Hooglandse- Kerkorgel: een uniek instrument Uffelen 'Forum9 op weg als kilometervreter Bijsbavust (^y^jvandaaq toegelicht r/MÖH /Qmgmmma l van is anders... DINSDAG 23 SEPTEMBER 1980 RADIO TV KUNST PAGINA 5 NOS-documentaire over zilveren operagezelschap ENSCHEDE (GPD) - In Enschededs een opvallende ver jaardag gevierd. Dat gebeurde bij het operagezelschap Forum,datop 15 september 25 jaar werd. Een uniek feit in de Nederlandse operageschiedenis, want het is de eerste maal dat een operagezelschap zo'n hoge leeftijd be reikt. Het ensemble Forum presenteerde zich in 1955 met Figaro's Hochzeit van Mozart en sindsdien volgden er in de loop der tijd circa 37 ope ra- en operettevoorstellingen. Niet alleen in de provincies Over ijssel, Gelderland, Drenthe, Friesland en Groningen, die Fo rum bespeelt, maar ook in Bra bant, Limburg en overige delen van ons land. Want op aanvraag treedt het gezelschap op in het hele land. Ook werd er talloze malen in Duitsland gewerkt. Forum geeft ongeveer 130 voor stellingen per seizoen in 25 thea ters. Het operagezelschap pro beert het langdurige reizen met de twee trailers en de drie of vier bussen een beetje in te dammen. Maar als je opera naar de mensen toe moet brengen in het hele noorden, oosten en een stuk zui den van het land, dan kom je nog steeds tot de respectabele score van 40.000 kilometer per seizoen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat Forum in de afgelopen 25 jaar ongeveer een miljoen kilometer heeft gereisd. Al die moeite is toch niet voor niets geweest, want nog steeds behoort het en semble in de eigen provincies tot een gewaardeerd en vast gegeven in het culturele leven. Naar aanleiding van het zilveren jubileum heeft de NOS onder de titel „Opera Forum op weg" een tv-documentaire over het reilen en zeilen van het operagezel schap gemaakt. De samenstelling en regie van het programma, dat morgenavond om acht uur wordt uitgezonden via Ned. 1. was in handen van Klaas Rusticus, ter wijl Jan Zitman voor de inter views zorgde. Ondanks de vele muziekfragmen ten uit voorstellingen en delen van repetities is „Opera Forum op weg" niet een lieve documen taire geworden met enkel terug blikken op die goeie ouwe tijd en met louter enthousiaste lofuitin gen. Maar in de dagelijkse prak tijk is de situatie daar ook niet naar, want Forum behoort tot de arme tak van de operafamilie. Men heeft moeilijkheden op het gebied van financiering en sub sidiëring en moet zich in Ensche de maar zien te redden in een be labberde huisvesting. Wat dat laatste betreft, zijn er plannen om daar verbetering in te brengen, maar dan moeten eerst de ruim dertig subsidiënten bereid ge vonden worden de benodigde centen op tafel te leggen. Optimistisch Artistiek en zakelijk leider Gustav Fulleborn blijft evenwel optimis tisch en gelooft in de toekomst, ook wat betreft de subsidiënten- problematiek: de vaste lasten van Forum worden betaald door de rijksoverheid en daarnaast door de diverse provinciale en ge meentelijke overheden. Eind 1978 heeft de minister van CRM toegezegd dat er een nieu we regeling kon komen, waarbij het rijk 55 procent zou gaan be talen van het tekort en de lagere overheden de rest. Deze beslis sing van CRM werd echter voor vier jaar opgeschort. Intussen is voor Forum een zorgwekkende situatie ontstaan, omdat een aan tal subsidiënten afhaakten en niet langer aan de verplichtingen wilden voldoen. Andere subsi diënten wilden daar niet voor op draaien, zodat er nu een gat is ontstaan van ongeveer twee mil joen gulden. Volgens drs. J. Knopper van CRM wil het rijk nu eerst zwart op wit de garantie hebben dat de lagere overheden volledig betalen voor datgene waarvoor ze in het geheel moeten meedraaien. „Als dat niet gebeurt, gaat ook onze toezeg ging niet door en blijft het wat ons betreft een fifty-fifty-rege- ling." Dat zou betekenen dat ope ra Forum dan in grote financiële moeilijkheden komt, omdat dan de lasten voor de andere subsi diënten volgens hun zeggen te zwaar gaan worden. En wat dan gebeurt kun je raden. Schouwburgdirecteur Ton Post uit Groningen, de stad die het subsi diebedrag heeft bevroren, kijkt met weemoed terug op de en thousiaste begintijd van Forum, toen Chris Burgers en dirigent Paul Pella ervoor knokten om het gezelschap een plaats in het noorden en oosten van het land te geven. Maar na die periode, aldus Post, ontbraken de kroonprinsen om het bedrijf met hetzelfde elan voort te zetten. Sjouke Zijlstra uit Emmen wijst nog eens op het ijzeren repertoire van Forum en het probleem dat moderne uitvoeringen tot verlies van abonnementen leiden. „Ik vind dat, wil een operagezelschap als Forum blijven bestaan, er ze ker aan modernisering moet worden gedaan, maar het moet dan gebeuren op een kleinschali ge manier, zoals wij dat doen als theaterdirecteuren ten aanzien van toneel. Wij halen het niet in ons hoofd om een extreem-mo derne theateraangelegenheid in de grote zaal te laten spelen voor zo'n tachtig tot honderd mensen. Wij kiezen toch liever die produk- ties die wat kleinschaliger zijn en waar veel minder decor voor no dig is. Dat laten we dan gebeuren op kleinere toneeltjes binnen het theatercomplex" Betaalbaar En Gerard Krake van de schouw burg in Winterswijk, waar de ge meente ook de subsidiekraan heeft dichtgedraaid: „Wij vinden hét beleid van Forum, zoals dat in tal van jaren wordt gevoerd, een prestigebeleid en we denken dat er andere mogelijkheden zijn. Op zijn minst moet ook de kleinere schouwburg de mogelijkheid worden gegeven om muziekthea ter op de planken te brengen. Wij zouden bij Forum een produktie moeten kunnen kopen die toch betaalbaar is en dan denk ik aan betaalbaar in de prijsgrootte van vijfduizend a zesduizend gul den". Gustav Fulleborn: „Wij hebben in de loop van de jaren talloze po gingen ondernomen. Wij hebben kleine produkties zoals Offen- bach-eenakters gespeeld; wij hebben „Trouble in Tahiti" van Bernstein gespeeld, maar die produkties konden wij gewoon niet verkopen. En ook een kleine produktie is te duur om dan voor een lege zaal gespeeld te worden. We worden betaald om voor het publiek operavoorstellingen te geven in de ruimste zin van het woord, maar als dat publiek weg blijft, dan zijn we uitgepraat. Dus hebben we het laatste jaar beslo ten om grote en middelgrote theaterprodukties te spelen, en met succes. De zalen lopen vol", aldus Fulleborn. En op de kritiek vanuit Winters wijk, dat Forum de jongste Ne derlandse zangers op geen enkele manier een kans geeft, niets doet aan begeleiding van jong talent en dat het alles buitenlander is wat de klok slaat, zegt hij: „Het beleid ten aanzien van solisten is in eerste instantie steeds gericht op het aantrekken van bekwame Nederlandse solisten, als die er zijn en als die bereid zijn om hier op te treden. Dat het jong Neder lands talent niet aan bod komt is een misvatting, omdat de jonge zangers, en dat begrijp ik uiter aard, niet bereid zijn om naar Fo rum te komen. Zij moeten hun rol immers nog leren, ^ij moeten proberen om in de kortst moge lijke tijd vele rollen op hun reper toire te krijgen. Alleen zo bouw je een carrière op". „Wat kan Forum hen bieden: één of uiterlijk twee rollen per jaar. Der tig a veertig keer, met ontzettend veel reizen. En een jonge zanger is trouwens nog kwetsbaar, om dat hij meestal nog niet de perfec te techniek heeft. Ik geloof dat het begrijpelijk is dat deze men sen de voorkeur geven aan een van de 60 operahuizen over de grens om daar per seizoen zes tot acht rollen op hun repertoire te krijgen. Ze hoeven niet te reizen en ze kunnen na driejaar aanto nen dat ze beschikken over een repertoire van twintig a dertig voorstellingen". Othello Bij Forum is nu de jubileumpro- duktie Othello in première ge gaan, terwijl de komende tijd de Barbier van Sevilla, Die Zau- berflöte en een jubileumconcert op het programma staan. Forum zal dus weer op reis moeten. En Sjouke Zijlstra: „Ik heb ten a van Forum het gevoel dat ze een veel breder publiek bespelen dan vele andere gezelschappen. En dat merk je eigenlijk het beste als je als theaterdirecteur tegen ach ten de zaal binnenkomt en je snuift de sfeer eens op, je bekijkt de gezichten. Dan heb ik bij Fo rum, anders dan bij Paul van Vliet of bij het toneelgezelschap Globe, het idee dat hier echt een volkspubliek zit. Dus niet alleen een wat elitair gebonden publiek, maar mensen u it alle lagen van de samenleving. Misschien dat dit al het kilo metervre ten goed maakt". Alleen de technische mensen bij Forum hebben dan wel de moei lijkheid dat veel zalen niet ge schikt blijken voor de voorstel lingen. Reinhold Koolwaaij van Forum hierover: „De werkom standigheden zijn vaak bedroe vend. Je komt in theaters, daar kun je het toneel beter een grote huiskamer noemen. Er wordt bijvoorbeeld een spiksplinter nieuwe schouwburg in Zutphén gebouwd en het toneel is zo'n huiskamer. Maar de directeur verlangt dan van ons dat we het theater openen met Aida. Dat is de grootste lacher aller tijden die ik ooit heb meegemaakt. Een to neel dat zes meter diep is, hoe moetje daar Aida spelen, waarbij vierhonderd mensen op het to neel staan, dat is onmoge lijk". ADVERTENTIE Modieus Chintz manteltje met warme im. bontvoering. 7 Dagen lang géén 89,75 maar 79,75 Mt. 116 t/m 158, kleine stijging per maat LEIDEN - Het is na de res tauratie een prachtig en uniek instrument gewor den, het orgel in de Hoog landse Kerk. Ongetwijfeld zal het organisten uit verre contreien naar Leiden trekken. Het wonderlijke is dat de akoestiek, die een punt van discussie is ge weest, voor het orgel geen enkele rol speelt. Er is geen lange nagalm, en geen "brij-werking". Een heuglijk feit na alle peri kelen die de koren er heb ben ondervonden. Ook de restauratie van het orgel is bij velen binnenskamers een punt van discussie geweest, be zwaren die van theoretische aard waren toen bekend werd dat het orgel een halve toon lager is gezet dan voorheen, en dat men heeft gekozen voor de Werckmeister- temperatuur hetgeen consequen ties heeft voor bepaalde toon soorten. Prof. dr. M. A. Vente heeft tijdens een persconferentie uiteengezet dat dit geen overwe gende bezwaren behoeven te zijn. De verlaging van een halve toon heeft geen invloed op de gemeen tezang," noch op het musiceren met vocale ensembles. Wel, zo gaf de heer Vente toe, zijn er bezwa ren voor samenwerking met bla zers. Maar er is veel op te lossen met transpositie (door de orga nist), meende Vente. Wat betreft het gevaar dat de organist zal be landen in een voor het orgel niet wenselijke toonsoort, want aan gezien de Werckmeistertempera- tuur geen gelijkzwevende is, ook dit betekent volgens Vente geen zwaarwegend punt. Deze zei van mening te zijn dat vrijwel het ge hele oeuvre van Bach op dit orgel gespeeld zal kunnen worden, en zelfs Mendelssohn. Alleen voor César Franck is het orgel niet ge schikt. a een nauwkeurig onderzoek vooraf, heeft men een restaura tieplan ontworpen, waarbij uit twee mogelijkheden gekozen kon worden. De situatie zoals die na 1880 was gegroeid, en de situa tie van vóór 1880, eigenlijk die van 1637 met kleine wijzigingen in de 17e en 18e eeuw. Men vond namelijk zoveel van het oude, oorspronkelijke pijpwerk terug dat men koos voor de situa tie van vóór 1880. Bovendien had men het voordeel, dat meester Pieter de Swart, een orgelmaker uit de Utrechtse school, de drie belangrijke orgels in Leiden had gebouwd (Marekerk, Pieterskerk en Hooglandse Kerk). Met pijp werk dat hier en daar overbodig was geworden, heeft men het or gel van de Hooglandse Kerk kunnen completeren. Het pedaal, gedeeltelijk nieuw, is op enige afstand van de klavieren in een aparte kas in de torenruim te geplaatst. Het orgel heeft nu 24 stemmen, verdeeld over hoofdwerk, bo venwerk en pedaal, met in totaal 1348 pijpen. De restauratie is uitgevoerd door de bekende orgelmaker Jürgen Ah- rend uit Leer in Duitsland. Hij werd daarin bijgestaan door de twee adviseurs dr. M. A. Vente en drs. O. B. Wiersma. Het is met name ook dr. J. van Biezen ge weest die betrokken was bij een nauwkeurige inventarisatie die uiteindelijk heeft geleid tot een reconstructie naar de toestand "De Swart-Hagerbeer". Akoestiek De akoestiek in het kerkgebouw kwam nogmaals ter sprake. Dr. Vente was van mening dat, zoals de organist zich moest instellen op zijn instrument en op de ruim te. ook de koren zich moesten in stellen op akoestiek en ruimte. Zelfs wilde de heer Vente zo ver gaan, dat hij de koren adviseerde "dan maar wat langzamer te zin gen". Indien er sprake was van een in strumentale medewerking, het geen met het grote orgel proble men zou kunnen geven, bestond altijd nog de mogelijkheid, ge bruik te maken van het kabine torgel. dat in de hedendaagse stemming stond, met de normale toonhoogte. De overdracht van het orgel aan de Hervormde Gemeente geeft vrij dagavond a.s. plaats. Prof. dr. Vente zal de restauratie toelich ten, waarna Joop Brons het orgel zal bespelen. De avond is voor een ieder toegankelijk. Bovendien krijgen belangstellen den nog gelegenheid het orgel te horen tijdens de "Open dag" op zaterdag 27 september, wanneer van 19 uur af, achtereenvolgens vier organisten het orgel zullen bespelen, te weten: om 10 uur Joop Brons met koorzang van de Leidse Cantonj; om 11 uur speelt Ben Fey, om 12 uur Jan Schmitz; om 14 uur orgelspel (met uitleg over het orgel) wederom door Joop Brons. Om 15 uur speelt Wim van der Reyden; hierop volgt een vesper, waarin voorgaat ds. E. M. Pannckoek. De Leidse Cantorij onder leiding van Joop Brons verleent medewerking. BEP RIJNDERS NEDERLAND 1 18.00 - Nieuws voor doven en slechthorenden (NOS) 18.49 - Poli en Pili (NOS) 18.55 - Journaal (NOS) 18.59 - Ome Arie op safari (EO) 19.10 - EO-Zomerkrant (EO) 19.30 - Free forever, gospelfilm (EO) 20.20 - Ronduit (EO) 21.00 - God wil wonen bij de mensen, serie bijbelstudies (EO) 21.25 - EO-Aktief (EO) 21.37 - Journaal (NOS) 21.55 - Den Haag vandaag (NOS) 22.10 - De mgageie van de dans, documentaire serie (NOS) 23.15 - Journaal (NOS) NEDERLAND II - 18.00 - Nieuws voor doven en slechthorenden (NOS) 18.55 - Journaal (NOS) 18.59 - De Muppet-show (KRO) 19.25 - De verlaten eilanden (KRO) 20.00 - Journaal (NOS) 20.27 - Shoestring, tv-serie (KRO) 21.20 - Brandpunt (KRO) 21.55 - De Stem, tv-spel (KRO/RKK) 22.40 - Session, amusementsprogramma (KRO/RKK) WOENSDAG NEDERLAND I - 10.00-12.00 - Schooltelevisie (NOS) 13.00 - Nieuws voor doven en slechthorenden (NOS) 15.30 - Maja, de Bij (KRO) 15.55 - De Zoon van de Sahara, jeugdfilm (KRO) DUITSE TV DUITSLAND I (Reg. progr.: NDR: 18.00 Reportage. 18.30 Actual. 18.45 Kleuterserie. 18.55 Reportage. 19.25 Reg. magaz. 19.59 Progr.overz. WDR: 18.00 Eich- holz und Soehne, tv-serie. 18.30 Filmportret. 18.40 Amus. progr. 19.15 Actual. 19.45 Licht progr.) 20.00 Joum. Aansl.: Verkiezingen. 20.15 Spelprogr. Aansl.: Verkiezingen. 21.00 Actueel magaz. 21.45 Die Schnueffler, tv-serie. 22.30 Actual. 23.00 .Amus.progr. 23.45-23.50 DUITSLAND II 18.20 Tekentxlmserie. 19.00 Joum. ''Aansl.: Verkiezingen. 19.30 Der fal- sche Pass fuer Tibo. tv-spel. 21.00 Actual. Aansl.: Verkiezingen. 21.20 Filmreportage. 22.00 Das Hospital des Verklaerung (Szpital Przemie- nienia), speelfilm. 23.30 Joum. DUITSLAND III WDR 18.00 Kleuterprogr. 18.30 Cursus Wiskunde. 19.00 Spelprogr. 19.45 School. Journal 3. 20.00 Joum. 20.15 Cult, magaz. 21.00 FilmportreL 21.15 Tv- portret. 21.45 Docum. film. 22.30 Spelprogr. 23.00 Joum BELGISCHE TV BELGIË VLAAMS 18.00 Poppenfilmserie. 18.05 Jeugd serie. 18.30 Open School. 19.00 Re portage. 19.35 Liefdadigheidsprogr. 19.40 Meded. en Morgen met lotto winnaars. 19.45 Joum. 20.10 Show- progr. 20.55 Wetensch. progr. 21.45 Kwis. 22.15 Klass. muz. 23.20 Lief dadigheidsprogr. 23.25-23.40 NET II 18.00 Poppenfilmserie. 18.05 Jeugd serie. 18.30 Open School. 19.00 Re portage. 19.35 Liefdadigheidsprogr. 19.40 Meded. en Morgen met lotto- winnaars. 19.45 Joum. 20.10 Natuur filmserie. 20.35 Weerschijn in een gouden oog (Reflections in a Golden Eye), speelfilm. 22.20-22.45 Open Programma's over zware onderwerpen als kernbewapening en alles wat daarmee samenhangt. bereiken over het algemeen maar een klein publiek. Slechts geïnteresseerden kunnen het opbrengen om naar twee of drie discussiërende mannen of vrouwen te kijken, die het hebben over dergelijke ingewikkelde zaken. De KRO-televisie zendt vanavond een programma uit dat beoogt op een luchtige manier informatie te geven over en belangstelling te wekken vooreen moeilijk onderwerp als kernbewapeningHet pro gramma. dat de titel Me Stem" meekreeg, is het verhaal van een gewone Hollandse huisvrouw (gespeeld door Hetty Blok), die de bewapeningswedloop te lijf gaat en daarbij doordringt tot in de hoogste kringen. Geholpen door ..De Stem" praat de huisvrouw, mevrouw Van Dam, met de heren Lubbers, Luns, Roling en bisschop Ernst van Bre da. Mevrouw Van Dam heeft een gemakkelijk leventje. Een lieve zorg zame man (Ab Abspoel),een goed huis.de kinderen zijn de deur uit en getrouwd en financieel zijn er ook geen problemen. Het grote wereldnieuws en de problemen gaan langs haar heenAan collectes voor de Derde Wereld en de Waddenzee geeft ze altijd gul. Bij het zien van honger en ellende op de televisie schudt ze haar hoofd, maar het komt niet in haar op om naast het geven van geld zelf iets wezenlijks te doen om te helpen. Totdat De Stem haar wakkerschrikt. De Stem komt binnen via de televisieen motiveert mevrouw Van Dam actie teondernemen legen de kernbewapeningDe Stem zorgt eruoor dat ze wordt binnengela ten bij lieden als Lubbers en Luns. (Nederland 2, 21.15 uur) In de televisie-actualiteitenrubriek Brandpunt van de KRO wordt vanavond een eigen reportage uitgezonden over de Westduit- se verkiezingen naar aanleiding van de brief van de Duitse bis schoppen. Voorts heeft Brandpunt, een reportage over de sluiting van het beademingscentrum voor lijders aan spierdistrofie en an dere ziekten in het Wilhelmina Gasthuis in Amsterdam. Tenslotte besteedt men aandacht aan de moeilijkheden bij de Amsterdamse politie (Nederland 2,2120 uur). DINSDAG 23 SEPTEMBER HILVERSUM I 18.11 AVRO's Radiojournaal. 18.25 Toppers van toen. 19.02 (S) Orgel muziek. 19.25 (S) Lichte grammo- r nuziek. 20.03 (S) Operetter NOS: 23.02-24 00 (S) Met het oog op morgen. VARA 0 02 (S) El pee tuin. 1.02 (S) Groot licht. 5.02 (S) Truck. HILVERSUM II 18.10 Verkenning. HUM. VER BOND: 18.20 Na vijven en zessen. P P 18.50 Uitz. van D'66 KRO 19 00 Kerk in meervoud 20 00 (S) Concert Klass. en hedendaagse 21.15 Spektakel. 2.2.20 spel. 23.55-24.00 Nw HILVERSUM III NOS: 18.03 (S) De Avondspits met de Nationale Hitparade. VARA: 19.02 (S) Popdonder plus. 21.02 (S) Nashville. 22.02 (S) and all that jazz. 23.02-24.00 (S) Elpee Tuin. WOENSDAG 24 SEPTEMBER HILVERSUM I Ieder heel uur nieuws. VOO 7.03 (S) Ook Goeie Morgen. 9.03 (S) Muziek terwijl u werkt 10.02 (S) Kletskop. VPRO: 10 45 (S) Villa-VPRO 13 03 Welingelichte kringen. 13.30 (S) Een klap op je kop. EO: 14.20 (S) Radio- Kleuterkrant 14.45 (S) Ronduit-Ex- tra. 15.30 (S) Van hart tot hart 16.02 (S) EO-Metterdaad. 16.15 (S) Licht en uitzicht. 16 55 <S) EO-Aktief 17 02 (S) Tijdsein. NCRV: 17.45 (S) Thea terorgelbespeling. HILVERSUM II VARA 7 00 Nws 7 10 Ochtend- gymn. 7.20 De Wekkerradio. (7.30, 8.00 en 8.30 Nws.) 9.00 Gymn. v d. vrouw. 9.10 Waterstanden NOS: 9.15 Werkbank VARA: 9.25 De vooruitgang. 9.50 Hoor Haar! 11.05 Schoolradio. 11.25 Switch on. 11.35 Veldhoven-Centraal. OVER HEIDSVOORLICHTING 12 16 lenleving. VARA 12.26 13.00 Nws. 13.11 Veldhoven-Cen traal (vervolg). 13.30 Oude school liedjes. 13.50 Kinderen een kwartje? 14 30 Leef-tijd-genoeg. 15.30 Operet te 16.00 De Bron, hoorspel 16.40 Lichte grammofoonmuziek. 17 00 (S) Een blokje Nederlands. 17 24 Meded., SOS- en politieber.. 17.30 Nws. 17.36 Dingen van de dag. HILVERSUM III Ieder heel uur nieuws KRO 7.02 (S) Des Engels. 9.03 (S) Van negen tut twaalf. 12 03 (S) De Noen Show. 14.03 (S) De Theo Stokkink-Show. 17,03 (S) Stampn HILVERSUM IV NCRV 7 00 Nws 7 02 Het Levende Woord. 7 10 (S) Preludium. 8 30 (S) Musica Sacra 9 00 Nws 9.02 (S) Di vertimento. 9.15 (S) Onder de hoog- tezon. 10 00 (S) Orkestpalet. 12 00 Nws. 12 02 (S) Tafelmuziek (12 02 Piano werken uit de Romantiek. 12 30 Klassiek uit Latijns-Amenka. 13 30 Platennieuws 13 55 <S) Zo juist verschenen. 14 00 Nws 14 02 (S) Meesterwerken uit de Kwartetli- teratuur. 15.35 (S) Kerkconcert Ho bo en orgel. 15.00 <S) In kleine bezet ting Klassieke mtudek 16.00 (SJ Het grote werk: Klassieke muziek. 16.55-17.00 (S) Kunst- en vlieg werk.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1980 | | pagina 5