Dag uit leven van krantenmakers
WOENSDAG 24 SEPTEMBER 1980
50.000
PAGINA 33
LEIDEN - Ze hebben met elkaar gemeen dat
hun dagelijkse gang naar de arbeid hetzelf
de gebouw als doel heeft. Vier van de vijf
doen het met -wat vorm kleur betreft-
identieke loonstrookjesÉéntje krijgt, hoe
nostalgisch, aan het einde van de week een
loonzakje in z'n handen gedrukt.
Een produktieleider, redacteur, kassier, ad
vertentie-acquisiteur en een bezorger. Vijf
mensen, één baas: het LeidschlAlphens
Dagblad bv.
Hoe hemelsbreed verschilt hun dagelijkse
werk, die tot één en hetzelfde produkt moet
leiden, zes dagen per week: de krant.
De hoofdrolspelers:
Piet Borst (47), produktieleider op de zette
rij Itikkerijldrukkerij. Over zijn werkter
rein zegt hij: "Hiér zitje in het hart waar
alles om draait. Alles komt hier binnen: de
kopij van de redactie, de advertenties. Het
centraal zenuwstelsel zogezegd".
Piet. begonnen in 1962 als machinezetter
heeft een functie die voor een groot aantal
omschrijvingen vatbaar is: vraagbaak,
knopen-doorhakkeradministrateur, vlie
gende keep. Maar ook: pispaaltje.
René Vos (62), als journalist werkzaam op de
eindredactie. Sinds 1947 in dienst als
sport- tevens vervangend stadsredacteur
daarna als chef sport. Tot voor een paar
jaar bestond zijn huidige vak (dat van
eindredacteur) niet. Nu is hij één van de
mensen die zorgt dat elke pagina er redelijk
uitziet: koppen, foto's, alles op z'n plaats.
Praten met René over zijn werk is groten
deels een terugblik op die goeie, ouwe. ro
mantische tijd.
zijn handen. Als hij even naar het toilet
moet gaat de sleutel van de kas méé. Ook hij
heeft een gedegen aantal jaren (29) LD ach
ter de rug. Van origine is hij boekdrukker.
Nu bestaat zijn werk uit optellen, af trekken
en controleren. De cijfers moeten kloppen.
Advertentie-acquisiteurs D. Koop mans (56)
en T. Kluppel (45). Na enig aarzelen willen
ze wel praten over hun dagelijks werk. Ko
men vervolgens samen opdraven. Het duo
werkt resp. sinds 1959 en 1960 als adverten
tie-wervers: "Wij verkopen lege ruimte in de
krant".
"Maar tn eerste instantie verkoop je jezelf'
beweren ze, elkaar afwisselend en aanvul
lend.
Nick Bosman (18, 'pas') bezorger. Ruim een
uur per dag, zes dagen per week, brengt hij
zo n 200 kranten rond in de Schubertlaan,
Hdndelstraat en in bejaardentehuis De Pa
relvissers. Heeft waarschijnlijk ooit voor
zichzelf besloten het leven van de optimisti
sche zijde te bekijken. Zijn werk een sleur
"Welnee. Ik heb er elke dag nog plezier in. Je
bent buiten, hebt contact met mensen, elke
dag is weer anders".
Tekst: Miep de Graaff Foto's: Jan Holvast
07.00 uur - Eerste bedrijf voor twee
van de vijf spelers. Rustig op
gang komen op dit onuitgeslapen
tijdstip is er niet bij. De kopij-
stroom moet op gang komen.
De eerste handeling van René Vos:
als een bezetene de sportpagina's
intekenen. Kopij nameten, kop
pen maken, de plaats van de fo
to's op de pagina's bepalen.
Eventuele stijl- of taalfouten
wegpoetsen. De tijd dat de redac
teur zijn teksten doorgaf met een
briefje 'koppenmaker, maak d'r
wat moois van' is voorgoed voor
bij. De pagina wordt niet langer
zonder zorg meer in elkaar ge
ramd. Evenmin hoeven redac
teuren zich over de kop te werken
om zo veel mogelijk kopij in de
zetterij te krijgen onder het motto
wie het eerst komt, het eerst
maalt. Elke deelredactie heeft
keurig een aantal afgepaste ko
lommen ter beschikking.
René Vos, tevreden knikkend:
"Allengs is het besef gegroeid dat
de kop en de hele opmaak be
langrijk zijn. En terecht. Vorm
geving is wat mij betreft net zo
belangrijk als make-up voor een
Eerste daad van Piet Borst: con
troleren of er voldoende aan-
vangskopij in het bakje ligt. De
zetterij kan het zich niet veroor
loven een uur werkloos met de
armen over elkaar te staan wach
ten. Zou ze dat wél doen dan volgt
een niet te stuiten kettingreactie:
er vyordt te laat "gedraaid" en het
hele schema van wachtende
chauffeurs, agenten en bezorgers
is over tijd. En het eindresultaat
geïrriteerde abonnees.
Piet Borst daarover "Het is wei
eens frustrerend, ja. Dat je je ei
gen uitgesloofd hebt en dan het
verwijt krijgt datje te laat bent.
Maar voor te laat is altijd een re
den, nietwaar. Meestal is die re
den dat de kopij te laat binnen
08.30 uur - Kassier Bonnet treedt
aan. Allereerst zorgt hij ervoor
dat de kassiere aan de balie ge
noeg wisselgeld heeft, "in ver
schillende coupures verdeeld"
zoals hij dat wat plechtstatig uit
drukt. Verbazend, maar de tijd
lijkt te hebben stilgestaan. Bijna
al het werk dat Bonnet verricht
gaat nog met de hand. Alleen een
rekenmachine wordt zo nu en
dan aangehaald. Zo wordt het
nieuwe dagsaldo berekend aan
de hand van inkomsten en uitga
ven van de vorige dag. Schriftjes
completeren het handwerk. Als
extra "check" is er dan nog de
computer, die als het goed. is het
zelfde bedrag uitbraakt als in het
keurige handschrift van de
boekhouder in het schriftje staat-
vermeld.
08.30 uur - René Vos begint aan de
opmaak van het zaterdagse bij
voegsel: de bijlage-verhalen,
meningenpagina's of de spelpa-
gina. Ondankbaar werk —hij ver
fraait werk van een ander, on
zichtbaar voor de lezer- vindt hij
het allerminst. "Ik kan er voor
mezelf genoegen aan beleven als
ik zie dat een pagina goed is op
gemaakt. Het kan best zijn dat
een ander, de lezer, het helemaal
niet ziet". Hij haalt z'n schouders
op. "Maar als ik het maar mooi
vind. Ik zie het onmiddellijk als
er met de opmaak van een pagina
wordt gesjoemeld".
De eindstreep wat de vormgeving
betreft is nog niet gehaald. "Nee,
want we gaan nu toe naar een
eenzijdige, uniforme opmaak
onder het motto: de krant moet
herkenbaar zijn. Elke pagina
moet er ongeveer gelijk komen
uit te zien, zodat de lezer in één
oogopslag ziet dat 'ie het LD/AD
voor zich heeft".
Daarmee belandt René op een on
derdeel van zijn werk. Het is zijn
taak een ontwerp voor die uni-
forme pagina's te maken.
09.00 uur - Kluppel Koopmans
i draaien de stad in. Officieel die
nen ze om half negen te beginnen
j "maar dan is er natuurlijk nog
I geen winkel open" roepen ze in
koor. De één heeft de stad ten
noorden van de Nieuwe Rijn, de
ander, Koopmans, het zuidelijke
stuk als werktterrein. De route
voert eerst langs de vaste klanten.
"Je hebt je indeling" zeggen de
acquisiteurs. "Je weet naar wie je
moet toegaan, welke winkelier de
dag daarop z'n advertentie in de
krant wil hebben. Ze bellen je
ook wel op of je langs wilt komen.
Eventueel ga je later, na de op
dracht, nog terug om te laten zien
hoe de advertentie er ongeveer
komt uit te zien".
hun werk. De 'grote' klanten, fi
liaalbedrijven, laten dat werk al
sinds lange tijd aan hun adver
tentiebureaus over. Het tweetal
heeft daardoor vele groter ge
groeide klanten moeten loslaten.
Bij andere middenstanders ko
men ze nog steeds: vroeger bij pa,
nu bij de zoon. Ze zijn geworteld
in de stad. "Het is 't belangrijkste
dat ze je gezicht kennen, dat ze
weten wie je bent. En het is echt
waar dat we soms briefjes onder
onze auto vinden met de vraag of
we even langskomen. Ze kennen
je auto óók".
De twee, ietwat trots: "In de vakan-
tietijd merk je dat ook sterk. De
klanten geven soms hun adver
tentie niet aan je plaatsvervanger.
Dan zeggen ze: oh, hij is over twee
weken weer terug? Dan wacht ik
wel zolang"
tuurlijk grotendeels verloren ge
gaan. Wat wil je - de hele redactie
bestond toen uit zeven man, nu
zijn het er zo'n vijftig. Zaten we in
een afgeschut hoekje waar de
rails van de lorry nog liepen en
waar ik telkens over struikelde.
Dudok (de architect, red.) was
namelijk een redactieruimte in
zijn ontwerp vergeten..."
13.30 uur - Tussen acht en half
twee. Dan moet het gebeurd zijn.
Er dient te worden gedraaid. Als
het druk is staat Piet Borst zelf
mee te plakken, maar officieel
mag hij dat als produktieleider
niet. Maar. "werk is werk"
Van elke pagina dient een "foto",
daarna een "plaat" te worden ge
maakt, die richting drukkerij
gaat.
Daarna is Piets dagtaak nog niet
beëindigd. Er ligt een dikke
René Vos: Vormgeving is voor de krant wat make-up is voor de vrouu
•k Kassier Bonnet: de kas, de telmachine en de schriftjes.
de neiging hebben alleen naar de
prijs van de advertentie te kijken.
"Dat zijn boodschap in 50.000 ge
zinnen komt, dat ziet 'ie niet. En
aan de hand van de oplage wor
den de tarieven vastgesteld, dus
afdingen is er niet bij"
15.00 uur - René Vos af, bezorger
tegelijkertijd op. Nick Bosman
haalt de kranten zo vroeg moge
lijk. "Ze zijn eraan gewend datje
vroeg komt. Maar èls ik 's te laat
ben heb ik altijd wel een goeie
smoes hoor" hij zegt het gerust
stellend. "Bij die oudjes in De Pa
relvissers is het dan altijd wel la
chen. Als ze zeggen: joh, ik dacht
dat je niet meer kwam zeg ik: ja,
maar ik kan m'n vriendinnen
toch niet in de steek laten?"
"Je bouwt een band op met die
mensen hè. Ze kennen je nou een
beetje. Klachten? Nee, daar hou
ik niet van. Ik denk ook wel dat
als mensen geregeld de krant niet
in de bus vinden ze een andere
gaan proberen. Nou, en dan snij
je jezelf in de vingers, scheelt
weer geld".
15.00 uur - Girobetaalkaarten en
betaalcheques worden door de
kassier op de rekening bijge
schreven. Briefjes voor de adver
tentie- en abonnementenafde
ling wie er wat per kas hebben
betaald klaargelegd, om aanma
ningen te voorkomen. In- en uit
gaven gecodeerd en het pons-
concept voor de computer klaar
gemaakt. Bonnet maakt geregeld
een loopje naar de bank als er
naar zijn mening teveel geld in
kas is. Hij hult zich over die toch
ten in stilzwijgen, bang als hij is
om overvallen te worden. "Mijn
voorganger ging rustig V&D in
met een tas vol geld. Dan werd ik
altijd schichtig maar hij zei: doe
maar heel gewoon, dan val je he
lemaal niet op".
15.30 uur - Nick doet zijn wijk. Hij
kent haar uit z'n hoofd maar heeft
ook een trucje. "Ken je dat sys
teem niet?" Nick is nog verbaasd
ook. Nou, je hebt bijvoorbeeld
een portiek, dan zet je bij elke
abonnee een kruisje. Je hebt er
bezorgers bij die het met nagellak
doen om het er eventeel met re
mover weer te kunnen afhalen.
Maar ik doet het met viltstift, het
blijft toch hetzelfde". Hij heeft er
oprecht aardigheid in. Denkt niet
aan ophouden. "Welnee. Anders
zit ik toch te hangen en thee te
drinken. Bovendien levert het me
een aardig centje op. En iedere
jongen heeft toch geld nodig?"
Nick, Meao-scholier, somt op:
"Nou, m'n vakantie heb ik er gro
tendeels van betaald, en die
brommer. En nu betaal ik er m'n
autorijlessen van".
16.30 uur - De dag loopt teneinde,
de kas wordt geteld, de computer
afgedraaid. Zorgvuldig sluit
Bonnet z'n boeltje af. Het geld
gaat in de kluis.
17.00 uur - Nick is nog actief Als
bezorger is hij niet gespeend van
enig zakelijk bloed. Nieuwe
abonnees betekent kassa. Hij ver
telt hoe hij ze probeert te werven:
"Nou, je merkt meteen of ze wel
of niet geïnteresseerd zijn. En als
ik dan iemand in m'n wijk zie die
geen abonnee is vraag ik: waarom
niet, het is toch een goeie krant?
Soms hebben ze een reden. Als ze
geen goeie smoes hebben vraag
ik of ik 'm een paar dagen in de
bus mag doen.."
Nïck heeft z'n zaakjes in het jaar dat
hij de krant bezorgt aardig voor
elkaar. Inmiddels zijn al z'n uit
wonende broers en zusjes abon
nee ("M'n broer zei: als ik jou er
mee kan helpen doe ik het wel
effe") en is Nick een tv en een
surfplank rijker.
Zijn loopbaan begon hij als invaller
voor een door ziekte gevelde be-
zorgster. "Maar in december was
ze jammer genoeg weer beter"
Hoezo, jammer? "Nou, voor die
meuwjaarskaartjes natuurlijk
17.30 uur-Het gros is naar huis. De
kranten zijn de deur uit. De
klachtendienst moet eventueel'
het staartje opdrinken. Morgen
weer een voorstelling.
09.30 uur - Piet Borst spoedt zich
naar de "mis", het dagelijks
overleg(je) tussen hoofdredactie,
zetterij, advertentie/abonnemen
ten afdeling én de directeur. Bij
die gelegenheid wordt het offi
ciële aantal kolommen cq pagi
na's vastgesteld. Uiteraard af
hankelijk van het kopijaanbod en
het aantal advertenties. En pas
sant komen opmerkingen en
klachten over-en-weer aan bod.
Waarom was die foto zo slecht af
gedrukt? Hoe kwam het dat de
kopij van (noem maar een dwars-
sti aat) de streek weer te laat was
anderhalf uur administratie op
hem te wachten. Hij houdt bij
welke mensen er ziek zijn, of ie
dereen zijn (over) werkbriefje
heeft ingevuld en zo ja, op de juis
te manier.
14.00 uur - Koopmans en Kluppel
komen weer binnen van hun
tochten, de werkzaamheden van
elf uur 's morgens herhalen zich.
Nauwlettend houden de heren in
de gaten of er geen fouten in de
advertenties van de -inmiddels
gedrukte- eerste editie staan.
Over fouten gesproken. Koop
mans: "Vroeger kreeg je dan zo'n
verfrommeld briefje mee van een
winkelier en dan moest je d'r
maar wat van maken. Ik zie het
vanavond wel in de krant, zei een
slager, mede door ons toedoen
groot geworden, dan tegen me.
En dan kwam het weieens voor
dat een pond lappen voor 2,98
werden aangeprijsd terwijl ze een
gulden duurder waren. Die slager
kreeg het dan knap benauwd van
al die klanten, want het stond
toch in de krant, zo redeneerden
die. Kwaad werd 'ie
nooit. We zetten altijd een rectifi
catie de volgende dag in de krant
en dan was alles weer goed. Ja,
het is jammer dat zulke klanten
op advertentiebureaus overstap
pen.."
Intussen vindt het tweede "misje"
plaats. De eindredactie heeft de
kolommenlijst bij Piet Borst ge
bracht. Bijna tegelijkertijd komt
het aantal advertenties bij hem
binnen. De schema's voor mor
gen worden vastgesteld.
14.30 uur - De advertentiewervers
gaan de stad weer in. Vaak op
zoek naar aspirant-klanten. Be-
delwerk? "Ze hebben ons altijd
gezegd: je moet nooit blijven
doorzeuren. Maar omdat we
overal ons gezicht laten zien heb
ben we natuurlijk wel een fikse
voorsprong op collega's bij ande
re kranten die het telefonisch af
doen". Wat het tweetal frustreert
is dat sommige middenstanders
10.00 uur - De controle-taak van de
kassier is nog niet teneinde. De
onkostennota's, interne kasstuk
ken. Ook de lopers worden door
hem uitbetaald. Met-de-hand
Advertentie-wervers Koopmans (links) en Kluppel: Verkopen lege ruimte in de krant
12 00 uur - Als René geen bijvoeg
sel maakt is hij bezig met het in
tekenen van boeken- of meningen
pagina's, of ook wel de speciale
uitgaven. Zoals de sportbijlage
als schaduw van het nieuwe sei
zoen: "Dat is wel een klus, ja.
Moet je je voorstellen, 29 pagi
na's. Op elke pagina één verhaal
met meestal maar één foto. Na 22
pagina's wordt je knettergek.
Weetje niet welke variatie je nog
moet bedenken. Bijzonder onbe
vredigend. Maar in de week
end-bijlage kan ik me wel weer
uitleven. Hoe lang ik gemiddeld
over een pagina doe? Soms een
half uur, soms ook wel ander
half.."
Bezorger Nick Bosman: Elke dag nog plezier in z'n werk.
Ook bij K K is een terugblik in de
tijd onvermijdelijk: "Vroeger
was het allemaal veel en veel"
moeilijker werken. Zat je te han-
nissen met clichés en matrijzen.
Tegenwoordig kun je de klant
voor 80% het eindresultaat laten
zien. En het aantal mogelijkhe
den is door het fotografisch zet
ten enorm vergroot"
09.15 uur - Bonnet controleert de
inkomsten en splitst ze uit in pos
ten: abonnementsgeld, sleutel
tjes, losse verkoop, oud papier.
Afwisselend met rode, blauwe en
groene pen worden nauwkeurig
streepjes en cirkeltjes op de lange
kassastrook aangebracht. Elk
van die kleuren heeft z'n eigen
betekenis. Elke per kas betaalde
giro/rekening moet op de strook
worden teruggevonden. Eenmaal
ondekt wordt bij een bedrag een
rode, dan wel blauwe of groene
streep/cirkel geplaatst. "Zo" zegt
Bonnet als dit karwei is geklaard
"weer een papiertje. Weer een
stukkie. 't Zijn allemaal stukkies
hè".
(alweer) worden de loonzakjes,
voor de bezorgers uitgeschreven.
Ook die bedragen worden gecon
troleerd.
11.00 uur - Koopmans en Kluppel
komen het gebouw binnen om
geworven advertenties af te ge
ven en uit te werken. Het schema
tisch indelen van de advertentie
(soort letter etc.) behoort ook tot
Als redacteur van de oude garde
heeft hij vergeleken met vroeger
wel een makkie. In 1947 had nie
mand van een vijfdaagse werk
week gehoord. "Er werd toen in
feite roofbouw op je gepleegd.
Zeven dagen werken per week.
Vierentwintig uur per dag stond
je voor die krant klaar. Ik zat bij
de sportredactie, maar als het
uitkwam moest ik bij de stad in
springen. En je ging naar alle bij
eenkomsten. Als iemand een le
zing met lichtbeelden hield,
moest daar een redacteur heen.
Tot mijn grote vreugde" weer het
instemmend geknik zijn ze een
strengere selectie gaan toepas-
"En elke week het verplichte bio-
scoopje. Zeven dagen, een week
einde vol sport en op maandag
weer present om het restant sport
bij te werken".
Maar ook: "De banden waren toen
veel hechter. Je deed veel meer
mét elkaar. Die eenheid is na
Piet Borst in zijn dagelijkse entourage: de zetterij. "Het hart waar alles
om draait"
11.30 uur - Piet Borst als vraag
baak: een redacteur vraagt of er
een stukje kopij op zijn (al door
gegeven) pagina kan worden ver
anderd. Een machine is weer ka
pot: repareren of vervangen? Bij
de tikkerij lopen ze om verster
king te gillen. In zijn kamertje is
het een komen en gaan van men
sen. "Je doet van alles. Tot het
sussen van een ruzie toe"
