Uitkomen met
het inkomen:
steeds meer
mensen dik
in de schuld
ZATERDAG 13 SEPTEMBER 1P80
PAGINA 31
DEN HAAG - „Schuld
problemen zijn ont
stellend toegenomen.
Een paar honderddui
zend mensen zitten vol
strekt in de financiële
afgrond. De Volkskre
dietbank alleen al heeft
15.000 klanten die zijn
vastgelopen. Daarbij
komen nog de mensen
die door sociale dien
sten worden geholpen
met schuldsanering.
Zonder twijfel is er ook
stille armoede. Gezin
nen waar zeven keer per
week patat en kroket op
tafel komt als warme
maaltijd"
Peter Postma (37 jaar) is direc
teur van het Nationaal Insti
tuut voor Budgetvoorlichting
in Den Haag dat in februari
van start ging. Hij ontpopt
zich als een helder verteller.
Postma was drie jaar journa
list (bij Het Vrije Volk) en
koos daarna voor een loop
baan in het maatschappelijk
werk.
„In mijn vorige baan zag je de
moeilijkheden aankomen.
Toen ik in '65 bij de sociale
dienst begon, deden vrijwel
alleen bejaarden een beroep
op de bijstandswet. Die men
sen kregen een paar tientjes
boven hun aow, dat hing af
van hun huur of hun
dieet. U.
Nu zitten vrijwel geen bejaar
den meer in de bijstand. Ook
de invaliden zijn eruit; daar
zijn aparte regelingen voor
getroffen. Desondanks is het
aantal bijstandstrekkers
enorm gegroeid en de kosten
per cliënt zijn vele malen ho
ger. Eén van de oorzaken is
het grote aantal gebroken ge-
Verband
Er is een duidelijk verband tus
sen financiële problemen en
relatieproblemen. Veel echt
scheidingen hebben te ma
ken met geldgebrek. Mensen
die zo aan de grond zitten dat
één van de partners het niet
meer uithoudt. Je ziet trou
wens ook het omgekeerde.
Mensen die het moeilijk heb
ben met eikaar en daardoor
allerlei noodaankopen doen.
Geluk als het ware proberen
te kopen".
-Is er een soort minimumgrens
waar je mensen niet onder
mag laten komen?
Postma: „Het ministerie van
CRM stelde kort geleden bij
na dezelfde vraag. Hoeveel
ruimte zit er in de bijstands
norm, wilden ze weten. Ik heb
geweigerd antwoord te ge
ven. In de eerste plaats ont
breekt voldoende weten
schappelijk onderzoek.
Daarnaast gaat het om een
keuze die we als maatschap
pij moeten maken.
Natuurlijk is het minimumloon
genoeg om van te leven. Als je
alleen denkt aan eten, drin
ken, een stoel, een bed, kle
ding, dan kan het best. Maar
de vraag is of mensen ook
recht hebben op een stukje
welvaart. In Welke mate mag
iemand nog deel hebben aan
dingen? Mag-ie autorijden? Is
een brommer toegestaan?
Heeft hij recht op tv of is een
koelkast de uiterste grens?
Politiek
Het minimumloon is een poli
tiek gegeven. Het is nooit
vastgesteld op grond van wat
mensen nodig hebben. Bo
vendien zitten minimumlo
ners in totaal verschillende
omstandigheden. Het maakt
veel uit of je in een goedkoop
of in een duur huis woont, of
je kinderen hebt van twee en
vier jaar of van twaalf en veer
tien, en noem verder maar
op.
Een ding is in elk geval wel dui
delijk. Mensen die heel lang
van een minimum moeten le
ven, komen in moeilijkheden.
Ze verpauperen. Kunnen ver
sleten dingen niet meer ver
vangen. Het gaat niet om eten,
maar of er f 135,- is voor een
schoolreisje, of om de
gymnastiekkleding die de
kinderen nodig hebben".
- Zijn het vooral de mensen met
lage inkomens die grote
schulden maken?
Postma: „Nee. Mensen die van
een minimum moeten leven,
slagen er vaak goed in uit de
problemen te blijven. Na
tuurlijk zijn er treurige ge
vallen. Iemand met f 1.400,-
per maand die voor f 40.000,-
aan schulden aangaat. Dat
komt voor. Natuurlijk loop je
dan volledig vast.
De grootste probleemgroep
wordt gevormd door mensen
die juist boven de minimum
grens zitten; van modaal tot
tweemaal modaal. Ze hebben
een huis gekocht met een
groei-hypotheek, ze hebben
een caravan, een auto of gaan
duur op vakantie. Met name
de vaste lasten zijn vaak te
hoog.
Uitkomen met je inkomen. Steeds meer
Nederlanders hebben er moeite mee. Ons
land is een van de rijkste ter wereld, maar
tienduizenden mensen zitten financieel
volledig aan de grond. Rondkomen met
het beschikbare geld wordt de komende
jaren nog moeilijker. Bezuinigen is het
motto van de jaren '80. Zelfs de laagste
inkomens moeten terug. Onlangs maakte
de regering bekend dat ze f820 miljoen
wil besparen op sociale uitkeringen. Te
gen deze achtergrond ging begin dit jaar
een nieuwe instelling van start, het Na
tionaal Instituut voor Budgetvoorlich
ting, gevestigd in Den Haag. Het vertelt
mensen hoe ze het hoofd boven water
kunnen houden. Een vraaggesprek met
directeur Peter Postma uit Koog.
Peter Postma
iet gaat om een groep die in
principe wel rond moet kun
nen komen, maar gewoon te
veel consumeert en zo in de
schulden komt. Er is in onze
maatschappij een bijna on
verzadigbare consumptie
zucht die net zo moeilijk is af
te leren als vetzucht. Iedereen
praat iedereen aan dat het
lekker is orr
om dingen te kopen. Er wordt
gedaan of dat het geluk uit
maakt. De overheid werkt er
aan mee met kredietfacilitei
ten. Het bedrijfsleven stort
zich op de produktie. Onder
tussen zitten we op een con
sumptieniveau dat veel te
hoog is en dat we eenvoudig
niet kunnen betalen"
Betutteling
-Ik kan met voorstellen dat
mensen bemoeienis met hun
budget als betutteling erva-
,.Dat is het ook. Het is per defi
nitie betutteling. Dat is lullig,
maar onontkoombaar. Een
maatschappelijk werker die
een cliënt heeft met schulden,
moét betuttelen. Hij heeft het
nooit geleerd, dat is het
probleem. Aan maatschap
pelijk werkers wordt altijd
verteld dat hun relatie met
cliënten gelijkwaardig moet
zijn. Dat is gewoon niet
Het enige wat je tegen r
kunt zeggen, is: Meneer, me
vrouw, uw inkomen is zo
groot, we kunnen daar niets
aan veranderen, de maat
schappij is niet anders. Een
aantal dingen kunt u zich
eenvoudig niet veroorloven.
U kunt maar één of twee keer
per week vlees eten. U kunt
geen twee dagbladen lezen. U
moet er minder verzekerin
gen op na houden".
Veel mensen gaan er vanuit dat
ze recht hebben op allerlei
goederen. Ze denken dat ze zo
doen aan inkomensherver
deling, maar het komt neer op
overconsumptie. Uiteindelijk
komt de ellende op hun eigen
nek terecht".
Het Nationaal Instituut voor
Budgetvoorlichting is voort
gekomen uit drie instellingen
die zijn samengevoegd. Het
bureau met twaalf medewer
kers wordt, gefinacierd door
de overheid en een aantal
banken. Bij de drie vroegere
instellingen werd meer ge
daan aan individuele begelei
ding van mensen die niet
rond konden komen. Direc
teur Postma van het nieuwe
instituut wil daar langzamer
hand vanaf.
Als een kind gaat paardrijden,
fcn onttrekt dat geld aan andere
gAlft$ngen. Praat in een gezin
(^jTAVaèiry oor je wilt kiezen, ga om
de tafel zitten, overleg met el
kaar. In veel gezinnen leren
kinderen niet meer hoe ze
moeten budgetteren. Ze heb
ben niet in de gaten dat er
grenzen zijn aan het inkomen.
„Zijn we dan arm?", vragen ze
geschrokken als er voor be
paalde uitgaven geen geld is.
Postma geeft overigens toe
dat er voor grote groepen
nauwelijks iets valt te kie-
„Een gezin is al goed af als de
man eens per week een
avondje kan gaan biljarten en
als de vrouw een kop koffie
met gebak in de stad kan ko
pen. Voor veel mensen zijn
zelfs zulke genoegens niet
weggelegd".
Menuboekje
Een voorbeeld. We hebben een
boekje uitgegeven met me
nu's: „Wat kost onze voe
ding". Daarin staat dat een
persoon voor gemiddeld
f 5,50 per dag kan eten - als je
uitgaat van een gezin met vier
mensen. Maar zo'n bedrag is
al te hoog voor mensen met
het minimumloon. Die kun
nen zich dat niet Veroorloven.
Dus moeten zij een seiectie
maken van de goedkoopste
menu's uit ons boekje.
Die slechte positie van mini
mumloners is één kant van de
zaak. De andere kant moeten
we ook niet vergeten. We
hebben in Nederland de
hoogste uitkeringen van de
hele wereld. Nergens heb je
als uitkeringstrekker zo'n
koopkracht als hier. In verge
lijking tot een heleboel lan
den leeft een bijstandstrekker
of minimumloner hier
luxueus.
Dat neemt natuurlijk niet weg
dat er een rechtvaardiger ver
deling moet komen. Maar ik
vind soms dat we te sterk ge
richt zijn op de verdeling van
onze eigen welvaart, terwijl
het veel harder nodig is op
mondiaal niveau; tussen ar
me en rijke landen".
- Springen bepaalde goederen
of activiteiten eruit bij de
schulden die
ken?
Door
Hein Dik
„Vaak is het de caravan of te du
re auto. Ik praat nu vooral
over mensen die iets boven
modaal zitten. Vakanties zijn
ook een risico. Mensen slui
ten rustig een persoonlijke
lening van f5.000,- om naar
Mallorca of Tunesiè te gaan.
Het jaar daarop willen ze weer
op vakantie en dan wordt de
lening "overgesloten". Zo
ontstaat een schuldenlast die
op een gegeven moment niet
meer is te dragen.
De tweedehands auto zit ook in
die sfeer. Hij wordt gekocht
op een financiering van vier
jaar, maar raakt na twee jaar
onherstelbaar stuk. Aan de
oude lening moet dan nog
twee jaar worden doorbe
taald, terwijl men toch weer
een andere auto wil heb
ben.
Mensen komen zo in uitzichtlo
ze financiële omstandighe
den. Er zit geen rek meer in.
Het enige watje kunt doen, is
geen kleren meer kopen. Of
als de schoenen van je kinde
ren stukgaan, ze niet vervan
gen. In die toestand lopen
mensen vaak in de armen van
een postorderbedrijf dat le
vert op afbetaling. Zo raken
ze steeds verder van
huis".
Opgefokt
- Hebben banken niet te
lichtvaardig geld uitge
leend?
„Ik denk het wel. Anderzijds
hebben mensen ook gemak
kelijk geld geleend. En de
overheid heeft het eenvoudi
ger gemaakt met kredietfaci
liteiten als de aftrekbaarheid
van rente.
Ik denk dat het een heel maat
schappelijk proces is geweest
waarin alle betrokkenen el
kaar hebben opgefokt. Het
bedrijfsleven wilde produce
ren. De overheid wilde ar
beidsplaatsen en stimuleerde
daarom produktie. Maar pro
duceren betekent consume
ren, dus de consumptie van
allerlei goederen is sterk aan
gemoedigd. De cliënt deed in
dat gebeuren maar al te graag
mee. Het zou eenzijdig zijn
achteraf alleen de banken de
schuld te geven.
Niet de grote banken zijn in
mijn ogen het gevaarlijkst,
maar kleine bureaus die
schuldbemiddeling aanbie
den. Ze nemen bestaande le
ningen over, maar mensen
komen wel tien of vijftien jaar
vast te zitten met een hogere
rente. Als je financieel vast
loopt, kun je beter naar een
volkskredietbank of sociale
dienst gaan dan naar een lou
che geldschieter".
- Jullie instituut wordt gedeel
telijk gefinancierd door
banken. Maakt dat een kriti
sche opstelling niet moei
lijk?
„Ik was daar in het begin bang
voor. Ik dacht dat het conflic
ten zou geven. Maar het gekke
is dat de bankmensen zich het
positiefst opstellen. Ze zeg
gen: Ga je gang, maak het
maar waar. Zouden we trou
wens misstanden bij banken
signaleren, dan zou ik die
meteen aan de orde stellen in
de Raad van Toezicht van ons
instituut". Het nieuwe insti
tuut concentreert zich de ko
mende jaren vooral op de
voorlichtende taak. Behalve
het boekje over voeding is er
onder meer een kasboekje
uitgegeven. In de toekomst
volgen brochures over zak- en
kleedgeld en over hoe een be
groting moet worden ge
maakt. Peter Postma ver
wacht vooral veel van contac
ten met het onderwijs waarbij
jongeren beter bewust ge
maakt worden hoe met geld
om te gaan.
Hulpmaatregel?
- Vindt hij dat er een hulpmaat
regel moet komen voor mensen
die zo diep in de schulden zit
ten dat ze er niet meer zelf uit
komen?
Postma: „Ik denk niet dat je
zoiets met een algemene
maatregel kunt doen. Het is
natuurlijk al zo dat volkskre
dietbanken of sociale dien
sten in onderhandelingen
gaan met schuldeisers. Vaak
wordt dan een overeenkomst
gesloten. Zo in de zin van: 40
procent van de schuld wordt
betaald tegen kwijtschelding
van de rest. Zulke hulp is erg
noodzakelijk, omdat mensen
anders volledig zouden ver
pauperen onder hun aflos-
singslast. Nu zijn ze vaak al
erg apathisch onder hun zor
gen".
- Heeft hij er een verklaring
voor dat mensen zich zo diep
in de schulden steken?
Ik wil niet de psycholoog
spelen. Wat ik zie is een vre
selijke consumptiezucht.
Mensen kunnen daar niet van
loskomen. Vaak heb ik het
gevoel dat kopen in de plaats
komt van echte relaties. De
constante drang om te heb
ben is een soort compensatie
van mensen die op de een of
andere manier zijn stukgelo
pen".
