FREELANCE
VOOR GOD
tethiy
MM*
ten
te
ZATERDAG 14 JUNI 1980
PAGINA 21
ttT'^ÊÊÊBÊÊKËÊIFUÊHËÊÊKÊKSÊÊÊËl -
De omslagplaat van het boek
Anthony van Kampen.
MANAUS - De naam Betty
Smit heeft al vele jaren in
menig huisgezin een blijde
weerklank. Duizenden en
nog eens duizenden kennen
haar als 'die kleine Zwolse
met de blonde paardes-
taart", die in haar eentje de
Amazone keer op keer afvoer
om in het hart van de Brazi
liaanse jungle (De Groene
Hel) het evangelie te brengen
onder de indianen.
In 1972 introduceerde NCRV's
Jan van Hillo haar voor de
televisiecamera's als 'de
vrouw die menselijkerwijs
gesproken al dood had moe
ten zijn'. Een half uur was
genoeg voor het altijd vrij
gevige Nederlandse volk. In
plaats van de f 40.000 voor de
boot waar Betty om vroeg,
werd er bijna f 400.000 ge
stort.
In 1973 schreef de Amazonas-
kenner Anthony van Kam
pen een boek over „het ver
schijnsel Betty Smit", zoals
hij haar noemde. Freelance
voor God, heette het boek.
Het werd een bestseller in
evangelische kringen. Later
zou ook een Duitse vertaling
verschijnen.
Sinds die tijd kan Betty Smit
nauwelijks meer enig kwaad
doen in ons land. Natuurlijk
zijn er andersdenkenden, die
haar verwijten dat ze in de
jungle van de Amazonas een
dwaalleer verkondigt en
Gods woord - de Bijbel dus -
verkeerd interpreteert.
Maar dat zijn enkelingen.
Het vertrouwen in Betty
Smit is al die jaren onaan
tastbaar gebleven.
Na de eerste vier ton is er meer
geld, werden meer giften
overgemaakt naar Manaus,
de hoofdstad van de Brazi
liaanse staat Amazonas.
van waaruit Betty haar zen
dingswerk verricht.
„De mensen", schreef Van
Kampen in het nawoord van
zijn boek, „kunnen gerust
zijn. Dat geld is goed belegd
en brengt zijn rente op". On
ze speciale verslaggever
Henk Boom bracht onlangs
een bezoek aan Manaus. Zijn
bevindingen waren onthut
send. Tientallen gesprekken
met Nederlanders en Brazi
lianen, met zendelingen en
dominees, met vrienden en
vriendinnen van Betty, met
ex-werknemers, ten slotte
met Betty Smit zelf leverden
een verbijsterend resultaat
op.
Intriges, ruzies, geknoei met
geld, intimidatie, leugens,
dreigementen met de dood
bepalen in Manaus sinds
1972, sinds de televisie-uit
zending en het boek. het le
ven van Betty Smit. Waar
duizenden goedgelovigen in
Nederland alles nog steeds
voor zoete koek slikken en
Betty op handen dragen,
wordt diezelfde Betty in Ma
naus met de nek aangeke
ken.
Wie de werkelijke Betty Smit
is, wat er met het geld is ge
beurd, welk feitenmateriaal
er in Manaus op tafel is ge
komen, dat alles is te lezen in
een serie artikelen die wij
zullen publiceren. Onze ver
slaggevers in Nederland
vroegen om commentaar op
de beschuldigingen bij Bet
ty's secretaresse in ons land.
Diana Ruitenbeek, de pen
ningmeester van de Stich
ting Zending Amazonaf,
Wim Wendt, en de NCRV.
Terwijl Henk Boom in Manaus
bezig was met het verzame
len van materiaal, kreeg hij
een anoniem telefoontje. De
boodschap daarin: „Als er in
Nederland ook maar enig ar
tikel over Betty Smit wordt
gepubliceerd, betekent dat
je dood". Boom is inmiddels
naar elders in Zuid-Amerika
uitgeweken.
MANAUS - Het beeld zoals Anthony van Kampen dat in 1973 zo treffend beschrijft
in zijn boek Betty Smit - Freelance voor God is nauwelijks veranderd. Vanaf het
terras van de Casa Paroquia in de wijk Sao Raimundo, kijken de Nederlandse
missionarissen van de Congregatie van de Heilige Geest nog steeds uit over het
haveloze havenkwartier van Manaus, Brazilië.
Op het zwarte water van de ki
lometers brede Rio Negro
deinen tientallen kleine en
grotere boten, afgemeerd aan
een golvend plateau van hout,
de drijvende haven van Ma
naus. In de lucht gieren. In de
verte een oceaanstomer. En
verder, de verlichting van
Teatro Amazonas is 's avonds
nog steeds schaars, de hon
den, het busstation en het la
waai, het is allemaal niets ver
anderd.
Daar, in die stad, in de hoofd
stad van de Braziliaanse staat
Amazonas, in het hartje van
het grootste tropische regen
woud ter wereld, door velen
'De Groene Hel' genoemd,
werkt en leeft Betty Smit. An
thony van Kampen noemde
haar in zijn boek een ver
schijnsel en Jan van Hillo in
troduceerde haar in septem
ber 1972 als 'de vrouw die
menselijkerwijs al dood had
moeten zijn'.
Schamper
In Manaus wordt om die uitla
tingen alleen nog maar
schamper gelachen. De men
sen die Betty Smit in de loop
der jaren leerden kennen, we
ten nu wel beter. Bewonde
ring maakte plaats voor af
keer; vriendschap sloeg om in
haat en collegialiteit smolt in
de tropenzon. „Dat boek had
nooit geschreven mogen
worden", wordt nu in Manaus
gezegd. „Die televisie-uit
zending heeft haar volledig
verpest", wordt eraan toege
voegd.
Al vele jaren wachten vrienden
en vriendinnen van Betty,
collega's, ex-werknemers en
ex-minnaars op het moment
dat Nederland te horen krijgt
wie de ware Betty Smit is. Uit
gesprekken in Manaus, ge
tuigenverklaringen, docu
menten en ander materiaal
blijkt dat op zijn minst sterk
getwijfeld kan worden aan de
juiste bestemming van het
geld dat sinds 1972 in Neder
land zo gul is gegeven.
De NCRV hoeft zich in deze niet
te schamen voor enige zelfkri
tiek. Immers, de indianen
verhalen die Betty in 1972 met
zoveel smaak wist op te dis
sen, blijken echte indianen
verhalen te zijn. Maar er is
meer. Toen Betty in 1977 nog
r de c
daar haar eigen verklaring
Zij zegt dat de NCRV enorm is
geschrokken van een schan
daal dat zich in Afrika heeft
afgespeeld toen bleek dat
tonnen en tonnen geld be
stemd voor charitatieve doel
einden, waren omgezet in
villa's en dure auto's. „En
toen heeft de NCRV zon
enorme klap gehad, dat ze
maar liever geen team naar
Manaus wilde sturen, om te
voorkomen dat ze opnieuw in
dat soort situaties zouden te
rechtkomen".
De NCRV zegt, bij monde van
hoofd filmzaken Peter van
Campen, dat het toezicht op
de opbrengst van de tv-uit-
zending destijds was toever
trouwd aan het actiecomité,
bestaande uit Betty Smit en
Frans Hoekendijk, een naam
die aan het werk van Betty
Smit van den beginne af aan
verbonden is geweest.
Naief?
Is dat niet naief geweest van de
NCRV? Peter van Campen:
„Niet zonder meer. Vergeet
niet dat het uiteindelijk ging
om de inzameling voor een
bootje. We stonden zelf ook
stomverbaasd dat er zoveel
geld oinnenkwam. Niemand
had verwacht dat het 'om vier
ton zou gaan.". Dat geld. al
dus Van Campen, is in '72
overgemaakt naar het evan-
i de
NCRV verscheen, liet zij fo
tomateriaal zien, dat zij in
scène heeft laten zetten.
Daarvan zijn verschillende
getuigenverklaringen. Bo
vendien verzuimde de NCRV
om na te gaan wat er met het
geld is gebeurd. Betty heeft
Ramolfo Ferreira Costa, ex-
chauffeur, ex-kapitein, ex-pen
ningmeester, ex-vertrouweling
en ex-minnaar van Betty Smit.
Hij kwam met bewijsmateriaal
over hei ware leven van zijn
vroegere 'meesteres'omdat, zo
zegt hij. "de waarheid eindelijk
eens gezegd moet worden".
gelische congrescentrum De
Bron in het Overijsselse Oud-
Leusen. Directeur van de
Bron is Frans Hoeken
dijk.
Wat de indianenverhalen be
treft, in Manaus bestaan men
sen die zich afvragen of Betty
ooit wel eens een echte in
diaan heeft gezien. Zendelin
gen die al vele jaren onder de
indianen werken en kennis
namen van Betty's ervarin
gen, moeten vele beweringen
van Betty naar het rijk der fa
bels verwijzen.
Enkele voorbeelden. De Cinta-
Largas, een indianenstam die
in de buurt van Porto Velho
aan de Rio Madeiro zou wo
nen en waar Betty een half
jaar als eerste blanke vrouw
onder woonde en werkte (zo
staat het tenminste in het
boek van Anthony van Kam
pen), die indianen wonen in
werkelijkheid in de staat Mat-
to Grosso, een paar duizend
kilometer zuidelijker.
Stammen die Betty in „haar"
boek beschrijft, bestaan niet
of wonen onder redelijk geci
viliseerde omstandigheden
aan makkelijk te bereiken ri
vieren. Bovendien, waar Bet
ty zegt al na korte tijd een uit
stekend verbaal contact met
indianen te hebben, zijn taal
deskundigen meer dan tien
jaar bezig.
Als Anthony van Kampen over
de laatste moeilijke reizen per
kano naar de Satare Mauès
schrijft, heeft Betty allang een
grotere boot, die wordt be
stuurd door Raimundo Rcna-
to Costa. Hij werkt niet alleen
als kapitein voor Betty, hij is
ook haar minnaar. Rainolfo
Ferreira Costa, een broer van
de inmiddels overleden Rai
mundo neemt in 1975 alle ta
ken van zijn broer over en
wordt niet alleen de nieuwe
chauffeur-kapitein maar ook
de nieuwe minnaar van Betty.
Hij fungeert bovendien nog
enkele jaren als penning
meester-secretaris.
Wat hij heeft te vertellen ovep
Betty Smit. liegt er niet om.
Hij vertelt zijn ervaringen in
alle rust en openheid in aan
wezigheid van zijn vrouw,
ook als het gaat om zijn amou
reuze verhouding met Betty
Smit.
Bij de paters, waar Betty vol
gens haar zeggen zo vaak over
de vloer kwam. is zij inmid
dels persona non grata „Wij
hebben haar nooit serieus ge
nomen. De enkele keren dat
zij hier was, praatte zij ook
nooit over het evangelie. Hoe
zou ze ook kunnen, want ze
heeft immeis geen enkele
opleiding op dat gebied. Wat
zij doet. is niets anders dan de
Heer voor haar eigen kar te
spannen", luidt het c
taar van die kant.
Karretje
De paters moeten nu ook al
aannemen dat ook Anthony
van Kampen voor haar kar
retje werd gespannen. „Hij
heeft een te geromantiseerd
beeld van de werkelijkheid
gegeven. Hij stond teveel on
der invloed van Betty. Mede
daarom hebben de mensen in
Nederland nu een volledig
scheef beeld van Betty Smit.
Al die verhalen over dat al
leen in een kano naar de in
dianen peddelen. Alsof je na
twee dagen peddelen al in
dianen zou kunnen tegenko-
Ria Hoornweg van Rij-van Dijk,
nu lerares Engels op de uni
versiteit van Manaus, was
lange tijd bevriend met Betty.
Totdat de zendelinge Ria en
haar man wilde oplichten met
de verkoop van een huis. Over
d ie eerste contacten niets dan
lof. „Ze vroeg nooit om iets,
ook al zag ze er slecht uit.
Soms bleef ze slapen en soms
zag je haar tijden niet. Ach ja,
dat ze problemen had, wisten
we wel. Maar wie heeft die
niet. In die tijd hebben we
samen vaak gebeden. Pas la
ter heb ik begrepen dat God
die gebeden nooit verhoord
kon hebben, want toen zat ze
al fout. Tussen de eerste tele
visie-uizending en het boek,
toen ging het mis. Toen kwa
men de ruzies, de haat en de
nijd", aldus Ria.
De zendelingen in Manaus mij
den Betty Smit. „Er is nie
mand die Betty Smit meer
ziet", zegt Israel da Guerra,
voorganger en oud-mede
werker van haar. „Ze heeft
ruzie met iedereen. In geen
enkele kerk komt ze meer
binnen. Ik geloof dat ze ooit
wel oprecht is geweest met
het brengen van het evange
lie. Maar toen het vele geld
kwam, ging het bergafwaarts
met haar en werd ze alles wat
een evangeliste onwaardig
Zo was Da Guerra er getuige
van dat Betty naar projecten
van andere missies in Manaus
ging, daar foto's nam en die in
Nederland presenteerde als
haar werk. „Bovendien ging
ze geregeld met een handvol
speelgoed en schone kleren
naar een arme buitenwijk van
Manaus om daar propaganda-
foto's te maken, ter begelei
ding van haar financiële actie
in Nederlandaldus Da
Guerra.
Twee mensen kunnen dat ver
haal bevestigen en aanvullen
Els ten Have. echtgenote van
een Nederlandse houtzage-
njbezitter en al vele jaren op
de hoogte van de praktijken
van Betty, weet zich nog goed
te herinneren dat Frans Hoe
kendijk en Betty na zo n pro-
paganda-uitstapje terug
kwamen en dat Frans zei:
„Zo, we hebben weer mate
riaal voor de volgende ac
tie".
Minnaar
Rainolfo FerrerafCosta, Betty's
vroegere minna.u en pen
ningmeester, die in al die ja
ren zelf veel van die propa-
ganda-foto's maakte, weet
zich ook nog heel goed te
herinneren hoe het kleding-
deposito naast zijn huis vol-
gestapeld lag met kleren
„Er lag zoveel dat we het dak
moesten verhogen. Betty
haalde er af en toe wel wat
weg. maar er kwam meer bij
uit Nederland dan dat er werd
uitgedeeld. Op den duur lag
alles te rotten. Vrachtwagens
vol kleren werden er toen uit
gehaald en allemaal ver
brand. Terwijl de mensen hier
in de rij stonden om een kle
dingstuk. Maar ze kregen
niets. Helemaal niets". Els ten
Have zal het nooit vergeten:
„De mooiste kleren verkocht
ze aan ons en de rest werd
verbrand. Kisten vol".
Het commentaar van Diana
Ruitenbeek, secretaresse van
de Stichting Zending Ama
zonas, waar giften in geld en
kleding binnenkomen: „Dat
kan niet. Ik weet zeker dat
Betty nooit kleding heeft ver
brand. Dat kan ik me gewoon
niet voorstellen.
Maar er is meen de besteding
bijvoorbeeld van het geld dat
Betty ten deel is gevallen. Het
valt niet mee om daarin enig
inzicht te krijgen. Niettemin
kwamen er in Manaus ont
hutsende feiten aan het
licht.
Wat evenwel het meeste opvalt,
is hoezeer de praktijken van
Betty, zoals die door getuigen
worden verteld, in tegen
spraak zijn met de communis
opinio over deze zendelinge
in ons land. Karei Hoeken
dijk, ook evangelist en vader
van Frans Hoekendijk, maakt
het wel heel erg bont als hij in
het mededelingenblad van
Betty van december 1977
schrijft: „Wat zendelinge Bet
ty Smit predikten praktizeert
langs de oevers van de grote
Braziliaanse rivieren, aan de
doodarme, zieke, gedege
neerde, van demonen be
sprongen indianen, is niets
anders dan het evangelie van
het KoninkrijkEen vol
strekt onjuiste voorstelling
van zaken dus. Eigenlijk een
pertinente leugen.
Daarover zijn dé meeste getui
gen gevallen. Over het valse
beeld dat van Betty Smit in
ons land bestaat, het image
waaraan zij keer op keer
nieuwe glans probeert te ge
ven. Zendeling Ed Zaal, re
centelijk met echtgenote Ti
neke op staande voet door
Betty uit haar Braziliaar.se
organisatie gewerkt, zegt
daarover: „Wat geromanti
seerd en geparfumeerd naar
Nederland wordt overge
bracht, is in werkelijkheid
heel anders. Vele mensen zien
haar nog steeds in de kano,
alleen in de jungle, omgeven
door gevaarlyke dieren en lij
dend aan malaria
Snoepreisje
Rainolfo is blij dat hij kan pra
ten, dat hij de waarheid kan
doorvertellen. „Ik zou het als
Braziliaan", zegt Rainolfo,
„een ernstige zaak vinden als
een landgenoot in het bui
tenland goede sier zou maken
met het geld van andere land
genoten. Want dat doet Betty,
zij maakt goede sier, zij zet de
bloemetjes buiten en maakt
snoepreisjes naar het bin
nenland met Ricardo (be
doeld wordt Frans Hoeken
dijk, red.). En wat ze ook doet,
waar ze ook komt, alles ge
beurt ter meerdere glorie van
haar eigen status"
Ooit vertrouwde Betty Smit een
probleem toe aan Anthony
van Kampen. „Ik kwam arm
uit Nederland en nu ben ik
i ijk Het piobleem i-> d.it ik nu
nederig moet blijven. Maar
daann zal de Heer me ook bij-