"Nieuw Leiden"op Spitsbergen
Leidato dit jaar in
Oostenrijkse sfeer
Expeditieteam ontdekte massagraf in barre kou
EIND'80
BOUW VAN
DAKLOZEN-
CENTRUM
XI
Been gebroken bij botsing
Leidse stadsrubriek
Verguld
Kunst Zo
VRIJDAG 5 SEPTEMBER 1980
LEIDER
LEIDEN/IJMUIDEN - Vijftig walvisvaarders, of wat er
nog van over is, zijn gisteren in Leiden gearriveerd. De
overblijfselen kwamen na drie eeuwen in Nederland
terug uit het in noord-Europa gelegen Spitsbergen. Ze
waren aan boord van het expeditieschip de "Plancius",
dat gisteren "officiéél", na een expeditie van zeven we
ken de sluizen van IJmuiden passeerde.
Aan boord was ook de Leidse an
tropoloog dr. G.J.R. Maat. "Het is
beslist niet Nederlands glorie
geweest, die driehonderd jaar
geleden op Spitsbergen rondliep.
Uit de opgegraven skeletten
blijkt dat er veel Kreupelen,
kneuzen en andere mensen met
een slechte gezondheid op de
walvisvaart gingen", zegt hij.
Samen met zijn assistent Menno
Hoogland uit Leiden deed hij een
paar dagen na aankomst op
Spitsbergen de meest tot de ver
beelding sprekende vondst van
de expeditie: Onder grote keien
vond men de overblijfselen van
zeven mannen die bh een over
wintering in de winter van
1633/1634 zijn omgekomen.
Op het laatst drong de sneeuw ech
ter overal naar binnen. Ik heb
ruim tien uur lang met mijn
spullen moeten lopen om warm
te blijven. Helemaal gek word je
ervan. Je kunt bijna nergens je
kleding drogen en mijn sokken
had ik ook al geruime tijd niet
verschoond.
Lijdensweg
Om ze droog te krijgen moest ik ze
onder mijn oksels houden. Ga
maar na wat voor een lucht er uit
mijn kleren opsteeg. Ik werd er
kotsmisselijk van", zegt hij. Over
de kwaliteit van het materiaal,
dat door een sponsor was ver
strekt, wilde dr. Maat niets zeg
gen. "Ik heb moeten tekenen dat
ik geen negatieve dingen over de
tenten naar buiten breng".
"In Nederland is er een dagboek
van de zeven mannen, die door
een ploeg walvisvaarders in het
voorjaar van 1634 zijn begraven.
Daarin is de lijdensweg van het
zevental opgetekend. Uit dat
journaal blijkt onder andere dat
de eerste twee mannen die de
dood vonden, nog door de ande
ren werden gekist. Drie van hen
werden door de "redders" op hun
brits gevonden en de laatste twee
zaten gehurkt in hun hut, deze
hadden geen kracht meer hun
eerder gestorven kameraden te
kisten.
De laatste woorden in het journaal
waren die van Jan van Middel
burg uit Delfshaven: "Wij geven
ons nu over aan Gods genade...".
Onder vaak barre weersomstan
digheden hebben dr. Maat en zijn
assistent Menno Hoogland in de
bevroren grond van Spitsbergen
gewroet.
Zij maakten deel uit van een expe
ditie van twaalf wetenschappers.
De bédoeling van de expeditie is
onder andere een reconstructie te
maken van het leven zoals zich
dat daar ruim driehonderd jaar
geleden moeten hebben afge
speeld.
"En we hebben veel gevonden",
zegt dr. Maat. "Er is in driehon
derd jaar tijd eigenlijk weinig
veranderd. Het is alsof je jezelf
elke keer tegenkomt als je een
graf openmaakt.
Puntgaaf
Ondergoed, wollen mutsen, wollen
sokken, lagen kleding, die over
elkaar zijn gedragen. Het zag er
allemaal nog puntgaaf uit. We
hebben ook ijsmutsen gevonden
die heel mooi waren. Alsof ze gis
teren nog machinaal zijn ge
maakt".
"De ontdekking van het massagraf
was puur geluk", zegt Menno
Hoogland. "Ik ging water halen
en stond nog wat te treuzelen.
George Maat kwam naar mij toe
lopen om te kijken wat er aan de
hand was, toen hij een stuk van
een dijbeen uit de grond zag ste
ken. We gingen de zaak verder
onderzoeken en kwamen er al
snel achter dat hier sprake was
van een graf.
Aan de hand van archiefmateriaal,
dat de leider van de expeditie drs.
L. Hacquebord van de universi
teit van Groningen had meege
nomen ontdekten we dat we het
graf van zeven overwinteraars
hadden gevonden".
Op Smeerenburg hebben dr. Maat
en Menno Hoogland ongeveer
twee weken onderzoek verricht
en vertrokken toen voor een een
zaam verblijf van ruim 24 dagen
naar het naburige eilandje
Zeeuwse Uitkijk.
"En die jongens hebben het daar
knap benauwd gehad", zegt
bootsman Bert de Goede uit
Warmond. Over de radio meld
den ze dat het uit de hand liep en
dat ze door een storm bijna hun
tent waren kwijtgeraakt. In die
harde wind zijn we ze toen met
een sloep gaan halen".
Vijandig
In totaal heeft dr. Maat met zijn as
sistent bij Smeerenburg zelf 57
opgravingen verricht en op de
landtong in de buurt 40. Dat zijn
waarschijnlijk zeemansgraven.
Bij die 97 zitten ook de zeven
overwinteraars.
"Op Zeeuwse Uitkijk, waar wij on
ze tweemans nederzetting Nieuw
Leiden hadden gedoopt, hebben
we 183 graven gevonden. Daar
van hebben we er vijftig opge
graven. Het waren allemaal man
nen. De gemiddelde leeftijd was
ongeveer 25 jaar. Elf van de vijftig
waren nog maar kinderen toen ze
dood gingen.
Scheurbuik
De meesten zijn aan scheurbuik
overleden. Het unieke van de
vondsten in Spitsbergen is dat er
alleen maar onderzoek kon wor
den verricht naar scheurbuik in
genezen vorm. Hier was alles zo
goed bewaard gebleven dat de
bloedingen langs de beenderen
nog goed te zien waren".
De expeditieploeg kreeg in de ze
ven weken ook nog koninklijk
bezoek. De koning van Zweden
Karl Gustav kwam samen met
zijn vrouw poolshoogte nemen.
De leider van de expeditie ge
loofde in eerste instantie niet dat
het de koninklijke familie was,
maar hij liet zich later toch over
tuigen.
Zover was bootsman Bert de Goede
uit Warmond echter nog niet. "Ze
nemen me in de maling" en liep
het vorstelijk paar zwaaiend met
"Ha, die Guus" vrolijk tege
moet...
LEIDEN - Eind december of
anders begin januari gaat de
eerste paal de grond in voor
de bouw van het daklozen-
centrum aan de Rembrandt-
straat.
Zoals bekend bevinden de
plannen voor zo'n centrum
zich in een vergevorderd sta
dium. De eerste schetsplan-
nen voor de nieuwbouw lig
gen nu op tafel. Gisteravond
spraken de leden van de
raadscommissie voor volks
huisvesting zich over de
kwestie uit. De plannen wer
den over het algemeen met
instemming ontvangen.
Mevrouw Koning (PvdA) drong
er op aan dat er spoedig af
spraken worden gemaakt
over hoelang daklozen in het
centrum kunnen verblijven.
Het PvdA-raadslid wees er
ook nadrukkelijk op dat het
niet zo moet zijn dat mensen
die in het daklozencentrum
zitten met voorrang door Bu
reau Huisvesting aan een wo
ning worden geholpen. "Ik
vindt dat we er goed op moe
ten letten dat dat niet ge
beurt", aldus mevrouw Ko
ning.
Volgens de heer Ham (CDA)
moet de gemeente er goed
voor oppassen dat het daklo
zencentrum alleen voor Lei-
denaren is. bestemd en niet
voor daklozen uit omringen
de gemeenten. "Leiden wordt
al teveel met de woningnood
van andere gemeenten be
last", aldus Ham.
Voorzitter Kamphuis van de
stichting "Opbouw Onder
Dak" wees er op dat er binnen
enkele weken een nota ver
schijnt waarin deze proble
matiek aan de orde komt.
Wethouder Tesselaar zegde
toe dat de nota in een volgen
de vergadering van de com
missie volkshuisvesting zal
worden behandeld.
ADVERTENTIE
Klei te ate tie 'i c/ie maken /iet,
de'JJlei('(jekteeten duigen fut,
died--/Ken 'i-dlealf
KLAA8SBHS
BREESTRAAT 114 ïb LEIDEN
LEIDEN - Een tienjarige meisje uit Leiden is gisteravond met een been
breuk in het Academisch Ziekenhuis opgenomen na een botsing met
een motorrijder.
De 23-jarige motorrijder uit Leiden passeerde gisteravond aan de rechter
kant een file auto's op de Hooigracht en Pelikaanstraat. Op dat moment
stak het meisje de weg over bij de Gepekte brug. De motorrijder reed
haar aan en kwam vervolgens licht in aanraking met een auto die op de
de Oude Rijn stilstond om over te steken.
LEIDEN - Van 12 tot en met
21 september wordt in de
Leidse Groenoordhallen
de 19de Leidato gehou
den.
Als een van de eerste offi
ciële daden zal de nieuwe
Leidse burgemeester mr.
C.H. Goekoop volgende
week vrijdag de traditio
nele huishoudshow ope
nen.
In totaal hebben ruim 140
standhouders ingeschre
ven, waarvan geveer een.
derde uit Leiden afkom
stig is.
Op de Leidse beurs ontbreken de
optredens van bekende artiesten.
In plaats daarvan moet dit jaar
"Het was bar", weet dr. Maat zich te
herinneren. "Het is daar een
enorm vijandig klimaat. Je er
vaart het doorlopend als een be
dreiging. Ik heb mijn leven ge
waagd voor een vork. Ongeloof
lijk was dat. Ik had wat bestek
aan de oever van een beekje latei i
liggen, maar het was daarna
enorm gaan ijzelen en stormen.
Er lag wel een paar meter sneeuw
toen ik het bestek weer ging zoe
ken. Ik moet er niet aan denken
als ik in het beekje was gelopen".
Overigens heeft het team op
Zeeuwse Uitkijk behoorlijk wat
problemen met de tent gehad. "Ik
heb een paar uur lang mét een
tentstok in mijn handen gezeten
om de spullen bij elkaar te hou
den.
door René van der Velden Jaap Visser
Doodzonde vindt
Wolters dat de inscripties bo
ven de hoofdingang van het
stadhuis aan de Breestraat
niet meer leesbaar zijn. Wol
ters woont precies tegenover
het bordes van het stadhuis:
"Bijna elke zondagmorgen
stopt een toeristenbus vol
Duitsers in de Breestraat voor
het stadhuis. De reisleider
vertelt met een megafoon
over de geschiedenis van het
stadhuis. Ik hem al herhaal
delijk horen vertellen dat hij
het zo jammer vindt dat de
gevel bij het bordes zo wordt
verwaarloosd. Hij kan de in
scriptie boven de toegangs
deur niet lezen. De toeristen
gaan bij mij aan de overkant
staan om de letters te ontcijfe
ren. Zonder resultaat klim
men zij het bordes op. Het
blijft onleesbaar. In de loop
van de tijd is de inscriptie een
soort van zwarte vlek gewor
den. Dat is toch jammer. Het
bordes is immers het hartje
van het stadhuis. Daar ligt de
ingang voor de ontvangsten
en voor de bruidsparen".
Wolters woont al meer dan vijf
tig jaar tegenover het stad
huis. "Het is stom maar na al
die jaren weet ik nog steeds
niet wat er boven de toe
gangsdeur staat. Het kan de
gemeente de kop toch niet
kosten om die inscriptie weer
te vergulden? Moet je nou
vat
gc-
Voor het eerst brandde daarom
gisteravond het kunst-licht
werk van de Amsterdamse,
kunstenaar Matthijs van
Dam in de Hazewindsteeg
Veertien blauwe en zeven
groene TL-buizen wijzen de
cursist respectievelijk vanaf
de Oude Vest en vanaf de Cae-
ciliastraat de weg naar de in
gang van K O "Alsof de
cursisten die weg nog niet
kenden" schampert een werk
nemer van K&O.
Tenminste een deel van het per
soneel van K&O ziet het
kunstwerk bepaald niet
"hangen"Misschien is het een
kwestie van even wennen.
Kunstenaar Van Dam heeft
zelf reeds gezegd dat "zijn
ontwerp verwachtingspatro
nen doorbreekt en de grenzen
verlegt"...
Inscriptie boven hoofdingang: niet te lezi
zicht dat wordt bij de V&D
waar de oude Turk wordt ver
guld. Als de gemeente voor
1.7 miljoen gulden de bin
nenkant van het stadhuis gaat
opknappen dan kan ze toch
ook wel wat centen besteden
aan de buitenkant".
Herhaalde keren heeft Wolters
zijn wens om de inscriptie te
vergulden bij de gemeente
kenbaar gemaakt. "Vorig jaar
een keer en enkele maanden
geleden nog eens. Maar ik
krijg nooit antwoord".
Een andere "kleine grief' van
meneer Wolters betreft het
beeld aan de linkerkant van
de toegangsdeur op het bor
des. Dit vrouwenbeeld ("de
Gerechtigheid") heeft een sa
bel in de hand die Wolters ook
graag verguld zag. Precies zo
als het vrouwenbeeld aan de
linkerkant ("de Vrede") dat
een vergulde palm vasthoudt.
Ook de zwart uitgeslagen zuilen
bij de hoofdingang mogen
van Wolters wel eens een
schoonmaakbeurt hebben.
Us oud-burgemeester jhr. mr.
F. H. van Kinschot nog de
scepter over Leiden zou
zwaaien zou Wolters mis
schien snel een aandachtig
gehoor bij de gemeente vin
den. Meneer Wolters vertelt
tenminste smakelijk hoe Van
Kinschot zijn overbuurman
altijd hartelijk met de hand
groette.
een flinke Oostenrijkse inzen
ding publiek naar de hallen trek
ken. Op de leidato wordt een Ti-
rols straatje gebouwd, waar in de
loop van de tien expositiedagen
allerlei specifiek Oostenrijkse ac
tiviteiten worden ontplooid.
Op zaterdag 13 september verzorgt
de muziekkapel uit Steinach bij
voorbeeld een muzikale show. de
groep is 's ochtends ook in Al
phen aan den rijn te zien en 's
middags in de Leidse binnen
stad. Verder is er een orgineel jo-
delduo, en geeft een Tirools
groepje dansdemonstraties.
Munten slaan
Diverse VW's uit de omgeving van
Innsbruck maken er propaganda
voor de eigen streek. Bovendien
is er een middeleeuwse hand
slagpers uit Hall waar het publiek
zelf munten kan slaan met het
stadswapen van Leiden.
Tot de Oostenrijkse gasten die hun
opwachting zullen maken be
hoort onder meer de burgemees
ter van Reutte die van plan is de
tocht naar ons land en.terug per
fiets te maken. In de sfeer van de
wintersport zal er ook een mode
show worden gegeven, terwijl
een andere het accent legt op da-
mes- en bedkleding.
De zondagen 14 en 21 september
zijn zoals gebruikelijk uitgeroe
pen tot familiedagen. Beide da
gen is de televisie-indiaan Kluk
Kluk aanwezig om de deelne
mers aan een tekenwedstrijd te
bekronen. Op het podium zullen
geregeld majoretten groepen te
zien zijn.
Politiek
Nieuw op de Leidato-beurs zijn de
stands van politieke partijen.
Zowel het CDA als de PvdA zijn
er vertegenwoordigd. De over
heid is vertegenwoordigd met
voorlichtingsstands op diverse
terreinen. Onder meer woning
verbetering en isolatie, de om
scholing voor volwassenen, en de
diensten van de PTT.
In het kader van de vrijetijdsbeste
ding is er een expositie van zon
dagsschilders, terwijl de bezoe
kers kunnen leren bloemschik
ken in een speciale stand. Om al
les een plaatsje te geven zal naast
de grote hal nog een nieuwe de
montabele hal worden gebouwd.
Het organiserend comité hoopt
dit jaar op een bezoekersaantal
van rond de 60.000.
De Leidato is dagelijks geopend
van 11 tot 17 uur en van 19 tot
22.30 uur. Van maandag 15 tot en
met vrijdag 19 september gaat de
beurs niet om 11 maar om 13 uur
open. De entreeprijs bedraagt vijf
gulden, en drie gulden voor kin
deren en 65-plussers.
