Geen orgelgek, maar wel bezeten
De winterschilder komt.
En niet met lege handen.
UT
M
Joop Brons vandaag, na twaalf jaar, terug op zijn oude plek
Drie-en-dertig gulden premie per manper dag!
VRIJDAG 26 SEPTEMBER 1980
%ÉiijdAAiHAAAAda
T
PAGINA 11
LEIDEN - Toen de Duitse orgelmaker Ahrendmeteen
glans van voldoening op zijn gebaarde gelaat, het
herstelde zeventiende-eeuw se orgel van de Hoog
landse kerk als voltooid had opgeleverd, schoof een
gelukkige Joop Brons, vaste organist van deze kerk,
met trillende vingers naar de klavieren om het be
hoedzaam "in te spelen". Hoewel hij zelf beweert
geen orgelgekte zijn, gaat er sindsdien geen dag
voorbij of hij vult de kathedrale ruimte wel een paar
uur met zijn spel. Uiteraard ter voorbereiding van
het openingsconcert (vanavond) en de "open dag"
(morgen), maar ook om het herboren orgel tot in het
merg te leren kennen.
De eerste dagen na de opleve
ring bracht Joop van 's mor
gens 9 tot 's middags 5 uur en
's avonds nog eens van 7 tot
half 11 in zijn hoge kamertje
door. Hij nam brood mee om
tussen de middag maar niet
naar huis te hoeven. En dat
ophouden om half 11 lag
minder aan hém dan aan de
man die tegen de kerk aan
woont en wiens gehoor ande
re strelingen begeert dan de
orgelmuziek haar minnaars
pleegt te bieden. Want in de
avondstilte hoor je het orgel,
hoe "andante" het ook speelt,
zelfs op straat.
"Ja", zegt Joop zelf van zijn to
meloze oefeningen, "wat wil
je, het orgel en ik hadden el
kaar in lange tijd niet gezien
en we hadden elkaar dus heel
veel te vertellen".
Is dat niet roerend? Zo intiem
en persoonlijkEn dat is het
toch helemaal. Dit "konink
lijke instrument" - zoals het
fenomeen "kerkorgel" wel
wordt genoemd - is voor Joop
niet maar een ding, maar een
organisme. Er is tussen "hen"
een duidelijke gevoelsbin-
ding. Ze kunnen niet buiten
mekaar.
Toen het orgel in 1969 naar de
werkplaats van Ahrend in het
Duitse Leer zou worden
overgebracht, ervoer Brons
dat als een "triest gebeuren",
terwijl hij toch wist dat het
eens zou terugkomen zoals
het in 1637 was gemaakt.
"Ik vond het werkelijk heel erg,
ook al was het toch al een jaar
niet meer in gebruik. Zeven
jaar had ik erop gespeeld. In
verband met de restauratie
van de kerk waren de dien
sten al naar het koor verhuisd,
en daar stond een kabinetor
gel. Maar voordat Ahrend het
kwam halen, heb ik het toch
nog één keer bespeeld. Als een
soort afscheid. Dat was op een
zondag vóór de middag -
dienst. Het orgel had al lang
geen elektriciteit meer en dus
moest m'n zoon Hans, toen 14,
de blaasbalg vol trappen. En
het ging voortreffelijk. Wat
me verbaasde was, dat alles
nog zo goed speelde. Wel lag
het stof overal duimendik bo
venop. Ik weet nog wel dat
m'n improvisatie iets wee
moedigs had. Het orgel zou
wel terugkomen, maar wan
néér? Door de bestedingsbe
perking ging de kerkrestau
ratie immers ook al zo lang
zaam.
school pal naast een kerk, en
als hij op de speelplaats van
verre het orgel hoorde, kneep
hij er tussenuit en drukte hij
zijn oor stevig tegen de dichte
kerkdeur om maar geen toon
te missen. In de brassband
van het Leger bespeelde hij
alle instrumenten. Het orgel
echter behield de liefde van
zijn hart. En toen hij eens bij
een trouwerij in plaats van
aan het harmonium in de Le-
gerzaal op een echt kerkorgel
mocht zitten - dat gebeurde in
de voormalige remonstrantse
kerk aan de Hooglandse
Kerkgracht verdween zijn
laatste restje twijfel: hoe dan
ook, hij zóu organist worden
"Pedaalspelen heb ik mezelf
geleerd. Maar toen m'n vader
merkte dat het ernst was,
raadde hij me aan, echt les te
nemen. Dat heb ik toen ge
daan. Eerst bij Piet Uiterlin-
den, later bij Adriaan Blan-
kenstein"
In 1953 kreeg Joop Brons zijn
eerste kerkorgel: de Kooika-
pel aan de Driftstraat. Acht
jaar later had hij zich zo ver
ontwikkeld dat hij zijn leer
meester Blankenstein in de
Hooglandse kerk kon opvol
gen. En toen Blankenstein uit
Leiden weg was, werd hij ook
"beheerder" van het Pieters
kerk-orgel, dat na de sluiting
van deze hoofdkerk alleen
nog voor concerten en radio^
uitzendingen werd gebruikt.
Bij Joop thuis, aan het Van
Banchemhof, staan een
tweeklaviers clavecimbel en
een piano Waarom geen or
gel?
"Och, een orgel heb ik al in de
kerk. Bovendien is een clave
cimbel er nauw verwant mee,
zeker met een barokorgel"
Elke dag besteedt hij wel een
paar uur aan de studie.
"Meteen na het ontbijt al een
uur. Alle gaatjes die een dag
heeft zijn gevuld met clave
cimbel of piano"
En voorlopig zal Joop ook elke
dag zijn kerkorgel wel "even"
aandoen.
Engeland
Leger
Brons' wieg stond in 1928 in
Delft. Zijn vader was officier
van het Leger des Heils.
In Arnhem lag Joops kleuter-
Hoe beleeft je gezin dat eigen
lijk?
"Nou, dat geniet volop mee.
Hans en Eric - de oudste is
getrouwd - zijn bezeten van
muziek en Thea van 13 heeft
er zeker ook gevoel voor. En
m'n vrouw is op het orgel
mijn grote assistente. Als ik
een concert geef, registreert
Truus".
Dat harmonische leven gaat in
JOOP BRONS:
De één is
urenlang zoet
met vissen,
ik met muziek.
de vakantie onbelemmerd
door.
"De laatste jaren brengen we
steeds een maand in Enge
land door. Nu heb ik daar een
broer wonen, maar als dat niet
zo was, deden we het vast ook.
We kamperen er, genieten
van de natuur en het land
schap, maar lopen ook alle
belangrijke kerken af die
binnen ons bereik liggen. De
anglikaanse liturgie en kerk
muziek boeit ons geweldig.
We slaan dan ook geen even
song (een soort vesper - dG)
over. Toen ik elf jaar geleden
hier de cantorij ging leiden,
heb ik al meteen een Engelse
psalm ingestudeerd".
"Deze zomer mocht ik in York
op een vierklaviers orgel
spelen. We waren daar in de
dienst geweest en na een
praatje met de organist bood
hij me spontaan zijn speelta
fel aan. De toehoorders waren
voornamelijk toeristen. On
vergetelijk!"
De genegenheid van Joop
Brons voor de Engelse kerk
muziek tekent zich nu duide
lijk af in het hele repertoire
van zijn cantorij. Dit koor be
hoeft uitbreiding, vooral van
tenoren, juist om de Engelse
dubbelkorige opstelling mo
gelijk te maken.
Is er nog tijd voor andere din
gen?
"Ik ben wel bezeten van orgel
en muziek, maar ben er niet in
opgesloten. Je moet het zo
zien: ieder z'n meug. De een
houdt van vissen en is er uren
achtereen zoet mee, en ik
houd van dit"
Hij is ook een verwoed fotograaf
en heeft daarvoor een comple
te apparatuur in huis. De res
tauratie van kerk en orgel
heeft hij alle jaren fotogra
fisch op de voet gevolgd. Van
de kerk maakte hij er een dik
ke driehonderd, en wat nu op
borden in de kerk, ter gele
genheid van de open dag. aan
foto's van de orgelrestauratie
is te zien - zo'n zeventig - is
nog maar een keuze uit zijn
collectie. Hij ging er zelfs een
paar keer voor naar de werk
plaats van Ahrend.
Maar ook richt Joop zijn lens op
bloemen en insecten, en niet
te vergeten op zijn kinderen.
Alleen aan de bergsport en aan
zijn tekenhobby zou hij wel
wat meer willen doen. In de
gang vanr zijn huis hangt van
hem een interessante teke
ning, die de Hooglandse kerk
- niet afgebouwd - laat zien
zoals ze had moeten worden.
Pedant
kan de orgel liefhebber van
hem in deze kerk verwach
ten?
"Niet alles. Je moet je aanpas
sen aan de mogelijkheden en
het karakter van het orgel.
Voor Franck heeft het ge
woon te weinig toetsen en
mist het ook bepaalde typi
sche klanken. Maar de barok
komt hier schitterend tot zijn
recht. Bach, Buxtehude, Pa-
chelbel, Sweelinck, de hele
Franse klassieke school,
CouperinWat Ahrend
heeft afgeleverd is zo gaaf, dat
je zonder meer kunt zeggen:
dit is 1637 géwordén. Perfect,
voornaam en edel. In één
woord: optimaal".
Maar een orgel wordt toch niet
alleen gemaakt om er stuk
ken uit de bouwperiode op te
spelen.
"Dat is zo. Met bepaalde eigen
tijdse en romantische werken
kun je hier zeker goed uit de
voeten. Wat onze tijd betreft
met Distier bijvoorbeeld.
Maar Andriessen weer niet
zo; die gaat voor dit orgel te
hoog".
"En dan de romantiek. Van na
ture ben ik romantisch inge
steld. Maar de muziek uit die
periode moet wel passend
zyn voor je orgel en voor de
ruimte. Zonet speelde ik een
koraal van Brahms. Nu, dat
klonk bijzonder mooi".
Dat Brons oor heeft ook voor de
hedendaagse orgelkunst, be
wijst zijn voornemen om
meer aan improvisatie te gaan
doen. Een organist die zich
daarop niet een beetje toelegt
moet zich er op een concert
ook maar niet aan wagen.
Maar wat Joop er tot nu toe
ook van heeft weerhouden is
een zekere bescheidenheid.
"Ik heb het altijd een beetje pe
dant gevonden een concert
met mezelf te besluiten. Wat
heb ik nog te zeggen in een
rijtje met BachMaar ach,
dit orgel nodigt uit om het
toch ook maar eens te probe
ren"
Asma
Komen er concerten?
"Ja, er zijn al drie afspraken
gemaakt. In oktober spelen
Hans van Nieuwkoop uit Sas-
senheim en Wim van Beek uit
Den Haag en in november ik
zelf nog".
Uit contacten met K. en O. is
Joop Brons gebleken, dat
men graag wil praten overeen
orgelserie volgend jaar.
Feike Asma is een van Brons'
voorgangers in deze kerk.
Velen herinneren zich nog
zijn wekelijkse concerten.
Ook Joop - als jongeman
steevast present bij wat er in
de Leidse orgelwereld ge
beurde - behoorde in die tijd
tot zijn luisteraars. Toch koos
hij voor een andere stijl. De
virtuoze en romantische
speeltrant van deze "grote" in
het orgelrijk ging hem op den
duur tegenstaan.
Mijn vraag: Je zou veel mensen
een dienst bewijzen, als je
hem uitnodigde op zijn vroe
gere orgel nog eens te con
certeren. Wil je dat ook?
"Dat vind ik een gevaarlijke
vraag. Begrijp me goed: ik zit
er zelf niet op te wachten,
maar tegenhouden zal ik het
niet. Trouwens, wie ben ik dat
ik dat zou kunnen. Ik heb na
tuurlijk mijn eigen voorkeu
ren, maar ik stel me in het
openbaar niet op als tegen
stander van deze richting. Ik
ben ook wel wat milder ge
worden. Vroeger werd je ver
hit als je daarover praatte. Nü
zeg ik: iedereen heeft het
recht er een bepaalde smaak
op na te houden".
Gezanik
Van één ding heeft Joop Brons
pas nog wél een slapeloze
nacht gehad: het gezanik over
de akoestiek van de Hoog
landse kerk. Hij is bang dat
bepaalde maatregelen - als
het rapport van de deskundi
gen die adviseert - de or
gelklank in deze verheven
ruimte zullen aantasten.
"Als nu al vast staat dat de
akoestiek voor elke or
gelklank op elke plaats in de
kerk en ook voor de cantorij
perfect is, dan snap ik niet
waar die klachten vandaan
komen. De gebruiker zal zich
moeten aanpassen aan het
gebouw".
Tegen middelen die de natuur
lijke geluidskwaliteit van de
kerk blijvend kunnen scha
den zal Brons zich met hand
en tand verzetten.
Hoewel dit hem hoog zit, wilde
hij het gesprek dat ik met hem
had - tot in de kleine uurtjes,
na een orgelstudie 's avonds
van bijna vier uren - niet in
mineur eindigen.
"Doe me een plezier, en vergeet
niet op te schrijven dat ik het
een geweldig voorrecht vind,
hier organist te mogen zijn".
Het leek een gelegenheidsfrase
Maar het kwam diep uit zijn
hart.
S. J. DE GROOT
ADVERTENTIE
Parochiefeest. Zondag viert de
parochie van de Hartebrugkerk
in Leiden het 12V2-jarig bestaan
van de parochieraad. Tijdens de
hoogmis van kwart voor 11 zingt
het gemengde koor de "Missa
Brevis" van Mozart en na de mis
Psalm 150 van Franck. Om 12 uur
begint in de Romanuszaal een ge
zellig samenzijn voor vertegen
woordigers van alle groeperingen
binnen de parochie. Iedereen is
daar welkom.
The Lord's Folks. Vanavond om
7 uur werkt de jongerengroep
"The Lord's Folks" van de Leidse
Herensingel-parochie mee aan
een eucharistieviering in Roelo-
farendsveen (Pastoor Onelplem).
Cantatedienst. In de Dorpskerk
te Leiderdorp wordt morgen
avond om half 7 een cantate
dienst gehouden, waarin het Lei
derdorps Kamerkoor (o.l.v. Wim
van Meeuwen) de Kleine Orgel-
messe van J. Haydn zingt, met
medewerking van de sopraan Els
van Onselen. Voorganger in deze
dienst is ds. A. Knorth.
Beroepingswerk. Hervormde
Kerk: bedankt voor Kamperland
kandidaat J. Woltinge Roode-
school. Gereformeerde Kerken
Vrijgemaakt: bedankt voor
Drachten J. C. Post Schildwolde.
Enquêtes
Echtscheiding. De groep "Pasto
raat" van de theologische facul
teit van de Universiteit van Am
sterdam is bezig met een onder
zoek naar de pastorale begelei
ding bij echtscheiding. Zij zoekt
op het ogenblik contact met
mensen die na 1970 zijn geschei
den, enig contact met de kerk
hebben en bereid zijn een vragen
formulier over scheiding en pas
toraat in te vullen.
De groep stelt tevens een onder
zoek in naar de ervaringen van
hen die een schèiding serieus
hebben overwogen maar er toch
van hebben afgezien. Ook heeft
zij belangstelling voor ervaringen
van mensen die een andere vaste
relatie dan het huwelijk hadden
(zoals samenwoning of homofiele
verbintenis) en zijn uiteen ge
gaan.
Wie meedoet, krijgt te zijner tijd
een verslag van de uitkomsten
van deze enquêtes.
De groep "Pastoraat" staat onder
leiding van de lutherse hoogle
raar dr. C. H. Lindijer.
Apartheid. De Wereldraad van
Kerken en verschillende anti-
apartheidsorganisaties hebben
scherp geprotesteerd tegen
nieuwe bankleningen aan Zuid-
Afrika ter grootte van een half
miljard gulden, waartoe een con
sortium van vier banken heeft
besloten. "Deze leningen zijn een
directe steun aan het apartheids
regime", zei dr. Boudewijn Sjol-
lema, directeur van het pro
gramma van de Wefeldraad ter
bestrijding van het racisme.
Dat dit geld voornamelijk is be
doeld voor huisvesting en on
derwijs voor niet-blanken, doet,
naar de mening van Sjollema,
niets af aan het feit dat het Zuid-
afrikaanse beleid van gescheiden
ontwikkeling van verschillende
rassen wordt gesteund.
De betrokken banken zijn geves
tigd in Zwitserland, West-Duits-
land, Engeland en de Verenigde
Staten.
Polen. De Poolse regering heeft
deze week het overleg met de
Rooms-Katholieke Kerk hervat.
Bij dit eerste contact sinds lange
tijd is uitsluitend gesproken over
uitgangspunten voor toekomsti
ge samenwerking.
HET BEDRIJFSCHAP SCHIIDf RSBEDRIJ^/
Als u deze winter de schilder laat komen, zorgt hij voor
een premie die niet kinderachtig is. En die ditmaal zelfs met
tien procent verhoogd is.
Wat dacht u van drie-en-dertig gulden per man per dag?
Da s toch zeker prachtig mooi? Maar het allermooiste is het
wérk van de schilder.
De slaapkamer die weer helemaal fonkelnieuw is. De strakke
glans van de verf. Ot 't puur natuur van kurk aan de muur.
Vakmanschap en fantasie, dat is een schitterende combinatie.
Dus als 't even kan: laat kómen die winterschilder. Uw huis
wordt er alleen maar njker van.
Dc premie wordt verleend door het Bedriitschap Schilde rsbednif
voor onderhoudsbinnenKhilder- en behangwerk dat minsten» 3 mandagen
vergt, dat wordt uitgevoerd tussen 17 november 1980 en 6 maan 1981 en
wjjrvoor de aanvraag voor het begin van de werkzaamheden is ingediend.
De premieregeling geldt niet alken voor particulieren, maar ook voor
bedriiven. scholen, ziekenhuizen, instellingen, gemeenten en andere lagere
overheden Uw schilder kent de voorwaarden cn regelt de aanvraag voor u.
i het Bedriitschap Schildersbedrijf te Ri|swi|k (ZH).
