"Koninklijke
excursie in
stad"
een koninklijke
Conflict om Indië
In voetsporen van Oranjes
ZATERDAG 17 MEI 1980
EXTRA
PAGINA 23
jes pas echt. De tocht voert
langs het standbeeld van
Willem I op Plein 1813, langs
de Koninklijke Stallen,
waarin de Gouden Koets, de
dienstauto's van de Koningin
en goedgetrainde paarden
moeten staan, langs Paleis
Noordemde („Als u geluk
hebt, kunt u door de bomen
nog niet iets zien van het pa
leis") en langs de Sint-Ja-
kobskerk, bekend van de
huwelijken van koningin
Wilhelmina en haar dochter
Juliana en van de doop van
prinses Margriet.
Bofkonten
We zijn bofkonten. Als de bus
stopt voor het paleis Lange
Voorhout, maken we „iets
bijzonders" mee. De Konin
gin is er! De marechaussees
staan in vol ornaat op wacht,
voor de deur staat de blauwe
auto met het AA-kenteken en
de vlag hangt in top. Daar
wordt iedereen toch even stil"
Bij het paleis Kneuterdijk
meldt Tineke dat dit bestemd
was voor prinses Juliana,
toen ze in Leiden studeerde.
Als student woon je op ka
mers, waarom de Koninklijke
Hoogheid dan niet, hè? Julia
na heeft er echter nooit ge
bruik van gemaakt, omdat ze
liever bij haar moeder bleef
wonen, aldus onze gast-
Door
Weert Schenk
Nog even kennis maken met de
in brons gegoten Willem van
Oranje en Cornelis de Wit die
steeds maar naar de plaats
wijst waar hij werd vermoord
en we mogen de bus verlaten
voor een bezoek aan de Rid
derzaal. De man uit Rijssen
noemt Den Haag „een echte
diplomatenstad". Bij het zien
van de troon in de Ridderzaal
roept de heer uit Heiloo spon
taan: „Kijk, dat moet je toch
eens zelf gezien hebben. Vind
ik wel'
Op het Binnenhof loopt een
vrouwelijke reisgenoot naar
Tineke om deze attent te ma
ken op het in het zonlicht
schitterende fontein. „Waar
om zie je dat nou nooit op de
televisie? Als je dan het Bin
nenhof ziet, komen er alleen
maar spandoeken in beeld".
De vrou\v noteert alle histori
sche gegevens en bijzonder
heden in een opschrijfboekje.
Ze doet mee aan het tweede
kansonderwijs en wil een
spreekbeurt over de tocht
houden.
Wild
Nadat maar liefst zowel minis
ter Van der Klaauw als zijn
collega Pais in het wild zijn
aanschouwd, gaat de rit ver
der naar Delft. Onderweg ver
telt Tineke ter lering ende
vermaeck waarom er een ooi
evaar in het stadswapen van
Den Haag staat: „Hagenaars
staan hoog op de poten, heb
ben weinig veren, en toch een
grote bek". In Delft waar
schuwt ze voor namaak-
Delfts Blauw. Alleen servies
goed met de merkjes van de
„Porcelyne Fles' of de
„Delftsche Pauw" is echt. De
rest wordt geimporteerd uit
China en Hong-Kong.
In Delft, „waar de grondvester
van de Nederlandse vrijheid.
Willem van Oranje, leefde en
werkte en later ook werd
vermoord", wordt een bezoek
gebracht aan het Prinsenhof.
Tijdens de wandeling erheen,
wijst de dame uit Rijssen naar
Tineke en zegt vol bewonde
ring: „Go, wat is die meid ge
leerd
Wanneer de passagiers een half
uurtje alleen in het Prinsen
hof of rond de Grote Markt
rondstruinen, zegt Tineke op
een terrasje dat ze een spe
ciale opleiding heeft gekre
gen om te gidsen op de Royal
Tour. Het is onderdeel van
haar werk als infoi matrice bij
de VVV. Je moet minstens
een jaar bij de WV werken,
alvorens je je mag bekwamen
om de koninklijke excursie te
leiden.
Het is voor Tineke zonder meer
klaar dat veel oraniegezinden
DEN HAAG - „Als er ten
minste tien mensen
zijn, gaat de Royal Tour
door', vertelt het meisje
van de Haagse VVV
door de telefoon. Ter
geruststelling voegt ze
eraan toe dat het de
laatste tijd niet is voor
gekomen dat de, zoals
de folder het noemt,
„koninklijke excursie
in een koninklijke stad"
werd afgelast.
„Zal ik u dan maar note
ren?", vraagt het meisje
vriendelijk.
„Goed", zegt ze lang
zaam, „u bent Neder
lands sprekend?"
Heremijntijd, dat was serieus.
Het belooft wat. En inder
daad. De volgende middag
blijkt de hostess in de bus er
een te zijn van het type Willy
Dobbe. Op een overdreven
manier spreekt ze de mensen
toe alsof het een kinderklas
betreft. Maar, eerlijk is eerlijk,
Tineke ontpopt zich als aan
genaam gezelschap en maakt
zich daarmee populair.
Ongeveer twintig passagiers
hebben achttien en een halve
gulden neergeteld om „in de
voetsporen van de Oranjes" te
treden. Ze zijn nieuwsgierig
gemaakt door een oran
jekleurige brochure met
voorop zo'n leuke onge
dwongen foto van koningin
Beatrix, prins Cl£us en hun
kinderen.
De tekst van de folder signa
leert dat er iets met Den Haag
aan de hand is. „U merkt het
meteen wanneer u de stad
nader bekijkt. De architec
tuur, de parken, de regerings
gebouwen, de paleizen... Den
Haag is een koninklijke stad.
Geen wonder. Zeven eeuwen
lang hebben hier graven,
stadhouders, prinsen, konin
gen en koninginnen gewoond
en gewerkt".
Traditie
Koningin Beatrix zal deze tradi
tie voortzetten. In tegenstel
ling tot haar moeder gaat ze
ook wonen en werken in Den
Haag. De folder: „Het zeven
tiende eeuwse paleis „Huis
ten Bosch" zal weer bruisen
van koninklijke levendig
heid. „Noordeinde", het pa
leis waar koningin Wilhelmi
na en prinses Juliana geboren
zijn, zal in de nabije toekomst
weer gonzen van bedrijvig
heid".
Kortom: „De geschiedenis van
de Oranjes, met allerlei bij
zonderheden, wordt voor u
springlevend met de Royal
Tour, een busexcusie langs
alle paleizen en koninklijke
gebouwen Heeft de VVV
van Den Haag handig inge
speeld op de troonswisse
ling? Gastvrouw Tineke zegt
van niet. De toer doet het vol
gens haar al jaren. Het is de
belangrijkste rondrit van de
VVV. Wel is de afgelopen tijd
een opleving van de belang
stelling geconstateerd.
„Ik wil wel eens weten waar
Beatrix gaat wonen en wer
ken", meldt een vrouw, die
samen met haar zoon een dag
tochtje vanuit Overijssel
maakt. Een heer uit Heiloo
zegt „Je hebt de laatste tijd
zoveel over de Oranjes gele
zen en je erin verdiept, nou,
dan wil ik het opk wel eens
met eigen ogen zien".
Ook een echtpaar uit het
Twentse Rijssen, dat via de
plaatselijke VVV en de 65-
pluskaart van de Spoorwegen
in Den Haag is gearriveerd.
„We zijn erg Oranjegezind.
Nou en of! Daarom zijn we
gekomen!", lacht de vrouw.
Haar echtgenoot kijkt in de
rondte. „Een romantische
stad, Den Haag", beoordeelt
hij nadenkend.
Andere passagiers zijn afkom
stig uit België, Italië en Ame
rika. Hen gaat het vooral om
de „sightseeing", hoewel de
nieuwe Koningin met haar
inhuldiging wel voor enige
promotie heeft gezorgd.
Want: „De tocht is een harte
lijke kennismaking met Den
Haag en de Oranjes", ratelt de
folder door. „Voor velen een
hoogtepunt van een dagje
uit".
De bus vertrekt om één uur
vanaf het Centraal Station.
Richting Scheveningen. Door
het Westbroekpark. Tineke
geeft uitgebreid uitleg over de
radiografisch bestuurde
bootjes die op zondag op de
vijver varen, over het rosa
rium, en over de rozenkonin-
gin. Maar bij het standbeeld
van Pieter Jelles Troelstra,
waarbij nog kransen van de
1-meiviering, zegt ze kortaf:
„En dit is Troelstra". Mis
schien is dat nog te veel ge
zegd. Ging het niet om een an
ti-oranjegezinde man die in
1918 een marxistische revolu
tie wenste?
Op de boulevard van Scheve
ningen de eerste kennisma
king met een Oranje. „Links
een gedenknaald op de plaats
waar koning Willem 1 in 1830
aan land kwam". Pas een uur
later, bij het standbeeld van
Neerlands eerste vorst, ver
telt' Tineke dat Willem
gevlucht was voor Napoleon.
Toen de kejzer zijn Waterloo
had gevonden, kon Willem te
rugkeren en koning van Ne
derland worden.
In Scheveningen wordt nog
tweemaal het vorstenhuis
opgevoerd. Op vlaggetjesdag
was het de gewoonte om het
eerste vaatje haring aan te
bieden aan de Koning.
„Jammer genoeg gebeurt dat
niet meer vanwege het drei
gende uitsterven van de ha
ring". Bij het tonnetjesmo
nument laat Tineke weten dat
prinses Beatrix het onthulde
ter gelegenheid van het 75-ja-
rig bestaan van Schevenin
gen.
Ruim een uur onderweg. Dan
mag toch worden gezegd dat
er tot nog toe weinig konink
lijks was. De belangstelling
diende vooral uit te gaan naar
de wederopbouw van Sche
veningen, de haringvangst en
de in klederdracht gehulde
De rit gaat verder. De bus stopt
bij het congresgebouw. „Weet
u nog, 19 april?", vraagt Tine
ke vol verwachting. „Nee?
Eurovisie-Songfestival!"
Trots: „Was hier".
Camera
Vervolgens langs het Catshuis,
waar de ministers elke vrijdag
vergaderen, naar de ambas-
sadewijk. De mensen kunnen
zich vergapen aan de dure
panden, waar de ambassa
deurs wonen of kantoor hou
den. Bij de Russische ambas
sade wordt gewezen op een
detail: „Let u op die camera
bij de poort".
Voor het Vredespaleis stopt de
bus opnieuw. De Amerikanen
zijn speciaal meegegaan om
dit gebouw te bekijken. We
verlaten de bus niet. Wanneer
de gasten uit Amerika het
paleis willen bezoeken, moe
ten ze morgen maar een taxi
nemen. Daar hebben ze geen
tijd voor.
Terug in Den Haag begint de
kennismaking met de Oran
Koningin Beatrix verhuist volgend jaar naar Den Haag. De nieuwe
vorstin wil het land niet vanuit Drakesteyn regeren. Ze wenst daar
te zijn waar het allemaal gebeurt. Daarmee wordt Den Haag weer
met recht de hofstad, de residentie van ons land. Den Haag is dan
ook door koningin Beatrix uitverkoren als de gemeente waaraan ze
op 21 mei haar eerste officiële bezoek brengt. Veel oran
jeklanten zijn nieuwsgierig naar de plaatsen waar de hoogwaardig
heidsbekleders hun leven doorbrengen. De VW van Den Haag
voorziet in die behoefte met „een koninklijke excursie die een har
telijke kennismaking is met Den Haag en de Oranjes".
Foto rechts:
Wij hebben geluk en zien koningin
Beatrix het paleis aan het Lange
Voorhout verlaten.
Foto links:
Castvrouw Tineke en haar gasten.
de Royal lour meemaken. Ze
heeft gemerkt dat de mensen
erg veel van de Oranjes afwe
ten. Ook van bijzonderheden,
zoals Van het nieuwjaarsdiner
vooi alle diplomaten, dat af
wisselend in het Paleis op de
Dam in Amsterdam en in de
witte dinerzaal in het Huis ten
Bosch wordt gehouden.
De toeristen gaan meestal al
leen mee voor de stadstoer,
hoewel het Tineke is opge
vallen dat de Duitsers erg
goed op de hoogte zijn van de
roddels rónd de Koninklijke
Familie. „Dan vragen ze me of
Beatrix inderdaad ruzie met
haar moeder heeft of dat het
waar iè dat... en dan heeft er
weer iets in Der Spiegel ge
staan. En ze willen natuurlijk
over Clausje weten".
Groot
Dit jaar is de belangstelling
voor de Royal Tour vrij groot,
zegt Tineke. Dat komt door de
troonswisseling. Dagelijks,
behalve op zondag, is de bus
gevuld met al snel dertig tot
vijftig passagiers. Een jaar of
drie geleden was er ook een
stormloop op de Tour. „Huis
ten Bosch", door Beatrix uit
verkoren als woonpaleis, zou
worden gesloten voor restau
ratie en velen, onder wie Ha
genaars, wilden het nog even
bezoeken.
Tineke vindt het zelf ook een
beetje dun dat de paleizen ai-
leen vluchtig aan de buiten
kant kunnen worden bezich
tigd. Dat is jammer, maar he
laas. Toch komen de oran
jeklanten kennelijk volop aan
hun trekken. De VW heeft
speciale toestemming gekre
gen om over een fietspad met
de bus te rijden, zodat de
voorzijde van het Huis ten
Bosch kan worden bewon
derd.
Het gebouw staat in de steigers.
Als de bus stopt, gaat er een
spontaan „aaaaah" op: het
hoogtepunt van de dag. Het
jachthuisje van prins Bern-
hard en de dure wyk Marlot,
waar veel kamerleden en di
plomaten wonen, kunnen dat
niet meer overtreffen. Bo
vendien: de mensen zijn het
langzamerhand zat. Ruim
vier en een half uur konink
lijk toeren vergt toch wel het
een en ander van het uithou
dingsvermogen van de over
het algemeen wat oudere
mensen. Er wordt gedacht
aan koffie.
Toch is iedereen tevreden. „Ik
vond het enig", zegt de vrouw
met het opschrijfboekje. „Het
was zeker de moeite waard",
vindt de heer uit Heiloo. „Erg
leuk. Ja hoor, heel fijn",
beoordeelt de vrouw uit Rijs
sen, „we hebben er veel van
opgestoken". „Een deftige
stad", zegt haar echtgenoot.
Tineke en Jan, de buschauf
feur, delen gezamenlijk de
met gulle hand gegeven fooi-
Vervolg van
pagina 21
Op 10 september keerde Van
Mook terug naar Nederland
voor overleg. Hij werd aan de
vliegtuigtrap begroet door
Beel, de vorige minister-pre
sident, die buiten het nieuwe
kabinet was gebleven. Een fo
tograaf maakte een plaatje
van de begroeting en zei la
chend: „Mooi plaatje, de
gaande en komende man".
Giftig reageerden Beel en
Van Mook: ze stopten direct
hun medewerking aan de fo
tograaf. Maar gelijk had deze
wel.
Half oktober, kort na het aan
treden van de nieuwe minis
ter van Overzeese Gebieds
delen, Sassen, ontving Van
Mook een door deze onderte
kend briefje van twaalf regels.
Daarin werd Van Mook ver
zocht ontslag te nemen. Van
Mook deed dat binnen enkele
dagen. Zijn omschrijving van
het conflict met de regering in
Den Haag was uitermate sub
tiel: „Evenwicht en harmonie
van Nederland en Indonesië
zijn absoluut noodzakelijk"
Op het vliegveld bij zijn vertrek
zei hij nog: „De amateurs be
moeien zich met Indië". En
inderdaad, de dag ervoor was
Beel in Indië in Batavia gear
riveerd in de functie van Hoge
Vertegenwoordiger van de
Kroon, in feite als opvolger
van Van Mook.
Dat briefje van twaalf regels
heeft Van Mook diep getrof
fen. Toch begon hij niet wild
om zich heen te slaan. Dr.
Koets zei, toen Van Mook
hem het briefje liet lezen, (na
een forse vloek) dat hij on
middellijk mee zou opstap
pen. Hij diende een schrifte
lijk verzoek om ontslag in.
Maar Van Mook vroeg na le
zing daarvan aan Koets de
brief maar weer te verscheu
ren. „Dat heb ik gedaan", al
dus dr. Koets, „omdat Huib
van Mook het me vroeg, met
de motivering dat we moes
ten proberen zoveel mogelijk
continuiteit in het beleid te
houden. Daarom heb ik ook
onder Beel gediend".
Dr. Koets gelooft overigens niet
dat Van Mook en Beel erf-vij-
anden van elkaar waren.
„Daar heb ik nooit wat van
gemerkt. Maar achter Beel zat
natuurlijk Romme. Dat was
de man die in de KVP aan de
touwtjes trok, en daar had
Van Mook wel mee te ma
ken".
Dr. Koets vertelt hoe Van
Mook eens in kleine kring zat
te praten over een naderend
bezoek van prof. Romme. als
lid van een delegatie uit het
Nederlands parlement.
Koets: „We zaten zo te praten
en opeens zei Huib: „Ik hoor
het vliegtuig brommen, Laat
Romme nou maar komme, 't
Kan me niks verdomme, Ik
stuur 'm toch geen blom-
Tegelijk met Van Mook vertrok
overigens wel Raden Ab-
doelkadir, zijn politiek advi
seur die voorzitter was ge
weest van de Nederlandse
delegatie naar de Renville,
en daar in vloeiend Indone
sisch een openingsrede had
afgestoken.
Blijft de vraag of de tweede po
litionele actie, die anderhalve
maand na Van Mooks vertrek
begonnen is, ook zou zijn
doorgegaan als Van Mook
niet had hoeven opstappen.
Er is vark gezegd dat met
Beel de 'ocVlogspartij' aan de
macht was gekomen, maar dr.
Koets, die toch zeer dicht bij
het vuur zat, wil zover niet
gaan: „Het is niet te zeggen of
het onder Van Mook anders
zou zijn gegaan. Het
r dat e
i de
macht kwamen die wat lich
ter tilden aan de gevolgen van
een tweede gewapende actie
Er kwam een verschuiving ii}
de afweging van de kan-
„En een ander punt is dit Van
Mook had naar mijn mening
echt overwicht op de leger
commandant. Van Mook had
Spoor nog meegemaakt als
jong oficier. en Beel impo-'
neerde Spoor natuurlijk lang
niet zoals Van Mook dat deed.
Vergeet niet dat Spoor op een
gegeven moment heeft gewe
zen op de naderende repatrië
ring van de troepen. Hij zei:
als er een tweede actie moei
kr men.-doe het dan voor die
•epatriering, anders kun ik er
niet de verantwoordelijkheid
voor nemer.. Ja. en Beel was
voor militair-technische ar
gumenten veel gevoeliger
voor dan Van Mook".
De rol van Van Mook was, hoe
dan ook, uitgespeeld. Hy
heeft een aantal functies be
kleed in ontwikkelingslan
den en bij de Verenigde Na
ties in New York, hij was aan
enige Amerikaanse universi
teiten gasthoogleraar, maar
belangrijk werk voor Neder
land. waar hij bekwaam ge
noeg voor was, kreeg hy
nooit. Hij ontving van de Ne
derlandse regering aanbie
dingen die hij, naar hij heeft
gezegd moest afslaan, omdat
ze bijna beledigend waren'.
En toen hij nun;-?. I
dent Drees meldde dat hy by
de Verenigde Naties ging
werken had die 'net iets te
blij' 'uitgeroepen: „Net iets
voor jou".
Tragiek
Verbitterd trok Van Mook zich
terug. Later zou ziin vriend,
de inmiddels ov« rh len Leid e
hoogleraar F. van Asbeck
(naar aanleiding van Koets'
eerder aangehaalde In Memo-
nam) aan Koets schrijven:
„Huibs tragiek ligt eigenlijk
in of komt voort uit zijn her
komst en opvoeding en uit
zijn overgrote begaafdheid.
Hij stond op de grens van
twee volken, twee werelden,
twee geestesstromingen,
twee tydperken".
