"H et kost
een klap
geld,
meneer"
R
v<§nm
toira odteffatfteDtf
kTERDAG 31 MEI 1980
Lekkerkerk laat de bur
gers niet alleen: er zijn
bureaus ingericht voor
woning-, financiële en
psychische problemen.
Niemand klaagt daar
om ook over de
meente of de burge
meester. De verzor
gingsstaat gaat zelfs
nog door bovenop een
dorp vol tolueen, ben
zeen en xyleen. "De on
zekerheid, meneer", dat
is eigenlijk het enige
probleem dat je hoort.
De wijk die op het gif staat
Een andere ingang van de wijk ligt aan een dijk; vlak daarbij
is een haventje. Hier liggen buizen en gaas. Om de wijk,
zodra de evacuatie voltooid is, mee af te sluiten. Een getto
van vergiftigd zand blijft achter. Een frisgeschilderd bord
"Uitrit Zandauto's" is op een vlaggemast gespijkerd.
De vlag met "Zevenhonderd Jaar Lekkerkerk" is van de mast
gehaald. Een andere vlaggemast is op borsthoogte afgezaagd.
Over de dijk een prachtig gezicht op de Lek. Een boomgaard en
oude woninkjes die tegen de dijk staan opgebouwd. Deze huisjes
zijn ongetwijfeld van vóór de uitvinding van tolueen en benzeen.
Er hangen weer vlaggetjes aan de gevels.
In de haven wordt zand geschept - door middel van immense
kranen - uit aken. Het zand wordt vervoerd naar het toekomstige
bouwketen-terrein. Twee MAVO-scholieren lopen een beetje te
schooieren.
"Ik mag geen water drinken op school van mijn moeder. Terwijl ik
op school zit in Oud-Lekkerkerk. Mijn moeder is doodsbang. Het
is indrukwekkend wat hier gebeurt. Bij mij zit een-meisje in de
klas dat stelt zich verschrikkelijk aan. Ze zegt dat ze nooit meer
zal kunnen lachen. Vier uit mijn klas moeten er verhuizen. Twee
jongens vertrekken voorgoed. De school heeft geregeld dat ze het
jaar kunnen afmaken. Ze logeren zo lang bij Lekkerkerkers."
Een wegwerker staat zand te vegen dat van vrachtauto's afvalt. Hij
zegt: "Dat zal mijn baantje wel de komende maanden zijn. Als u
weet hoeveel zand er hier wordt afgevoerd en hoeveel zand er zal
moeten worden aangevoerd nou, dan kijkt u niet zo olijk
meer. Het kost een klap geld, i
In het dorp-zelf is een informatiecentrum. De weg naar het "kam
pement" is gauw gevonden. Het ligt aan de uitvalsweg naar
Utrecht. Op weg daarheen (door de gif-wijk) valt het mij op dat er
tamelijk veel particuliere post op straat ligt. Een heel vervreem
dend effect geeft de lectuur van een ansichtkaart aan iemand in
de wijk: "Proficiat met jullie nieuwe woning, we komen gauw 'ns
kijken".
Voor de woning waar ik de
kaart aantref zit een kat in de
vensterbank. In een geheel
leeg huis. Zou de kat weige
ren weg te gaan? Op een win
kelruit in het dorp, lees ik de
volgende tekst: "Wilt u on
danks de narigheid van het
verhuizen van de Molenwerf
en Dreven naar dè IJsbaan
bruikbaar speelgoed weg
doen, dan kunt u het geven
aan het gebouw voor de op
vang van peuters. Het wordt
graag bij u opgehaald." Zo
heeft de ellende nog zin.
Hoewel - zouden de kinderen
in de caravans dan nooit meer
spelen?
Het kampement is ingedeeld in
twee kwartieren. Eén 'De
Weide' geheten (met wissel
woningen en grote caravans)
en een ander, 'De IJsbaan'
met uitsluitend caravans. Aan
de overkant van de noodves-
tiging is een bedrijf geves
tigd: tientallen tankwagens
met allerlei chemicaliën.
Geen prettig uitzicht, lijkt
mij, voor de nieuwe bewo
ners.
Een chauffeur staat in een rij
met opleggers waarop cara
vans in allerlei soorten staan.
Hij vraagt of we een 'geel jee-
pie' willen waarschuwen. Eén
van zijn banden is lek. Hij zegt
over de toestand: 'Allemaal
zakkenvullers die chemische
fabrieken. De gemeente is net
zo goed schuldig. Lekker
goedkoop hebben ze die wijk
opgehoogd'. Hij rijdt al een
week caravans uit Voorthui
zen naar Lekkerkerk.
Bizar
De caravanwijk geeft een bizar
re aanblik. Een en al bedrij
vigheid. Achter elke caravan
een klein schuurtje. Waterlei
ding wordt aangelegd. Hon
derden caravans en wissel
woningen in nauwelijks een
week neergezet. Je vraagt je
af waarom de woningnood al
zo lang duurt wanneer deze
wijk zó snel kan worden inge
richt. Het is één grote zand
bak; vol leven. Kinderen
spelen, auto's met arbeiders
en bouwmateriaal rijden af en
aan. Eindelijk hoor je weer la
chen en praten. Mensen zitten
op stoeltjes voor hun (nauwe
lijks) ingerichte caravans. De
kratten water staan ook hier.
De waterleiding werkt im
mers nog niet in dit nood-
kwartier. De bewoners heb
ben al een adres: IJsbaan 8.
IJsbaan 10, enzovoorts.
Ze hebben de naambordjes
voor de caravanruit gehan
gen. Er wordt druk gepoetst.
Overal zemende en kloppen
de huisvrouwen. De mens is
een toch wel heel flexibel
beest. De PIT trekt telefoon
draden. De post wordt be
zorgd. 'Wat is de postcode,
hier?', vraag ik een postbode.
'Dat zal wel 007 worden', ant
woordt een in veldgrijs ge
stoken beambte.
Vrouwen staan in groepjes het
voordeel van de vierpersoons
caravan af te wegen tegen een
tweepersoons. 'Ach meid',
zegt een jonge vrouw. 'Ik heb
liever een stalen aanrecht dan
een formica'. Een ouder echt-
Een laatste telefoontje uit het ontruimde huis
paar heeft zich geïnstalleerd
achter fcjet raam. Het zwaait
naar ae voorbijgangers.
Timmerlieden zijn druk
doende het fundament te leg
gen vooreen wasserette ten
behoeve van de bewoners.
Aan een touwtje hangt achter
een raam: 'Hier wonen Bou-
dewijn, Anneke, Rob en Pa
trick'. Hoe deze vier mensen
in één caravan moeten wo
nen, gedurende - zo laat het
zich aanzien - één jaar, wil
waarschijnlijk alleen God be
grijpen.
Treurig
De moeder van een gerefugeer-
de dochter wacht op het
trapje voor de caravan. 'Het is
treung. Heel treurig. Je kén
toch niet begrijpen dat zo iets
kén. Mijn dochter heeft twee
kinderen, weet u wel. Ze heeft
er een soort uitslag van ge
kregen. Van de zenuwen. Bul
ten in haar gezicht. U had 't
eens moeten zien. Nou is het
leuk. Maar van de winter, als
het gaat waaien...dan gaat dat
ding heen en weer. Vanoch
tend is mijn dochter bij mij
komen wassen. Ach, meneer,
mijn dochter moet wel terug,
straks. Ze heeft een huurwo
ning. Je krijgt toch niks an
ders
De dochter komt met vallen en
opstaan door het rulle zand
aangefiets. De caravan is erg
klein van binnen. 'D'r komen
aparte huiswerkcaravans
voor de grotere kinderen.
Maar mijn kinderen moet ik
thuis houden, die zijn te klein
Die hebben nog geen huis-"4
werk. Je moet er maar mee le
ren leven hé. Gisterenavond
kon ik letterlijk verstaan wat
ze in de caravan naast mij zei
den. Zo erg is het. schrijft u
het maar op hoor, voor de
krant. Wat een schande dit is!
Mijn man is al overal wezen
solliciteren. Naar een baan
met een huis. Maar er is niks.
Hebt u gezien dat de huurders
apart zitten van de huiseige
naren? Ja? Zal ik u zeggen
waarom? Verschil moet er
wezen, zelfs hier! Nee, me
neer, mijn spullen heb ik niet
kunnen meenemen, behalve
dan de pick-up en de TV. De
rest schijnt te zijn opgeslagen
in Dordrecht. In een wissel-
woninkie had ik tenminste
nog de helft kunnen meene
men. Maar ja...'
Het 'Jeepie' komt langs. Ik ver
tel de berijder dat er een lekke
caravan op hem wacht.
'Dankjewel meester', zegt de
bestuurder, 'Ik ga hem direct
ophalen'.
Takelwagens
Wisselwoningen worden met
grote takelwagens in 'De
Weide' neergelaten. Licht
knopjes, aanrecht en gevelka
chel - alles zit er al in. Een man
van de gemeentewerken
plakt huisnummers op de ca
ravans. In de zand- en
grasvlakte staat een man zijn
auto te wassen. Hij gebruikt
water uit de flessen met
drinkwater. Een hond staat
blaffend vastgebonden aan
een caravan. Haakwerkjes
worden voor de ramen ge
hangen. Een echtpaar met be
schaafde spraak struint door
het zand. 'Ik kan niet slapen',
zegt een repatriant: 'Ze be
ginnen al vroeg met de aan
voer van nieuwe caravans.
Het moet, meneer, wat moet
ik anders? Heeft misschien
een huis voor me?'
Ik verlaat de vreemde wereld
van afbraak en opbouw. Zel
den heb ik een gemeenschap
gezien met zoveel geduld en
zoveel aanpassing. Als ik
thuis ben realiseer ik mij dat
mijn woning vijf keer zo groot
is als een caravan, dat er on
der mijn woning geen vergif
ligt (mijn huis werd driehon
derd jaar geleden gebouwd)
en dat ik toch klaag.
Lekkerkerk is ongetwijfeld een
proefterrein dat zich bezig
houdt met mensen op de
proef te stellen. Zei de aardig
ste mevrouw in Lekkerkerk
niet tegen mij: 'Wat kiest u:
tolueen of benzeen?' Ik ant
woordde: 'Weet ik niet'. De
vrouw sprak: 'Xyleen, me
neer, want u hebt niks te kie
zen!' Ze lachte hartelijk.
BOUDEWIJN BÜCH
De wijk wordt van de buitenwereld afgesloten
Veelschrijvers vertonen bij de keuze van hun onder
werp een sterke invloed van hun milieu, omgeving,
ruimte waarin ze een belangrijk deel van hun leven
doorgebracht hebben. Vanzelf spreekt dat deze ui
terlijke ruimte een weerslag heeft op het innerlijk
van de auteur, tot uitdrukking gebracht in zijn (lite
raire) werk.
Veel Nederlandse schrijvers en
schrijfsters, grootgebracht in
angst voor de toorn des He
ren, proberen zich de rest van
hun zondig leven vergeefs te
ontworstelen aan het gelovig
milieu. In hun geschriften
blijven ze strijden, dicht bij
huis, met de dwalingen van
de Leer of de gestrenge peda
gogiek van hun ouders.
Anderen als - willekeurige
voorbeelden - Van Schendel.
Couperus of, moderner. Jef
Geeraerts lijken bevrijd van
de enge grenzen die de Hol
landse huiskamer stelt: De
verlossing wordt gezocht in
het buitenland, China, de
Oriënt, onbedorven eilandjes
in de Zuidzee, romantische
vergetelheid in het antieke
verleden of, moderner, het
roekeloos en riskant zwerven
door Donker Afrika, het laat
ste "onbedorven" wereld
deel.
Maar niemand ontsnapt aan
zichzelf, aan zijn "innerlijke"
ruimte. Ook elders, in ander
perspectief wellicht, is er de
uitzichtloosheid en besloten
heid die men trachtte te ont
vluchten.
Zo n auteur is ook de in 1930
geboren Piet Valkman. vrij
onbekend nog, maar sedert
1976 al debuterend met ver
halenbundels als De grote re
gen en Rode papaver. Ter
gelegenheid van zijn hier te
bespreken recente bundel
Het moerastouw wordt hij als
volgt omschreven door zijn
vriend Jan Willem van de We
tering: "Valkman is een Jules
Verne van de ziel, die voor
spelt. al weergevend, wat snel
echt meegemaakt wordt. Een
bijzondere schrijver, tussen
de vaderlandse volksvrien
den, die na de middelbare
school matroos werd. later
reiziger in Afrika, ook nog
even helikopterpiloot, en, bij
tijd en wijle, zielige zwerver,
in de goot, met vieze handen
en zeurend om geld, en kort
daarop, waarom niet, een pat
ser in een driedelig pak en een
gevulde dubbele garage, ook
vrouw en kinders.
Kleurrijk
Een vrij nauwkeurige weergave
van wat zoal in de 13 verhalen
die Valkmans bundel bevat,
een avontuurlijks passeert. In
ongeveer de helft daarvan is
het decor (Zuid)Afrikaans:
het zijn deze vertellingen, ui
terst kleurrijk, fantastisch en
romantisch sferen oproepen.
De onderhuidse dreiging die
uitgaat van de (te) lang on
derdrukte zwarte bevolking.
Heel sterk is deze dreiging
aanwezig in het uitstekende
titelverhaal waarin een blan
ke legerpatrouille in een moe
rassig deel van het oerwoud
in een guerrillahindèrlaag
loopt.
Het knappe van dit maar 17 pa
gina's vullende verhaal is niet
dit eenvoudige gegeven, maar
juist de zorgvuldige verbin
den van allerlei draden,
maakt Valkman tot een meer
dan gemiddeld auteur.
Zo wordt de geschiedenis ver
teld door de enig aanzien ge
nietende kleurling Jacob aan
twee semi-onderdanige, gra
tis wijn slurpende "vrienden"
die er heimelijk het hunne
van denken. Jacob immers
was degene die als gids de pa
trouille naar het moeras leid
de. Gedwongen, zegt hij zelf.
Tegen flinke betaling, denken
zijn makkertjes.
Tijdens het gesprek ontdekken
we ook de rol van Jacobs
vrouw, die niet gelukkig lijkt
met de dranklust van de drie
heren. Ook zij blijkt, indirect,
betrokken bij het bloedige
gebeuren: de enige overle
vende. de luitenant, wordt op
een gegeven ogenblik door
Jacob naar zijn huis gestuurd
om een "moerastouw" te ha
len.
Daar wordt hij verleid door de
vrouw van de gids, zodat hij
pas veel later, té laat terug
keert: "Na een hele tijd kwam
de luitenant eraan. Hij holde.
Hij had het gejammer na
tuurlijk gehoord op een af
stand. Hij werd lijkbleek. Hij
zakte door zijn knieen. Hij
ging zitten. Toen begon hij te
huilen alsof hij gek was ge
worden. Hij had een kluwen
paktouw in zijn hand. Ik heb
het jullie verteld precies zo als
het gebeurd is. (p. 23). Vol
gens Jacob s visie dan. Maar
dat wat gebeurd is tussen zijn
vrouw en de luitenant, daar
van is Jacob - i.t.t. de lezer -
niet op de hoogte...
Ook in verscheidene andere
verhalen blijken liefde, hu
welijk, ontrouw belangrijke
motieven die, naarmate ze
verder in het wilde, romanti
sche buitenland plaatsvin
den, aan kleur en heftige ver
beeldingskracht winnen, zo
als Helman en de padden, het
fraaie Zilveren libelle (heli
kopter!) of het wat ronkende
Viva Zapata, vol Zuidameri-
kaanse jongensromantiek.
Tobben met vrouwen, liefde,
huwelijk en jezelf, problemen
met god, geweld, oorlog en
andere mensen - waarheen
men ook vlucht, gevangen
schap blijft onontkoombaar.
Een detentie voor eeuwig.
Piet Valkman. Het moeras
touw. Uitg. Elsevier Manteau.
Amsterdam/Brussel 1980
17,90.
"De lift! Reine stapte erin. liet
de lift een paar meter zakken
en drukte toen op stop. Vlug
trok hij zijn gulp open Er was
een spiegel in de lift.alsof die
daar met opzet was voor be
zichtigingen. Hij peuterdey
zijn lid en zakje naar buiten.
Nauwkeurig onderzocht hij
zijn geslachtsorgaan op jacht
naar een donker haartje. Be
halve het minimale dons was
er niet de minste aanzei tot
beharing. Weer een dag. weer
een dag om te levenAls er nu
eens een zwart haartje was ge
groeid.zou je dan de puberteit
kunnen tegenhouden door het
uit te trekken"?
Een gedeelte uit Kindereiland
geschreven door de Zweed Per
Jersild. De 11-jarige Reine
Larsson staat op de rand van
de puberteit. Vooral het li
chamelijk ouder worden
vindt hij een verschrikking
Daar komt bij dat hij met
talloze problemen worstelt.
'Waar en wie is zijn vader,
waarvan hij alleen maar de
naam kent? Bestaat God.' Wat
doet hij op deze wereld"' Wil
hij wel volwassen worden?
Liever niet eigenlijk
Het 'zit Reine allemaal zo hoog.
dat hij tijd nodig heeft om rus
tig over alles na te kunnen
denken. Terwijl zijn moeder
denkt dat hij braaf in een
vakantiekolonie (Kinderei-
land) verblijft, gaat Reine in
tussen op zoek naar het ant
woord op zijn vragen, maar
voornamelijk op zoek naar
zichzelf. Het begin van isen
avondtuurlijke zwerftocht in
en buiten Stockholm.
Reine werkt een tijdje als schil
der van rouwlintenprobeert
Steeg de vriend van zijn moe
der uit hun huis te krijgen,
sluit zich aan bij het straatto
neel; maakt hardhandig ken
nis met een groep jonge agres
sieve vrijbuiters; woont een
tijd bij het meisje Olga; en
belandt uiteindelijk in het
ziekenhuis.
Door
Margot
Klomp
ff V* JfJ\
maker
Het antwoord op zijn vragen
heeft hij niet gevonden, maar
dal was ook niet te verwach
ten. Het zijn vragen die bij
veel jonge, en ook oudere men
sen opkomenVragen die soms
zichzelf oplossen, of niet op te
lossen zijn en waar je maar
mee moet leren leven
Kindereiland is een prima boek
voor jonge mensen, die.om het
maar eens mooi te zeggen, op
zoek zijn naar hun eigen iden
titeit. Er bestaan plannen om
dit verhaal te verfilmen.
Het boek is uitstekend vertaald
door Lydia Dalmijn. Uitg.
van Goor, prijs 1830
Geloofwaardig voor en over
jonge mensen schrijven, gaat
niet iedereen zo gemakkelijk
af. In linn en de grotten heeft
de eveneens uit Zweden af
komstige schrijfster lnger
Brattström er duidelijk geen
kaas van gegeten.
Centraal in het verhaal staat de
15-jti run' Uiin. een uumg
wicht met een gevoelsleven en
een conversatie waar ieder
welwillend mens akelig van
wordt. Als de schrijfster er in
dit onmogelijke verhaal geen
potje van maakt, dan doet de
vertaalster dat wel. Een weer
spannig meisje in de puber
teit. onbegrip in haar omge
ving. een vleugje nette sex en
een hippiekolonie.
Kassa denkt de uitgever, dat
gaat erin als koek. Persoon
lijk vond ik de koek in dit ge
val onverteerbaar, oudbak
ken en zonder enige smaak of
kraak. Kortom, rijp voor de
vuilnisbak. Uitg. Leopold,
prijs 1650.
Even uithuilen en dan snel naar
het nieuwe verhalenboek van
Gerard Brands Het schaap
in de luie stoel. In dit boek
voor jonge kinderen doet de
schrijver weer tal van we
tenswaardigheden over al
lerlei dieren uit de doeken.
Wist udat er in Afrika
kikkers bestaan van ivel 3 kilo
zwaar en met de afmetingen
van een konijn; dat een vogel
zijn jongen 240 keer op een
dag voedert; dat kolibries,
vogeltjes van ongeveer 5 cm.,
behalve normaal vliegen ook
recht omhoogomlaagen zelfs
opzij kunnen vliegen?
In korte verhaaltjes weet Ge
rard Brands boeiend te ver
tellen over gewone dieren.
Doorzijn persoonlijke manier
van vertellen kan ieder kind
zich ook goed in ztjn verhaal
tjes inleven.
Jammer dat Brands in zijn po
ging om vooral jonge kinde
ren enthousiast te maken,
soms vervalt tot kinderlijk
schrijven. Maar dat is een
klein schoonheidsfoutje in dit
uitstekende dierenboek met
prachtige, verhelderende te
keningen van The Tjong
Khmg.Om voor te lezen of om
zelf te lezen vanaf 7 jaar. uitg.
Querido, prijs 1250.
Als kind knipte ik al de awntu-
ren van de jwezen Pirn en Pom
mi «Je kimii Nog steeds vindt
de Pim en Pomnibus van
Mies Bouhuys gretig aftrek
Dat bewijst wel de kwaliteit
van dit boek vol belevenissen
van de nieuwsgierige poes
Pim en de bedachtzame poes
Pom. Voor kattofielen vanaf 8
j aar.
Het boek is geïllustreerd door
F iep Westendorp op de door
haar zo karakteristieke wijze.
Uitg. Querido, prijs 1750.
