"Een Poolse lente?
Vast en zeker...!"
De in Nederland levende Polen
kunnen het nauwelijks geloven
EXTRA
Door
Willem Schrama
Als een symbool van de Poolse
"lente". Sympathisanten hangen
bloemen aan de hekken van de Le-
ninwerf in Gdansk: het juiste
moment.
BREDA - Een legertje dis
sidenten vrij, een sta
kingsleider breeduit op de
beeldbuis, kranten die
langzaam onder het juk
van de censuur vandaan
kruipen en niet te vergeten
een historisch akkoord
tussen regering 'en arbei
dende klasse dat op zijn
zachtst gezegd de schijn
heeft van een ongekende
verworvenheid in een
Oostblokland.
Gelet op de speelruimte die
het Kremlin aan de invul
ling van dit akkoord zal
geven, blijft enige scepsis
gerechtvaardigd.
Maar dat neemt niet weg dat
voor de ongeveer vierdui
zend in Nederland woon
achtige Polen de afgelo
pen week in hun moeder
land een klein wonder is
gebeurd.
"Deze zaak heeft ons zeer aange
grepen. Door de spanningen in
het afgelopen jaar wist iedereen
in Polen dat er vandaag of mor
gen iets zou gaan gebeuren.Maar
dat het zo'n vlucht zou gaan ne
men, dat had volgens mij nie
mand verwacht. Vrije vakbon
den, politieke gevangenen
vrijhet klinkt als een sprook
je".
Al woont hij sinds het einde van de
Tweede Wereldoorlog in Neder
land, de betrokkenheid met zijn
volk is op het gezicht van de 59-
jarige autohandelaar Kazimir
Matejczyk af te lezen. Hij is een
van de zes Poolse Nederlanders
met wie we in het Bredase café
Warschau een gesprek arran
geerden naar aanleiding van de
jongste gebeurtenissen in Polen.
De overigen zijn: Stefan Radtke
(60, technisch controleur), Alek-
sander Bronowski (65 en onlangs
gepensioneerd, voordien calcula
tor bij een koeltechnisch bedrijf).
Roman Lewicz (56, technisch
controleur), Biotr Jan Nowinski
(57, voorman) en tenslotte café
houder Franciszek Muchoraws-
ki, wiens bijdrage aan de discus
sie - naar later blijkt - aanzienlijk
wordt bemoeilijkt door het her
haaldelijk opnemen van de be
stelling. Een biertje gaat er in de
ze feeststemming wel in.
De zes zijn overigens oude strijd
makkers. Ze maakten deel uit
van de geallieerde Poolse divisie
die in 1944 Breda bevrijdde.
Sindsdien hebben ze er hun thuis
gevonden, hoewel ze nog elke
zomer op familiebezoek naar
Polen gaan. Op één na waren ze er
in de afgelopen maanden ook
weer, en vielen van de ene verba
zing in de andere.
Brutaler
Matejczyk bevond zich medio juli
in een postkantoor nabij de Pool
se stad Lublin, toen hij zijn
schoonzoon uit Breda aan de lijn
kreeg die geïnteresseerd naar het
verloop van de stakingen infor
meerde.
I
Matejczyk: "Ik wist van niets, ter
wijl de stakingsgolf zich op dat
moment juist naar Lublin had
verplaatst. Enkele dagen later
bleek daar zelfs het gehele open
baar vervoer plat te liggen. En
nog steeds voelde je een zekere
passiviteit bij de bevolking. Zo'n
gevoel van: afwachten maar,
morgen wordt het wel beter.
Maar om het klimaat te schetsen:
op 22 juli - een Poolse nationale
feestdag - werd er in een radio
programma door iemand grote
kritiek op regering en partij ge
geven. Ik zeg tegen mijn vriend:
die durft nogal wat te zeggen, als
ze die vanavond maar niet opslui
ten.
Maar het was tekenend voor het
verlangen naar meer vrijheid, dat
je de laatste tijd overal kon sig-
naleren.Men werd een beetje bru
taler. De angst voor grote broer
Rusland was een beetje weg. Een
vergelijking met Boedapest in
1956 en Praag in 1968 vind ik
daarom niet zo op zijn plaats,
want in Polen was er al vóór de
staking een betrekkelijke vrij
heid van mening. Je kon het in
tellectuelen ook meerdere malen
horen zeggen: als er verandering
komt, dan van onderen af en niet
meer van boven. Daar had men in
vroeger jaren van geleerd".
Bronowski was eind juli op fami
liebezoek in Warschau. "Het
openbaar vervoer was voor een
groot deel lamgelegd, er waren
wat geruchten over stakingen en
een gekaapte trein met voedsel
voor de Sowjet-Unie, maar ver
der wist men niets. Toen de sta
kingen zich naar het gebied rond
de Oostzee verplaatsten, werd de
spanning pas echt voelbaar. Ook
al omdat men er niet langer meer
omheen kon. Ik ging dan ook half
augustus weer terug naar Ne
derland met een gevoel van: wat
gaat dit worden, wat zullen de
consequenties zijn?".
Radtke: "Hoe dit zal uitpakken
weet niemand. Er is tenslotte wel
vaker iets beloofd om de mensen
tevreden te stellen. Maar als aan
beide kanten het verstand wordt
gebruikt, moet er toch wel iets
positiefs uitkomen".
Juiste moment
Nowinski: "Wat nu bereikt is, geeft
optimisme voor de toekomst. De
hele omwenteling heeft in mijn
ogen al geruime tijd gespeeld. De
kwestie Afghanistan, de boycot
van de Olympische Spelen, het
incident met de Russische kern
onderzeeboot, het zijn allemaal
zaken die volgens mij het juiste
moment van een grootscheepse
staking hebben bepaald.
In Polen wist men van die druk op
de Sowjet-Unie, waardoor de
vrees voor inmenging minimaal
was. Het is niet zo dat wij hier
alles eerder en beter weten dan in
Polen. Er zijn daar ook nog een
keer buitenlandse kranten te
koop, er is Radio Vrij Europa, er
zijn buitenlandse journalisten en
nog tal van andere wegen om aan
informatie te komen. Als je het zo
ziet wijst alles erop dat deze ont
wikkeling niet meer zal worden
teruggedraaid".
Bronowski: "Het blijft alleen de
vraag hoe de andere Oostblok
landen hierop zullen reageren.
Het is natuurlijk niet niets dat de
Poolse partijleiding als deelge
noot van het Warschaupact dit
alles heeft geaccepteerd. Het is te
vergelijken met een gezin met zes
kinderen. Als je Piet een auto
geeft en Jan niet, dan krijg je daar
een hoop ellende mee".
Nowinski: "Ik was in '68 in Praag en
misschien zijn daarmee wel ver
gelijkingen te trekken. Maar het
verschil is in elk geval dat hier het
regiem niet wezenlijk wordt aan
getast, er is alleen sprake van een
toenemende vrijheid. En: een
Russische interventie is uit
gebleven. De nuchterheid heeft
het kennelijk gewonnen. Men
heeft geleerd van ervaringen zo
als bijvoorbeeld in Poznan, waar
een zoon als het ware op zijn va
der moest schieten".
Weinig steun
Het moet Bronowski overigens wel
van het hart dat van Nederlandse
vakbondskringen weinig solida
riteit naar de stakers in Polen is
uitgegaan.
"Van een linkse voorman als Kok
had ik wel een ander standpunt
verwacht. Het mag dan voor Po
len een interne aangelegenheid
zijn, een telegrammetje had er
toch wel af gekund".
De opmerking dat ook de rooms-
katholieke kerk in Polen zich in
deze vitale kwestie van een oor
deel heeft onthouden, vindt in
het gezelschap weinig
weerklank. Kardinaal Wyszyns-
ki's vermaning tot kalmte in een
beslissende fase van de strijd
krijgt hier althans een andere
uitleg.
Lewicz: "Dat was taktiek. Gezien
het gevaar van een Russische in
terventie ging er een kalmerende
werking van uit. Maar toch heeft
Wyszynski niet geschroomd de
regering voor te houden dat er
minder moet worden geleend,
minder geëxporteerd en meer
geïmporteerd. En met dat minder
exporteren bedoelde hij een be
paald land. Aan roebels heeft
Polen immers niets. Je kunt er
amper je kont mee afvegen. In
Huta-Katowice - dat is zoiets als
de Hoogovens in Nederland
-wordt vrijwel uitsluitend ijze
rerts ten behoeve van de Sowjet-
Unie verwerkt. Er is zelfs een
speciale spoorweg voor aange
legd. Iedereen weet dat, want de
spoorwegen zijn in Rusland vijf
tien centitneter breder. Dat soort
zaken is veel Polen een doorn in
het oog".
Waarmee we belanden bij de rela
tief slechte levensomstandighe
den in het hedendaagse Polen.
Lange rijen wachtenden voor
winkels waar toch al niet veel te
krijgen is.
Matejczyk: "Het hele systeem is ook
niet gezond. Als je een auto wilt
kopen moet je zes a zeven jaar
wachten in het geval je niet over
de juiste vrienden beschikt. Zo' n
systeem werkt zwarte handel,
diefstal, vriendjespolitiek en
daardoor ontevredenheid in de
hand. De dollar is zo langzamer
hand de tweede officiële munt in
Polen geworden. Met dollars kun
je zo een auto kopen. Bij het zien
van een dollar wordt een win
keljuffrouw ook ineens actief'.
kend staan. De Duitsers noemen
ons "Kilovressers". Als er geen
vlees is, dan wordt dat zo onge
veer als een ramp opgevat".
Dus weinig vegetariërs? Nowinski
produceert een matig glimlachje:
"Weinig vegetariërs".
Uniek
Terug naar het onlangs bereikte
akkoord, dat in wezen het com
munistische systeem tot in zijn
voegen raakt. Het Kremlin zal
uiteindelijk de limiet bepalen.
Matejczyk: "Maar die grens kan
ook in Rusland verschuiven. Het
unieke is dat Moskou door de ar
beiders, de intellectuelen en de
partij in Polen gedwongen is een
stapje terug te doen. En zo n
commentaar van het Russische
persbureau Tass, dat er weer an
ti-socialistische elementen aan
het werk zijn, dat is bestemd voor
de andere satellietstaten. Pas op,
staat er in werkelijkheid".
Lewicz: "Ook in de Oostduitse pers
is er voortdurend op aangedron
gen om de Poolse stakers aan te
pakken. Dat is niets nieuws. De
DDR mag dan officieel een
bondgenoot zijn, men is er altijd
al anti-Pools geweest. Ik zeg al
tijd maan de Duitse discipline
past uitstekend in de communis
tische doctrine. Oost-Duitsers
zijn volgzaam. Vergeet niet dat de
wieg van het nationaal-socialis-
me in Oost-Duitsland stond".
Maar als Polen's zwakke economie
de nieuwe verworvenheden niet
zal kunnen dragen, wat dan? De
stakingen van de afgelopen twee
maanden hebben honderden
miljoenen gekost. De buiten
landse leningen zijn bijkans on
afzienbaar. En als zelfs in het
Westen matiging al onafwend
baar is, wat moet dan van die
nieuwe verworvenheden worden
verwacht?
Lewicz: "Het Westen moet helpen,
maar dan zonder de Sowjet-Unie
te prikkelen. Anders zou Polen
wel eens een brandhaard kunnen
worden".
Matejczyk: "De verantwoordelijk
heid ligt nu bij de Polen zelf.Mct
het akkoord van vorige week
hebben regering en partij de helft
van de verantwoordelijkheid
voor de slechte economische si
tuatie op de schouders van de ar
beiders gelegd. Als die schouders
dat houden, komt er wat goeds
uit".
Trots
Een Poolse lente? Matejczyk: "Vast
en zeker. En niet zo gevaarlijk als
de Praagse lente. Wat de Pool
heeft, dat houdt-ie. Kom niet aan
zijn spreekwoordelijke gastvrij
heid, zijn nationale trots en zijn
gevoel voor eigenwaarde, want
dan zwaait er wat. Let maar op de
eerste regels van het volkslied:
nog is Polen niet verloren, zolang
als we leven".
Caféhouder Muchorawski heeft
zich reeds lange tijd geleden in de
keuken op een Poolse warme
maaltijd geworpen waarvan het
aroma langzamerhand het ver
trek binnensijpelt Nowinski
kijkt op zijn horloge. Met een
nauwelijks onderdrukte grgns op
zijn gezicht zegt hg: "Dat van dat
volkslied lijkt me een mooi ein
de".
Bronowski: "Alles in Polen is van
de staat. En dat veroorzaakt gro
tendeels de misère. Het gaat er
niet om het systeem omver te
werpen, maar al zouden alleen
maar de boeren en de kleine mid
denstand een zeker vrij onder
nemerschap krijgen. Een klein
beetje concurrentie moet toch
kunnen leiden tot meer activiteit.
Nu is er alleen maar gelatenheid en
slechte bediening. Als een winkel
iets niet heeft, dan maakt dat toch
immers allemaal niets uit".
Nowinski: "Ach, die tekorten aan
vlees en suiker, akkoord. Maar
we moeten Polen ook weer niet
vergelijken met een land uit de
Derde Wereld. In Polen lijdt nie
mand honger. Zou je vegetarier
zijn, dan leef je er als een prins.
Het is ook zo dat als je ergens naar
verlangt en je kunt het niet krij
gen, dan probeer je dat met em
mers vol te halen. Er is eigenlijk
altijd al een tekort aan vlees ge
weest. Maar hoe komt dat? Mijn
moeder kocht vroeger al vier kilo
van dit en nog eens twee kilo van
dat. En dat deed iedereen!
Maar als iedere Pool eens zou leren
om vandaag eens een pondje te
halen en morgen nog eens, dan
zou de zaak al een stuk verbete
ren.Ik bedoel er maar mee te zeg
gen dat het levensonderhoud er
niet zo slecht is als vaak wordt
voorgespiegeld. Kip en gans kun
je er bijvoorbeeld wel veel krij
gen. En daarbij komt nog dat de
Polen niet alleen als wodkadrin
kers, maar ook als vleeseters be
Polen in
Nederland
(v.l.n.r.
Radtke
Matejczyk,
Bronowski,
Lewicz,
Nowinski en
Muchorawski):
"Er moest
gewoon iets
gebeuren.."
Geen honger
