Iran en Irak
bestoken
eikaars
vliegvelden
Debat Reagan-Anderson tamme vertoning
Grote onrust bij
politie en leger
in Portugal
Muskie:
"Dialoog
Moskou-
W ashington
op gang
houden"
Nucleaire samenwerking
VS-Bern op de tocht
Politie
ontruimt
seinhuizen
Demonstratie tegen Strauss verboden
DINSDAG 23 SEPTEMBER 1980
BUITENLAND
PAGINA 9
(Van onze correspondent Henk Kolb)
WASHINGTON - Republikein Ronald
Reagan en onafhankelijk politicus John
B. Anderson hebben van het eerste - en
mogelijk enige debat - tussen presidents
kandidaten in het verkiezingsjaar 1980
een nogal tamme, maar keurige vertoning
gemaakt. President Carter wenste niet
deel te nemen en in het auditorium van
Baltimore stond niet de lege stoel waar
mee was gedreigd. Kennelijk niet zonder
reden bleken Amerikaanse komieken
I zich in de afgelopen dagen te hebben af
gevraagd of die lege stoel het debat niet
I zou winnen. Want Reaga,n noch Anderson
heeft in antwoord op vragen van een zestal
journalisten een lettergreep aan nieuws te
I berde gebracht. Integendeel, een belang-
j rijk stuk van hun teksten was ontleend
aan de verkiezingstoespraken waarmee
zij nu al zo ongeveer een jaar stad en land
afreizen.
Anderson, wat schril van toon soms, de
monstreerde zich als een geloofwaardig
kandidaat met een goede beheersing van
feiten en statistieken, duidelijk mikkend
op een deel van de Democraten. .Reagan
bleef duidelijk overeind als een vakman in
het contact met publiek, zij het dat hij nog
minder dan John Anderson tot de speci
fieke antwoorden kwam waar het journa
listenforum, met soms wanhopige na
druk, om bleef vragen.
Op gezette tijden klopte Reagan zich na
drukkelijk op de borst vanwege zijn da
den als goeverneur van Californië en met
voorbijgaan aan allerlei feiten en omstan
digheden probeerde hij voor alles zichzelf
voor te doen als een man aan wie Amerika
zijn nabije toekomst gerust kan toever
trouwen.
Na aflobp van het gebeuren, dat een uur in
beslag nam met nauwkeurig afgemeten
spreektijden, werden beiden door hun
vrouwen gekust en door medestanders op
de schouder geklopt. Aan Andersons kant
was er toch twijfel over zijn prestatie, ook
al heeft hij zijn kans om zich als een vol
wassen mededinger naar het Witte Huis te
presenteren met beide handen aangegre
pen. En nabij Reagans lessenaar leek de
vreugde vooral gebaseerd op het feit dat
de kandidaat geen buitengewoon domme
dingen had gezegd.
President Carter volgde de gebeurtenissen
in het Witte Huis. En hoezeer zijn afwe
zigheid het debat betekenis ontnam, blijkt
uit het feit dat een van de grote commer
ciële televisiemaatschappijen ABC en de
niet-commerciële netwerken het debat
niet rechtstreeks uitzonden. ABC omdat
het niet genoeg nieuws leek te zijn - de
onafhankelijke maatschappij vanwege
„geldgebrek". De vraag is of Carter is ge
slaagd in zijn opzet Anderson op weg te
hplpen naar politieke vergetelheid en
Reagan voor het oog der natie zichzelf als
een onbeholpen amateur te presente-
Anderson ging specifieker in op de vragen,
want alleen zo kon hij zich aandienen als
een kandidaat voor de traditionele libe
raal-democratische coalitie - Reagan
heeft al zijn oude teksten tot de laatste
druppel uitgemolken en bleef zodoende
aan de oppervlakte, doch struikelde niet
over de rafels van zijn spontane denk
werk, die hem al eerder parten hebben
gespeeld.
De heren gingen elkaar beleefd te lijf, deden
geen grove aanvallen op Carter, al be
treurden beiden bij herhaling zijn afwe
zigheid en spraken in camera's die met
genoeg rode en gele lichten waren opge
luisterd om elke vergissing uit te sluiten
bij het staren in de lens. De televisiedebat
ten - dit is de derde serie, na die van 1980
tussen Kennedy en Nixon en die van 1976
tussen Carter en Ford - zijn een dorre af
faire voor een doodstille zaal, waar geen
kiezer veel wijzer van kan zijn geworden.
Reagan, als een soort grootvader des va
derlands. is misschien in vele huiskamers
wat beter overgekomen dan de soms wat
snerpende Anderson, ook al torst deze
meer politieke t
Bij zo'n gebeurtenis hoort de vraag wie er
heeft gewonnen, hoe steriel dat ook wordt
als geen van de deelnemers een blunder
maakt en uit de zaal nog geen zuchtje van
verwondering mag opklinken. Reagan
heeft niet verloren. Hij is ook geen stem
men kwijtgeraakt omdat Anderson niet
heeft gemikt op Reagans aanhang. Of An
derson veel stemmen heeft gewonnen,
staat te bezien, maar in elk geval is hij
overeind gebleven. En wat Carter betreft
zal moeten blijken of hij er goed aan heeft
gedaan het Amerikaanse publiek een
schouwspel te ontnemen, dat afgezien van
zijn politieke betekenis, appelleert aan
dezelfde instincten als bokswedstrij
den.
LISSABON - Grote ontrust bij
de politie en het leger dreigt
de toch al niet vlekkeloze
verkiezingscampagne in Por
tugal verder te verstoren. Di
recte aanleiding is het ontslag
van generaal Lopes Alves als
algemeen commandant van
de politie. Alves en een groot
aantal andere commandanten
boden hun ontslag aan uit
protest tegen een „politieke
sanering" van een onderge
schikte door het ministerie
van binnenlandse zaken.
De minister van binnenlandse
zaken Enrico de Melo ont-
NEW YORK (DPA) - Ongeacht
alle gevolgen van de Russi
sche inval in Afghanistan op
de betrekkingen tussen Oost
en West blijft de ontwape-
ningsdialoog met Moskou
voor.de Verenigde Staten een
thema van centrale betekenis.
Dit heeft de Amerikaanse mi
nister van buitenlandse za
ken, Edmund Muskie, giste
ren verklaard aan het begin
van de algemene debatten in
de algemene vergadering van
de Verenigde Naties in New
York.
Hij noemde de ratificatie van
SALT-2, het tweede Ameri
kaans-Russische verdrag tot
beperking van de strategi
sche bewapening, eq vorde
ringen bij komende onder
handelingen over een verdere
beperking van deze bewape
ning van de twee supermo-
gendheden van grote beteke
nis. De Russen moeten echter
inzien dat hun jongste optre
den bij veel Amerikanen twij
fel heeft gewekt over het feit
of de internationale vrede en
de samenwerking hun ter
harte gaan.
Voor het nieuwe ontwape
ningsgesprek met de Sow-
jet-Unie stelde Muskie een
reeks beginselen vast. Zo zou
de Sowjet-Unie een zodanig
gedrag moeten tonen dat
hierdoor de vooruitzichten
voor de bekrachtiging van
SALT-2 en andere ontwape
ningsinspanningen worden
verbeterd en niet in gevaar
worden gebracht.
Tegelijkertijd houden de VS
vast aan het principe van zin
volle en evenwichtige be
grenzingen ten aanzien van
kernwapens voor de middel
lange afstand in het kader van
een SALT-3-akkoord.
"Wij zijn bereid deze week
overleg met de Sowjetminis-
ter van buitenlandse zaken op
te nemen over deze kwestie",
aldus Muskie. Donderdag
gaat hij met Andrei Gromyko
praten. Daarbij zal hij vooral
zoeken naar aanknopings
punten voor onderhandelin
gen over een beperking van
de kernwapens voor de mid
dellange afstand in Europa.
Deze kwestie vormde giste
ren het centrale thema van
een gesprek van Muskie met
zijn Westduitse collega,
Hans-Dietrich Genscher. De
ze had eerder een ontmoeting
met zijn Chinese ambtgenoot
Huang Hua.
(Van onze redactie buitenland)
DEN HAAG - Irak en Iran hebben gisteren de gevechts
handelingen aan de Shatt-al-Arab grensrivier uitgebreid
met luchtaanvallen op vliegvelden en militaire installa
ties. Iraakse Mig-straaljagers hebben onder meer de in
ternationale luchthaven van Teheran, Mehrabad, be
stookt en later op de dag zou ook Iran luchthavens in Irak
hebben aangevallen.
Uit Bagdad en Teheran is nog altijd
geen officiële oorlogsverklaring
vernomen, maar de verliezen aan
beide zijden zouden groot zijn.
Ook de oliehavens Abadan in
Iran en Basra in Irak zouden on
der vuur liggen. Verbindingen
met beide landen zijn verbroken
en het luchtruim is voor burger
luchtvaart gesloten.
Vanaf het vliegveld Mehrabad bij
Teheran stegen gistermiddag
grote rookwolken op en beves
tigden westerse diplomaten in de
Iraanse hoofdstad dat vijf of zes
Iraakse straaljagers militaire
doelen bij het vliegveld hadden
bestookt. Later in de avond zou er
opnieuw een aanval zijn gedaan
op steunpunten van de Iraanse
luchtmacht. In Teheran geldt een
lotale verduistering om burger
slachtoffers te voorkomen. De
Iraanse leider Chomeini heeft de
bevolking opgeroepen kalm te
blijven en beloofd later met be
wijzen te komen dat het hier een
samenzwering tussen de Ver
enigde Staten en Irak betreft.
Het Iraakse oppercommando heeft
gisteren besloten alle Iraanse mi
litaire bases te vernietigen om te
genaanvallen te voorkomen.
Voor president Bani-Sadr, die het
opperbevel over de strijdkrach
ten heeft overgenomen, aanlei
ding om de Iraakse president
Saddam Hoessein te vergelijken
met de toenmalige Israëlische
opperbevelhebber Mosje Dajan,
toen deze in 1967 eerst de vlieg
velden van zijn tegenstanders
onklaar maakte om vergelding te
voorkomen. Aan Iraanse zijde
meldde men het verlies van drie
vliegtuigen, een helikopter, elf
tanks en drie oorlogsbodems.
De Iraakse luchtaanvallen op doe
len ver in Iran en dergelijke te-
WASHINGTON (UPI) - De Ver
enigde Staten hebben Zwitser
land verboden nog langer kern
brandstof te laten opwerken in
Frankrijk. Washington heeft deze
maatregel getroffen omdat de
Zwitsers, technologie naar Pakis
tan exporteren die kan worden
gebruikt om kernwapens te ma
ken.
De Amerikanen zijn in staat Zwit
serland een dergelijk verbod op
te leggen omdat het hier kern
brandstof betreft die de Zwitsers
van de Verenigde Staten hebben
betrokken. Volgens de Washing
ton Post is de breuk in de nucleai
re samenwerking .tussen de twee
landen verhuld gebleven door-
geheime diplonatie.
De Zwitserse regering wilde kern
afval vier vier van haar reactoren
naar Frankrijk sturen om daar te
worden opgewerkt. Bij dat op-
werkingsproces komt onder
meer plutonium vrij, dat kan
worden gebruikt om kernwapens
te vervaardigen. Alle verzoeken
van Bern om toestemming van de
Amerikanen het afval naar
Frankrijk te sturen worden nu in
Washington niet behandeld we
gens nieuw bewijsmateriaal dat
de Zwitserse regering vijf bedrij
ven de gelegenheid heeft,gebo
den hoogwaardige technologie
aan Pakistan te leveren die kan
worden gebruikt bij de vervaar
diging van kernwapens. Volgens
de Washington Post zullen
voorlgpig geen vergunningen
worden verstrekt totdat de Zwit
sers Washington een bevredi
gend antwoord zullen hebben
gegeven.
genmaatregelen van Iraanse zijde
waren gisteren de ernstigste es
calatie van de al drie weken
voortdurende schermutselingen
aan de Shatt-al-Arab rivier, die
het zuidelijke deel van de grens
tussen de beide landen markeert.
Via deze rivier, die ontstaat door
het samenlopen van de Eufraat
en de Tigris, vindt de belangrijk
ste doorvoer van Iraanse en
Iraakse olie plaats. Aan beide zij
den van de rivier liggen ook grote
olieraffinaderijen, waaronder die
van Abadan de grootste ter we
reld zijn. De vijandelijkheden es
caleerden vorige week toen Irak
eenzijdig het in 1975 gesloten ak
koord over de eeuwenoude
grenskwestie opzegde. Sinds
dien heeft Iran een grootscheep
se mobilisatie aangekondigd.
Bezorgd
Ook buiten het gebied maakt men
zich grote zorgen om de gevech
ten rond het gevoelige oliege-
bied. Secretaris-generaal van de
Verenigde Naties, Kurt Wald-
heim, heeft gisteren de twee par
tijen opgeroepen de gevechts
handelingen te staken en tot on
derhandelingen over te gaan.
Volgens Waldheim kan het esca
lerende conflict „ernstige en on
voorspelbare gevolgen hebben in
dit gevoelige gebied". Vanuit
Washington kwam een gematig
de verklaring die eveneens de
beide partijen opriep tot onder
handelingen.
Gegijzelden
De gevolgen van de oorlogssituatie
tussen Irak en Iran voor de gegij
zelde Amerikanen in Teheran
zijn allerminst duidelijk. Volgens
de Amerikaanse regering staat
een en ander los van elkaar. Vol
gens het Arabische blad „8 days"
heeft ajatollah Chomeini uitein
delijk besloten de gegijzelden
binnen zes weken vrij te laten. De
Iraanse parlementscommissie
die zich over de gijzelingsaffaire
moet uitspreken, is aan de andere
kant nog altijd niet samengesteld
en het ziet er evenmin naar uit dat
dit de komende weken kan ge
beuren.
De Iraakse vice-premier Tariq Aziz
ontmoette gisteren in het Krem
lin twee hoge Russische functio
narissen, Boris Ponomarev en
staatssecretaris voor buitenland
se zaken Viktor Maltsev. Niet be
kend was of Irak aan de Sowjet-
Unie, met wie het al acht jaar ge
leden een verdrag van vriend
schap en samenwerking sloot,
om meer militaire steun heeft ge
vraagd. Vojgens het Russische
persbureau Tass werd onder
meer „de situatie in het Midden-
Oosten" besproken. Tass maakte
gisteren ook melding van Iraakse
aanvallen op militaire doelen in
Iran, „nadat Iran de laatste twee
dagen het varen ^p de Shatt-al-
Arab rivier had proberen te ver
hinderen".
BERLIJN (DPA) - Politie-officie-
ren uit de DDR bezetten het sein
huis Halemsee in West-Berlijn.
De spoorwegpolitie van de Öost-
duitse Reichsbahn heeft van
nacht alle drie seinhuizen in deze
stad, die door stakende werkne
mers waren bezet, met geweld
ontruimd. Bij de ontruiming van
het seinhuis in Rubleben is een
staker gewond geraakt.
Een woordvoerder van het sta
kingscomité verklaarde vanoch
tend dat de stakende Westberlij-
ners, die in dienst zijn van de
Oostduitse Reichsbahn hun actie
ondanks de ontruimingen wil
voortzetten. De stakingsleiders
Statuten van
nieuwe Poolse
vakbeweging
houden er rekening mee dat de
spoorwegpolitie hun hoofd
steunpunt, het goederenstation
Moabit zullen bestormen. De
woordvoerder van het stakings
comité kondigde aan dat de sta
kers zich niet tegen een ontrui
ming van hun hoofdsteunpunt
zullen verzetten.
Een woordvoerder van de West-
berlijnse stakers veroordeelde
het harde optreden van de
spoorwegpolitie bij de ontrui
mingen. "Hoewel de stakers zich
niet verzetten, heeft de spoor
wegpolitie. die honden bij zich
had, een stakende rangeerder in
elkaar geslagen". Bij" het sta
kingscomité heerste onbegrip
dat de Westberlijnse politie bij de
ontruiming niet heeft ingegre
pen.
sloeg gisteren het hoofd 1
het politiedistrict Lissabon,
luitenant-kolonel José Apari-
cip. Hij had toestemming ge
geven voor een interview van
een weekblad van de opposi
tie met een vrouwelijk lid
de politiële lijfwacht v
premier Sa Carneiro.
Het weekblad publiceerde het
artikel onder de titel „Deze
vrouw loopt achter Sa Carnei-
ro aan". Dat is een zinspeling
op de samenleving van
premier met de Zweedse Snu
Abecassis, zonder nog 1
zijn eerste vrouw gescheiden
te zijn. Sa Carneiro zelf zou
vanwege het interview het
ontslag van de verantwoor
delijke commandant Apari-
cio hebben geëist.
José Aparicio en Lopes Alves
behoren tol een zestigtal lege
rofficieren dat na de Anjerre-
volutit de leiding over de po
litie kreeg toegewezen. De le
gerofficieren beschouwen het
optreden van het ministerie
als een politieke zet. Een
groot aantal van hen heeft
daarom uit solidariteit met
hun hoogste commandant
massaal ontslag gevraagd.
Dat leidt tot een machtsva
cuüm bij de politie, met ern
stige gevolgen voor de lopen
de verkiezingscampagne
voor parlement en president
schap.
Het ministerie van binnenland
se zaken zou van plan zijn de
open gekomen plaatsen op te
vullen met aan de vereniging
van ex-commando's verw
te officieren. Deze vereniging
speelt een actieve rol in
campagne voor de presi
dentskandidaat van de rege
ringspartijen, generaal Soa-
res Carneiro. Het politieke
optreden van de ex-comm
do's is echter in strijd met de
wet, die gebiedt dat militairen
politiek neutraal moeten
zijn.
Ontevreden ex-commando's
willen zich nu afsplitsen van
de vereniging en hun eigen
club oprichten. Wilde geruch
ten over eventuele staatsgre
pen zijn het gevolg. Ook de
officieren en soldaten die een
actieve rol in de Anjerrevolu
tie hebben gespeeld, kondig
den onlangs aan hun eigen
„vriendschapsvereniging" op
te richten.
Intussen hebben de journalis
ten van de Portugese dagbla
den besloten tot een staking
vandaag en morgen, omwille
van een betere cao. De televi
siejournalisten dreigen mor
gen en overmorgen te staken,
maar dan ook uit protest te
gen de manipulatie van het
verkiezingsnieuws op de te
levisie ten gunste van de rege
ringspartijen. Op het Portu
gese eiland Madeira hebben
de journalisten besloten tot
een proteststaking tijdens de
verkiezingsdagen op 4. 5 en 6
oktober.
vastgesteld
WARSCHAU (Reuter) - Afgevaar
digden die bijna een kwart van de
Poolse arbeiders vertegenwoor
digen, hebben gisteren officieel
de statuten goedgekeurd van een
nieuwe nationale vakbeweging,
die de eerste in het Sowjet-blok is
die niet rechtstreeks onder gezag
staat van de communistische par
tij-
Een woordvoerder zei na afloop
van de bijeenkomst in de haven
stad Gdansk dat de nieuwe vak
centrale zich morgen zal laten in
schrijven bij een rechtbank in
Warschau. De naam van de orga
nisatie die een bundeling vormt
van 36 onafhankelijke bonden, is
Solia Solidarnosc (Solidariteit).
In de statuten is het stakings
recht opgenomen.
Op de vergadering in Gdansk werd
voorts besloten het land voor het
bestuur van de nieuwe vakcen
trale te verdelen in 17 gewesten.
Dit komt overeen met de 17 pro
vincies die Polen telde tot de on
langs in ongenade -gevallen
communistische leider Edward
Gierek het land in 49 districten
verdeelde.
De inschrijving van de nieuwe
vakbeweging in Warschau zal
gebeuren door een delegatie van
30 tot 40 leden onder leiding van
Lech Walesa, de 37-jarige elek-
tromonteur die bij de rencente
stakingen in het Oostzeegebied
de stakers leidde.
DAMASCUS. ARKANSAS (UPI) -
De kernkop met een nucleaire la
ding van negen megaton, die
vrijdag bij de explosie van een Ti-
tan-II raket 200 meter buiten de
raketsilo werd geslingerd, is gis
teren door het Amerikaanse leger
geborgen. Een vrachtwagen ver
voerde ds kernkop in lodenver
pakking naar de luchtmachtbasis
Little Rock in de staat Arkansas,
geéscorteerd door zeven leger
voertuigen (foto). Little Rock ligt
ongeveer 100 km van de raketba
sis in Damascus.
Een ongeluk in de raketsilo veroor
zaakte vrijdag een zware explo
sie, waarbij 22 gewonden vielen
van wie er één later overleed. De
kernkop werd daarbij uit de silo
geslingerd.
Mensen van het Amerikaanse mi
nisterie van defensie zeiden gis
teren dat de kernkop was gebor
gen. en dat de kop. behalve een
deukje, geen schade had opgelo
pen. Officiële mededelingen over
de aanwezigheid van kernkop
pen worden nooit gedaan door de
Amerikaanse luchtmacht.
BREMEN - De politie van Bremen
heeft gisteren een betoging ver
boden, die linksen en liberale
jongeren morgen hadden willen
houden tegen Franz Josef
Strauss. De kandidaat-bonds
kanselier van de oppositiepartij
en CDU en CSU houdt dan een
rede in de Hanzestad met het oog
op de bondsdagverkiezingen van
5 oktober.
Tot de demonstratie was opgeroe
pen door het linkse Volksfront,
de beweging "houdt Strauss te
gen" en de jonge democraten, die
verbonden zijn met de FDP. de
coalitiepartner van Helmut
Schmidt, de lijsttrekker van de
sociaal-democratische SPD. In
pamfiettem hadden enkele van
deze groepen ertoe opgeroepen
de vergadering desnoods met
geweld te verhinderen
Naar verwachting 2.000 politiea
genten zullen morgen in touw
zijn. om de bijeenkomst in het
Bremense stadhuis doorgang te
doen vinden.
Fratiz Josef Strauss.
