ernstige
bedreiging
Servire-fonds is breed opgezet: 230 titels
Kleine Katwijkse uitgeverij Servire: een
combinatie van zakelijkheid en creativiteit
ixiwite Sg
^©[byiJ'c&Knr
[o)(l^D<§)
1?^rrü[p)n<oitfD o o o
Door Rob Vooren
PAG1NAJ4 DOjST MAANDAG 11 AUGUSTUS 1980
Uitgeverij Servire is "in con
cept" bezig met een "debutan
tenplan', een bijzondere reeks
nog niet eerder gepubliceerd
werk. m.i.v.het najaar 1981 te
verschijnen! Directeur
lnayat-Khan benadrukt de
haast "principiële" min-posi-
tie waarin de Nederlandse
auteur verkeerteen situatie
waartegen Servire al even
principieel bezwaren koes
tert.
lnayat-Khan hekelt het heer
sende systeem van verticale
prijsbindinghet vaststellen
van detailhandelsprijzen,
waarbij de afnemer wordt
verplicht een bepaald pro-
dukt een boek in dit geval,
tegen die prijs aan de consu
ment te verkopen.
Commercieel gevolg is dat een
relatief enorm aantal boeken
geen winst oplevert in tegen
stelling tot de zeldzame best
seller.
Uitgeverijen zijn dat spreekt,
geen liefdadige instellingen
en lopen - tenzij hun fonds
toevalligerwijs een bestseller
bevat - forse risico's. Op heel
veel uitgaven wordt verlies
geledengevolg: veel uitgeve
rijen "spelen op zeker" en
durven het niet aan om, bij
voorbeeld, onbekende Neder
landse schrijvers een kans te
geven.
lnayat-Khan vindt het principe
verkeerdis vóór loslating van
de vertikale prijsbindingelk
produkt moet apart geprijsd
kunnen worden. "Niet elk
boek brengt dezelfde onkosten
met zich mee, sommige (best
sellers) zouden veel goedkoper
kunnen zijn. In feite wordt de
consument bedrogen".
Mijn opmerking dat het doel
van de prijsbinding - de best
seller als massaprodukt „on
derhoudt" de minder verko
pende meerderheid - toch
juist is, wordt erkend,
"maar", zegt de Servire-di-
recteur, „dat doel wordt niet
bereikt, integendeel. Juist de
bibliotheken zijn schidd aan
het mislukken daarvan, om
dat ze massaal de "goedkope"
boeken aankopen"
Dus wéér die cirkel: een literair
debuur is een financieel
waagstuk, het blibliothee-
kwezen wil vöor een dubbeltje
op de eerste rijde boekprodu-
centen lijden het verlies - in
theorie. Praktijk is het boeken
van winst, het vermijden van
risico's en dure debuten, en
mislukking van de opzet.
lnayat-Khan:' "De verticale
prijsbinding moet in oor
sprong van eigen cultuur be
vorderen, maar door het zui
nige aankoopbeleid van de
bibliotheken is de uitwer-
keing ai>erechts; vertalingen
zijn veiliger, maar verdrin
gen tegelijk de kansen van on
ze eigen literatuur. We zijn
van plan daar iets aan te
doen
Op de valreep wil lnayat-Khan
nog kwijt dal Servire binnen
kort een boek uitgeeft met co
denamen van zendamateurs:
een blij bericht voor de vele 27
MC-ers in de Leidse regio.
Servire: een kleine uitgeverij
blijkt vaak groter dan mem
denkt
Vóór de heer F.lnayat-Khan in 1972 directeur werd van uitgeverij Servire inKatwijk ,was
hij werkzaam als systeem-analist. Zijn belangstelling voor het uitgeverswezen is te
danken, naar zijn zeggen, aan zijn moeder die dol was op lezen. Ook zelf schrijft hij korte
verhalen en gedichten.
Wat de uitgeverij betreft: deze werd opgericht in 1923 en resideerde oorspronkelijk in Den
Haag en Wassenaar. Sedert 1977 is Servire gevestigd in twee rustige kantoren in de
Varkevisserstraat te Katwijk aan Zee.
Kleine uitgeverijen hebben het niet makkelijk. De eco
nomische situatie dwingt velen tot opgave of tot aan
sluiting bij een der grotere broers, waardoor in toemen-
de mate een (machts)concentratie van uitgevers ont
staat. De kleinere uitgeverijen die erin slagen zich te
handhaven-er zijn er relatief nog maar weinig-zijn per
definitie zeer creatief, steeds op zoek naar nieuwe in-
pulsen.
Aldus F. lnayat-Khan. directeui
van een der zeldzame kleine, er
kende uitgeverijen in de Leids<
regio: uitgeverij Servire In
Katwijk. Naar aanleiding var
een nieuwe initiatief - het op
grote schaal produceren en ver
spreiden van het science fiction
tijdschrift "TERRA" - zocht ik
hem op in zijn rustige kantoor in
de Katwijkse Varkevissers-
straat, vlak achter de vuurtoren.
F. lnayat-Khan is trots op zijn
bedrijf en medewerkers, dat is
duidelijk, maar ook enigszins
gekwetst door de geringe be
langstelling bij de media voor
de kleine uitgeverijen. Aanvan
kelijk behoedzaam, maar al
lengs met meer overtuiging en
gepaste trots vertelt hij over de
inspanningen, doelstellingen en
geleverde prestaties.
Inventiviteit en zakelijkheid zijn
onmisbaar, wil Servire stand
houden: "Een uitgeverij is ver
gelijkbaar met een bank, "legt
lnayat-Khan uit. "Vooraf moet
er veel en gevarieerd geïnves
teerd, gefinancierd worden
m.b.t. diverse projecten, au
teurs, vertalers en vele andere
tussenschakels. Daarbij hopen
we uiteraard op uiteindelijk
winst. Een bank bijvoorbeeld
doet aan risicospreiding door
een heleboel projecten tegelijk
op stapel te zetten; een uitgeve
rij doet hetzelfde, daarbij
meestal hopend of zelfs toege
spitst op bestsellers, die verlies
op andere projecten kunnen
compenseren".
Een probleem is dat het Neder
landse taalgebied betrekkelijk
klein is en de feitelijke markt
nog minder afzetmogelijkheden
biedt: "Eén derde van de mensen
leest niet, eenderde leest net zo
makkelijk of zelfs bij voorkeur
buitenlands werk, dus ga maar
En bestsellers liggen evenmin
voor 't oprapen. De politiek van
Servire is dan ook niet gericht
op dergelijke uitschieters, inte
gendeel: er is een duidelijke
voorkepr voor een "brede(re) vi
sie", zij het dat men zorgt voor
een zekere "relatie" tussen de
verschillende uitgaven.
Als ik vraag of die relatie niet be
staat uit een wat "mystieke" in
houd, stemt lnayat-Khan in met
het leggen van een dergelijk ac
cent. Niettemin: "Servire is een
algemene uitgeverij, klein maar
sterk groeiend, en naar die groei
streven we natuurlijk ook.
Meestal is de kleine uitgever ge
dwongen zich te specialiseren,
terwijl wij een algemener beleid
voorstaan. Het doel is de wat eli
taire lezer, of liever: de lezer met
smaak te bereiken, algemeen
georiënteerd en selectief'.
Het gesprek raakt in een onge
dwongen stadium en de afwach
tende kalmte van de Servire-di-
recteur maakt plaats voor on
verwachte felheid. We praten
over het bibliotheekwezen, een
van zijn grootste ergernissen. In
't begin relativeert hij nog,
prijst bestaan en ontwikkeling
van de Nederlandse bibliothe
ken: onmisbare instanties voor
het behoud van onvervangbaar
cultuurgoed. Anderzijds kent
ons land meer bibliotheken dan
boekhandels.
"Cultuur: goed, m^ar de prijs is te
hoog! Natuurlijk ben ik er vóór
dat het lezen van boeken wordt
bevorderd, maar ik constateer
ook een duidelijke oneerlijkheid
ten aanzien van de uitgevers en
vooral de auteurs. Het is inder
daad zo dat boeken tegenwoor
dig duur zijn, maar niet als ge
volg van winstbejag"!
Hij legt uit waarom, wijst op de
enorme stijging van onkosten
(zetten, drukken, etc.), terwijl
daarnaast ook nog winst ge
maakt moet worden. De biblio
theek beschouwt lnayat-Khan
als een ernstige bedreiging, een
gevaar voor werkgelegenheid
van auteurs, boekhandels en
uitgevers, maar ook van druk
kers, papierfabrieken en binde
rijen.
"De verhouding tussen uitgeverij
en bibliotheek is helemaal
scheef gegroeid. Een bibliotheek
koopt met korting in, de lezer
leent en leest bijna voor niks,
zonder dat uitgever en schrijver
ook maar een cent vergoeding
ontvangen! Het is nogal logisch
dat veel potentiële kopers kie
zen voor 't goedkope biblio
theek-alternatief - begrijpelijk;
wat me hindert is dat het biblio
theekwezen, gesteund door z'n
culturele onaantastbaarheid en
blind egocentrisme, elke finan
ciële dan wel contactuele tege
moetkoming weigert!"
Voor Servire een ontoelaatbare si
tuatie en reden om - op mijn
vraag naar de toekomstplannen
van de Katwijkse uitgeverij - de
nadruk te leggen op een ontwik
keling buiten het bibliotheek
wezen om. "Dat betekent géén
uitgaven meer verstrekken of
beschikbaar stellen aan biblio
theken, tenzij deze leesgeld be
talen!" Een principiële uit
spraak die ik letterlijk mag no
teren.
t
IT
V
Het Servire-fonds. Haast met ver
tedering stalt directeur lnayat-
Khan een aantal boeken uit,
wijst op de bijzondêre omsla
gen: beschaafdeen ingehouden
ontwerpen waaraan men spe
ciale zorg besteedt. Een kleine
uitgeverij! Eerdere uitspraken
zijn niet overdreven, wat ik al
licht verwachtte; integendeel:
een wel degelijk breed opgezet
fonds met in totaal 230 titels,
w.o. ook Duitse en Engelse uil
gaven. Boeken over filosofi
sche (Bertrand Russell) en
theologische (Teilhard de
Chardin) onderwerpen, maar
ook over management, yoga,
massage, alternatieve genees
wijze als acupunctuur, over
muziek.
Literatuur? Ik ontdek de naam
Frederik van Eeden en ver
neem, desgevraagd, dat Servire
probeert het oeuvre van de be
roemde Tachtiger volledig te
herdrukken.
De variatie overvalt me eerlijk
gezegd, maar de geharde
bibliofiel staat voor niets: ik
vraag naar "paradepaardjes".
Die kan ik krijgen. Het "Kin
derkookboek". "Spel zonder
winnaars" van Noud v.d. Ee-
renbeemt (PSI-Fiction, een SF-
achtig genre) en "De tweede
machtsring" van Carlos Casta-
neda; het schitterende kunst
boek "Beelden en Tekenin
gen" van Charlotte van Pal-
landt en de Amerikaanse best
seller (3 miljoen exemplaren!)
"Wijfie" van Judy Blume. Veel
boeken over "ons" Indië, di
verse SF, occultisme, mys
tiek...
Servire's lnayat-Khan gunt me -
geamuseerd toekijkend - wat
tijd om zijn luxueuze grabbel
ton tot op de bodem te door
zoeken. Wat amechtig kom ik
boven, neutraal informerend
naar Servire's nieuwste activi
teiten - de exploitatie van een
Nederlands SF-tijdschrift:
"Terra".
Géén van de grote "Uitgevers
waagde zich - ondanks de op
komst van het genre - aan een
professioneel SF-tijdschrift. En
zeker niet aan vaderlands SF-
talent (Bruna's jaarlijkse "Ga-
nymedes" uitgezonderd).
Waarom een "kleine uitgever"
als Servire wél?
"Tot onze ideeën hoort inderdaad
het ontwikkelen van een fonds
met Nederlandse debutanten",
is het a'ntwoord, en overtuigd:
"met name op SF-gebied is er
een gat in de markt. In die stel
ling van verzadiging geloof ik
niet, integendeel, die zgn.
SF-"malaise" is een gevolg van
teleurstelling bij de lezer over
het geboden materiaal!"
Mijn eerder uitgesproken ver
moeden dat het Katwijkse fonds
nogal mystiek getint is wordt
bevestigd door een nauwkeu
riger explicatie t.a.v. het scien
ce fiction-genre. Servire's be
langstelling voor SF is te dan
ken aan een drietal aspecten:
het pseudo-religieuze. het pro
jecteren van de mensheid in de
toekomst, en het artistieke as
pect; t.a.v. het laatstgenoemde
wijst lnayat-Khan op een over
eenkomstige ontwikkeling van
het stripverhaal, waar steeds
meer nadruk op de "kunst" en
minder op het "verhaal" gelegd
wordt.
Groei en bloei van een zelfstandig
uitgeversbedrijf zijn niettemin
primair afhankelijk van een
zorgvuldig en zakelijk beleid.
Voordat Servire zich op 't ge
vaarlijke SF-pad waagde, is de
markt terdege verkend. Toe
komstliteratuur wordt in Ne
derland heel anders benaderd
dan b.v. in Amerika waar meer
sprake is van een "cultus", een
duidelijke exaltatie; in ons land
is er algemeen een evenwichti
ger cultuurbeeld.
lnayat-Khan: "De Nederlander
combineert makkelijker crea
tiviteit en inventiviteit met
nuchterheid. Logica, rust en
technische klaarheid zijn hier
onmisbare eigenschappen, dat
betekent dat er wel binnen
landse SF-kwaliteit móet zijn".
Ik blijf het SF-project wat cy
nisch benaderen, vooral de ge
richtheid op strips en SF uit ei
gen land. Van debutanten nog
wel! Ik wijs op eerdere pogin
gen, op mislukkingen, op de
huiver en voorzichtigheid bij
de Grote Uitgeverijen. Mijn
ongeloof verbrokkelt onder de
kalme zekerheid en kennis van
zaken. "Er is een vrij groot SF-
aanbod van diverse concurren
ten, maar het betreft voorna
melijk vertalingen van buiten
landse auteurs. Het is geen
idealisme, wel een constatering
dat er veel Nederlandse SF-ta-
lent voorradig is. Dat de lief
hebbers (een schatting van
8000 tot 12000 SF-lezers!) wei
nig merken van "eigen" au
teurs is het gevolg van een soort
vicieuze cirkel: ongeloof in
verkoopbaarheid van oor
spronkelijke fantastische lite
ratuur, een neerbuigende hou
ding ten aanzien van deze lec-
tuursoort, met als gevolg: zel
den publicatiemogelijkhe
den..."
Waarom is Servire begonnen met
de exploitatie van een SF-tijd-
schrift, i.e. „Terra" (clubblad
van de gelijknamige vereni
ging. gevestigd in Amster
dam) "We zien de uitgave van
een SF-tijdschrift als basis
voor verdere activiteiten op dit
gebied, omdat daar alvast een
vaste lezerskring aanwezig is
plus enige zekerheid van afna
me. Lukt dat, dan is er ruimte
voor 'n SF-boekenfonds.
Eerste stap was het verkennen
van het SF-tiidschriftenbe-
stand en de keuze viel op Terra;
een SF-vereniging die al 10 jaar
functioneert, hecht en actief
samenwerkt, organisatorisch
enthousiast bezig is en veel le
den telt, dus ook veel le-
Dat. klopt. Jaarlijks worden de
clubmanifestaties in de RAI
bezocht door ca. 1000 SF-lief-
hebbers, de recente Terra-dag
een paar weken terug telde
zelfs een 1300 gretige bezoe
kers.
Zwakjes sputter ik tegen, kriti
seer de redactionele formule
van het blad. het gebrek aan
schrijfvaardigheid en de over
dosis "populaire wetenschap".
Vergeefs. Want sinds het SF-
clubblad "Terra" door uitgeve
rij Servire van een fraai kos
tuum en een forse oplage en
landelijke distributie (ca. 5000
ex.) voorzien is, lijkt autoch
toon SF-succes een kwestie
van tijd.
