NEDERLAND
Aardig, maar wanneer
komt die echte
nou
eens?
biografie
Indonesië: Drees blijft bij z'n gelijk
WETHOUDERVAN
ZATERDAG 2 AUGUSTUS 1980
PAGINA 21
DREES
John Jansen van Galen HermanVuijsje
"rooier" is dan de huidige
PvdA-leider Den Uyl. Op het
terrein van de grondpolitiek
was hij op papier tot geen en
kel compromis bereid. Alle
grond moest gewoon in
staatshanden komen, zo als
ook banken, energiebedrij
ven, verzekeringswezen,
vliegverkeer, hoogovens en
mijnen.
Opvallend is echter dat die
theorie in de praktijk sterk
naar de achtergrond werd ge
drongen. Natuurlijk bleef een
regeling voor de grondpoli
tiek voor de naoorlogse PvdA
een belangrijk programma
punt, maar erg principieel
stelde men zich er niet over
op. Hervormende wetgeving
bleef achterwege. Drees zijn
bewogenheid valt meer af te
lezen uit zijn maatregelen in
de bij het kiezersvolk ook
sterker levende sfeer van so
ciale voorzieningen.
Zij eigen zuinigheid en mati-
gingsdrift leverde na de oor
log een strak loonbeleid op,
waarvan de werkende klasse
weliswaar kon profiteren
omdat de inhoud van het
loonzakje via een zorgvuldig
uitgedokterde verdeelsleutel
direct gekoppeld was aan de
prijs van de primaire levens
behoeften. ruimte tot overleg
over dat beleid was er niet.
Drees was niet alleen ontoe
gankelijk voor zijn partij en
kamerfracite (hij heeft later
ook nooit begrepen waarom
die participatie-democratie
nodig was", staat ergens in
het boekje), ook de vakbewe
ging ving bij hem bot.
Naar een staking kon je je vol
gens hem het beste met de rug
keren en Drees ging zelfs
zover dat hij tijdens acties in
de Rotterdamse haven sta
kingsbrekers inzette.
De betrouwbare "vader des va
derlands", het imago dat hij
door zijn eenvoud en bemin
nelijk voorkomen al snel wist
te veroveren, zou wellicht
heel anders bij de bevolking
zijn overgenomen als er toen
al televisie was geweest, sug
gereerde de oud-Volkskrant
columnist Henri Faas eens.
Daarbij verwijzend naar zijn
niet zelden vuur schietende
ogen, in situaties waarin op
posanten het hem te lastig
maakten. Maar was de foto
graaf in zicht, dan was daar
altijd weer die vertrouwen
wekkende fierheid, waarmee
iedere gezagsdrager zich des
tijds presenteerde en die pas
veel later in de jaren zestig na
de autoriteitscrisis zijn zalig
makendheid verloor.
Het is die eenvoud en burger
lijkheid die de toemalige
PvdA-fractieleider Van der
Goes van Naters Drees als
"wethouder van Nederland"
deed typeren en die in de di
plomatie lang niet altijd in
zijn voordeel werkte. Sicco
Mansholt tenslotte, de minis
ter van landbouw die het bij
hem verbruidde toen hij de
boeren tijdens een verkie
zingsbijeenkomst twee extra
melkcenten beloofde; "Je
kunt niet altijd maar thee
drinken, dan ontstaat er geen
relatie. Aan diners had hij een
grote hekel, hij deed het
plichtsgetrouw".
de schaduwzijden van zijn
politiek. Niet alleen in de
kwestie Nederlands-Indië
(zie elders op deze pagina)
heeft Drees voor de loop van
de gebeurtenissen zeer be
paalde taxatiefouten ge
maakt, ook bij zijn economi
sche politiek zijn heel wat
kanttekeningen te maken.
Over zijn stempel op de Indone-
sië-politiek bericht het
schrijversduo vrij uitvoerig;
zijn sociaal-economisch be
leid blijft echter zo goed als
onbesproken. Dë geïnfor
meerde lezer heeft wellicht
voldoende aan de grote lijnen
die de schrijvers aangeven
over zijn houding ten opzich
te van de vakbeweging, zijn
geleideloonpolitiek en de be
stedingsbeperking, maar
juist voor de beeldvorming in
bredere kring zo belangrijke
details ontbreken.
Het is wellicht geen kritiek die
op Jansen van Galen en
Vuisje van toepassing is; die
hebben zich tevoren ingedekt
door de pretentie een biogra
fie te hebben geschreven, zelf
achterwege te laten; het is wel
een roep om iemand anders,
die dat karwei nu eindelijk
eens klaart.
De vraag of Drees eigenlijk wel
voor een socialist kan door
gaan. komt in het boek wel
aan de orde. In dat verband
blijkt dan dat merkwaardige
verschil tussen de theorieën
die hij zelf ook te boek heeft
gesteld en de dagelijks prak
tijk van zijn politiek leider
schap, eerst als wethouder in
Den Haag en later als minister
en premier.
Zijn theorie geeft alle aanlei
ding tot de conclusie dat
Drees in mening opzicht
„Links en toch leesbaar" koos
de redactie van de Haagse
Post enige jaren geleden als
de formule, waarmee de in het
verleden voortdurende drei
ging van opheffing, voorgoed
moest worden weggenomen.
De stijgende oplage cijfers
hebben inmiddels het succes
van die formule voldoende
aangetoond: de HP heeft zijn
bestaansrecht als links opi
nie-weekblad, met wortels in
de sociaal-democratie, vol
doende bewezen.
Dat succes is zonder twijfel
voor een belangrijk deel te
wijten aan de steeds terugke
rende pogingen van de redac
tie om middels de beproefde
journalistieke techniek van
het sfeer/nieuwsverhaal arti
kelen af te leveren, die later
samen gebracht, een aardig
tijdsbeeld kunnen opleveren.
Het serie-element neemt in
het blad een ruime plaats in
en zo verscheen er vorig jaar
zomer een drietal artikelen
onder de hoofdkop: Drees,
staatsman tussen de schuif
deuren".
Die serie is inmiddels aange
vuld met veel nieuwe gege
vens te boek gesteld onder de
titel "Drees, wethouder van
Nederland". Herman Vuisje,
onder meer bekend van zijn
verkenningen in welzijnsland
("De nieuwe vrijgestelden")
en John Jansen van Galen,
die eind vorig jaar de jaren ze
ventig vastlegde in zijn bun
del "Het ik-tijdperk", teken
den voor dit nieuwe werk
over Drees. Een boek, geheel
in de aangegeven traditie van
de HP, feiten gerangschikt in
die vaak zo veelzeggende
sfeer van intriges en anekdo
tes die de hoofdrolspelers
omgeeft.
Hoewel Drees een man zonder
veel humor was, is die opzet
uitstekend geschikt voor een
portret. Maar veel meer dan
dat is het ook niet geworden
en dat is op zich betreurens
waardig. Een echte biografie
van Drees ontbreekt immers
nog steeds en over een man,
die een zwaar stempel heeft
gedrukt op een uiterst be
langrijke periode van deze
eeuw, mag zo'n boek toch niet
achterwege blijven. Natuur
lijk er zijn veel artikelen be
langrijke periode van deze
eeuw, mag zo'n boek toch niet
achterwege blijven. Natuur
lijk er zijn veel artikelen ge
publiceerd, zo ook de inhoud
van veel gesprekken en inter
views, maar een kritische or
dening van de feiten, is er
niet.
Aanpak
Die aanpak is voor een goed in
zicht in de politiek van Drees
heel noodzakelijk, want er is
niet snel een andere politicus
van gewicht te noemen rond
wie zoveel mythes de ronde
doen als Drees. In Nederland
geldt hij nog steeds als sym
bool van de "nationale fi
guur", de man die deed wat
goed voor het land was en die,
zoals niemand anders dat zou
hebben gekund, de puinho
pen van de oorlog opruimde
en het land in de vaart der
volkeren wist op te stuwen.
Nu komen mythes nooit zo
maar uit de lucht vallen en
heeft Drees zonder meer be
langrijke wapenfeiten op zijn
naam staan en moet ook ie
dere criticus zich re' mschap
geven van de verhoudingen
ten tijde van zijn vier kabinet
ten, maar toch is het heel lang
opmerkelijk stil geweest rond
Veel aandacht besteden de schrij
vers aan de kwestie Indonesië.
Zwarte pagina's in de Nederland
se geschiedenis en ook voor
Drees een traumatische ervaring.
"Ik heb het allemaal verschrik
kelijk gevonden. Het is de kwel
ling geweest door mijn hele be
staan, als minister heen", zegt hij
over de periode "45-49, waarin
Nederland, zo concluderen de
schrijvers, "in de wereld bekend
kwam te staan als het land dat
onder aanvoering van een socia
list koloniale oorlog voert".
Drees maakte het conflict rond de
onafhankelijkheid van Indonesië
achtereenvolgens als minister,
vice-premier en premier mee.
Binnen de toenmalige coalitie
partijen PvdA en KVP leefden
volstrekt uiteenlopende opvat
tingen over de souvereiniteit.
In de SDAP, de vooroorlogse
voorloper van de Pvda, was grote
sympathie voor de Indonesische
nationalisten. Drees stond een
overgangsperiode voor ogen
waarbij voor Nederlands-Indië
een Volksraad werd samenge
steld, die geleidelijk aan zou uit
groeien tot een parlement. Bin
nen de KVP wilde men het Ne
derlands belang niet zo maar op
geven en zekpr niet aan wat
Romme typeerde als een stel "op
roerkraaiers".
Dat de SDAP destijds zijn nek ver
heeft uitgestoken blijkt wel uit de
verklaring van Drees dat de partij
heeft overwogen om Soekarno
voor de Tweede Kamer te kandi
deren, zodat Indonesische natio
nalisten daar vrijuit hun stem
konden laten horen. Dat idee is
verlaten omdat Soekarno "nog
niet eens lid was van de sociaal
democratische partij".
De groeiende aanhang van de na
tionalisten in de Nederlandse
kolonie, kwam voor politiek Den
Haag na de Tweede Wereldoorlog
bijna als een volslagen verras
sing. Oud-PvdA-fractieleider
Burger zegt daar nu oven "Wij
waren in Londen slecht voorge
licht door Colijn en consorten.
Toen kwam ineens, honderd pro
cent onverwachts, het Neder
landse volk te staan voor de op
stand. Dat zijn tragische situa
ties".
Hij wijst er ook nog op dat Neder
land, de zogenaamde overwin
naar van de oorlog, direct daarna
Indonesië moest afstaan en dat
dat met name naar mensen van
het oude verzet een onverkoop
bare zaak was. "Je werd zowat
opgevreten", zegt Burger, wiens
PvdA uiteindelijk nog voor de ui
terst gematigde koers van de
overgangsperiode koos.
Het verloop van de kwestie in In
donesië is in niet onbelangrijke
mate bepaald door de slechte
verstandhouding tussen Drees
en de nationalistische leider Soe
karno en door het trauma van de
oppositie bij de socialisten, die
pas in '39 voor het eerst aan een
regering deelnamen.
Drees had grote moeite met het feit
dat Soekarno eens Hitler en Mus
solini "zijn vrienden" had ge
noemd en zag hem als een colla
borateur. Van Walsum, het van de
CHU naar de PvdA overgestapte
kamerlid: "Het merkwaardige is
dat Drees zulke dingen als Soe-
karno's uitspraken serieus nam,
ze niet kon relativeren in zo'n
bewegelijke situatie". Van der
Goes van Naters, de toenmalige
fractievoorzitter van de PvdA,
met wie Drees het nimmer heeft
kunnen vinden: "Wij vinden
Soekarno allemaal een griezelige
man. Maar de liberaal Stikker die
in het eerste kabinet Drees baron
van Boetzelaer van Oosterhout
als minister van buitenlandse za
ken was opgevolgd koos voor een
andere benadering: "Ik vond
Soekarno ook een collaborateur,
maar ja, je kunt niet een Unie
willen en dan eisen stellen dat er
alleen fatsoenlijke en eerlijke
mensen aan mogen meedoen. Ik
zou niet graag willen werken
vanuit het standpunt met een
slecht mens sluit ik geen ver
drag". Stikkers' opvolger Luns
heeft Drees in zijn houding je
gens Soekarno altijd verdedigd
met woorden van de strekking
dat zijn afkeer van Soekarno in
het voordeel van Drees pleitte.
Los van de op het verleden geba
seerde afkeer van Soekarno de
den zich later nieuwe wrijvingen
met Drees voor, omdat Soekarno
geen woord hield: Van der Goes
van Naters: "Dan zat Drees met
zijn handen omhoog: ze hebben
het beloofd en nou doen ze het
Drees in zijn sobere studeerka
mer, gefotografeerd ter gelegen
heid van zijn negentigste ver
jaardag.
niet. Voor hem was het dan met
een woordbreuk. Alles op zijn
calvinistisch. Drees is altijd een
zeer calvinistisch socialist ge
weest".
Fatsoen
Hoewel anderen hem verweten dat
een oordeel over iemands karak
ter nooit een richtsnoer in de in
ternationale politiek kon zijn en
dat hij zich onvoldoende heeft
weten te verplaatsen in de men
taliteit van anderen dan Holland
se stadsburgers, was de zaak voor
Drees simpel: "Het gaat om fat
soen".
De dreiging van een onherstelbare
breuk met de KVP en een ge
dwongen terugkeer naar een
waarschijnlijke lange periode
van oppositie heeft, hoewel
Drees dit zelf ontkent, de Indone-
sië-politiek zeker beïnvloed. Al
spoedig bleek dat de KVP er alles
aan deed om op invloedrijke
plaatsen partijgenoten te statio
neren om zo het verloop van de
onderhandelingen te frusteren in
de door de katholieken gewenste
richting. Dat Drees de lobby van
KVP-leider Romme heeft onder
schat, staat vast. Opmerkelijk is
in dit verband ook dat Drees, die
een reputatie heeft opgebouwd
van iemand die nooit en te nim
mer een fout erkent, John Jansen
van Galen en Herman Vuisje tij
dens een gesprek toegaf, in de
Indonesië-kwestie ëén fout te
hebben gemaakt, in het accepte
ren van de KVP-'er mr. Van Sas
sen als minister voor de Overzee
se Gebiedsdelen (le kabinet
Drees).
Bij de formatie van het eerste kabi-
net-Drees was de figuur van
Romme een sta-in-de-weg. Drees
had hem geweigerd te accepteren
op de post van Overzeese Ge
biedsdelen. De KVP accepteerde
dat, opmerkelijk voor een partij
die de meeste stemmen had ver
overd, bij de verkiezingen en die
bovendien door Romme werd
geleid. In plaats daarvan wilde
Drees wel akkoord gaan met Van
Sassen. Hij kende hem uit de
oorlogsperiode als een progres
sief en had er bovendien ver
trouwen in dat de boodschap van
zijn afwijzing van Romme bij de
KVP goed was overgekomen.
Wat Drees niet wist en te laat ont
dekte was dat Van Sassen met
een nicht van Romme was ge
trouwd en in de kwestie Indone
sië Romme's politiek volledig
onderschreef.
Ook een andere belangrijke post
moest in KVP-handen komen en
dat was die van Van Mook, die in
Indonesië, luitenant-gouverneur-
generaal was. Schermerhorn had
hem eerder willen ontslaan, om
dat Van Mook buiten het kabinet
om contact had gezocht mét Soe
karno. Koningin Wilhelmina had
dat voorkomen en Drees was het
daarmee eens geweest. Maar
Romme wilde Van Mook kwijt;
dat lukte en de KVP'er Beel trad
in zijn plaats.
Drees heett later wel toegegeven
weinig hoogte te hebben gehad
van de contacten tussen Beel,
Van Sassen en Romme. Duidelijk
is dat dit drietal de rapportage
vanuit Nederlands-Indie in niet
onbelangrijke mate beheerste en
zodoende de besluitvorming in
het kabinet in Nederland kon
manipuleren.
De laatste van de twee politionele
acties om het verzet van Soekar
no de kop in te drukken, is vrijwel
zeker het gevolg van naar later
bleek verkeerde informatie van
Van Sassen. Die acties kostten
destijds aan 400.000 mensen het
leven.
Hopeloos
De situatie was bijzonder hopeloos.
Drees opzet kwam door verzet
van de katholieken niet van de
grond. Van Sassen, die het met
Romme gesmede plan om de re
publiek de kop in te drukken, een
federale regering te vormen en zo
de overdracht op te schorten, zag
mislukken werd door Romme op
het matje geroepen, toen hij
voorstelde om het land dan maar
aan de VN over te dragen. In te
genstelling tot Van Sassen bleef
Romme uitermate koel onder de
gebeurtenissen.
Drees zelf, die betoogde dat Ne
derland inzake Indonesië de ver
gelijking met het optreden van
Frankrijk in Algerije en Belgie in
de Kongo in elk geval kon door
staan. zegt er nu over Over het
geheel ligt de morele verant
woordelijkheid over de gang van
zaken bij de Republiek, die niet
bereid was zich aan de gemaakte
afspraken te houden.
Ik vind het een allerberoerste zaak
maar ik beweer niet dat ik daarin
op enigerlei wijze moreel ver
keerd gehandeld heb". Het eind
oordeel van PvdA-leider Den
Uyl. die evenals vele partijgeno
ten van Drees wel begrip heeft
voor de smalle marges van het
Indonesië-beleid van toen. luidt
desalniettemin aanmerkelijk
minder positief; "Nederland is in
die vier jaar voor het oog van de
wereld afgegaan als een gieter
