Vijfendertig jaar na Hirosjima en Nagasaki Blik in de weekbladen Bezinningsdagen KISEVIERS DONDERDAG 7 AUGUSTUS 1980 PAGINA 15 Op 6 augustus 1945 om 8.16 uur 's morgens, 43 seconden na uit de B- 29-bommenwerper „Enola Gay" te zijn af geworpen, explodeerde de vijf ton wegende uraniumbom „Fat Man" op 630 meter hoogte boven Hirosji- ma. Er ontstond een vuurbal van honderden meters doorsnee, waarin een tempera tuur van 25 miüoen graden Celsius heerste. Ruim 100.000 mensen kwamen om; eenzelfde aantal werd zwaarge wond. Er werden 62.000 gebouwen verwoest, waaronder 52 van de 55 ziekenhuizen en eerste- hulpposten. De meeste doden vielen binnen een gebied van tien vierkante kilometer. De hitte veroor zaakte branden op anderhal ve kiiometer daar vandaan, verzengde de huid tot op drie kilometer afstand, etste de patronen van kimono's op de huid van vrouwen, de petten op de schedels van mannen. De drukgolf joeg een wervel wind van glas op; de paddes toelwolk torende achttien kilometer omhoog en kon nog door de bemanning van de „Enola Gay" worden gezien op 580 kilometer afstand. Moeder De bommenwerper werd gevlogen door kolonel Paul Tibbets die er de naam van zijn moeder Enola Gay op had laten schilderen. Bomrichter was majoor Tom Ferebee. Zo'n zeven uur eerder waren vliegtuig en twaalfkoppige bemanning voor de start op het eiland Tinian uitgebreid gefotografeerd en gefilmd door speciaal overgestuurde cameramensen. Om 14.58 uur keerde het vliegtuigpp Tinian terug, werd de bemanning verwelkomd door de andere militairen en opnieuw filmers en fotografen, kreeg Tibbets de Distinguished Service Cross opgespeld en begon het door mess-officier Charles Perry georganiseerde kolos sale feest met veel gratis bier, wedstrijden in het eten van taartjes en de vertoning van de film „It's a pleasure". Op 4 augustus waren drie doe len geselecteerd voor de eer ste kernbomaanval: Hirosji- ma, Kokura en Nagasaki. Minder dan een uur voor de eerste kernbom werd afge worpen, bleken de weersom standigheden boven alle drie de doelen gunstig en viel de keus op Hirosjima. Kokura werd gespaard: Nagasaki werd dri^ dagen later ver woest met de plutoniumbom „Little Boy"r dat vergde on geveer evenveel slachtof fers. HILVERSUM - „Internationale beginselverklaringen en conventies ge ven ons niet voldoende effectieve garantie tegen een wereldvernieti ging door middel van kernwapens. In Den Haag willen wij ons bezin nen op het lijden dat 35 jaar geleden is aangericht door atoombommen op Hiroshima en Nagasaki", aldus de internationale beweging Vrou wen voor Vrede. Vrouwen voor Vrede is gisteren drie dagen van bezinning en protest begonnen bij het Vredespaleis te Den Haag. „De herinnering aan Hi roshima en Nagasaki zal ons motiveren tot een diepgaand protest tegen de voortschrijdende kernwapenwedloop en het steeds meer ver fijnen en vernieuwen van kernwapensystemen". De beweging Vrouwen voor Vrede is in 1916 opgericht door onder ande ren de Zwitserse Aiine Boggardo, met als doel deel te nemen aan de strijd tegen kernwapens. „Vrouwen mogen niet langer zwijgen, wij vormen de helft van de mensheid. Als vrouwen, bezorgd over de toe komst van het leven dat wij doorgeven, zeggen we dat we geen kern wapens willen'. De beweging heeft zowel aan de Amerikaanse president Carter als aan Brezjnjev, de Russische partijleider, een brief geschreven, waarin ze onder meer zegt: „De supermogendheden hebben een sfeer geschapen, waarin het vermogen om het eerst te slaan vroeg of laat realiteit wordt, wat de uitroeiing van het menselijk ras tot gevolg zal hebben. Aan de wedijver voor steeds meer bewapening moet een einde komen. Als u dat wilt, kunt u daar een einde aan maken". Niet alleen dat de beweging het gebruik van kernwapens vreest, ook wil zij niet beschermd worden door wapens die zulk lijden kunnen aan richten, zoals verminking en dood: „Vrouwen schenken tot in de derde generatie leven aan verminkte kinderen. Het lijden plant zich voort". Voorts vindt de beweging dat „veel geld, grondstoffen en talenten van wetenschappers worden gebruikt voor bewapening; die kunnen beter worden besteed aan opvoeding, ontwikkelingshulp of gezondheids zorg". Bewegingen van Vrouwen voor Vrede zijn inmiddels opgericht in Zwit serland, Italië, Duitsland, Frankrijk, Scandinavië en Nederland. Maar het is niet het aantal slachtoffers, noch de massale vernietiging van een stad, die deze twee militaire operaties nu 35 jaar geleden tot een keerpunt in de geschiedenis maken. Tenslotte was in fe bruari 1945 al Dresden, „het Florence aan de Elbe", ver nietigd in een massaal bom bardement: circa 135.000 mensen verloren daarbij het leven. Hirosjima en Nagasaki zijn een keerpunt, omdat voor het eerst (en tot nu toe voor het laatst) kernwapens werden gebruikt. Twee kernbommen (eigenlijk drie: een werd ver- fa rüikt bij een test in de woes tijn bij Los Alamos): het uit- eindelijke resultaat van het „Manhattan Project" onder leiding van brigade-generaal Leslie R. Groves en de na tuurkundige J. Robert Op- penheimer. dat uit 37 installa ties en laboratoria in negen tien Amerikaanse staten en Canada bestond, waarbij 37.800 man werkten en dat meer dan 2,2 miljard dollar kostte. Consequenties Na Hirosjima en Nagasaki was de wereld veranderd. De kernwapenrace kwam pas nu goed op gang. Consequenties daarnaast: - Nog was de mens niet in staat alle leven op aarde te vernie tigen: kernsplijtingsbommen blijven daarvoor te klein. Maar aan de ontwikkeling van kernfusie- of waterstof bommen, die onbeperkt van formaat kunnen worden, werd al gewerkt in de labora toria in Los Alamos in New - Mexico; in 1952 werd de eer ste getest op de Marshall Ei landen. - Het „Manhattan Project" had „big science" doen ontstaan: een samengaan van theoreti sche en experimentele we tenschappers met toegepaste wetenschappers, ingenieurs en technisch administrateurs in een strikte (militaire) orga nisatie, die binnen vijf jaar een puur wetenschappelijke theorie omzette in tastbaar resultaat. Het geloof ont stond, .dat ieder probleem oplosbaar is als er maar ge noeg wetenschappers, tech nici, grid en een goede orga- Door Kees Wiese Ook de Fransen beschikken reeds lange tijd over een atoombom. In het begin van de zeventiger jaren werd de bom, op de foto in de vorm van een pakje bungelend aan een reusachtige gevleugelde ballon, boven de Stille Zuidzee tot ontploffing gebracht. nisatie tegenaan worden ge gooid. Latere ruimtevaart projecten en de-gigantische onderzoekprojecten voor de bestudering van de structuur der materie versterkten dat geloof, maar een dergelijke opzet bij de kankerresearch faalde desalniettemin. - De verschrikking, die de twee kernbommen hadden teweeg gebracht, maakten dat juist wetenschappers uiterst bege rig werden kernenergie voor. vreedzame doeleinden te ontwikkelen en overgevoelig voor alle kritiek op wat zij als een onverdeelde zege voor de mensheid beschouwen. -Voor de Tweede Wereldoorlog bestond de totale wereld voorraad gezuiverd radioac tief materiaal uit drie kilo gram radium. De hoeveelheid radioactieve stoffen is nu ont zagwekkend en gevaarlijk groot. In 1980 zal, naar ver wachting, alleen al de pro- duktie van plutonium in het Westen 65.000 kilogram be dragen; van 1972 tot 1980 was de produktie 249.000 kilo gram. Plutonium is een kunstmatig, hoogst giftig, sterk radioactief materiaal, dat 24.000 jaar nodig heeft om de helft van zyn straling te verliezen. Het „atoomtijdperk", dat in de cember 1939 begon toen Otto Hahn de eerste kernsplijting tot stand bracht in zijn Ber- lijnse laboratorium, was voorspeld. In 1914 beschreef de Brit H. G. Wells in zijn boek „The World Set Free" de introductie van kernenergie in 1953 en een wereldoorlog met kernwapens in 1956, waarbij hij ook aandacht schonk aan de gevaarlijke fall-out. De schrijver Olaf Stapledon beschreef in 1930 in „Last and First Men" een i naast zich neer - kernexplosie (inclusief vuur bal en paddestoelwolk); de schrijver-politicus Harold Nicholson voorspelde de atoombom in 1932 in zijn ver haal „Public Faces". Moreel De morele problemen waren niet voorzien. In de Tweede Wereldoorlog zelf ging het'om twee problemen: 1. Moet het kernwapen worden ontwikkeld? 2. Moet het tegen Japan worden gebruikt? Beide vragen werden bevesti gend beantwoord. De vraag of het kernwapen moest worden ontwikkeld, leverde geen problemen op. De angst dat de Duitsers be zig waren er een te maken, overheerste. Heel duidelijk, maar ook heel nuchter, komt dat tot uitdrukking in het ge heime memorandum, dat de (vluchtelingen) natuurkun digen O. R. Frisch en R. Peierls in de lente van 1940 aan de Britse militaire autori teiten aanboden. Dat memo randum deed de Britse re search van start gaan, die later de Amerikanen op het goede been zette en de Britse toe stemming voor het gebruik van de bom in 1945 noodza kelijk maakte. Frisch en Peierls beschreven wat er moest worden gedaan om de bom te ontwikkelen. En stelden niet te weten of andere wetenschappers op basis van dezelfde theoreti sche kennis, die al gepubli ceerd was, op hetzelfde idee zouden komen of al gekomen waren. Zij vonden het zeer aannemelijk, dat Duitsland al bezig was met de ontwikke ling van de superbom. „Of dit het geval is, is moeilijk na te gaan, omdat een installa tie voor het verrijken van uranium niet zo groot behoeft te zijn, dat deze de aandacht trekt", schreven zij. En zij ad viseerden zo goed mogelijk dr. K. Clusius van de universi teit van München in het oog te laten houden, omdat hij de beste verrijkingsmethode had uitgevonden, en om at tent te zijn op de produktie van uraniummijnen in Tsje- choslowakije. „Het is overi gens ook heel goed mogelijk, dat niemand in Duitsland zich nog heetl gerealiseerd, dat de verrijking van uranium de constructie van een kern bom mogelijk maakt. Daarom is het van extreem belang dit rapport geheim te houden, omdat zelfs enig gerucht over de samenhang tussen ura niumverrijking en de bom- constructie de Duitsers op het goede spoor kan zetten". „Uitgaande van de veronder stelling dat Duitsland in het bezit is, of zal komen, van dit wapen, moet gerealiseerd worden dat er geen doelmati ge bescherming beschikbaar is en zeker niet voor gebruik op grote schaal. Het meest doeltreffende antwoord is de dreiging met een soortgelijke bom. Daarom lijkt het ons belangrijk zo spoedig en voortvarend mogelijk met de produktie te starten, ook als het niet de bedoeling is de bom als wapen te gebruiken. Omdat de verrijking van de poodzakelijke hoeveelheid uranium onder de meest gun stige omstandigheden een zaak van een aantal maanden is, is het duidelijk te laat om met de produktie pas te star ten als bekend is, dat de Duit sers de bom in handen heb ben", aldus Frisch en Peierls. Met dit memorandum begon in feite de kernwapenrace. De argumenten voor het voort zetten van die wedloop zijn onveranderd gebleven: alleen de naam van de vijand is ge wijzigd. Overigens: de Duitsers waren bezig en bleven (althans vol gens Margaret Cowing en Lorna Arnold in hun boek „The Atomic Bomb") tot 1942 met hun research op gplijke voet met de Engelsen en Amerikanen. Evenals de Amerikanen in de periode voordat zij beschikten over het memorandum van Frisch en Peierls en het daarop ge baseerde Maud Rapport van de Britse regering, faalden de Duitsers op het gebied van de organisatie en onderlinge samenwerking op zo grote schaal („big science"), kregen de Duitsers te weinig geld en materialen en te weinig steun van industrie. Het Russische kernbomproject, in 1941 wegens de Duitse in vasie stilgelegd, werd in fe bruari 1943 onder leiding van Igor Kurchatow opnieuw ge start: de eerste Russische bom werd getest in augustus 1949. Heftig De vraag of de eerste kernwa pens tegen Japan moesten worden gebruikt, leidde in de Verenigde Staten onder de weinigen, die van het bestaan van de bom wisten, wel tot vrij heftige discussie. Maar het argument, dat het gebruik van de bom mensenlevens zou sparen (een invasie zou meer zowel Japanse als Ame rikaanse slachtoffers vergen), won het tenslotte. Toch zal daarbij ongetwijfeld hebben meegespeeld, dat Pearl Har bour nog moest worden „te rugbetaald". Roling heeft aangetoond, dat Japan al tot overgave bereid was voordat de bom viel, waardoor het argument om de bom te gebruiken, vervalt. Zelfs als dit niet'of onvol doende bekend was bij de Amerikaanse regering, blijft het feit dat de verwoesting van Nagasaki overbodig was. En dus in ieder opzicht mis dadig. De oppositie tegen het gebruik van de bom was niet - zoals wel gesteld - het grootst on der de wetenschappers, die bij het Manhattan Project be trokken waren. Integen deel. De prominente wetenschappe lijke adviesraad van het mi nisterie van oorlog onttrok zich aan het geven van het ge vraagde advies over het ge bruik van de bom: „Wij clai men niet een speciale compe tentie te bezitten om de poli tieke, sociale en militaire problemen op te lossen, ver bonden aan het inzetten van kernwapens". Een opiniepei ling onder de wetenschappe lijke staf van het Chicago La boratory (waar Fermi de eer ste beheerste kettingreactie maakte), leerde dat meer dan zestig procent voor een „mili taire demonstratie" was. De oppositie van wetenschap pers tegen kernwapens ont stond pas na het vallen van de eerste twee bommen. En nam in kracht toe, toen de ontwik keling van de waterstofbom aan de orde kwam. De weten schappelijke adviesraad van het ministerie van oorlog (voorzitter J. Robert Oppen- heimer) had nu wel een standpunt' de waterstofbom zou een onduldbare bedrei- ging vormen voor de toe komst van de mensheid en moest daarom niet worden ontwikkeld. De adviesraad was ervan overtuigd, dat de Amerikaanse kernwapen-su- perioriteit zo groot was, dat afzien van de waterstofbom - in de hoop dat Rusland dat voorbeeld zou volgen - de Amerikaanse veiligheid niet zou bedreigen. President Truman legde dit ad vies naast zich neer. in 1952 werd de eerste waterstofbom getest. En de kernwapenrace groeide uit tot waanzinnige afmetingen. Tot een nacht merrie, die niet te beëindigen schijnt dan in een akelig kort stondig ontwaken op een zich vernietigende wereld. Want, ook in het nauwelijks denk bare geval dat de kernwapen- produktie nu wordt gestaakt en alle kernwapens onscha delijk worden gemaakt, zul len de huidige kernwapen- landen na het uitbreken van een conflict in de kortste ke ren nieuwe kernwapens heb ben gemaakt. De kennis om zulks te doen, bestaat en is uitvoerig getoetst. Die kennis is niet uit te wissen. hervormd nederland Prof. J. J. M. Michels, geneesheer directeur van het verpleeghuis Kalorama in Beek, zegt in Her vormd Nederland van deze week dat het streven naar een steeds gezonder leven niet steeds een langer levèn tot gevolg* heeft. Vandaar dat in Kalorama niet de medische zorg maar de patient voorop staat. "Een gezond leven mag geen doel zijn, maar het is alleen een voorwaarde voor ge luk. Als voor iemand eten en drinken belangrijk is voor zijn le vensgeluk, moet je je wel twee keer bedenken voordat je hem een zoutloos dieet voorschrijft". Het artikel kreeg de wat banale kop: "Lekker eten, lekker drin ken. lekker vrijen en lekker ro ken". Volgens hN gaan we op weg "naar een keiharde aanpak van drugs verslaafden". De falende des kundigen zien geen andere uit- wef meer. De man die ooit het methadon-project op poten zette (thans werkzaam in Suriname) zegt nu: "Nederland zou van de hele rotzooi af zijn als ze die junkies op één van die onbewoonde eilanden zouden isoleren. Laat die jongens daar hun eigen maatschappij proberen te stichten, moetje eens zien hoe snel ze dan van hun ge wenning af zijn". Uiterst moeizaam geconstrueerd is een artikel over verschil en over eenkomst tussen sekten en chris tendom. "De goeroe als vleesge worden waarheid, de waarheid als vleesgeworden goeroe Over de vrouwenconferentie van Kopenhagen wordt gezegd: "De eigenlijke functie van Kopenha gen was een ontmoetingsplaats te zijn voor vrouwen die signaleren dat er een heleboel mis is, maar die tegelijkertijd te veel fut heb ben om bij de pakken neer te zit ten. Wie dacht dat de fut uit het 'feminisme is, heeft het mis". Verder constateert HN dat er een "stroomversnelling zit in het denken over werktijdverkorting, maar dat we er pas over 25 jaar aan kunnen beginnen". MACA7INE Vrij Nederland probeerde wat meer te weten te komen over de plot selinge sanering van het snoep- bedrijf Jamin.( De omzet moet groter worden, wat betekent dat er geen plaats meer is voor kleine winkels in de volksbuurten). Ja- min was op die belangstelling niet gesteld. Een oud-lid van de ondernemingsraad drukte het zo uit "Of ze atoomgeheimen in huis hebben, zo'n hekel hebben ze aan pottekijkers". Conclusie: "Jamin, als oud, kneu terig familiebedrijf, staat op punt te verdwijnen. Binnen enkele ja ren zullen de aandelen op de beurs worden verhandeld. En dan is er alleen nog Lex Goud smit om het sprookje van meneer Jamin in stand te houden". Het duo Barend en Van Dorp sprak in Moskou met Vladimir Posner, hoofd van Radio Moscow World Service. Over Afghanistan zegt hij: "Voor Carter was dat een ge schenk uit de hemel. Voor de westerse wereld is Afghanistan een bevestiging van het slechte beeld dat van de Sovjet-Unie is gecreëerd. Als je nagaat hoe de kwestie Afghanistan door de westerse pers is benaderd, kun je stellen dat de hele lade is openge trokken". Twee Amsterdamse advocaten doen "een alternatief voorstel om het ware kraakwezen te redden". Zij vinden dat de leegstandswet, zoals die nu is voorgesteld door regering en ietsje anders door PvdA niet moet worden aan vaard. "Want dan wordt het weer een vrolijke situatie voor specu lanten. De tijd van voor 1970, met dode en rottende wijken in de grote steden, dreigt terug te ke ren. De nadruk zal komen te lig gen op strafrechtelijke uitzettin gen. De strijd tussen krakers en politie zal worden verhevigd". Het omslagverhaal van de HP gaat over de Europese belastingpara dijzen: Andorra, Monaco, Cam- pione, Liechtenstein. Na de mul tinationals en de middelgrote be drijven vfhden ook steeds meer medici, sportlieden en andere beoefenaren van het vrije beroep de weg naar de vleespotten der belastingparadijzen, zo consta teert het blad. Een mooi voorbeeld is de Zweedse tennisser Björn Borg. "Op advies van zijn manager verhuisde hij naar Monaco. Van dat moment af moest hij over het prijzengeld van de toernooien nog wel belasting betalen volgens de wetten van het land waarin hij speelde (zo'n 30 procent) maar zijn reclame-in komsten en de winsten op zijn be leggingen had hij vrij. Over twee jaar zal hij zich ér op kunnen be roemen de vermogendste Zweed van dit moment te zijn". Prof. dr. Ernst v.d. Beugel, onder meer buitengewoon hoogleraar in Leiden, zegt in een uitgebreid interview dat "in Nederland de uitlatingen de laatste tijd wel erg anti-Amerikaans zijn". Van een onafhankelijker opstelling van Europa tegenover Amerika wil hij niets weten. Aardig is wat hij over de Bilder- berg-conferentie vertelt. "De Bilderberg-club is nu over de hele linie jonger. Nee, die club is niet voor de buitenwacht. Heel bewust niet Je zit met dat imago datje niet wegkrijgt dat daar een stel dure kerels in het strikte ge heim de wereld zit te regeren. Dat is een dilemma, maar we houden nu eenmaal vast aan de regel van geen publiciteit. Du moment dat je dat verandert is het verworden tot één van die 400 gezelschappen die over problemen in de wereld praten. Maar het is niet geheim, maar private". De serie "Lichaams-ideologen" gaat verder met "Het kuurcha- let". In Renheide kost een vijf daags kuurweek ruim duizend gulden. "Maar u. moet zien hoe de mensen opknappen in een weekje. Als ze dan vrijdags afge lakt zijn en ze zitten gekapt en opgemaakt om de tafel, dan zijn het allemaal zulke mooie vrou wen. Dat is heerlijk om te zien. Mensen zijn niet meer gewend om verwend te worden. Ze vin den het heerlijk als je een bad klaarmaakten hun rug afdroogt Mr. J. J. Abspoel overziet in De Tijd tien jaar krakersoorlog en heeft weinig hoop op een oplossing. Over het concept-leegstandswet zegt hij: "Het valt te betwijfelen of de sanctie (500 gulden boete, geen vrijheidsstraf) veel indruk zal maken op de harde kern van krakers. Het gevolg zal Wel zijn dat de politie meer moet ingrij pen, hetgeen zij vermoedelijk niet met gqjuich zal begroeten. In feite is het probleem alleen maar op te lossen door het bouwen van genoeg woningen voor alle wo ningzoekenden. Als we staatsse cretaris Brokx mogen geloven zijn die woningen er over tien jaar. Dan kunnen we in 1990 de krakersvrede vieren". De Tijd zal in een serie artikelen aandacht besteden aan de vele vormen van vervoer die bijdra gen aan het voortdurend mobiel zijn van de mens. Het begin is eenvoudig: lopen. "Wandelen is niet mooi, leuk, fijn, nee wande len is gezond. Bah!". De tekenaar Peter van Straten (van de strip "Vader en Zoon") zegt in een interview: "Dwang is een hele goeie motor. Vrijheid kasn ik me niet veroorloven. Daar ben ik in wezen veel te lui voor. Ik moet flink wat stokken achter de deur hebben, ik zou nooit een vrije kunstenaar kunnen zijn. Ik zou altijd een mooi schilderij van plan blijven". Op de omslag van Elseviers Maga zine prijken Jimmy en Billy Car ter en daaronder de tekst: "Het zal je broer maar wezen". Volgens het blad kan president Carter nu wel zeggen dat Billy geen enkele invloed heeft gehad op de Ame rikaanse politiek ten aanzien van Libië, "maar wat heeft Billy ge daan om de Libiërs te overtuigen zo een groot bedrag over te ma ken?" Amsterdam staat een warm weekje te wachten, meent EM, want zul len de 47 gekraakte koopflats aan de Prins Hendrikkade zonder slag of stoot worden ontruimd, zoals de rechter wil? "Het is nu buigen, maar het zal wel barsten worden". Predikanten zouden ook moeten inleveren, vindt EM. In domi neesland zijn de laatste tijd aard se discussies gaande over de v raag of het nog wel aanvaard baar is dat dienaren van het Woord inkomens genieten die tot de vaderlandse "top-tien" beho ren. De animo om in te leveren blijkt echter zeer gering. ("De dominee is geen notabele meer"). Ondanks de boycot bloeit de han del met Iran als nooit te voren. "Een behoedzaam net van han delsagenten zorgt er voor dat Iran niet verstoken blqft van voe dingsmiddelen, medicamenten en onderdelen voor de industrie. Ook Nederland pikt een graantje mee" RUUD PAAUW

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1980 | | pagina 15