1
500m2 overdekt,
met laadperrons en
een fietsenstalling^-
van'thof
Leidse Studenten Ekklesia lid
van Basisbeweging Nederland
Boek van Oppenheimer
- 'In de tijd der catastrofen" -
ziet de feiten onder ogen
VRIJDAG 23 MEI 1980
Hitier vroeg: Waarom begint de kerk net nu ik
aan de macht ben aan politiek te doen, terwijl
zij dat vroeger nooit deed?
Antwoord van Niemöller (predikant van de Be
lijdende Kerk): Wij kunnen de zonde der vade
ren niet terwille van u continueren.
Dit antwoord is belangrijk genoeg om voor het
nageslacht te bewaren.
Dat schrijft dr. K. E. H. Oppenheimer in zijn pas verschenen
boek "In de tijd der catastrofen".
Oppenheimer is in Leiden geen onbekende. Hij kwam hier
in 1948 als studentenpredikant en ging in 1971 met emeri
taat als academiepredikant. Als leider van gesprekskrin-
gen werd hij ook in de gemeente buiten de universiteit
bekend.
Dr. Oppenheimer is niet als theoloog begonnen. Hij pro
moveerde in Berlijn in de klassieke filosofie en kreeg een
research-opdracht van de Duitse Akademie van Weten
schappen.
Toen kwam in 1933 Hitier aan de macht. Tot verbijstering
van Oppenheimer en anderen pasten de Duitse universi
teiten zich spoedig aan.
Maar in datzelfde jaar deed hij de ontdekking die zijn leven
een beslissende wending gaf. Een brochure van de theo
loog Karl Barth over de noodzaak om nu op een theologi
sche manier stand te houden bracht hem in aanraking met
de verzetsbeweging in de Duitse kerken, de Belijdende
Kerk. Barth en Niemöller waren daarin topfiguren.
Toen besloot Oppenheimer met anderen, onder wie lecto-
ren en professoren, theologie te gaan studeren. Hij week
in 1934 met vrouw en kind uit naar Nederland en studeer
de in Groningen, waar hij ook hulpprediker kon worden
om tenminste in zijn onderhoud te voorzien. Predikant
was hij later in Nieuw-Dordrecht (Dr.) en Hallum (Fr.) en
vervolgens in Leiden.
Oppenheimers commentaar op het
antwoord van Niemöller geeft de
bedoeling van het boek aan. Voor
het nageslacht moet datgene
worden bewaard waardoor men
sen staande zijn gebleven in tij
den van nood, hun identiteit en
integriteit, kortom hun mense
lijkheid hebben weten te bewa
ren. De ondertitel, "Mogelijkhe
den en grenzen van verzet", is het
thema. Het gaat erom, zich te ver
zetten. Men moet dat letterlijk
nemen. Verzet gebeurt als de
voortgedreven slaaf zich omkeert
naar zijn drijver.
De sleutel tot het verzet is voor Op
penheimer een uitspraak van de
achttiende-eeuwse wijsgeer He-
gel. "Het gaat erom, dat de men
selijke geest het negatieve - van
geweld en dood - in het aange
zicht ziet, erbij verwijlt. Dat ver
wijlen is de toverkracht die het
negatieve in het positieve om
keert".
Niet dat de schrijver de optimisti
sche uitkomst van Hegel zomaar
overneemt. Met de Joodse filo
soof Horkheimer ziet hij in de ge
schiedenis zelf niets positiefs.
Die is zinloos, chaotisch, geweld
dadig. Niet bedacht op de enke
ling. Veeleer is zij erop uit, de en
keling die haar leiden wil te li
quideren. Zinvol is alleen de
mens die zich niet laat meesle
pen, zich niet laat leven maar zélf
leeft, kiest, verantwoording
neemt en daarin stand houdt.
Wereld en kerk
Anderen hebben het boek van Op
penheimer al een "verhulde au
tobiografie" genoemd.
Inderdaad. Hij heeft zijn filosofi
sche afkomst niet verloochend,
noch de periode van zijn kerke
lijke ambt. Filosofen én theolo
gen, wereldlijke en kerkelijke
schrijvers passeren de revue.
Maar niet om van zijn belezen
heid te getuigen. Hij haalt hen
enkel aan voorzover ze hem in
zijn leven hebben begeleid, ge
vormd, tot instemming of ont
stemming hebben gebracht,
hem - hoe dan ook - hebben ge
holpen om overeind en gaande
te blijven.
De schrijver excuseert zich dat hij
geen aandacht heeft geschonken
aan de economische en nucleaire
kanten van de wereldproblemen.
Het boek zou te dik zijn gewor
den, en hij houdt zich op deze ter
reinen niet voor deskundig.
Er is, naar ik meen, nog een ander
argument te noemen. Enkele ke
ren citeert Oppenheimer een uit
spraak van Marx. Weliswaar
moeten de mensvijandige struc
turen van de samenleving wor
den veranderd, zegt Marx, maar
het zijn mensen die dat moeten
doen. Zij moeten daarvoor zélf
worden veranderd. Wie voedt de
mensen daarin op?, is de hoofd
vraag. Opvoeding is het appèl dat
Oppenheimer voortdurend op
zijn tijdgenoten doet. Opvoeding
in waarheid, als opvoeding tot
verzet.
Verzet
Hiermee zijn wij bij de inhoud van
het boek. Men zou de hoofdstuk
ken op drie noemers kunnen
brengen: de geschiedenis, het
verzet en het revolutionaire gods-
PAGINA 13
moet tot verzet leiden: de feiten
onder ogen zien, analyseren en
beslissen voor ja en nee.
Bij het verzet wordt eerst de zelf
moord genoemd. Wij mogen niet
meer terug naar een algemene
veroordeling. Stel dat iemand
bijna zeker weet, door te slaan
tijdens een verhoor en andëren in
gevaar te brengen, en dan besluit
het offer van zijn leven te geven.
Is dat dan geen wettige vorm van
verzet?
Verzet is ook emigratie. Uitwijken
naar het buitenland. Een sprong
in de leegte, maar ook een gaan ir.
het besef: wij redden onze ver
loochende cultuur met ons mee.
De "'emigratie naar binnen" iï
eveneens verzet, maar moeilijkei
nog. Je kunt blijven, innerlijk af
stand nemen, maar hoe gauw laai
je je feitelijk toch niet inpalmen?
En dan het verzet van de "illegali
teit". Onzin die term. Onwettig
waren de bezètter en het collabo
rerende overheidsapparaat ir
Nederland. Er is wel degelijk ver
zet bij de Joden geweest, maai
niet massaal. Zij misten een stra
tegische basis, en brede steun bij
andere Nededrlanders.
Getuigen
rijk (en de revolutionaire bewe
gingen). Het laatste hoofdstuk
heeft een samenvattend karakter.
Het is te typeren als een pleidooi
voor de waarheid als verzets-
kracht.
De geschiedenis is anti-menselijk.
t DR. OPPENHEIMER
Het individu en zijn geluk zijn
kwetsbaar, moeten worden be
schermd of moeten zichzelf be
schermen. De angst kan verlam
men, drijven tot een vlucht uit de
geschiedenis, maar dan verlaat
de mens zijn post. Angst kan en
Camus en Bonhoeffer, getuigen
van het verzet. De eerste onder
scheidt revolte van revolutie. Re
volte is een beweging van verzet,
revolutie gaat over de schreef,
maakt er een regime van. Bij
Bonhoeffer - in zijn gevangenis-
brieven - staat de verantwoorde
lijke mens centraal. Zo gaat hij op
een niet-traditionele manier Je
zus verstaan. De Mens voor ande
ren. Waar Hij voor anderen lijdt,
lijdt God.
Dan zijn er de verklaringen van
mensen in kampen: wie een ge
loof had of een politieke overtui
ging (communistisch of socialis
tisch) kon putten uit een bron om
staande te blijven. Kerkdiensten
in de kampen: daar was licht!
De kerk als getuige van waarheid.
De dissidenten - Solsjenitsyn,
Mandelstam, Amalrik, Sacharow
- zijn getuigen van waarheid.
Oppenheimer neemt het in de
hoofdstukken over de revolutie
op voor Dorothee Sölle (van het
Politieke Avondgebed in Keulen
indertijd) en voor de bevrijdings
bewegingen, mét de Wereldraad
van Kerken en de bisschoppen
synodes in Latijns-Amerika.
Maar mét de nodige bezorgdheid
voor het vliegwieleffect van de
revolutie. Meer nog dan Sartre is
hier Merleau-Ponty, voorloper
van het Euro-commünisme, hem
Door J. Geursen,
predikant te
Leiderdorp
sympathiek: "Men moet trachten
het systeem te vinden dat de in
tentie heeft, de geschiedenis van
de grond af een nieuwe gestalte te
geven, en niet slechts haar te ver
anderen". Hij citeert de Neder
lander Schuyt en de Duitser
Gollwitzen Het overheidsgeweld
- van de politie - moet aan het
recht gebonden kunnen blijven;
wij moeten ervoor waken dat dit
zo blijft en het niet loskoppelen,
want dan ontgrendelt men de re
volvers als die vergrendeld moes
ten blijven.
Waarheid
Een pleidooi voor de waarheid als
verzetskrachtzo typeerde ik het
laatste hoofdstuk van OppenheÜ
mers boek. De titel is: Theologi
sche opmerkingen (theologie na
Auschwitz).
Weer reiken filosofie en theologie el
kaar de hand. Nu juist ook de
klassieke wijsbegeerte: de eeuwi
ge ideeën van het goede, ware en
schone, waar de mensen deel aan
moeten krijgen. Solsjenitsyns
niet-gehouden Nobelprijs-rede:
Een woord van waarheid. Mis
schien kan de schoonheid - van de
letteren - plaatsvervangend de
taak vervullen van het goede, wa
re en schone samen. Eén woord
van waarheid weegt zwaarder
dan heel de wereld.
Tenslotte Oppenheimers driftig,
kort, misschien te kort geschre
ven opstel over het theologische
gegeven: De Geest der waarheid
(zo in het evangelie van Johan-
nes).
Jezus is normatief, niet exclusief
(Berkhof). Hij gehoorzaamt de
God van de Schrift. Daarom is Hy
het criterium van de waarheid.
Hij heeft daartoe de bevoegdheid
gekregen. Jezus gehoorzaamt
door zich in te zetten voor Gods
zaak in de wereld: de redding van
de wereld.
Na zijn "heengaan" tot de Vader
ontvangen de discipelen de be
voegdheid tot oordelen: verbin
dend en niet-verbindend verkla
ren. De machtsuitoefening van
God in de geschiedenis is het op
lichten van de waarheid, haar
kennis en praktijk in ons bestaan.
"Ik ben de weg. de waarheid en
het leven", zegt Jezus. Deze weg
leidt tot de waarheid. Het blijven
in de waarheid leidt tot leven, de
zin van ons bestaan: het reine
hart. de vaste geest, de gevoelig
heid van een authentiek, echt
geweten.
Mensen hebben zo geleefd. Waar
om zouden wij het zo niet doen?
Waar zouden wij zijn zonder hen?
Fascinerend
Het boek van Oppenheimer is
spannend. Men blijft erin doorle
zen en heeft het vermoeden dat de
schrijver meer heeft te zeggen dan
hij hier kwijt kon.
Het is een boek voor de tijdgenoten
Bezorgden, angstigen, zoekers.
En voor de onbezorgden.
Een boek tegen het vergeten, tegen
de onverschilligheid en de vlucht.
Wij moeten onze plaats in de ge
schiedenis innemen. Ons weer
verantwoordelijk weten. Ons la
ten scholen in de waarheid.
De solidariteit maakt solide.
Het zinvolle licht óp in de duister-
,Jn de tijd der catastrofen", door
dr. K. E. H. Oppenheimer. Uitgeve
rij Boekencentrum B.V. Den Haag.
241 bladzijden, prijs 19,90.
(Van onze redactie geestelijk le
ven)
LEIDEN - De Leidse Studenten
Ekklesia zal toetreden tot de
"Vereniging Basisbeweging Ne
derland". Daartoe is op een
"breed beraad" besloten. Het
voorstel van het Ekklesiateam
om zich aan te sluiten werd met
104 tegen 24 stemmen aangeno-
A1 in maart vorig jaar heeft een
"breed beraad" van de ekklesia
zich uitvoerig met visie en pro
gram van de Basisbeweging be
zig gehouden. Een grote meer
derheid van de deelnemers aan
die gesprekken reageerde toen
positief op de vraag of visie en
program van de beweging inspi
rerend genoeg waren om ermee
verder te gaan.
Discussie
Sinds september hebben ongeveer
KOOLMONOXYDE - In haar wo
ning aan de Pekelharingstraat in
Amsterdam is in de nacht van
dinsdag op woensdag een 53-jari-
ge vrouw overleden aan vermoe
delijk koolmonoxydevergifti-
ging. Het slachtoffer werd ge
vonden door de politie na een tip
uit de buurt dat er een sterke
gaslucht uit het huis kwam. In de
woning sloegen de vlammen uit
de geiser en liep de badkamer
kraan. aldus de politie.
ZIEKTEKOSTEN - Als er een di
rect verband is tussen letsel op
gelopen door een verkeersonge
val en het niet dragen van auto
gordel of valhelm, dan zullen de
betreffende slachtoffers zelf een
deel van de ziektekosten voor
hun rekening moeten nemen.
Rechtbanken in Nederland heb
ben in een aantal gevallen patiën
ten al verplicht om zelf een be
paald percentage van de zieken
huiskosten te bepalen.
Volgens een voorlichter van het bu
reau voorlichting schadeverze
keringen maken verzekeraars
van die uitsDraken gebrtiik.
150 mensen binnen de ekklesia
aan de intensieve discussie over
doel en streven van de Basisbe
weging deelgenomen. In een aan
tal gesprekskringen - die elke
maand bijeenkwamen - werd de
tekst van het stuk "Visie en Pro
gram" kritisch behandeld en de
vraag bezien of aansluiting voor
de ekklesia een goede zaak zou
zijn. Het blad "Informatie" van
de "studentengemeente" wijdde
vorige maand een speciaal num
mer aan wat in deze gespreks
kringen was gezegd. De versla
gen gaven alle een duidelijk
beeld zowel van de kritiek als van
de instemming binnen de ekkle
sia met betrekking tot een moge
lijk officieel lidmaatschap.
Gastli d
De Leidse Studenten Ekklesia is al
sinds maart 1978, toen de organi
satie in Amsterdam werd opge
richt. gastlid van de landelijke
basisbeweging van kritische
groepen en gemeenten. Het
Ekklesia-team vond van meet af
aan, dat bij een besluit tot toetre
ding zoveel mogelijk mensen be
trokken moesten worden. Toen
de voorbereiding in de gespreks
kringen een verantwoord besluit
aan het eind van het werkpro
gramma van deze winter moge
lijk leek te maken, besloot het
team tot een "breed beraad"
waarop de toetreding concreet
aan de orde zou komen. Dat be
raad is nu gehouden, met het
vermelde resultaat.
Veertig
De Basisbeweging Nederland be
staat uit .ongeveer veertig groe
pen, elk met een eigen geschie
denis en achtergrond. Nico Roo-
zen, vrijgesteld coördinator,
noemde op het Leidse Ekklesia-
beraad de beweging een experi-
0 ment, dat zich nog moet bewij
zen. De doelstelling van de Ba-
sisbeweging is: serviceverlening,
stimuleren, inspireren, uitwisse
ling van actiemodellen. De ver
eniging wil geen nieuwe kerk
zijn, maar een samenwerkings
verband voor mensen uit de ker
ken. Op het ogenblik is zij actief
in de steun aan illegale buiten
landse arbeiders.
De bezinning binnen de ekklesia op
het lidmaatschap van de Basis
beweging is met deze toetreding
niet afgerond. Over twee jaar zal
opnieuw in een "breed beraad"
de vraag worden bezien of de/
ekklesia lid kan blijven. Zo nodig
zal die beoordeling nog eerder
plaats hebben.
Solidaridad. De actie "Uil
het slop" van Solidaridad ten
behoeve van 200 program
ma's in heel Latijns-Amerika
zal waarschijnlijk 4,5 miljoen
gulden opbrengen. In juli
wordt de actie afgesloten.
Weken. In de Nederlandse
Rooms-Katholieke Kerk
wordt tot 25 mei de "Week
van de Nederlandse missio
naris" gehouden, nu voor de
tiende keer. Van de kerkleden
wordt niet alleen een finan
ciële bijdrage gevraagd, zij
krijgen ook informatie over
de missie in deze tijd. Bij een
telling eind maart bleken in
97 landen 5409 Nederlandse
missionarissen werkzaam te
zijn.
In de Hervormde Kerk vraagt
de "Pinksterzendingsweek"
de aandacht. "Ieder in zijn ei
gen taal", is het thema.
"Overal in de wereld gaan
christenen op pad met de
boodschap over de Weg, de
Waarheid en het Leven, in
woord en daad". Dit jaar
wordt van de gemeenten in
totaal ruim tien en een half
miljoen gulden gevraagd.
ADVERTENTIE
Of u daar nu behoefte aan hebt of aan riante
kantoorruimte, aan een winkel, een hal of een fabriek
Of aan een koper of huurder daarvoor, dan wel aan een
gespecialiseerde taxateur...
in alle gevallen vindt u baat
bij de specialist voor
Midden-Holland:
van 't hof bedrijfshuisvesting.
Daar. waar vraag en aanbod Een van hen (C H. van Vliet,
van bedrijfspanden Ing. J. van Asperen of
samenkomen staat een teanS Th van Haastrecht) maakt graag
van gespecialiseerde een afspraak met u voor een
deskundigen tot uw dienst eerste, vrijblijvend gesprek
(pPji| bedrijfshuisvesting bv
ILBJ van hogendorpplein 4 2805 BM gouda
|"5i telefoon: 01820-20111
kantoren in alphen a/d rijn.
gouda. 's-gravendeel,
vianen en zwolle
Studiesecretaris. Dc (rk) Na
tionale Raad voor de Kate-
chese (onderricht in de ge
loofsleer) heeft drs. W. van
Dongen (33) te Nijmegen be
noemd tot studiesecretaris.
De heer Van Dongen (ge
huwd) studeerde theologie in
Tilburg en Nijmegen. De Na
tionale Raad voor Katechese
heeft als taak. in de Neder
landse Rooms-Katholieke
Kerk een catechetisch beleid
op te bouwen.
Beroepingswerk. Gerefor
meerde Kerken: aangeno
men naar Wolvega W.
Stuursma Middelstum-Kan-
tens (Gr.), naar Dronten H. J.
Veltman, laatstelijk zen
dingspredikant. te Leusden.
Gereformeerde Kerken Vrij
gemaakt: beroepen t.- Rijs
wijk (ZH) L. J. Joosse IJmui-
den.
Christelijke Gereformeerde
Kerken: beroepen te Elburg
P. Beekhuis Noordeloos.
Taiwan. Vertegenwoordigers
van de Wereldalliantie van
Hervormde Kerken en van de
Wereldraad van Kerken heb-
bezoek
Tai
wan (nationalistisch China)
verklaard, dat de kerkelijke
leiders daar slachtoffer wor
den van onderdrukking van
overheidskant, wanneer zij
wuzen >p de betekenis an de
bijbelse boodschap voor het
dagelijkse leven. Geen enkele
regeringsleider was bereid
met hen hierover van gedach
ten te wisselen.
PAUS-KUNG.De paus schrijft
in een brief aan de Wei tduitse
bisschoppen, die gisteren is
publiceerd, dat de Zwitserse
theoloog Kung terecht is gestraf
omdat hij de leer v an de Rooms-
Katholieke Kerk en in het by-
zonder het dogma van de pau
selijke onfeilbaarheid niet meei
volledig aanvaardt.
