan heel mooie gedich ten
in, bijvoorbeeld „Tot een ver
loren makker", .Sterren en
bloesems". .Verlangen",
.Herinneringen" (ongetwij
feld het enige gedicht in de
wereldliteratuur waarin de
kwikmedit - ,JCwikmedit, o,
kwikmedit!" - wordt opge
voerd: de klanknabootsende
schuilnaam voor de kwartel).
,J3rent Bridge", ,f)e Vogel",
fezende" (,J)e dag was tot
mijn stem verstild.-Wij lazen
samen dat gedicht. - Ze zei,
haar ogen diep van licht: -
Het is als warme lucht die
trilt. - Doch op die woorden,
en 't gebaar - Waartoe ze bei
haar handen hief, - Voelde
mijn hart: ik heb haar lief. -
En mijn gedachte boog voor
haar".), „Toen en nu". „Voor
het raam"...
Tuinman
Zijn twee bekendste gedichten
heb ik nu nog niet genoemd:
„O dood, geheime nachtegaal
die in de donkere hagen
zingt", en ,JDe tuinman en de
dood". Het eerste gedicht
staat niet in .Herwaarts", het
tweede wel. Het eerste gedicht
staat wel in dr. Victor E. van
Vrieslands .Spiegel van de
Nederlandse Poëzie", het
tweede niet. Dat is raar, want
,De tuinman en de dood" be
hoort ongetwijfeld tot de drie
bekendste Nederlandse ge
dichten, ik zag het laatst nog,
en weet niet meer waar, geka
rakteriseerd als „het" Neder
landse gedicht bij uitstek. In
Het Vaderland van 31 decem
ber 1939 schreef Menno ter
Braak, bij het verschijnen
van Herwaartsdat Van
Eyck een zonderling noodlot
had getroffen: ,Hij werd den
volke het meest bekend door
een gedicht, dat eigenlijk niet
representatief is voor zijn ge
hele oeuvre
Ter Braak zegt het een „bijzon
der gaaf en treffend gedicht"
te vinden, en het daarom niet
eens te zijn met de kroniek
schrijver in de NRC. dat Vic
tor van Vriesland dit gedicht
terecht niet in zijn bloemle
zing ,f>piegel van de Neder
landse Poëziehad opgeno
men omdat het geenszins ka
rakteristiek was voor Van
Eycks dichterschap. Per slot
van rekening is „De tuinman
en de dood" toch een gedicht
van Van Eyck, betoogt Menno
ter Braak, en waarom zou een
dichter, zelfs al had hij maar
één superieur gedicht ge
schreven, niet door dat vers
mogen worden vertegen
woordigd?
Ispahaan
Zo is het natuurlijk, Van Vries
land was intolerabel eigen
zinnig bij het samenstellen
van zijn klassieke bloemle
zing, minstens zo eigenzinnig
als Gerrit Komrij en Hans
Warren, die in hun recente
overkoepelende bloemlezin
gen ,f)e tuinman en de dood"
allebei wel hebben opgeno
men. Bovendien kun je hoog
uit de vormgeving van het ge
dicht onkarakteristiek voor
Van Eycks dichterschap noe
men, niet de thematiek (de
mens wikt. God beschikt, de
dood ontkom je toch niet) of de
couleur locale. Ik citeer het
gedicht toch nog maar even,
met streepjes op de plaatsen
waar een regel ophoudt:
,£EN PERZISCH EDELMAN: -
Van morgen ijlt mijn tuin
man, wit van schrik, - Mijn
woning in: ,Heer, Heer, een
ogenblik! - Ginds in de roos
hof, snoeide ik loot na loot, -
Toen keek ik achter mij. Daar
stond de Dood. -Ik schrok, en
haastte mij langs de andere
kant, - Maar zag nog juist de
dreiging van zijn hand. -
Meester, uw paard, en laat
mij spoorslags gaan,-Voor de
avond nog bereik ik Ispa
haan!" - Van middag (lang
reeds was hij heengespoed-
Heb ik in 't cederpark de Dood
ontmoet. - „Waarom", zo
vraag ik, want hij wacht en
zwijgt, - .Hebt gij van mor
gen vroeg mijn knecht ge
dreigd?" - Glimlachend ant
woordt hij: „Geen dreiging
was 't, - Waarvoor uw tuin
man vlood. Ik was verrast. -
Toen 'k 's morgens hier nog stil
aan 't werk zag staan- Die 'k
's avonds halen moest in Ispa
haan".
Populair
Het speelt dus in een tuin,en het
gaat over de Dood. Twee on
derwerpen die Piet van Eyck
(hij volgde Albert Verwey in
1935 op als hoogleraar in de
Nederlandse letteren in Lei
den) aan het hart gebakken
zaten. In deze laatste bundel
.Herwaarts" telde ik 24 keer
de woorden „tuin" of ,Jiof'
(ook signaleerde ik nog een
tweede tuinman), en 41 keer
„dood", „graf' of „tombe" en
,fiterven". Bovendien spelen
veel gedichten duidelijk in
een tuin,zonder dat dit woord
genoemd wordt, zoals er ook
IN MEMORI AM-gedichten
zijn, zonder dat de „dood" ge
noemd wordt. Qua inhoud en
onderwerp paste ,f)e tuin
man en de dood" daarom uit
stekend in Van Eycks oeuvre,
alleen schreef hij een en ander
op een voor hem ongebruike
lijke wijze op. Ook H. Mars
man vroeg overigens, in een
brief van 24 januari 1926 aan
Van Eyck: ,Mag ik dan een
zeer persoonlijke vraag stel
len: wat is dè Van Eyck, die
van Sterren en bloesems", of
die van ,£)e tuinman en de
dood?"
Van Eyck antwoordde, dat De
Tuinman nu nog alleen stond,
maar misschien ooit lid eener
familie zou worden. Het grote
succes van het gedicht, dat in
1926 in de almanak ,J£rts"
verscheen en pas in 1939 ge
bundeld werd, heeft hem
waarschijnlijk doen terug-
huiveren voor een vervolg.
Bevreesd voor eigen populari
teit, maar vooral: bevreesd
erop aangekeken te worden
die populariteit te willen con
tinueren. Daarom zal ,JDe
tuinman en de dood" een een
ling zijn gebleven in Van
Eycks oeuvre.
.MSTERDAM - Het spelen
van Shakespeare is altijd
een hachelijke onderne
ming. Er is over zijn werk
zoveel gezegd en geschre
ven dat een nieuwe inter
pretatie nauwelijks moge
lijk lijkt. Toch voelen thea
termakers telkens weer
behoefte een stuk van hem
te lijf te gaan, in de over
tuiging dat het materiaal
hen zal inspireren tot een
verrassende voorstelling.
Vaarom regisseu r Hans Croiset van
het Publiekstheater gemeend
heeft juist Antonius en Cleopatra
te moeten kiezen wordt niet in
het programma vermeld, maar
dat hij na een diepgaande analyse
en grondig historisch onderzoek
tot de slotsom kwam dat het stuk
nog steeds de moeite van opvoe-
ren waard is blijkt uit zijn inlei-
i dende tekst.
leek hem niet mogelijk de drie
I belangrijkste figuren (Antonius,
Cleopatra, en Octavius Caesar) zo
te presenteren dat de toeschou
wer aan het eind een duidelijke
keuze voor een van hen kan ma
ken. Shakespeare biedt daartoe
niet de gelegenheid.
Daarom heeft Croiset er de voor
keur aan gegeven helder te laten
zien hoe de gebeurtenissen zich
onontkoombaar voltrekken, om
zo ons historisch bewustzijn te
stimuleren.
de voorstelling wordt deze doel
stelling in het décor, maar meer
nog in de wijze van spelen tot uit
drukking gebracht.
Dm ons de illusie te ontnemen dat
we hier te maken hebben met een
stoffig brokje geschiedenis (wat
geweest is, is geweest en daarmee
uit) worden allerlei eigentijdse
handgrepen toegepast.
het begin wordt het de toe
schouwer duidelijk gemaakt, dat
hier gebeurtenissen uit het verle
den worden nagespeeld (met de
nadruk op gespééld) waar ook
heden ten dage lering uit getrok
ken kan worden, het gebruik van
modern materiaal (glimmend vi
nyl, schuimrubber, zilver, gespo
ten plastic, glittergordijnen die in
een disco niet zouden misstaan),
het blikje cola aan de rand van het
zwembad, de rol van de geluids
man (die op een handgebaar van
een speler de muziek zachter
draait), het zijn allemaal midde
len om afstand te scheppen tus
sen ons en het gebodene. zodat
we ons niet kunnen verliezen in
het wel en wee van de persona
ges.
in het spel heeft men gepro
beerd een moderne variant te
vinden voor de traditionele ma
nier van tragedie spelen, wat ech
ter lang niet altijd lukte en in het
geval van Antonius ten koste
ging van andere aspecten van zijn
karakter.
Eric Schneider acteerde kwajon
gensachtig aggressief met een
beweeglijke motoriek, maar kon
niet waarmaken dat Antonius
ook een groot staatsman en le
geraanvoerder was. De autoriteit
die hij als een van de drie zuilen
van de wereld genoot leek ner
gens op gebaseerd en dat was
jammer, want het is juist die
combinatie van grootheid en vle
selijke zwakheid die hem zo inte
ressant maakt. De wijze waarop
hij met Caesar omsprong was van
ouwe-jongens-krentebrood, zo-
datje het Caesar niet kwalijk kon
nemen dat hij hem liever kwijt
dan rijk was.
Toch denk ik, dat Croiset in de te
genstelling Antonius-Caesar (en
Octavia-Cleopatra) het beste ge
slaagd is in zijn opzet om de loop
der gebeurtenissen als onont
koombaar te laten overkomen.
De turbulente wereld van glamour
en passie, waarin een staatsman
en een koningin zich ongege
neerd overgeven aan het liefdes
spel of een kibbelpartij, moet wel
botsen met de kille zakelijkheid
van Rome.
En de onbroederlijke hartstocht
waarmee Caesar zijn zuster Octa-
via bejegent voegt een extra di
mensie toe aan zijn motivatie om
Antonius, wanneer deze Octavia
verlaten heeft om terug te keren
naar Cleopatra, tot het bittere
PANPA HEÊFT ££M HANPUË
OV£f?SEHAAuP wAAPPOOC
ËÊIVJ srotervtoet? VAM VS?-
JONÖIMÖSPIM.0M OMUAA<S
KOMT...
^J.WIÉTCOÉN
EAI prrOAAf? C\BBAI PorjES.'
.A
FRED BASSET
Wat ik leuk. vind van tuin -
feestje. ~Zyn de plaatsjes
om je tejerstopperffi
if&t\v
r lk- 'V 'v&drf
_,.T HH
ïVPM
lk vind het lekker
de toastje met Halteen
r •'l-Tff/A-
xA.Wv V
mfeml
De belevenissen van Jommeke
Verduiveld, dat Is al de
vijfentwintigste en geen
een met twee koppen
En oei oei oei, was ik
maar bij moeder thuis
gebleven! Mijn voeten
liggen in stukken
vaneen
Agenda
Leidse bioscopen
LUXOR: "American gigolo", da.12.30,
19.00 en 21.15 uur. zo. 14.14, 16.30, 19.00
en 21.00 uur, 16 jr.
Nachtvoorstelling: "De kille vernieti
ger", vr. en za. 23.30 uur, 16 jr.
CAMERA: "The Godfather 1". da. 20.00
uur, 16 jr.
Nachtvoorsteling: "Easy Rider", do„ vr.
en za. 23.30 uur, 16 jr.
Kindermatinee: "Dik Trom knapt het
op", za., zo. en woe. 14.30 uur.
LIDO 1: "The black hole", da. 19.00 en
21.15 uur, za. ook 14.30 uur, zo. ook 14.30
en 16.45 uur. al.
LIDO 2: "Caligula", da. 14.30 en 20.00
uur. 18 jr.
LIDO 3: "La Strada", da. 19.00 en 21.15
uur, do., vr., ma. en di. ook 14.30 uur, 16
jr-
Kindermatinee: "Superster Goofy", za.,
zo. en woe. 14. 30 uur, zo. ook 16.45 uur.
STUDIO: "Max Havelaar", da. 20.00 uur,
do., vr., ma. en di. ook 14.30 uur, 12 jr.
Kindermatinee: "Jungleboek", za., zo.
en woe. 14.30 uur, zo. ook 16.45 uur.
TRIANON: "Het teken van het beest",
da. 14.30,19.00 en 21.15 uur,zo. ook 16.45
uur. 16 ir.
WEERRAPPORTEN
van gisteravond 20 uur i:
REX: "Dirty Lilly", da. 14.30. 19.00 en
21.15 uur, zo. ook 16.45 uur, 16 jr.
Nachtvoorstelling: "Het naaktrestau-
rant", vr. en za. 23.30 uur, 16 jr.
Bioscopen Alphen
EURO 1: "The black hole", da. 14.00,
19.00 en 21.30 uur, zo. ook 16.30 uur. al.
Nachtvoorstelling: "Gator", za. 00.15
uur, 16 jr.
EURO 2: "The big red one", da. 13 30.
18.30 en 21.00 uur, zo. ook 16.00uur, 12 jr.
Nachtvoorstelling. "The Eiger sanc
tion", za. 00.15 uur, 16 jr.
EURO 3: "Diepzeemonsters", da. 14.00,
19.15 en 21.45 uur, zo. ook 16.45 uur, za.
ook 00.15 uur, 16 jr.
EURO 4: "Hang 'em high da. 18.43 en
21.15 uur, zo. ook 16.15 uur, do., vr.,ma.
en di. ook 13.45 uur, 16 jr.
Kindermatinee: "Peter en Elliot de
draak", za.. zo. en woe. 13.45 uur.
Nachtvoorstelling: "Grijpgrage meis
jes", za. 00.15 uur, 18 jr.
Bioscoop Voorschoten
"Le Gacy", vr. en za. 21.15,zo. 18.15, woe.
20.15 uur, 16 jr
Kindermatinee: "Doornroosje", za. en
zo. 14.00 uur, woe. 14.15 uur.
Een recept voor een
warme, of drukke, dag.
als er weinig animo is
voor een langdurig ver
blijf in de keuken' Leg
op een schaal vier plak
ken comedbccf van 100
g elk. Laat maïskorrels
uil een blik goed uitlek
ken. Maïskorrels zijn
ook in Nederlandse
blikken verkrijgbaar
Snijd komkommer in
lange, smalle reepjes.
Rangschik maïs en
komkommer rondom
de plakken comedbeef
Klop een sausje van 5
eetlepels olie. 2 eetle
pels azijn. 3 theelepels
tomatenketchup, snufje
suiker, zout en peper
naar smaak en wat fijn
geknipte bieslook.
Bieslook is eventueel te
vervangen door gerasp
te sjalot of ui. Schep het
sausje over comedbeef.
Geef er versgernosu-rd
brood en boter hu
WINA BORN
ra en Peter ten Holt als één van haar
einde te vervolgen. De tegenstel
ling tussen de twee werelden
wordt in het décor onderstreept:
goud voor Egypte, metalig zilver
voor Rome.
Ook wist Annet Nieuwenhuyzen
als Cleopatra haar aantrekkings
kracht aannemelijk te maken:
haar rol was een combinatie van
waardigheid. hartstocht, en
speelse ironie. Tegenover haar
persoonlijkheid maakte de ge
dweeë kuise Octavia al bij voor
baat geen enkele kans.
Dat de voorstelling als geheel uit
eindelijk toch niet bevredigde
had verschillende oorzaken. De
vervreemdingseffecten maakten
dat je je niet identificeerde met
het gebeuren, maar onduidelijk
bleef wat de les was die Croiset
ons voorhield.
"Onontkoombaar" en "vervreem
ding" laten zich nu eenmaal
moeilijk combineren; Brecht ge
bruikte afstand scheppende
middelen juist om aan te tonen
dal de lotgevallen van zijn perso
nages niet onvermijdelijk waren,
maar het gevolg van maatschap
pelijke omstandigheden.
Daarnaast was het spijtig, dat de
schitterende aankleding en mise-
en-scène de aandacht zo veel van
de tekst afleidden. De voorstel
ling bleef zo niet veel meer dan
een spectaculair gebeuren, met
de vervreemdingseffecten als lo
ze gimmicks.
HANNY VAN DER HARST
2 S t
1
1
E* c
oó
Amsterdam
zwaar bew.
21
0
De Bilt
onbewolkt
23
0
Deelen
23
0
Eelde
19
0
Eindhoven
half bew.
24
0
Den Helder
18
0
Rotterdam
half bew.
21
0
Twente
21
0
Vlissingen
licht bew.
21
0
Zd. Limburg
onbewolkt
22
0
Aberdeen
onbewolkt
18
0
Athene
zwaar bew.
25
0
Barcelona
zwaar bew.
27
0
onbewolkt
18
0
Bordeaux
licht bew.
28
0
Brussel
onbewolkt
24
0
Frankfort
onbewolkt
19
0
onbewolkt
19
0
Helsinki
zwaar bew.
11
0
Innsbruck
onbewolkt
20
0
Klagenfurt
onbewolkt
20
0
Kopenhagen
half bew.
16
0
Lissabon
24
1
Locarno
licht bew.
22
0
17
0
Luxemburg
onbewolkt
18
0
Madrid
licht bew.
25
2
Malaga
geheel bew.
24
0
Mallorca
licht bew.
29
0
München
onbewolkt
14
0
onbewolkt
23
0
Oslo
13
1
onbewolkt
24
0
Rome
licht bew.
25
0
Split
licht bew.
23
1
Stockholm
geheel bew.
16
0
Wenen
onbewolkt
18
0
onbewolkt
14
0
Casa Blanca
geheel bew.
24
0
Istanbul
onbewolkt
23
0
Las Palmas
28
2
Beiroet
onbewolkt
Tel-Aviv
licht bew
27
0
Tunis
zwaar bew.
30
0
Ongevallendienst
ziekenhuizen Leiden
Ongevallendienst elke dag Academisch
Ziekenhuis behalve van dinsdag 13.00
uur tot woensdag 13.00 uur. (Diacones-
senhuis) en van vrydag 13.00 uur tot za
terdag 13.00 uur Elisabeth-ziekenhuis.)
Bezoekuren
ziekenhuizen
Diaconesseahuis:
Middagbezoekuur: 13.45-14.30 uur.
Avondbezoekuur 18.30-19.30 uur.
Kraamafdcling: vaders extra van
18.00-18.30 uur. Kinderafdeling dage
lijks van 14.00-19.00 uur. (Niet meer dan
2 bezoekers per patiènt).
Sportmedisch Advies Centrum; blessu
respreekuur: Elisabethziekenhuis, Lei
derdorp. 's maandags van 19.30-20.30
Sint Elisabeth-iiekeiihuis:
Volwassenen, dagelijks van 14.00-14.45
uur en van 18.30-19.30 uur.
Kraamafdcling: dag. van 11.15-12.00 uur
(alleen voor echtgenoot) en van
18.30-19.30 uur. Babyshow laatste kwar
tier van avondbezoek.
Kinderafdeling: dag. van 15.00-18.30
Academisch Ziekenhuis
Voor alle patiënten /behalve kinderen)
zijn de bezoekuren als volat:
Elke dag:
14 15-15 00 uur
18.30-19.30 uur
Voor de prematurenafdeling gelden de
volgende bezoekuren (alleen voor ou
ders)
Maandag Hm vrijdag
1830-18.45 uur
Zaterdag en zondag
14*5-1500 uur.
Bezoek aan ernstige patiënten wanne*..-
voor ernstige patiënten doorlopend be
zoek wordt toegestaan kan de hoofdver
pleegkundige hiervoor speciale kaarten
verstrekken.
Bezoektijden Kinderkliniek
Dagelijks:
15 00-15.15 uur
18 30-19.00 uur.
Bezoektijden kinderafdeling:
Elke dag:
14 15-15 00 uur
18.30-19.00 uur
Alphen aan den Rijn
Rijnoord: le en 2e klas 11-11.30:
13.30-14 15 en 18 30-19.30 uur 3e klas
.30-14.15 en 18.30-19.30 uur Kraamaf-
i.cling 13.30-14.45 alleen voor echtgeno
ten 19-20 uur. Kinderafdeling voor ou
ders 18.-18.30 uur
Geluidshinder
Schiphol
Klachten over geluidshinder van vlieg
verkeer van en naar Schiphol kunnen
dag en nacht worden gemeld bij het in
formatiecentrum Geluidshinder Schip-
tol (020-175000).
1t)udC1 lieuius.
29 september 1980
Honderd jaar geleden stond in
de krant:
- Verleden week arriveerde
aan het Gare du Nord te Parijs
een waggon met planken uit
Brussel, welke, wegens onbe
kendheid van den geadresseer
de, voorloopig tn een pakhuis
van de spoorwegmaatschappij
opgeslagen zouden worden.
Terwijl men daarmee bezig
was, trof een nauw merkbare
gleuf in een der planken de
aandacht vaneen werkman.die
daarop zijn mes voorzichtig
door de opening stak. Hij voelde
een zachte zelfstandigheid, die
geen hout kon zijn, terwijl, toen
de opening eenigszins wijder
werd, een sterke tabakslucht
zijne reukzenuwen prikkelde.
Uit een verder onderzoek bleek,
dat van de 38 planken er 32 niets
anders waren dan kunstig ver
vaardigde doozen, die geza
menlijk 1800 kilo's tabak in
hielden. De waggon was afge
zonden door een Belgisch huis,
doch, door een vergissing van
een der klerken in het adres van
den ontvanger op den vracht
brief, had deze de voor hem be
stemde "planken" niet kunnen
opeischen. De waggon is in be
slag genomen, de ontvanger is
opgespoord en gevangen geno-
- Hoezeer de Amerikanen op
grootsche demonstraties gesteld
zijn, bleek dezer dagen, toen de
Tammany-Democralen in
Nieuw-York een openlucht-ver
gadering hielden, welke door
tweehonderdduizend personen
werd bijgewoond. Van tien
spreekplaatsen werden rede
voeringen gehouden en 's
avonds was er een optocht met
10 J000 fakkeldragers.
Vijftig jaar geleden
- Met groote koppen pubheee-
ren de Amerxkaansche bladen
van het Hearstroncem <vn arti
kel van den leider der Duitsche
nationaal-socia listen, Adolf
Hitler. Dit artikel begint met de
woorden: "Laat de wereld zich
niet bedriegen. Duitschland
wordt óf weer een vrije natie of
het ivordt in de armen van het
Bolsjewisme gedreven. Dit is
geen bedreiging en ook geen
voorspelling, doch slechts het
constateeren van een feit Hit-
Ier geeft als zijn overtuiging te
kennen, dat binnen anderhalf
jaar nieuwe verkiezingen zul
len plaats vinden, die een ge
weldige toeneming van het aan
tal nat lonaal-soeia I istische
stemmen te zien zullen geven.
