Veel buitenlandse vrouwen lopen weg
ubliek
Piet Bakker, de vragenbedenker van Twee voor Twaalf
DONDERDAG 25 SEPTEMBER 1980
Het gebeurt steeds vaker dat zwaar mishandelde buitenlandse
vrouwen en meisjes voor hulp aankloppen bij een „Blijf van
m'n lijf'-huis, een opvanghuis voor mishandelde vrouwen en
hun kinderen.
De getrouwde vrouwen staan met hun rug tegen
de muur: ze hebben de keuze tussen teruggaan naar hun echt
genoot (waarna ze opnieuw klappen kunnen verwachten) of
scheiden. Echtscheiding betekent echter: door de Nederlandse
overheid teruggestuurd worden naar je geboorteland. En de
thuishaven zal een vrouw die van haar man is „weggelopen" in
het algemeen niet met open armen ontvangen.
Jonge meisjes die het huis uitvluchten doen dit meestal wanneer
het moment van uithuwelijking nadert. Voor hen vormen te
huizen, of projecten van „begeleide kamerbewoning" soms een
uitweg.
Volgens Ozden Kutluer-Yalim van het Nederlands Centrum voor
Buitenlanders (NCB) in Utrecht zullen deze problemen steeds
groter worden.
Op vlucht voor strenge
normen en mishandeling
UTRECHT - De positie van buitenlandse vrouwen en
meisjes wordt slechter naarmate ze langer in Nederland
wonen. De normen die vrouwen en meisjes op hun tradi
tionele plaats moeten houden, worden dan steeds stren
ger.
Dat is de opvatting van Ozden
Kutluer-Yalim. Zij is Turkse en
werkt sinds februari als „mede
werkster gezinsvraagstukken"
bij het Nederlands Centrum voor
Buitenlanders, waarbij ze zich
vooral met vrouwen bezighoudt.
Bovendien geeft ze als vrijwillig
ster les aan Turkse meisjes op het
Vormingscentrum voor Werken
de Jongeren in Utrecht.
Turkse gezinnen die hierheen ko
men, zijn in de meeste gevallen
plattelandsmensen die nu in een
stad moeten wennen. In hun dorp
waren alle mensen min of meer
eikaars gelijke en iedereen kende
elkaar.
Meestal komt de man als eerste van
het gezin naar Nederland. Hier
staat hij als gastarbeider echter
op de laagste sport van de maat
schappelijke ladder. Een keer per
jaar kan hij zijn prestige weer wat
opvijzelen. Dat is wanneer hij
met cadeaus, en soms zelfs met
een auto, naar zijn dorp terug
keert om de vakantie door te
brengen. Hij is misschien wel de
eerste in het dorp die zelf een auto
bezit, zodat zijn dorpsgenoten
(ADVERTENTIE)
Suzuki ST 90EE22pick-up,
compact, wendbaar en zeer veelzijdig.
Grote, vlakke laadvloer, 4-cilinder
motor en veel extra's, Laadcapaciteit
670 kg compleet f 7500,- excl. BTW.
(incl. BTW f 8850.-). 12 maanden
garantie.
SUZUKI
Extra autoritair
Als nu vrouw en kinderen naar Ne
derland komen voor gezinsher
eniging, verwacht de man dat hij
zijn vroegere positie in het gezin
terugkrijgt. Hij voelt zich echter
onzeker, omdat zijn gezin nu ziet
wat voor plaats hij als gastarbei
der in Nederland inneemt. Dat
brengt hem er toe zich extra auto
ritair te gedragen. Vooral als hij
ook nog eens merkt, hoe zijn kin
deren door het contact met Ne
derlanders in een andere richting
opgroeien dan hij wil. Vrouwen
en meisjes die bij „Blijf van m'n
lijf' aankloppen, onthullen
daarmee hoeveel grof geweld bij
dit alles soms te pas komt.
De andere kant van het verhaal
hangt samen met de geïsoleerde
positie die buitenlanders hier in
nemen, aldus Ozden Kutluer-Ya
lim, ten gevolge van de discrimi
natie en het gebrek aan belang
stelling van de kant van de Ne
derlanders. Daardoor vormen
buitenlanders een gesloten groep
waarbinnen ze de invloed van
buitenaf willen weren. Voor die
geslotenheid zijn een erg strenge
sociale controle en extra strenge
normen nodig. Het is voor een
Turkse familie bijna onmogelijk
om tegen deze strenge normen in
te gaan: zo'n familie zou dan niet
meer binnen de Turkse gemeen
schap kunnen functioneren,
maar binnen de Nederlandse lukt
het haar ook niet. Mevrouw Kut-
luer. „Zo is de invloed van de re
ligie hier veel sterker dan in Tur
kije. Dat zie je alleen al aan de
deelname aan Koran-cursussen:
die is hier in verhouding veel ho
ger dan in Turkije".
Geld verdienen
Mevrouw Kutluer benadrukt dat
t Biddende
het belangrijkste doel waarvoor
buitenlanders naar Nederland
komen is: zoveel mogelijk geld
verdienen. Ze meent dan ook dat
de slechte positie van buiten
landse meisjes hier in de eerste
plaats economische oorzaken
heeft, en niet culturele, zoals zo
vaak wordt gedacht. Turkse
meisjes hebben hier veel minder
vrijheid dan in Turkije. Daar-
kunnen ze binnen hun dorp
vriendinnen bezoeken, maar hier
probeert hun vader hen zoveel
mogelijk binnenshuis te hou
den.
Dat heeft te maken met het systeem
van bruidsschatten: als een
meisje gaat trouwen, ontvangt
haar vader een bruidsschat voor
haar. Om een goede prijs voor een
meisje te krijgen, moet de vader
haar volgens streng Turkse nor
men opvoeden: ze moet niet op
een Nederlandse school zitten,
maar naar de Koran-cursus gaan
en haar moeder in het huishou
den helpen.
Ozden Kutluer: „Turkse mannen
verdedigen het huishouden van
hun dochters vaak met culturele
argumenten, zodat Nederlanders
er niets tegenin kunnen brengen.
Maar in feite hebben ze er vooral
economische motieven voor. Als
een meisje bijvoorbeeld thuis
blijft en op haar jongere broertjes
en zusjes past, krijgt haar vader
niet alleen een hogere bruids
schat, maar bovendien kan haar
moeder gaan werken: dat brengt
geld in het laatje. Sommige
meisjes die niet meer naar school
mogen, werken wél in de fabriek.
In zulke gevallen zie je heel dui
delijk dat geld de hoofdrol speelt
bij wat meisjes wel of niet mo
gen".
Een baan in de fabriek kan soms
ook nog heel positief werken op
de hoogte van de bruidsschat
door haar werk kan een illegale
buitenlander, of een nog in Tur
kije verblijvend familielid dat
met haar trouwt op zijn beurt aan
een verblijfsvergunning komen,
aldus Ozden Kutluer.
Het uithuwelijken van de meisjes
leidt vaak direct tot problemen.
Als meisjes van huis weglopen is
dat meestal op het moment dat zij
tot een huwelijk worden ge
dwongen. Hoe langer de meisjes
in Nederland zijn, hoe moeilijker
het voor hen wordt om de Turkse
normen te accepteren.
Hoe weggelopen vrouwen en
meisjes geholpen moeten wor
den, kan zij niet zeggen. „In
sommige gevallen is het goed om
de communicatie tussen bijvoor
beeld de vader en de dochter op
gang te brengen. Meisjes hebben
meestal niet geleerd tegen hun
vader in te gaan, waardoor hun
enige uitweg is: weglopen. Maar
dat zelfstandig leren praten is
niet altijd mogelijk. Vaders ver
wachten nu eenmaal dat ze door
hun vrouw en dochters worden
gehoorzaamd. Dat is trouwens
ook de opvatting van de islam.
Een goede vrouw moet gehoor
zamen Ozden Kutluer-Yalim
vindt dat hulpverleners ieder ge
val apart moeten bekijken; een
algemeen geldend advies is niet
te geven.
Nederlanders
geval moet gebeuren. Nederlan
ders moeten ophouden buiten
landers te discrimineren en in
een isolement te drijven. Ook uit
eigen ervaringen heeft mevrouw
Kutluer de indruk dat Nederlan
ders bijna geen belangstelling
voor buitenlanders hebben. Ze
noemt het voorbeeld van een
vrouw bij haar uit het dorp die
haar wel drie of vier keer ge
vraagd heeft of er verschil bestaat
tussen Marokkaans en Turks, en
wat voor taal er bij de Kutluers
thuis gesproken wordt. „Ik maak
me echt kwaad als ze steeds met
dezelfde vragen komt. Dat bete
kent dat ze geen echte belang
stelling heeft". Een ander belang
rijk punt noemt mevrouw Kut
luer verbetering van scholings
kansen van buitenlanders.
Tapijtproject
Ook ondersteuning van de econo
mische positie van de buiten
landse vrouwen noemt ze belang
rijk. „Economische onafhanke
lijkheid is een eerste stap naar
persoonlijke vrijheid", vindt ze.
Heel concreet denkt ze erover om
een tapijtproject op te zetten.
Niet alleen om vrouwen aan een
bron van inkomsten te helpen,
maar ook ze van het idee af te hel
pen dat ze niets kunnen en we
ten.
Mevrouw Kutluer „Buitenlandse
vrouwen moeten hier ongeveer
alles leren; dat bezorgt ze een
minderwaardigheidscomplex.
Ze hebben vaak het idee dat ze
nergens meer goed voor zijn.
Door zo'n tapijtproject kunnen ze
weer het gevoel krijgen dat ze iets
moois en interessants te bieden
hebben. Bovendien zou zo'n
project een goede basis kunnen
zijn om de vrouwen nieuwe din
gen te leren. Nu zijn er eigenlijk
alleen maar taallessen en naailes
sen, en daar zien ze het nut voor
zichzelf vaak niet van in".
Verblijfsvergunning
De rechtspositie is ook het eerste
probleem waar buitenlandse
vrouwen, die hun toevlucht zoe
ken in ..Blijf van m'n lijf'-hm/»-n.
op stuk lopen. De vrouwen ont
lenen hun verblijfsvergunning
Ozden Kutluer-Yalim, mede
werkster gezinsvraagstukken bij
het Nederlands Centrum voor Bui
tenlanders: "de slechte positie van
buitenlandse vrouwen en meisjes
heeft in de eerste plaats fl
sche oorzaken"
aan hun man. Zodra ze van hem
willen scheiden, moeten ze dus
ons land uit. Geen aantrekkelijk
vooruitzicht: haar geboorteland
zal haar als gescheiden vrouw
niet accepteren.
Pas als een vrouw drie jaar in Ne
derland is, en bovendien zelf
werk en zelf een huis heeft, kan ze
voor een zelfstandige verblijfs
vergunning in aanmerking ko
men. Een woordvoerster van het
„Blijf van m'n lijf'-huis in Rot
terdam vertelt dat zij pei maand
zo'n tien tot vijftien buitenlandse
vrouwen opvangen. Dat zijn zo
wel getrouwde vrouwen met
kinderen als jonge meisjes. Van
de getrouwde vrouwen gaat het
overgrote deel weer terug naar de
mishandelende echtgenoot. De
woordvoerster kan zich maar één
voorbeeld herinneren van een
vrouw die erin slaagde hier in
Nederland een zelfstandig be
staan op te bouwen. „De vrouwen
die bij ons komen verkeren in de
diepste ellende, en ze kunnen
zich er niet meer uitwerken. Het
moeilijke voor ons is dat wij ze op
het gebied van werk en huisves
ting ook niet veel te bieden heb
ben".
Jonge meisjes van 16, 17 jaar, die
naar „Blijf van m'n lijf' komen,
zijn niet altijd door hun vaders,
maar soms ook door hun broers
mishandeld. Voor deze meisjes is
vaak nog wel een plaatsje te vin
den in tehuizen voor werkende of
schoolgaande meisjes. Vandaar
kunnen ze soms opgenomen
worden in een „begeleid kamer-
bewoning"-project van een Jon
geren Advies Centrum (JAC),
waardoor ze zelfstandig kunnen
leren wonen en met geld omgaan.
Iets wat veel buitenlandse meis
jes nooit hebben geleerd.
Het „Blijf van m'n lgf'-huis in Am
sterdam heeft aangekondigd ac
tie te zullen gaan voeren voor een
zelfstandig recht op verblijfsver
gunning voor buitenlandse
vrouwen, onafhankelijk van hun
echtgenoot.
\door
Sjak
Jansen
Er gaat geen doordeweekse dag voorbij, of ik bed in
de stad en regio wel op zoek naar mensen en dingen
voor deze rubriek. Tips en wensen voor 'Publiek' kunt
u 's middags tussen één en twee uur aan mij kwijt, tel
071-344941, toestel 215. Schrijven mag natuurlijk
ook.
ook rekening te houden met
de doelstellingen van de om
roep waarvoor hij werkt. Zo
zal hg eerder een vraag ma
ken over de socialist Drees sr.
dan over de liberaal Van Riel.
„En politiek gezien moet je
zorgen datje in een vraag een
verkeerde partij niet te veel
lof naar het hoofd strooit."
„Dat uiteraard zonder indoctri-
nerend te willen zijn", voegt
hij er aan toe. „Maar ik vind
het ook wel logisch dat je in
die vragen iets stopt van je ei
gen identiteit."
.Maar", wil Piet Bakker nog
kwijt, „dat uitzoeken van die
vragen en woorden van twaalf
letters is slechts een klein
deel van het werk, dat bij die
quiz komt kijken. Want neem
nou m'n collega Els van de
Holst. Die heeft zowat een
dagtaak aan alleen al het con
troleren en inkorten van de
vragen en het zoeken van bij
passende illustraties. Enfin
het is verschrikkelijk inten
sief."
Wijsneus
Piet Bakker zegt de vragen, die
hij maakt, over het algemeen
nogal gemakkelijk te vinden.
„Als kandidaten het woord
niet raden, is dat bijna altijd te
wijten aan hun voorbarige
antwoorden. Om geld te spa
ren vertikken ze het dan ge
woon om een vraag op te zoe
ken."
„Maar echt een wijsneus hoefje
niet te zijn, om aan Twee voor
Twaalf te kunnen meedoen",
verzekert de Sassenheimer.
„Gewoon een beetje de krant
lezen, op de hoogte blijven
van wat er in de wereld ge
beurt en een een beetje uit de
voeten kunnen met naslag
werken. Dat is ruim voldoen
de!"
,Het vinden van die twaalfletterige woorden is het
probleem niet", verklapt hij. „Daar zijn er duizenden van,
kunnen we nog wel honderd jaar mee voort. Nee, de klus
bij 'Twee voor Twaalf is het bedenken van de vragen. Die
mogen niet te moeilijk zijn maar ook weer niet te gemak
kelijk. Die moeten het zogenaamde 'Oh ja-effect' hebben.
Ze moeten herkenbaar zijn."
Nu de televisiequiz 'Twee voor Twaalf
maandagavond z'n negende seizoen ingaat,
is er voor Piet Bakker (43) uit Sassenheim
weer volop werk aan de winkel. Immers,
acht jaar alweer bedenkt hij voor dit popu
laire VARA-programma de twaalfletterige
woorden en het leeuwedeel van de vragen.
Bakker, in het dagelijks leven
leraar Frans te Amsterdam,
schudt de vragen niet bepaald
uit z'n mouw. De twaalflette--
rige woorden al evenmin
(„Hier moet je rustig de tijd
voor nemen, anders wordt het
helemaal niks"). Het is verba
zingwekkend aan welke cri
teria een vraag of woord alle
maal moet voldoen, wil het
geschikt zijn voor de quiz.
Vaak doen de kleinste détails
een ogenschijnlijk bruikbaar
woord de das om.
Songfestival
De Sassenheimer „Een woord
als 'betonfabriek' bijvoor
beeld. Toen het me te binnen
schoot, dacht ik: een aardig
woord. Maar in de Dikke Van
Dale komt 'betonfabriek' niet
voor en dus kunnen wij er
plotsklaps niks meer mee
doen. Het woord 'songfesti
val' net zo. Toch een aardig-
ingeburgerd begrip, niet?
Maar het staat niet in de Van
Dale, dus is het voor ons
waardeloos."
Bakker moet bij het uitzoeken
van de twaalfletterige woor
den er eveneens voor waken
dat een woord niet te veel lijkt
op een ander begrip. Zoals
destijds met het woord
'moeilijkheid'. Bakker: „De
kandidaten gaven toen als
oplossing 'mogelijkheid'
Slechts twee letters verschil.
Dan stink je er in natuurlijk.
En dat is allesbehalve onze
bedoeling."
„Onze bedoeling is simpel de
kandidaten te laten winnen
en een echt informatief spel-
programma te maken. Van
daar ook dat we al lang gele
den zijn afgestapt van inge
wikkelde vragen over bank
geheimen en latijnse namen
van uilenfamilies. Daar word
je niet wijzer van. Dat is nut
teloze informatie."
Alma Ata
Dat is volgens de Sassenheimer
ook de reden waarom zo veel
quizprogramma's falen.
„Gewoon omdat ze niet in
formatief zijn. Vragen als:
'Hoe hard hep Jan Kees in
Alma Ata de 800 meter?'; daar
schiet je niks mee op
Naar Piet Bakkers overtuiging
is het succes van 'Twee voor
Twaalf evenzeer te danken
aan de voortreffelijke sa
menwerking binnen het vijf
koppige team, dat dit pro
gramma verzorgt. „We voelen
elkaar blindelings aan. Corri
geren elkaar automatisch en
hebben aan een half woord
genoeg."
Acht jaar geleden was dat vol
gens hem wel anders. Na één
seizoen wilde men toen al een
punt achter 'Twee voor
Twaalf zetten. Programma
maakster Ellen Blazer, die het
idee voor deze quiz had gele
verd, ontbrak het aan tijd om
er mee door te gaan. Maar net
op tijd bood de ex-kandidaat
Piet Bakker zijn diensten aan
en daarmee was onder meer
de quiz gered.
Koppie-koppie
Het aardige van 'Twee voor
Twaalf vindt Bakker dat het
niet louter op koppie-koppie
aankomt. „Niet zij, die uitslui
tend veel weten, worden be
loond, maar juist degenen die
daarnaast ook feilloos de weg
weten in de naslagwerken,
welke hun ter beschikking
staan. Er zijn mensen die in
twaalf seconden iets kunnen
opzoeken, maar er zijn ook
kandidaten die in vier minu
ten nóg niks kunnen vinden."
Dat terwijl Piet Bakker bij elke
vraag een sleutelwoord le
vert, waarmee de zoekende
kandidaat uit de voeten moet
kunnen. „Wanneer ik een
vraag heb bedacht, moet ik
eerst checken of-ie in de en
cyclopedie wel op te zoeken
is. En natuurlijk berijd ik
dikwijls m'n stokpaardjes.
Naar verhouding zitten er in
de quiz veel vragen over
Franse literatuur en geschie
denis. Maar wat geeft dat?"
Drees sr.
Bij het samenstellen van dat
soort vragen zegt Piet Bakker
"Het vinden van de twaalfletterige woorden is het probleem niet. Nee, de klus bij Twee voor Twaalf is het bedenken van de vragen."
