EG wil ook met
PLO gaan praten
Geheime diensten Zuid-Amerika
gaan naar school in Uruguay
Socialisten hopen op
snel einde gijzeling
Londen wijst Libiër uit
Besef over gevolgen wapenwedloop groeit
Europese leiders
boordevol kritiek
op president Carter
ZATERDAG 14 JUNI 1980
BUITENLAND
PAGINA 9
DEN HAAG (ANP) - De gehei
me diensten van Guatemala
El Salvador, Costa Rica en
Paraguay sturen hun agenten
naar Uruguay waar zij op een
speciale school in de hoofd
stad Montevideo les krijgen
in speciale technieken en
marteling, die men voor de
uitoefening van hun beroep
nodig acht.
Een oud-leerling van deze
school, de 23-jarige ex-mili
tair Hugo Garcia Rivas, heeft
tegenover de internationale
vereniging van juristen voor
amnestie in Uruguay (Sijau)
onthullingen gedaan over de
praktijken van dit oplei
dingsinstituut. De Sijau heeft
op basis van deze verklarin
gen een lijvig rapport samen
gesteld, waarin een gruwelijk
beeld wordt geschetst van de
gebruiken binnen de Ur\i-
guyaanse geheime dienst.
Voorts wordt melding ge
maakt van een ontvoerings
operatie die de geheime
dienst van Uruguay in Brazi
lië uitvoerde waarbij Garcia
Rivas was betrokken.
De overgelopen Uruguayaan is
ook getuige geweest en be
trokken bij de lessen in folter-
technieken, die door alle
leerlingen verplicht moeten
worden bijgewoond. Het "oe
fenmateriaal" bestaat uit poli
tieke gevangenen, die onder
medisch toezicht worden ge
pijnigd. Meestal betreft het
"gewone" martelingen, maar
ronduit sadistische neigingen
worden door de betrokkenen
ook op de slachtoffers botge
vierd.
Volgens de verklaringen van
het ex-lid van de geheime
dienst is marteling, regel. Al
len, manschappen en officie
ren nemen daaraan deel. De
leerlingen uit het buitenland
zijn echter ontslagen van de
verplichting de lessen in mar
teling te volgen.
Hugo Garcia Rivas nam in 1975
dienst in het leger van Uru
guay en werd in 1977 overge
plaatst naar de afdeling mili
taire inlichtingendienst, waar
hij tot 1979 werkte als foto
graaf. In die hoedanigheid
maakte hij kennis met vele
aspecten van het werk van de
geheime dienst.
Alle legeronderdelen zijn ver
tegenwoordigd op de school
van de geheime dienst, waar
agenten van diverse Zuida-
merikaanse landen stage lo
pen. Tijdens lessen over poli
tiek wordt de toestand in de
wereld behandeld, waarbij
men ervan uitgaat dat de poli
tieke toestand in Uruguay zelf
ideaal is.
De Sijau heeft de status van
waarnemer bij de Unesco en
streeft naar naleving van de
internationale rechtsnormen,
amnestie voor politieke ge
vangenen, vrijheid van vak
verenigingen en herstel van
democratische vrijheden.
Ook in Nederland heeft de
Sijau een afdeling. In het Ne
derlandse comité van aanbe
veling van de organisatie zit
ten onder andere oud-minis
ter Klompé en Van der Stoel
en een aantal politici onder
wie Patijn, Berkhouwer,
Kleisterlee en Hans de Boer.
OSLO (DPA) - De leiding van
de socialistische internatio
nale heeft zich tijdens de bij
eenkomst in Oslo uitgespro
ken voor een vreedzame en
eervolle beëindiging van de
gijzeling van Amerikaanse
diplomaten inlran.
Na de toespraak van de Iraanse
minister van buitenlandse
zaken Sadegh Gotbzadeh gis
terochtend tot de ongeveer
100 socialistische en sociaal
democratische politici uit on
geveer 30 Europese, Latijn-
samerikaanse en Afrikaanse
landen, zei de Westduitse so
cialist Brandt tot hem: ,,Wij
willen er bij u en uw collega's
op aandringen uw best te
doen het probleem van de gij
zeling vreedzaam en eervol op
te lossen". Brandt toonde zich
ervan overtuigd dat de be
trokkenen op deze wijze veel
goed wordt gedaan. Dat geldt
zowel voor de houding van
vele mensen in de wereld je
gens Iran, als voor het Iraanse
volk, de toekomst van Iran en
een duurzame samenwerking
waarin Iran een belangrijke
rol kan spelen.
"De socialistische internatio
nale is solidair met al degenen
die slachtoffers van onder
drukking waren of zijn. Wij
veroordelen daarom ten zeer
ste iedere vorm van on
rechtvaardigheid, terreur en
vernedering waarmee het
Iraanse volk te kampen heeft
gehad", aldus Brandt. Tegen
over journalisten verklaarde
hij dat de socialistische inter
nationale geen plan heeft
voor de vrijlating van de
Amerikanen die al zeven
maanden in Iran worden
vastgehouden. Er wordt
slechts overleg gepleegd over
"elementen van handelswij-
Sadegh Ghotbzadeh heeft in de
Noorse hoofdstad Oslo ver
rassenderwijs een ontmoe
ting gehad met zijn Chinese
collega Huang Hua. De twee
ministers hebben onder meer
van gedachten gewisseld over
de internationale situatie.
Politieke waarnemers menen
dat Ghotbzadeh en Huang
Hua vooral hebben gespro
ken over de Sowjet-interven-
tie in Afghanistan. De Iraanse
minister heeft in Oslo deze in
terventie scherp veroordeeld.
Huang Hua kwam donderdag-
middag in Noorwegen aan
voor een vierdaags bezoek.
Naast overleg met Israël
VENETIEIGPD/AFP/Reuter/UPl'-De Europese Negen gaan met Israël en de Palestijnse
Bevrijdingsbeweging (PLO) praten over de beginselen waaraan een vredesregeling in
het Midden-Oosten moet voldoen. Als dit overleg resultaat oplevert, willen de Negen het
initiatief nemen om de vrede in het Midden-Oosten naderbij te brengen.
(Van onze correspondent
Jan Gerritsen)
VENETIE - De kans is groot dat
de Venetiaanse top van de ze
ven grootste westelijke in
dustrielanden eind volgende
week uitdraait op een harde
confrontatie tussen de Ame
rikaanse president Carter en
de belangrijkste Europese
leiders. De regeringsleiders
van de Negen - met uitzonde
ring van premier van Agt - zit
ten boordevol kritiek op de
Amerikaanse president.
Bij hun fameuze „praatje aan
het haardvuur" lieten vrijwel
alle regeringschefs van de
EG-landen harde woorden
horen over het gebrek aan
leiderschap van Carter. De
buitenlandse politiek van
Amerika werd beschreven als
een „verlammende slinger
beweging", een beeldspraak
waarop de meeste critici zich
verenigden. Premier Van Agt,
die dit donderdagnacht te
genover de pers verzweeg, gaf
gisteren toe dat er „genoeg
kritiek op Carter" was
geuit.
Van Agt „Onze rol was de ba
lans niet al te ver te laten
doorslaan door af en toe een
goed woordje te doen en dat
deden we dan ook".
De kritiek op de Amerikaanse
president "was nog nooit zo
hevig, aldus een welingeliéh-
te zegsman. „Als een CIA-
man achter de gordijnen had
meegeluisterd, dan waren
hem de oren van het hoofd
gevallen", zo werd gezegd.
Van Agt vertelde gisteren
daarentegen dat alle negen
EG-regeringschefs het eigen
lijk met de Amerikaanse pre
sident eens zijn dat de Olym
pische Spelen in Moskou ge
boycot hadden moeten wor
den. Ook van Frankrijk werd
geen „afwijkend geluid" ver-
i, aldus Van Agt.
Dit staat in de met veel spanning
tegemoet geziene verklaring over
de situatie in het Midden-Oosten
die gisteren werd uitgegeven na
afloop van het topberaad van de
regeringsleiders van de Europese
Negen in Venetië. Enig nieuw
element in het standpunt van de
Negen is dat "de PLO betrokken
moet worden" bij de onderhan
delingen over een vredesrege
ling.
Het is voor het eerst dat de PLO
door de Negen met name wordt
genoemd. In vroegere EG-ver-
klaringen werd steeds gesproken
van het Palestijnse volk en de
"betrokken partijen" als de Pale-
stijnen werden bedoeld. Ditmaal
heet het letterlijk: "Deze begin
selen moeten worden erkend
door alle betrokken partijen, dus
ook het Palestijnse volk en door
de PLO, die bij de onderhande
lingen moet worden betrokken".
Met hun nieuwe stap willen de Ne
gen het vredesoverleg in het
Midden-Oosten gaande proberen
te houden. Het Camp-David-
overleg tussen Israël, Egypte en
de VS is in een impasse geraakt.
Daarom us het moment geko
men, aldus de Negen, "een bij
zondere rol te gaan spelen en een
meer concrete bijdrage tot de
vrede te leveren".
Hoe de Negen de PLO gaan bena
deren, is een gevoelig probleem
waarover de ministers van bui
tenlandse zaken nog moeten be
slissen, zo zei minister van der
Klaauw. De nieuwe EG-verkla-
ring bevat verder geen nieuwe
stappen in die richting van de
PLO-standpunten. Er is bijvoor
beeld geen sprake van de door de
PLO begeerde erkenning als
"enig wettig vertegenwoordiger
van het Palestijnse volk".
Wel bevat de verklaring enige for
muleringen die tegemoet komen
aan de Palestijnse zienswijze. Ze
wordt uitgesproken dat het Pale
stijnse vraagstuk "geen gewoon
vluchtelingenprobleem is"
Vastgesteld wordt tevens dat
"het Palestijnse volk zich ervan
bewust is een eigen bestaan te
hebben". De meeste waarnemers
in Venetië spraken dan ook van
een duidelijke anti-Israëlisch ac
cent in de verklaring.
Israël vreest dat de EG-verklaring
over het Midden-Oosten slechts
een inleiding is voor een Euro
pees initiatief na de Amerikaanse
presidentsverkiezingen. Minister
van buitenlandse zaken Sjamir
zei na het bekend worden van de
verklaring dat hij niet verrast is.
"Het is een compromis van ex
treme en meer gematigde menin
gen binnen de EG", aldus Sjamir.
Hij zei dat de regering vandaag op
zijn wekelijke kabinetszitting de
EG-verklaring zal bespreken.
Het is duidelijk dat Israël zich ern
stige zorgen maakt over de ope
ning die de EG nu formeel voor
de PLO gemaakt heeft.
Het zorgwekkende is volgens de Is
raëli's dat de EG-verklaring de
deur voor de PLO opent juist na
dat de grootste organisatie bin
nen de PLO, El Fatah, twee we
ken geleden in Damascus on-
dubbelzinning heeft laten weten
de ontmanteling van de staat Is
raël te zullen blijven nastreven
via de gewapende strijd, en met
niet minder genoegen te nemen
dan de bevrijding van heel Pale
stina.
Terughoudend
De Amerikaanse minister van bui
tenlandse zaken, Edmund Mus-
kie, heeft gisteren terughou
dendheid betracht jegens de ver
klaring van de EG. Op een pers
conferentie in Washington toon
de hij zich echter tevreden over
de mededeling van de voorzitter
van de EG-ministerraad, de Ita
liaanse premier Cossiga, dat met
de verklaring niet het vredespro
ces van Camp David mag worden
ondermijnd, maar dit proces in
tegendeel daarmee moet worden
gesteund. "Dat was het signaal
waarop wij wachtten", aldus
Muskie.
Bemoedigend
De verklaring die de EG in Vemetië
over het Midden-oosten heeft
uitgegeven, "is bemoedigend
maar zij is verre van voldoende".
Dit heeft een naaste medewerker
van PLO-leider Jasser Arafat
meegedeeld.
VENETIE - EG-leiders kijken na afloop van de besprekingen lachend toe, terwijl premier Cossiga van Italië de
weg vrij maakt voor de Engelse eerste minister Margareth Thatcher.
Na bedreiging landgenoten
LONDEN (Reuter) - De Britse re
gering heeft gisteren het hoofd
van de Libische vertegenwoordi
ging in Londen, Musa Kusa, ge
last het land te verlaten, nadat
gemeld was dat hij twee Libische
ballingen in Engeland met de
dood had bedreigd.
De onderminister van buitenlandse
zaken Sir Ian Gilmour verklaarde
Nicaragua
nodigt
kopstukken uit
MANAGUA (DPA) - De regering
van Nicaragua heeft de Ameri
kaanse president Carter, zijn Cu
baanse ambtgenoot Castro en
PLO-leider Arafat uitgenodigd
voor de viering van de eerste
verjaardag van de succesrijke re
volutie op 19 juli. Dit heeft een
woordvoerder in Managua be
kendgemaakt. Washington heeft
nog niet op de uitnodiging gerea
geerd.
in het Lagerhuis, dat de diplo
maat was meegedeeld dat „zijn
aanwezigheid niet langer in het
belang was van de Brits-Libische
betrekkingen". Volgens Sir Ian
moet de Britse regering de Libi
sche autoriteiten duidelijk ma
ken dat de „misdadige acties in
het Verenigd Koninkrijk moeten
ophouden". Volgens „The Ti
mes" had Kusa verklaard dat Li
bische revolutionaire comités
maandagavond hadden besloten
nog twee mensen in Engeland te
doden. „Ik keur dit goed", zo had
de diplomaat hieraan toege
voegd.
Afgelopen woensdag gaf de Libi
sche leider Gaddafi de revolutio-
nare comités in de gehele wereld
opdracht het doden van dissiden
te ballingen te staken, tenzij de
betrokkenen hadden samenge
spannen met Israël, Egypte of de
Verenigde Staten, dan wel schul
dig door een revolutionaire
rechtbank waren bevonden.
Kusa gaf later te kennen dat de re
volutionaire comités hun opera
ties in Groot-Brittannië zouden
voortzetten ondanks zijn uitwij
zing. „De comités zijn niet hier. in
dit gebouw of op dit bureau. De
leden zijn over het gehele Ver
enigd Koninkrijk verspreid en
het zijn niet alleen Libiërs, er zijn
enkele Arabieren bij en enkele
zwarte Britten".
VN-troepen
blijven
°P Cyprus
NEW YORK (Reuter) - De Veilig
heidsraad heeft ingestemd met
een verlenging met zes maanden
van het mandaat van de vredes
troepen van de Verenigde Naties
op Cyprus.
Veertien leden stemmen voor de
resolutie. China onthield zich van
stemming, waarmee het uiting
gaf aan zijn houding ten opzichte
van de VN-vredesoperaties.
Zonder verlenging zou het man
daat op zondag zijn beëindigd. De
VN-troepen bevinden zich sinds
1974 op het eiland naar aanlei
ding van een bloedig conflict tus
sen Grieks- en Turks-cyprioten.
Spanje praat
toch over
toetreding
'Europa'
(Van onze correspondent Peter
Hattink)
MADRID - De Spaanse minister
voor Europese zaken. Leopoldo
Calvo Sotelo, heeft gisteren naar
aanleiding van de beëindiging
van de bijeenkomst van de Euro
pese regeringsleiders in Venetie
in Madrid verklaard dat de on
derhandelingen over Spanje's
toetreding tot de Europese Ge
meenschap gewoon door
gaan.
„Vorige week moest ik u zeggen dat
de onderhandelingen met de Eu
ropese Gemeenschap in gevaar
waren, maar nu kan ik zeggen dat
wij de klap hebben kunnen ont
wijken. Vorige week veroorzaak
te de Franse president Valery
Giscard d'Estaing grote op
schudding in Europa door een
rede voor de Franse landbouw-
verenigingen te Parys, waarin hy
verklaarde dat de aspirantleden
van de EG moesten wachten met
hun toetreding totdat de EG op
het gebied van agrarische poli
tiek de onderlinge problemen
had opgelost.
VS overivegen
geen militaire
acties in Iran
WASHINGTON (Reuter) - Carter
overweegt niet langer door mili
tair ingrijpen de vrijlating te be
werkstelligen van de Amerikaan
se gegijzelden in Iran. De Ameri
kaanse president zei dit donder
dag in een verklaring tot Italiaan
se televisiecorrespondenten die
gisteren werd gepubliceerd.
Het is de eerste uitspraak van het
Witte Huis waarin blykbaai een
nieuwe bevrijdingspoging of an
der militaire acties ten behoeve
van de gegijzelden worden uitge
sloten. Op de vraag of militaire
maatregelen volledig zijn uitge
sloten of alleen voorlopig, ant
woordde Carter „militaire maat
regelen worden niet overwogen".
De Amerikaanse regering had er
eerder altijd de nadruk op gelegd
dat geen enkele mogelijkheid
werd uitgesloten bij de behande
ling van de gijzelingskwestie.
Carter acht het erg belangrijk dat
de Europese bondgenoten en Ja
pan „zich bij ons aansluiten om
de Iraniërs te overtuigen dat zij
een fout maken" door de gegij
zelden te blijven vasthouden. De
Amerikaanse president gaf toe
dat er een aantal geschillen be
staan tussen de bondgenoten. Dit
is echter „onvermijdelijk in een
alliantie van vrije en onafhanke
lijke staten die democratisch van
aard zijn en geschillen niet ver
bergen door onderdrukking van
de pers en van de vrije menings
uiting", zo zei hy.
In een emotionele rede heeft paus
Johannes Paulus tijdens zijn be
zoek aan Franrijk wetenschaps
mensen en politici opgeroepen
om de wereld te bewaren voor
een atoomoorlog. Na afloop van
hun vergadering in Noorwegen
deden de NAVO-ministers van
defensie een beroep op de Sow-
jet-Unie om het westerse aanbod
om te onderhandelen over wa
penbeheersing niet langer af te
wijzen. In Rotterdam demon
streerden enkele honderden Ne
derlanders uit protest tegen de in
de Ahoy-hallen georganiseerde
wapenbeurs.
Het gemeenschappelijke in deze
drie gebeurtenissen, die begin
juni plaatsvonden, is zorg over
ontwikkelingen op het gebied
van de bewapening. En wie de
moeite neemt om bijvoorbeeld
gedurende een weck deze ont
wikkelingen in de dagbladen te
volgen, zal deze zorg kunnen be
grijpen: India koopt voor 3,2
miljard dollar aan wapens in
Rusland; Japan versterkt zijn de
fensie; de NAVO krijgt miniwa-
pens voor de bestrijding van
Russsische tanks; Amerika ver
koopt militaire uitrusting en
technologie aan China, het War-
schau-pact versterkt zijn troepen
in Oost-Europa, en Frankrijk
Het internationale instituut voor
vredesonderzoek in Stockholm,
SIPRI (Stockholm International
Peace Research Institute) ver
strekt jaarlijks gegevens over de
aard en omvang van de wapen
wedloop. Het schat de omvang
van de militaire bestedingen in
de wereld op meer dan 400 mil
jard dollar (bijna 1 miljoen dollar
per minuut). Rond 75 procent van
dit bedrag komt voor rekening
van NAVO en Warschau-pact.
Opmerkelijk is de toename van
de militaire uitgaven in de Derde
Wereld en met name in het Mid
den-Oosten (in constante prijzen:
1970 - 6 miljard dollar; 1978: 17
miljard). Schommelen zowel in
NAVO als in Warschau-pact de
militaire uitgaven als percentage
van het bruto nationaal produkt
tussen de 3 en 5 procent; in het
Midden-Oosten ligt dit percentge
tussen de 16 en 26 procent.
SIPRI geeft ook inzicht in aard en
omvang van de militaire produk-
tie. De belangrijkste wapenpro
ducenten in de geïndustriali
seerde wereld zijn Amerika en
Rusland; in de Derde Wereld:
Brazilië, Israël en Argentinië. In
Amerika zijn meer dan 11.000 on
dernemingen (700.000 werkne
mers) direct betrokken bij mili
tair onderzoek en de ontwikke
ling en produktie van militair ma
terieel. Het aanbod van typen
wapensystemen is uitgebreid en
gevarieerd: in 1978 bijvoorbeeld
123 typen gevechtsvliegtuigen,
39 typen gepantserde perso-
neelsvoertuigen en 22 typen on
derzeeboten. De stijging van de
kosten voor ontwikkeling en
produktie vormt een groot
probleem. Zij zal in de praktijk
zeker leiden tot een concentratie
van de produktie in steeds grote
re ondernemingen en een ver
mindering van het aantal typen
wapensystemen (standarisa-
tie).
Het Zweedse instituut besteedt ook
aandacht aan de wapenhandel.
De totale waarde van in- en ex
port van belangrijke wapenys-
temen wordt voor 1978 geschat
Door
generaal-majoor
M.H. von Meijenfeldt
op 20 miljard dollar (1968: 5 mil
jard). De waardestijging van de
export is onder meer een gevolg
van de uitbreiding van het ex
portvolume, de vraag naar steeds
4jetere wapensystemen, de ver
mindering van de levensduur van
militair materieel, en van kosten
stijgingen. Zo steeg de prijs van
een gevechtsvliegtuig van 1 mil
joen dollar in 1950 via 3 tot 4 mil
joen in 1960 tot ongeveer 8 mil
joen in 1970. De prijs van volgen
de generaties gevechtsvliegtui
gen wordt geschat op 16 tot 24
miljoen dollar.
De grootste wapenexporteurs zijn
Amerika (9,6 miljard dollar) en
Rusland (5.4 miljard) met als
goede volgers Frankrijk (2,2 mil
jard), Italië (795 miljoen) en En
geland (755 miljoen). Bij de ex
port van de grootmachten spelen
vooral politieke overwegingen
een rot het winnen of behouden
van invloed in strategisch be
langrijke gebieden. Wapenle
veranties creeren immers een
sterke afhankelijkheidsrelatie
met Je producent (toelevering
van reservedelen, opleidingen,
enzovoorts). Bij kleinere expor
teurs zijn economische motieven
meer doorslaggevend: een
groeiende export is nodig om een
kostendekkende produktie in ei
gen land gaande te kunnen hou
den. Ongeveer 70 procent van de
wapenexport gaat naar de landen
van de Derde Wereld.. In het be
gin van de jaren '70 steeg de ex
port naar deze landen jaarlijks 15
procent; in de periode 1974-1978
met 25 procent.
Op de wereldranglijst van wapen-
exporteurs neemt Nederland een
13e plaats in. Ons land produ
ceert en exporteert oorlogsche
pen, een militaire versie van het
Fokker-vliegtuig F-27, radarin-
stallaties, optische instrumenten
en munitie. In 1979 lag de waarde
van de export tussen 400 en 500
miljoen gulden (op een export
volumevan rond 120 miljard gul
den).
Zoals ik reeds in het begin opmerk
te. is er zowel nationaal als inter
nationaal zorg over wat men wel
noemt de toenemende militarise
ring van de menselijke samenle
ving. Het besef groeit dat de hui
dige wapenwedloop een ernstig
gevaar vormt voor de wereldvre
de: een atomaire vernietiging
dreigt; hulpbronnen worden ver
spild en de militaire lasten die
rusten op de schouders van de
volken van de Derde Wereld,
staan een verantwoorde ontwik
keling in de weg.
Onze opgave is deze wapenwed
loop af te remmen en tot staan te
brengen. En eerste stappen naar
dit doel zyn: mensen bewust te
maken van de gevaren waarmee
wij op dit gebied worden gecon
fronteerd, en politieke actie om
de politieke, militaire, economi
sche, technologische en ideologi
sche krachten die ons op de hui
dige weg voortdrijven onder con
trole te krijgen. Gelukkig zijn er
signalen van de bereidheid om
dergelijke stappen te doen. Ik
denk in dit verband aan de wens
van de Tweede Kamer om de
greep te versterken op de wapen
handel en het wetenschappelijk
onderzoek. Mijn? inziens zu'len
deze stappen pas werkelijk effect
hebben als zij een onderdeel zijn
van een mondiaal beleid, gericht
op wapenbeheersing, wapen
ermindering en ontwapening.
Vo
het
mensheid is het te hopen dat de
volken in VN-verband erin zullen
slagen een dergelijk beleid tot
ontwikkeling te brengen.
