Ontwikkeling van het
Werktheater te boek
Gedisciplineerd koor
DE ZILVEREN GIRAF
WOENSDAG 23 JULI 1980
VARIA
t Het Werktheater in actie.
AMSTERDAM - Over het Werkteater. dat onlangs tien jaar
1 bestond, is een heel aardig en bovendien spotgoedkoop
boekje verschenen. Het heeft als verdienste dat het niet
alleen een verslag is maar ook laat zien hoe de ontwikke
ling van het Werkteater echt is geweest: het stap voor stap
voortmodderen, waarbij het ene idee als vanzelf uit het
andere voortkwam. Na lezing zie je de weg terug, van wat
het Werkteater nu is tot naar het begin, in logische lijnen
voor je.
De twaalf jonge acteurs die in fe
bruari 1970 het Werkteater op
richtten hadden als bezwaar te
gen het bestaande toneel de ma
nier waarop acteurs gebruikt
werden in een door produktie-
dwang beheerst bestel, zonder
dat ze de kans kregen hun eigen
specifieke kwaliteiten te onder
zoeken. Het eerste wat ze dan ook
deden toen ze eenmaal begonnen
waren, was een trainingspro
gramma opzetten om ieders per
soonlijke mogelijkheden te on
derzoeken.
Dat kon, omdat de toenmalige mi
nister van CRM, Marga Klompé
de groep in staat had gesteld twee
jaar te werken zonder produktie-
dwang.
maar organisch gegroeid. Hoe die
groei er uitzag staat beschrevep
in hoofdstukken die per onder
werp de ontwikkeling vanaf 1970
optekenen. De groepering ervan,
vermengd met andere hoofd
stukken die voorbeelden van de
werkwijze geven, had duidelijker
gekund, maar dat is ook het enige
bezwaar tegen het boekje. In tien
jaar zie je verschuivingen van
spelen op een zeiltje op straat
naar spelen in een afgesloten
tent; van losse improvisaties naar
vaste personen en een doorlo
pend verhaal en afgelopen sei-
Ingrijpend
Uit het boekje, dat werd geschre
ven door de acteur Rense
Royaards met assistentie van Jac
Heijer (toneelredacteur NRC),
blijkt hoe ingrijpend die indivi
duele aanpak is geweest.
Royaards neemt als uitgangs
punt een uitspraak van Heijer
waarin het Werkteater wordt om
schreven als een typisch acteurs
gezelschap. zonder regisseur,
dramaturg of schrijver. Royaards
laat zien hoe dit gegeven de aard
van het Werkteater als het ware
vanzelfheeft gevomd. Doordat er
bijvoorbeeld ook geen lichtman
was werd bij zaallicht gespeeld,
wat de afstand tussen publiek en
spelers verkleinde.
Uit onderzoekingen naar eigen ge
drag en gedrag in het algemeen
volgden projecten over specifiek
zoals Toestanden, dat
i inrichtingen gaat.
LEIDEN - Het Apollo Chorus van
Chicago zal ongeveer honderd
man sterk zijn. De levensbe
schrijving van dit Amerikaanse
koor getuigt o.a. van 150 maal
Handel s Messiah, van de Johan
nes Passion, de Missa Solemnis
Requiems. Daar acht ik dit koor
van amateurs, voorzien van or
kest wel op z'n best in. Er komt
altijd geheid uit wat er staat, de
discipline is respectabel, de onef
fenheden zijn schaars.
Na een Handel vooraf, een van de
rouwmotetten van Bach te pre
senteren is internationaal tradi
tioneel, hier "Der Geist hilft un-
serer Sch wachheit". Het is bewijs
van kunde. Maar het zou toveren
zijn als bij zo'n grote bezetting de
doorzichtigheid van als het ware
solisten of te lezen valt van het
contra-puntisch melodisch ver
loop.
Door het ontbreken van schrijver Bij Bruckner's teer-breekbare Ave
i regisseur gingen de acteurs uit
van eigen gevoelens en ervarin
gen. met als gevolg die aantrek
kelijke vermenging in het spel
waarbij de privè-persoon steeds
door de rolfiguur heen schemert.
Dat staat mooi beschreven in een
citaat van Cas Enklaar (blz.
49-50): „Alles wat echt is is dui
zendmaal zo interessant als het
kunstmatige. Iedereen weet, een
hond of paard op het toneel
dan kan je wel inpakken Wij
maken de marge tussen echt en
toneel zo miniem mogelijk. On
danks dat de mensen niet echt kunst
Maria en het zeer moeilijk te i
liseren Christus factus est kwam
men wel in de buurt van een "be
naderen" van het superieure. Te
rugziend op de drie genoemde
componisten leek in het kneden
van de klanksubstantie een te ge
ring genuanceerd onderscneiu ie
zijn.
Het gevarieerde dozijn stukken,
niet meer klassiek, dat volgde,
paste onmiskenbaar bij de koor-
stand. Ik was dankbaar voor een
(technisch moeilijk) Antiphon
van de Brit Walton, voor een par-
lando-ritmisch rijk Kerst-Gloria
van Pinkham (Amerikaan
vooreen opvallend goed zingbaar
Festival Piece on Sine Nomine
van Vaughan Williams. In dit ge
zelschap plaats ik nog N igro Sum
van Pablo Casals om z'n serene
diepmenselijkheid, helemaal van
het substraat van de violencel
uitgedacht. Terecht vroeg de di
rigent. William J. Peterman. een
tweede applaus voor het prachti-,
ge aanvoelen daarvan voor de
sector alten, bassen en baritons.
In de structuur bij Williams vol
deed de orgelinstrumentatie on
gewoon goed. onder de hand van
David Bachman. Zo diende het
zaalorgel van de (redelijk bezette)
Stadsgehoorzaal weer eens een
keer. Het meeste, vermoedelijk
van hier praktisch onbekende
Engelsen, werd önbegeleid ge
zongen.
KEES VERHOEF
Sted. Museum 'De Lakenhal' (Oude Sin
gel 28-32): Zomerexpositie moderne
13 augustus).
geloven dat alles ter plekke ont
staat ondergaan ze het wel, want Museum voor Volkenkunde, Steen-
ze ondergaan het als echt en vin- straat 1, tot 4 januari 1981 tentoonstel
den ons daarom goed". linS; Bazaar, Marktsteden in Noord-Af-
ghanistan met diaklankbeeld en diverse
films. Geopend ma t/m za van 10-17 uur
Het Werkteater is niet bedacht en °P zon-en feestdagen van 13-17 uur
Warmond - Het oude Raadhuis. Mo
Elias - van Panthaleon van Eek: i
ningen en plastieken t/m 25 juli.
KLEINE VAART
Alida Smits 21 thv Guayaquil nr Cron-
stadt,
Atlantisch 22 100 z Dakar nr Lome,
Carebeka-6 21 rede Algiers,
Carebeka-9 21 220 zzo Groenland nr
Brunsbuettel,
Carexpress 21 dw Kaap Tenes nr Cork,
Expansa 21 te Rotterdam.
Frisian 21 rede Algiers,
Harma 22 vn Amsterdam nr Antwer
pen.
Hugo Brinkman 22 te Rotterdam,
Italian Express 22 200 o Gibraltar nr
Tunis,
Jasqueline Broere 22 vn Rotterdam nr
Londen,
GROTE VAART
Aldabi 21 165 nno Fernando Nofonha nr
Vitoria,
Amersfoort 21 700 zw Azoren nr Barba-
Amstelbrink 21 600 zo Reunion nr Ja-
Amstelburcht 21 340 no Bahamas nr
Tampa,
Amsteldiep 21 vn Charleston nr Pana-
Amstelmolen 21 310 o Halifax nr US
Golf.
Antilla Cape 21 vn Venstspils nr Gibb-
Antilla Crown 21 600 w Landsend nr
Antwerpen,
Barendreeht 22 te Rotterdam,
Breda 21 840 o Martinique nr Paramari
bo,
Chevron Eindhoven 22 te Baltimore.
Chevron Nederland 21 te Bahrain.
Dallia 21 6 n Hoek van Holland.
Delfborg 22 te Valvik,
Doek li ft-1 21 250 zzo Newfoundland nr
Dagenham.
Esso Europoort 21 185 nw Lissabon nr
Rotterdam.
Esso Nederland 21 200 no Maluto nr
Esso Saba 21 150 nnw Kaapstad nr Du-
Flevoland 21 60 nw Tenerife nr Gdynia.
Fulgur 22 vn Mina al Fahal nr Dubai.
Gardenia 21 25 o La Coruna nr La Palli-
Gooiland 21 210 zw Ouessant nr Ham
burg.
Hollandia 21 vn Ponce nr Greeneok..
Ineotransspirit 23 te Acajutla verw..
Kieldrecht 21 90 w Pentland Firth nr
Naantali.
Larg««Bay21 özwZubair Eiland nrSuez,
Maasbracht 21 62 wzw Port Elizabeth nr
Ras Tanura.
Maasrix 21 285 w La Rochelle nr Le Ha-
Meerdrecht 21 840 wzw Madeira nr Port
Arther,
Nedlloyd Bangkok 21 30 wnw Kaap de
Nedlloyd Barcelona 21 75 o Salala ni
Suez,
Nedlloyd Dejima 21 vn Honkong nr Bu-
Nedlloyd Forcados 21 vn Hongkong nr
Keelung.
Nedlloyd Frazer 22 980 z Cocos Eiland nr
Port Louis,
Nedlloyd Freetown 22 vn Wellington nr
zoen zelfs een bestaande tekst
(Oom Wanja).
De vraag hoe de groep verder zal
gaan blijft onbeantwoord. In een
gesprek tussen Royaards en
Heijer (in het laatste hoofdstuk),
probeert de laatste de eerste uit
zijn tent te lokken over Kunst
versus het Werkteater. Werktea-
terprodukties zouden een ken
merk van geschreven kunst mis-
sén, namelijk de veralgemening
en verbreding van de gestelde
problemen. De problemen in
Werkteaterstukken gelden alleen
voor het hier en nu. Royaards laat
zich echter niet tot speculaties
over het onderwerp verleiden.
Als het Werkteater zich in de rich
ting van geschreven kunst gaat
ontwikkelen zal die groei kenne
lijk ook nu organisch moeten ge
beuren.
Werkteater. Teaterwerk sinds
1970, een verslag. Door Rense
Royaards in samenwerking met
Jac Heijer, prijs f 5.
KKOM JU/MgegSWgM IN
M'JK
Kisrrvou VJM&Z ev BKCCP
C& ZC101S) Kor Cf!'.
A
g. De
M/TERMATTÖWAl£
Polities C
'tAjAT IS HET GROOTSTE
PRCBI BEh WAAJ
Ce ArreeitAAiEAj
PAT lAjer&v 2B Aloc\
AJIE-T. PAT" ^AAAl
/Al NOUEAlBa? KI&ZBAi
FRED BASSET
De belevenissen van Jommeke
Leidse bioscopen
CAMERA: "Kramer versus Kramer da.
7.00 en 9.15 uur, 12 jr
Kindermatinee: "Pinkeltje", da. 2.30
LUXOR: "Azen zijn troef', da. 2.30. 7.00
en 9.15 uur, zo. 2.15.4.45.7.00 en 9.15 uur.
12 jr.
LIDO 1: "Hardly working", da. 2.30.7.00
en 9.15 uur, zo. ook 4.45 uur, al.
LIDO 2: "The spv who loved me", da.
2.30, 7.00 en 9.15 uur, zo. ook 4.45 uur. 12
LIDO 3: "Clair de femme", da. 7.00 c
Bioscopen Alphen
EURO 1: "Thunderballda. 6.30 en 9.15
uur. zo. 3.45. 6.30 en 9.15 uur. za. ook
12 15 uur, 12 jr.
Kindermatinee "The Muppet movie",
da. 1.30 uur.
EURO 2: "The Fog", da. 7.15 en 9.45 uur.
do., vr., ma. en di. ook 1.45 uur, 16 jr.
Kindermatinee: "De nieuwe avonturen
van Dik Trom", za., zo. en woe. 1 45 uur
Nachtvoorstelling: "Every which way
but loose", za. 12.15 uur.16 jr.
EURO 3: "De sheriff ziet ze vliegen", da.
1.45.7.00 en 9 30 uur. zo. ook 4.15 uur. al
Nachtvoorstelling: "Gevecht om de
apenplaneet". za. 12.15 uur. 16 jr
EURO 4: "Hardly working", da. 2.00,6.45
en 9.00 uur. zo. ook 4.15 uur
Nachtvoorstelling: "Schip
i. 12.15 i
18 j
Bioscoop Voorschoten
GREENWAY: "Rabbi Jacob".
"De tijger en karate en superstar",
zo., ma. en di. 8.15 uur. vr. en za. 9.15
16 jr
Kindermatinee:"Oom Ferdinand e;
toverdrank", da. 2.00 uur.
hOEhEIEREN
Museum voor Volkenkunde - Steen
straat 1, tentoonstelling: dagelijks leven
in Vietnam van vandaag van 24 juni t/m
24 augustus.
Kunstcentrum Lange Mare: groepsten
toonstelling Peter de Ru, tekeningen;
Roger Busschots, grafiek; Pol Jong. et
sen; Lies Stork, sieraden; Marjan Mon-
teba, keramiek; Peet Heemskerk, reliefs.
Tot eind juli geopend donderdagavond
STUDIO: "Kentucky fried i
7 00 en 9.15 uur. 16 jr
Kindermatinee: "Superstar i
WEERRAPPORTEN
i hedenmorgen 7 i
dl
De Bilt
Deelen
Eelde
Eindhoven
Den Helder
Rotterdam
Twente
Vlissingen
Zd. Limburg
Aberdeen
Athene
Barcelona
Berlijn
Tauranga,
Nedlloyd Fresco 21 765 nw Manzanillo Bordeaux
nr Manzanillo,
Nedlloyd Fukuoka 21 te Singapi
Brussel
Nedlloyd Kimberley 22 vn Coosbay nr
San Francisco,
Nedlloyd Korea 22 te Douala.
Nedlloyd Madison 22 100 wzw Noumea
nr Manilla.
Nedlloyd Moji 21 40 wzw Aden.
Nedlloyd Napier 22 vn Rio de Janeiro.
Nedlloyd Nile 21 130 z Crancanana nr
Said.
Nedlloyd Tasman 21 vn Fremantle nr
Singapore.
Nedlloyd Tauranga 21 te Kopenhagen,
Nedlloyd Waalekerk21 166oSurabaja nr
Pangjang,
Nedlloyd Wissekerk 21 pass. Ouessant
nr Rotterdam.
Niso 21 vn Europoort nr Lymebay.
Rotterdam 21 te Buena Ventura,
Rijnborg 21 te Zaandam,
Safocean Albany 22 te Adelaide,
Visten 22 te Rotterdam
Frankfoi
Genève
Helsinki
Innsbruck
Klagenfurt
Kopenhagen
Locarno
Luxemburg
Mallorca
Munchen
Oslo
Parijs
Split
Casa Blanca
Istanbul
Tunis
onbewolkt 10
onbewolkt 10
onbewolkt 12
mist 8
onbewolkt 12
onbewolkt 12
onbewolkt 12
onbewolkt 11
onbewolkt 15
onbewolkt 10
zwaar bew 12
onbewolkt 25
onbewolkt 19
onbewolkt 10
half bewolkt 17
onbewolkt 13
onbewolkt 7
onbewolkt 9
mist 10
onbewolkt 11
onbewolkt 13
onbewolkt 8
onbewolkt 21
onbewolkt 19
onbewolkt 14
onbewolkt 5
onbewolkt 16
geheel bew. 14
onbewolkt 9
onbewolkt 15
onbewolkt 18
OngevalleTidienst
ziekenhuizen Leiden
Ongevallendienst elke dag Academisch
Ziekenhuis behalve van dinsdag 13.00
uur tot woensdag 13.00 uur. (Diacones-
senhuis) en van vrijdag 13.00 uur tot za
terdag 13.00 uur Elisabeth-ziekenhuis.)
Bezoekuren
ziekenhuizen
Diaconessenhuis:
Middagbezoekuun 13.45-14.30 uur.
Avondbezoekuur 18.30-19.30 uur.
Kraamafdeling: vaders extra van
18.00-18.30 uur. Kinderafdeling dage-
rdan
Sportmedisch Advies Centrum; blessu
respreekuur: Elisabethziekenhuis, Lei
dei dorp, 's maandags van 19.30-20.30
Sint Elisabeth-ziekenhuis:
Volwassenen, dagelijks van 14.00-14.45
uur en van 18.30-19.30 uur.
Kraamafdeling: dag. van 11.15-12.00u
(alleen voor echtgenoot) en v,
18.30-19.30 uur Babyshow laatste kw;
tier van avondbezoek.
Kinderafdeling: dag. van 15.00-18.
Academisch Ziekenhuis
Voor alle patiënten behalve kinderen)
zijn de bezoekuren als volat:
Elke dag:
14.15-15.00 uur
18.30-19.30 uur
Voor de prematurenafdeling gelden de
volgende bezoekuren (alleen voor ou
ders)
Maandag tlm vrijdag
1830-18.45 uur
Zaterdag en zondag
14.45-15.00 uur.
15.00-15.45 uur
18.30-19.00 uur
Bezoektijden ktnderafdeht
Elke dag:
14.15-15 00 uur
18.30-19.00 uur
Alphen aan den Rijn
Rijnoord: le en 2e klas 11-11.30
13.30-14.15 en 18.30-19 30 uur 3e klas
13.30-14 15 en 18.30-19.30 uur Kraamaf
deling 13.30-14.45 alleen voor echtgeno
ten 19-20 uur. Kinderafdeling voor ou
ders 18.-18.30 uur.
Geluidshinder
Schiphol
Klachten over geluidshinder van vlieg
verkeer van en naar Schiphol kunnen
dag cn nacht worden gemeld bij het in
formatiecentrum Geluidshinder Schip
hol (020-175000).
^udrlieutus
23 juli 1980
Honderd jaar geleden stond in
de krant:
- In de Ardennen hoort men de
zer dagen weder voortdurend
klagen over de groote ver
woestingen die wolven er on
der het vee aanrichten.
- In een kamer op de vijfde ver
dieping van een huis te
Nieuw-York was brand ont
staan op een oogenblik dat de
beivoonstcr even was uitge
gaan. Toen zij terugkwam,
zag zij reeds van de straat af
de vlammen uit het venster
slaan en zonk zij met den uit
roep dat haar kind ver
brandde, bewusteloos neer.
Nauwelijks had het zoontje
van een harer buren, een jon
gen van twaalf jaren, dat
vernomen ofhij snelde, terwijl
de anderen nog beraadslaag
den ivat te doen. het huis bin
nen, de trap op. tegen den
stroom der vluchtende bewo
ners in, naar de vijfde verdie
ping. Daar vond hij het kind.
een vierjarig knaapje, reeds
bijna midden in de vlammen.
lende "Ferdinand de kardi-
naai", welk doek door kunst-
i op
arde
hij i
i het i
i. wel met verschroeide
kleederen en met brandwon
den maar toch behouden, met
den kleine beneden. De moe
der was overgelukkig en het
gedrag van den jongen held
werd door allen geprezen
Maar hij wilde van geen lof
hooren en maakte zich zoo
gauw als hi j kon onopgemerkt
uit de voeten.
Vijftig jaar geleden:
- Het op 4 Juli j.l. uit de villa
van Lord Clarendon te
Hampstead gestolen schilde
rij van Van Dijck, voorstel-
120.000 gulden wordt geschat,
is door detectives in een wo
ning te Londen teruggevon
den. Eén persoon is als ver
dacht van diefstal of heling in
hechtenis genomen
- Te Koblenz is een groot feest
ter gelegenheid van de ont
ruiming door de Fransche
troepen in algemeer.c con
sternatie verkeerd door het
instorten van een smalle pon
tonbrug, waarover de menig
te 's avonds huiswaarts keer
de na de schitterende verlich
ting van het fort Ehrenbreit-
stein te hebben bekeken. On-
geveer honderd personen
stortten omlaag, van wie er
meer dan vijftig zijn gedood
en tientallen zwaar uierden
gewond. Alle feestelijk uitge
stoken vlaggen werden na het
bekend worden van de ramp
halfstok geheschen.
