"Het
gat
in
Nederland': meer slagroom dan taart
de
hand
van
„Stoppen we hier
even vooreenpils
of lopen we door
totde volgende
strandtent?"
Zijn de grenzen
economische HMB
journalistiek bereikt?
Drift
Het is een wat ingewikkelde aan
pak, waarvan De Kam en Nypels
zich hebben bediend. Het en
thousiasme of liever de drift om
uit te leggen is van begin tot het
einde manifest en. dwingt be
wondering af. Toch dringt zich na
lezing van 'Het gat in de hand van
Nederland' de vraag op of de
schrijvers zich in die drift niet al
te sterk verloren hebben. Ze heb
ben zich in het boek van zoveel
uiteenlopende vormtechnieken
bediend en zoveel aantrekkelijke
verpakking gebruikt, dat hun
boodschap verloren dreigt te
gaan.
De taart is onder een dikke laag
slagroom bedolven en dat bete
kent dat er van de consument een
flinke eetlust wordt verwacht. De
kans is groot dat de minder geoe
fende eter het dan toch weer moet
afleggen tegen de kampioen en
als dat zo is, schieten de schrij
vers hun doel voorbij.
Bij de presentatie meldden Jacobse
en Van Es 'Het gat in de hand van
Nederland' te hebben gelezen als
een 'roman van Harold Robbins'.
We mogen aannemen dat het De
Kam en Nypels om meer te doen
is dan globale indrukken. Wie
Robbins leest weet in het vijfde
hoofdstuk niet meer wat in het
derde gebeurde. Voor De Kam en
Nypels kan dat nooit een uit
gangspunt zijn geweest.
Het boek heeft kwaliteiten genoeg
om niet te zijn mislukt, maar de
lezer heeft wel regie nodig. To
neelgroepen als Sater en De
Nieuwe Komedie kunnen er met
die regie zo mee het land in en ik
maak me sterk als de bedoelin
gen van De Kam en Nypels dan
niet beter uit de verf komen.
In het jubileumnummer van Vrij
Nederland constateert hoofdre
dacteur Rinus Ferdinandusse
deze week dat de grenzen van de
journalistiek al lang bereikt zijn'.
Die conclusie laat zich door vak
genoten slecht delen. Maar als de
nijvere arbeid van beproefde ta
lenten als Nypels en De Kam te
kort schiet ben je geneigd om de
conclusie van Ferdinandusse in
elk geval door twijfel te vervan
gen: zijn de grenzen van de eco
nomische journalistiek dan toch
bereikt?.
Meningen op deze
pagina zijn voor
rekening van de
auteurs.
Instituut Burgerraadslieden.
2311 EK Leiden. Koombrugsteeg2.
Telefoon 071 - 143171
Meneer B. was het laatste jaar
steeds ziek of onderweg. Hij
had pijn in nek, schouders en
rug. De doktoren konden er
geen verklaring voor vinden
en behandeling haalde niets
uit. Na een paar weken werd
hij door de controlerend ge
neesheer steeds weer hersteld
verklaard en moest hij weer
aan het werk.
Ze komen vaker bij ons, men
sen met het probleem van de
heer B. Mensen, die pijn heb
ben zonder dat de medici
daarvoor een verklaring kun
nen vinden. En omdat die
verklaring ontbreekt, krijgen
zij dan problemen met hun
Ziektewet- of WAO-uitkering.
Geen afwijkingen
In december 1979 kwam zo'n
"zaak" voor bij de Centrale
Raad voor Beroep, de hoogste
instantie op het gebied van
sociale uitkeringen. Deze
zaak was aangekaart door een
37-jarige vrouw, die rugklach
ten had overgehouden aan
het tillen van iets zwaars.
Na twee jaar ziekte werd haar
WAO-uitkering ingetrokken.
De bedrijfsvereniging vond
haar arbeidsgeschikt. Zelf
voelde ze zich allerminst zo.
Ze had veel klachten, kon
daardoor zelfs haar huishou
ding niet goed doen en kon
zich alleen bwegen of zitten
met hulp van pijnstillers.
De vele artsen, die haar hadden
onderzocht, hadden geen
"objectief waarneembare
symptomen" gevonden. Een
verklaring voor haar klachten
ontbrak, met andere woor
den.
In opdracht van de Centrale
Raad van Beroep werd me
vrouw opnieuw door een
tweetal artsen onderzocht,
door een neuroloog en door
een zenuwarts/psychiater.
Beiden vonden haar "op hun
terrein" arbeidsgeschikt.
Op eigen initiatief wendde me
vrouw zich bovendien tot een
andere, door haar zelf geko
zen, zenuwarts.
Ook deze arts kon geen afwij
kingen vinden. Maar in zijn
rapport, dat in de uitspraak
ring. Het gaat erom, dat de
klachten bestaan, en niet of
de klachten kunnen worden
verklaard. En dat de klachten
in dit geval bestaan, daaraan
heeft geen van de artsen 'ge
twijfeld. Niemand heeft ge
opperd dat mevrouw mis
schien "deed alsof' of zich
aanstelde.
Arbeidsongeschikt
Maar dit krachtige pleidooi
heeft mevrouw niet mogen
baten. De Centrale Raad
vindt, mèt de bedrijfsvereni
ging, dat mevrouw "arbeids
geschikt" is, ondanks haar
pijn. We kunnen moeilijk an
ders, zegt de Raad. nu geen
van de artsen een lichamelij
ke of psychische verklaring
voor haar klachten heeft ge
vonden.
Uitzondering
Was er juist in dit geval geen
ruimte geweest voor een mil
der oordeel?
Deze mevrouw was feitelijk ar
beidsongeschikt, d.w.z. niet
in staat om te werken, daar
aan twijfelde niemand. Ze
had al veel moeite met haar
eigen hifishouding en hield
zich alleen nog enigszins op
de been met pijnstillers.
Waarom zou ze dan niet ook in
juridische zin arbeidsonge
schikt kunnen zijn?
Het is heel begrijpelijk, dat de
Centrale Raad van Beroep er
moeite mee heeft arbeidson
geschiktheid (in de zin van de
Ziektewet of de WAO dan)
aan te nemen, wanneer voor
de pijn geen oorzaak wordt
gevonden. Maar o.i. zouden
uitzonderingen mogelijk
moeten zijn. Als vast staat dat
iemand zoveel pijn heeft dat
hij daardoor niet kan werken,
heeft hij o.i. ook recht op uit
kering. Of de pijn nu wel of
niet kan worden verklaard, is
dan niet meer belangrijk;
voorwaarde is natuurlijk wèl,
dat geen enkele twijfel mag
bestaan aan de echtheid van
de pijn en het feit dat men
daardoor niet meer kan wer
ken.
In het Haagse Hoftheater presenteerden Koot en Bie in hun vermomming van Jacobse
en Van Es afgelopen week het nieuwe boek van Flip de Kam en Frans Nypels 'Het gat
in de hand van Nederland' ofEconomische teruggang en het bankroet van de verzor
gingsstaat'.
Flip de Kam, medewerker belastingrecht aan de Juridische Faculteit van de Leidse
universiteit, deed eerder met 'Betalen is voor de dommen' en Geld dat stom is' een
geslaagde poging om de mazen in het Nederlandse belastingsstelsel voor een groot
publiek bloot te leggen. Het eerder genoemde duo Koot en Bie gaf hem tijdens een
avondvullend programma de gelegenheid om met de figuur van drs. Ten Paap zijn
adviezen op het gebied van belastingontduiking en zwendel met BV's ook via het
medium televisie tot de geïntereeseerde Nederlander te laten doordringen.
Deskundigheid in combinatie met
een ondertoon van humor en cy
nisme maakten De Kams missie
succesvol.
Ook Frans Nypels, de tweede
schrijver van 'Het gat in de hand'
is geen onbekende. Hij maakte
naam als economisch redacteur
van het weekblad de Haagse
Post, waarin hij samen met Kees
Tamboer een niet aflatende
stroom van analyses, interviews
en reportages schreef, die uit
muntten door degelijkheid, hel
derheid en originaliteit.
Humor, cynisme, helderheid en
originaliteit zijn in dit verband
bewust gebruikt. Nog steeds bit
ter weinig verslaggeving vanuit
de 'economische driehoek'
draagt daar de sporen van.
Schaamte
Dat is heel merkwaardig. Het be
leid dat in die hoek gemaakt
wordt, raakt in ons type maat
schappij steeds meer mensen in
hun dagelijks bestaan. Bereikte
de score van de rubriek economie
in lezersonderzoeken van kran
ten in het verleden het ene diep
tepunt na het andere af; een paar
jaar geleden is dat sterk gaan ver
anderen.
De met de oliecrises ingezette pe
riode van schaarste heeft het aan
tal deelnemers aan de discussie
over hoe beschikbare middelen
verdeeld moeten worden, sterk
uitgebreid. Vroeger was schaar
ste een zaak waarmee zich louter
economen en een handjevol be
stuurders bezighield. De demo
cratiseringsgolf heeft het 'mee
praten' en 'meebeslissen' in
zwang gebracht. Wat goed is voor
een land kan sindsdien op ver
schillende manieren worden be
naderd.
Voor een zindelijke discussie is een
belangrijke voorwaarde wel dat
alle deelnemers voldoende geïn
formeerd zijn. Het is daaarom
opvallend dat economen zichzelf
in dat proces van informeren
nauwelijks een rol van betekenis
hebben toebedeeld. Het leek er
integendeel sterk op dat zij geen
enkele behoefte hadden aan pot-
tekijkers en er alles aan deden om
de mythe rond hun wetenschap
te laten voortbestaan.
De Amsterdamse hoogleraar prof.
Heertje heeft daar heel leesbaar
over geschreven 'in zijn boek
'Elementaire economie'. Het eer
ste hoofdstuk draagt de titel 'Het
misverstand over de economie'.
Hij signaleert daar hoe veel men
sen ten onrechte denken dat het
in de economie louter gaat om
'geld' en concludeert vervolgens:
'Tot het instandhouden van dat
misverstand hebben economen
zelf een belangrijke bijdrage ge
leverd'.
Vertaalwerk
De pioniers in het 'vertaalwerk' dat
tot een grotere toegankelijkheid
van het begrip economie moest
leiden, zijn dan ook niet zo zeer de
economen geweest (een enkele
uitzondering is er ook hier om de
regel te bevestigen), maar veel
meer de journalisten. Zij hebben
het begrip ontmaskerd en heb
ben duidelijk gemaakt dat het in
de economie om niet meer of
minder gaat dan om 'schaarste'
en 'tekorten' en de keuzes die
door mensen worden gemaakt
om met die schaarste te kunnen
leven.
De al genoemde Frans Nypels en
Kees Tamboer hebben in hun ar
tikelen in de Haagse Post een
belangrijke bijdrage geleverd tot
dat toegankelijk maken. Die ar-
bied mondde vier jaar geleden uit
in het boek 'De verwording van
de economie' dat zij samen met
prof. Heertje schreven en waarin
die verwording 'voor de arbeider
en de kruidenier' werd verklaard.
De verwording van de economie
beleefde herdruk na herdruk en
dat mag een indicatie zijn voor de
verstaanbaarheid van de bood
schap van het schrijverscollec
tief.
'Het gat in de hand van Nederland'
van De Kam en Nypels, is een
werk in de traditie van de 'De
verwording van de economie'.
Het uitgangspunt: Nederland
kent een omvangrijk stelsel van
door alle burgers betaalde voor
zieningen. Sociale wetgeving,
ziekenhuizen, onderwijs, wel
zijnsvoorzieningen. De aanwe
zigheid van al die voorzieningen
heeft ons land tot een 'verzor-
van de Centrale Raad gedeel
telijk wordt geciteerd, gaat hij
uitvoerig in op het bestaan
van klachten zonder dat
daarvoor een verklaring kan
worden gevonden. Artsen,
die in dit soort zaken moeten
rapporteren, maken volgens
hem een grote denkfout. Ze
denken namelijk: ik vind
niets, dus er is niets. Dat is een
verkeerde conclusie, juist
omdat vaak de technieken
van onderzoek en medische
kennis onvoldoende kunnen
zijn. Misschien zouden de
klachten van mevrouw, met
andere woorden, over 10, 20
jaar wèl verklaard kunnen
worden.
De zenuwarts vindt, dat de
rechter zelf maar eens goed
naar de klachten van me
vrouw zou moeten luisteren.
Als hij haar gelooft, zou dat
voldoende mogen zijn voor
het behoud van haar uitke-
Want sinds het verschijnen van het
rapport Van Bijsterveld over be
lastingfraude, staat dat in elk ge
val vast: wij zijn zeer geïnteres
seerd in fraude; twee van de drie
Nederlanders doet er aan mee.
Burger
raadslieden
Twee overbekende Hagenaars, de heren Jacobse (K?es van Kooten) en Van
den in het Haags HOT-theater "Het gat in de hand van Nederland".
gingsstaat' gemaakt. Die verzor
gingsstaat leeft bij de gratie van
de wil van de mensen om belas
ting te betalen. Maar de kosten
van de verzorgingsstaat zijn in
middels dermate gestegen, dat
onvoldoende middelen voor de
financiering aanwezig zijn. Er te
kent zich een schaarste af en dat
betekent dat er nieuwe keuzen
gedaan njoeten worden.
Koopkracht
De schrijvers herkennen die keuze
als één tussen koopkracht en ver
zorgingsstaat. Hun boek is een
verslag van de spanningen die
dat oproept. Zij schetsen de
schaduwzijden van de verzor
gingsstaat (misbruik van voor
zieningen), die bij veel mensen de
wil om mee te betalen hebben
verminderd (belastingfraude).
Zij schetsen ook hoe de verzor
gingsstaat nog steeds grote groe
pen mensen onvoldoende ver
zorgd, met het gevolg dat ande
ren de uitgaven voor de verzor
gingsstaat nog willen opvoeren.
Dat spanningsveld, laat zich niet
eenvoudig beschrijven. Er komt
veel jargon en cijferwerk aan te
pas en juist dat zijn de belangrijk
ste vijanden van verstaanbaar
heid. Nypels en De Kam hebben
om die vijand te bestrijden de
aanpak in 'De Verwording van de
economie' geperfectioneerd. Ze
hebben gekozen voor de vorm
hoofdkarakters zich ieder op ei
gen wijze bezighouden met de
problemen in de verzorgingstaat.
De socialist Johannes Peper-
koorn, kijkt als gepensioneerd re-
Es (Wim de Bie-rechts) presenteer-
ferendaris terug op de maat
schappij, die hij onvoldoende
met zijn idealen heeft kunnen
voeden. Zijn generatiegenoot en
vriend Peter bekijkt die zelfde
maatschappij door een conserva
tieve bril. De beide zoons van Pe-
perkoorn (in wie de schrijvers
van het boek te herkennen zijn)
voelen zich als journalist en we
tenschappelijk medewerker,
sterk betrokken bij de moeilijk
heden.
De spanning leggen zij onder meer
bloot door de gebruikers en fi
nanciers van de verzorgingsstaat
te ondervragen. In die interviews
komt dan ook nog de lezer aan
bod, die het gesprek in de juiste
richting leidt, als teveel belang
rijks onuitgesproken dreigt te
blijven.
Heerlijk,helder Heineken.
De auteurs van "Het gat in de hand van Nederland": Frans Nypels (links) en Flip de Kam.
