dlü®
Douwes Isema
wil Sint Bavo
verwarmen met
behulp van
een windmolen
©8> ®®®fflfr WD®
ZATERDAG 31 MEI 1980
PAGINA 21
ZEVENHOVEN - "Ik heb
lak aan alle bepalingen
als ik dat voor mijn werk
en denken nodig vind. De
mensen zeggen wel eens
tegen mij: jij denkt zeker
dat je alles mag. Nou, ik
denk niet dat ik alles
mag, maar ik loop voor
niemand weg. In mijn op
lossing voor problemen
laat ik me door niemand
iets zeggenNatuurlijk
maak ik verantwoorde
ontwerpen, maar laat een
ander zich maar toeleg
gen op een blitse vormge
ving. Ik gooi me op het
energievraagstuk.
Kijk, het maatschappelijk
beeld in de middeleeu
wen werd bepaald dooi
de religie. Zelfs zo sterk,
dat overal in Europa de
kathedralen de lucht in
knalden. Nou, denk maat
niet dat de gothiek een
kans zou hebben gekre
gen als de Romaanse
bouwtraditie beschermd
zou zijn geweest door
welstandscommissies en
bouwverordeningen.
De Zevenhovense architect Jan Douwes Isema (46),
"architect energie efficiënte bouw", was tot voor
kort een roepende in de woestijn. Bouwverordenin
gen en welstandscommissies vormden een onover
komelijk struikelblok als het op de uitvoering van
zijn ideeën aankwam. Het merkwaardige is trou
wens dat het juist de kerken zijn die, nu als eerste
overtuigd lijken te raken van het zinvolle van de
ideeën van Douwes Isema. Het parochiebestuur van
de Sint Bavo heeft serieuze plannen om de basiliek
te gaan verwarmen met behulp van windenergie,
want: de hemel geeft, wie vangt die heeft
De kerk slokt per jaar voor zo'n f 96.000 aan stookolie op. Een
windmolen met een capaciteit van ongeveer 250 kilowatt (kosten
f 800.000), moet in staat zijn de kerk bij 10 graden vorst en krach
tige noordoosten wind te verwarmen tot ongeveer 20 graden.
Die windmolen komt niet op of in de kerk, maar op een nabijgele
gen terrein, dat eigendom is van de Nederlandse Spoorwegen.
Dat Douwes Isema aanvankelijk een plan lanceerde om op elk
van de torens een vijftal windmolens neer te poten (zie tekening),
heeft meer te maken met strategie dan realiteitszin. Want wie zijn
hersens gebruikte, aldus Douwes Isema, had allang kunnen zien
dat het plan helemaal niet uitvoerbaar was, omdat de wieken met
een lengte van acht meter, met elkaar inde knoop zouden komen.
Gas terug
Door ervaring wijs geworden heeft Douwes Isema een aantal stra-
tegiën ontwikkeld om zijn plannen uitgevoerd te krijgen. Eén
van die strategiën is om een plan zó woest te maken, dat hij nog
drie keer gas terug kan nemen, "zodat de mensen denken, ha, nou
hebben we hem", om vervolgens uit te voeren wat hij altijd al van
plan was.
In die strategie paste ook plan nummer twee voor de Bavo: het
plaatsen van windmolens in de - van hun glas-in-lood ramen te
ontdoene - torens van de kerk. De door de welstandcommissies
lelijk bevonden molens zijn daarmee uit het zicht, maar de nade
len overtreffen dat voordeel verre: de torens vormen ten opzichte
van elkaar een belangrijke windbelemmering, evenals de koepel
op het kruis van dê kerk. Bovendien hebben, als de aanwezige
glas-in-lood ramen worden verwijderd, weer en wind vrij spel in
de torens, met als gevolg kans op lekkage en verwering van de
muren. Het is trouwens helemaal niet mogelijk om binnen de
bestaande torenruimte een windmolen met een behoorlijk ver
mogen kwijt te raken.
Het derde plan, het plaatsen van één grote molen op een nabijgele
gen terrein, met de mogelijkheid de doordeweeks geproduceerde
•energie te verkopen aan de NS (die hier een kantoor wil gaan
bouwen) en/of het gemeentelijk energiebedrijf, heeft dan ook de
meeste kans van slagen.
St. Jan
Intussen hebben de ideeën van Douwes Isema ook de interesse
gewekt van anderen. Zo is er vanuit Den Bosch belangstelling
getoond voor een soortgelijk project voor de Sint Jan. Wellicht is
het mogelijk om Haarlem en Den Bosch te combineren, hoopt
Douwes Isema. "Twee molens het land in krijgen - ze komen uit
Californië - is goedkoper". Het toeval wil bovendien dat Douwes
Isema elf jaar naast de Sint Jan heeft gewoond.
Wat Douwes Isema als "goed Nederlands hervormd man" dwars zit»
is, dat het nu juist de katholieke kerk is die de waarde van zijn
ideeën inziet. "Dit voor het bisdom Haarlem doe ik gratis. Ik vind
dat gelovigen geld naar de kerk toe moeten brengen en er geen
geld vandaan moeten halen. Ieder doet dat naar vermogen. Mijn
vermogen is inventiviteit en dat krijgt de Bavo cadeau. Ik wil de
Nederlands Hervormde Kerk wel eens laten zien dat zij geen ge
bruik maakt van haar eigen krachten.
Bovendien, in zo'n aanloopfase
moet je dingen gratis doen.
Natuurlijk moet ik leven,
maar ik wil laten zien dat ik
niet op financieel gewin uit
ben. Dat ik heb gekozen voor
het leveren van een wezenlij
ke bijdrage aan de oplossing
van het energieprobleem. Al
moet ik erbij zeggen, dat als ik
onvoldoende opdrachten
krijg mijn vrouw (de bekende
houtkunstenares Christine
Langerhorst) voor de inkom
sten zorgt.
vé-sfeer gebouwd. Hij kwam
al snel tot de ontdekking dat
het economisch klimaat zo
aan het verslechteren was, dat
er in zijn werk alleen met een
specialisme nog iets te berei
ken viel. "Ik weet alles af van
molens en wind omdat ik al in
1967 (in zijn gerestaureerde
molen in Zevenhoven, red.)
vrijwillig molenaar ben ge
worden. Ineens klikte het ik
dacht, straks woont een ener
gie architect in een Hollandse
windmolen
Douwes Isema kreeg zijn oplei
ding aan de architectenschool
in Parijs, waar hij van 1959 tot
1964 studeerde. Na een mis
lukte top-ambtelijke carrière
- "mijn ludieke aanpak ver
oorzaakte problemen, ik wil
de oplossen en niet praten,
zodat men mij toen dringend
verzocht heeft te gaan" - heeft
hij na zijn opleiding in de pri-
Boerenlogica
Jan Douwes Isema heeft zijn
kennis over energie vooral in
de praktijk opgedaan: "In
mijn ontwerpen zit een stuk
boerenlogica". Zo leerde hij
in Oostenrijk, bij zijn schoon
ouders, de tegelkachel ken
nen. In Bretagne bracht hij.
Zevenhovense architect Jan Douwes Isema: "Die nationtile kierenjacht is gewoon heel dom".
samen met vrouw en kinde
ren, een bar winterseizoen
door om te onderzoeken hoe
men in het verleden kans zag
om op open vuur te koken en
daarmee ook nog eens de hele
woning te verwarmen. Daar,
in Plovan, raakte hij in ge
sprek met de burgemeester,
met als gevolg dat er deze zo
mer de bouw begint van een
kerk annex dorpscentrum,
terwijl een Franse windmolen
de energie levert. "In Bretag
ne kent men geen bouwver
ordening. Je hoeft er alleen
maar te zeggen watje wilt".
De Zevenhovense architect is
een man van daden. "Ik ben
in Nederland de enige archi
tect die kan maken wat hij te
kent en kan tekenen wat hij
maakt. Ik vind datje als archi
tect ook een waterleiding
moet kunnen aanleggen of
een muur moet kunnen met
selen. Ik geef toe dat er vak
jongens zijn die het beter
kunnen, ook al omdat ze meer
routine hebben, maar mijn
tekeningen zijn heel prak
tisch".
Intussen is er eindelijk zicht op
dat de door Douwes Isema
ontworpen milieuwoning nu
ook daadwerkelijk, in Hen
gelo, zal worden gebouwd. Al
drie keer eerder kon hij het
ontwerp voor deze riante wo
ning, die tachtig procent
minder energie verbruikt, als
een woning van vergelijkbare
afmetingen, slijten. Maar
evenzovele keren ketste de
bouw ervan af door toedoen
van welstandscommissies of
op grond van de bouwveror
dening.
Al was het alleen maar vanwege
het simpele feit dat zijn wo
ning 1 geen dakgoot kent.
Waarmee de heren van bouw
en woningtoezicht gemaks
halve maar even vergeten dat
een woning met rieten dak die
ook niet heeft.
Concessies doet Isema niet
"Zon woning verander ik
niet, dan heb ik gewoon pech
gehad. Als ik ontwerp erken
ik geen enkele Nederlandse
bepaling. Mijn ontwerpen
bewegen zich zo vrij als een
vogel in de lucht. Als mijn
ontwerpen kwalitatief ver
boven het gemiddelde uitste
ken is er ook geen enkele re
den om mij een bouwvergun
ning te weigeren
Mijn tweede truc is om me wat
vormgeving betreft op onbe
treden paden te begeven. Dan
is het experimentele bouw en
kan een gemeente afwijken
van de bepalingen".
De energie-zuinige woning, ooit
om niet ontworpen voor een
Zevenhovense tuinder en af
gestemd op een vrij beschei
den budget, verrijst binnen
kort in Hengelo. Er wordt
vooral energie bespaard door
het gebruik van (grote vlak
ken) driedubbel buitenlands
glas, dubbele spouwen, open
haarden waarin al het afval
kan worden verbrand en
waarmee de badkamervloer
wordt verwarmd en interne
ventilatie door het weglaten
molen bij: de achtkantige
woning zelf komt, exclusief
de grondkosten "all in" op
f 150.000,-. Voor dat bedrag
krijgt de eigenaar een woning
met een keuken van 9x5 me
ter, een "living" van twee
maal 9x5 meter, een slaapka
mer van dezelfde afmetingen
met op de bovenverdieping
nog eens vier slaapkamers en
een badkamer.
Kierenjacht
Met de bestaande methoden
van energiebesparing heeft
Douwes Isema weinig op.
"Dat verhaal van dia natio
nale kierenjacht" (een cam
pagne van het ministerie van
economische zaken) is ge
woon flauwekul. Op een
energiecongres heb ik Van
Aardenne eens gevraagd of er
over die regeling overleg is
geweest met het ministerie
van volksgezondheid. Dat
was er niet, want wat had
volksgezondheid daar nou
mee te maken? Waanzinnig
gewoon! Als je een huis volle
dig inpakt heb je verse lucht
nodig. Stel je maar eens voor
dat je in een huiskamer met
zes man zit te kaarten, t.v. aan,
sigaartje erbij en noem maar
op. Dat heb je overal in huis,
op de slaapkamers, in de hal
en in de keuken verse lucht,
behalve op de plek waar je die
verse lucht nodig hebt
Binnen vijf jaar zullen de huis
artsen overstroomd worden
met klachten van onbestem
de aard. Waar ze vandaan ko
men weet niemand, maar een
voortdurend gebrek aan
zuurstof tast het lichaam heel
slopend aan. Huizen volledig
inpakken is gewoon heel
dom".
Douwes Isema heeft zich met
zijn ideeen, maar vooral met
de manier waarop hij die ten
toon spreidt, veel vijanden
gemaakt. "Ik ben verschrik
kelijk autoritair, hiërarchie
ken ik niet. Ik laat me door
niemand frustreren. Ik stel
mijn denken en werken niet
af op anti- of sympathien.
Vandaag wordt je verguisd,
morgen verafgood. Geen van
tweeen neem ik serieus. Nee,
dat kan ik me niet permitte
ren, dat permitteer ik mij. Ie
mand zal koploper moeten
zijn met dit soort ideeen. Als
ik het niet doe, krijgen ande
ren de kans niet. Men wacht af
of deze jongen het zal ma
ken".
Daarom zeg ik, zoals in de
middeleeuwen de religie
het maatschappelijk
beeld en de bouw bepaal
de, zo moet de energetica
in het jaar 2000 de bouw
bepalen. Alleen, de hui
dige bepalingen zijn daar
niet op ontworpen. Waar
ik energetisch bouw, lap
ik de bouwverordening
dus aan mijn laars".
