;i§Tj Doopsgezinden werden goede staatsburgers Trypmaker Kerkdiensten Vier en een halve eeuw in Nederland JJJUjJIII'llJ'JJ'» ZATERDAG 3 MEI 1980 In november 1530 vestigde Jan Volkerts Trypmaker zxch in Amsterdam, nadat eerder dat jaar de "vader van het Nederlandse doper dom" Melchior Hoffman, hem had gedoopt en aangesteld tot le raar over de gemeente der "bondgenooten" Trypmaker verzameldedoor de bediening van de gelovigen- doop, een "gemeente van de eindtijd" om zich heen. De le den waren afkomstig uit kringen van ontevredenen met de Roomse Kerk, de "sa cramentariërs". Zij ontken den het miswonder en gingen op eigen gezag in gezelschap pen de bijbel lezen. In hetzelfde jaar werd ook in Leeuwarden een gemeente ge sticht onder leiding van Sicke Freerks. Deze zou als eerste doopsgezinde martelaar op 20 maart 1531 voor de kanselarij in de Friese hoofdstad worden terechtgesteld. Ter gelegenheid van 450 jaar doopsgezinde beweging in ons land - van een half miljoen doopsgezinden over de hele wereld wonen er hier een klei ne 25.000 - houden de Doops gezinde Historische Kring en het Doopsgezind Seminarie van 15 tot 17 mei in de Am sterdamse Singelkerk studie dagen over het thema: "De gemeente als vertolking van de nieuwe tijd". De toneel groep "Proloog" sluit zater dagavond 17 mei deze dagen af met een voorstelling van "De overval op het pakhuis", een eigen produktie, die is ge baseerd op de begintijd van de doperse beweging. De her denking wordt op zondag 18 mei besloten met een landdag. i ji?r De Leidse doopsgezinde predikant V/1M H. KUIPERS, geschiedenisboek, dat in de herfst van dit jaar uitkomt. de auteurs van een Een doopsgezinde in de zeventiende eeuw die trouwde met iemand van buiten de eigen kring werd ongenadig afgesneden van de avondmaaisgemeenschap of zelfs helemaal van de gemeente. Als de vader van een huwbare zoon in eigen omgeving geen geschikt meisje kon vinden ook de vermogenspositie woog zwaar dan reisde hij naar andere gemeenten om een bruid te zoeken. Een "meniste" vrijage (doopsgezinden worden, naar de Nederlandse prediker Men- no Simons, ook menisten of mennonieten genoemd) kende vele hindernissen. De dopers van het Noordhollandse Waterland vonden de kerkelijke straf op "buitentrouw" wel wat te zwaar. Al betrekkelijk gauw namen zij de gebannen broeders en zusters weer op in de kring, als maar vast stond dat dezen ook in hun nieuwe situatie een christelijk leven leidden. Maar de fijne menisten kenden geen pardon. Voor hen betekende "buitentrouw" huwen met een niet-doper blijvende verwerpingniet alleen uit de gemeente, maar zelfs uit de familie. Wereldmijding en de vorming van een "heilige gemeente van wedergeborenen" waren kenmerkend voor de doperse beweging, die dit jaar vier en een halve eeuw geleden voet op Nederlandse bodem zette. De "Encyclopedie van de gods diensten, kerken en sekten" (1977), samengesteld door prof. dr. C. J. Bleeker en an deren, noemt zes doopsge zindeeigenschappen: nadruk op een zelfstandig evange lisch geloof en bijbelse le vensvernieuwing, afgeschei denheid van de wereld en daarom geen overheidsamb ten, eedsaflegging en militai re dienst een heilige ge meente naar apostolisch voorbeeld (zonder strakke organisatie), doop pas na be lijdenis, tucht of ban bij on christelijke levenswandel en een sterke gerichtheid op *de eindtijd. Ongezellig De Leidse predikant Wim H. Kuipers ziet in een beschou wing over "de doopsgezinden en de hen omringende we reld" hun wereldmijding als een gevolg van de grote na druk op de "herkenbare hei ligheid van het ware Gods volk". Kuipers verhaal waarvan ik alvast een voor proefje kreeg woTdt opge nomen in een nieuw dopers geschiedenisboek, dat in de herfst van dit jaar uitkomt. Er werken dertien auteurs aan mee. Daarnaast verschijnt er, ter gelegenheid van 450 jaar doperdom in ons land, een herdruk van het boek van dr. A. van der Zijpp "Geschiede nis der Doopsgezinden in Nederland Kuipers vertelt, dat niet alleen de strengere Frjese en Vlaam se menisten "heiligheid" na streefden, door sober te leven en zich van werelds vermaak te onthouden, ook Foeke Flo- ris in Waterland ging in zijn preken tekeer tegen luxe, met name tegen weelderig huis raad. De doopsgezinde af zondering wekte nogal eens irritatie. Zo waren er voortdu rend klachten over het feit dat dopersen uitsluitend hun geloofsgenoten een groet waardig keurden en dat zij door hun strenge regels onge zellig waren in de omgang. Een opvallend trekje was dat zij de nering bij de eigen gelo vigen propageerden of zelfs geboden. De fijnen gingen daarin het verst. Zij deden be slist geen zaken met ongelo vigen. "Zo werden de doperse ge meenten van zendingsge meente een gesloten groep, waarin geleidelijk een gelijk hebberig farizeïsme de over hand kreeg", concludeert Kuipers. Alleen de zorg voor hulpbehoevenden vormde daarop soms een uitzonde ring. Broedplaatsen Tot in de achttiende eeuw stonden de doopsgezinden in ons land bloot aan vervol ging en beperkende bepalin gen. Kuipers: "Machten en mogendheden hebben het doperse geloof, door zijn nauwe verbinding van ge loof en leven en de daaruit voortvloeiende kritische op stelling tegenover de bui tenwereld, altijd als bedrei gend c Onder de Habsburgers (Duits land) werd het bestreden met doodstraf, verbanning en verbeurdverklaring van bezit. In de Nederlanden gaf met name Willem van Oranje de doperse beweging ruimte voor een eigen, zij het aan het oog onttrokken gemeentele ven. Toch stond de overheid lange tijd argwanend, zelfs nog ten tijde van de patriot ten. "De doper bleef voor de overheid een onbetrouwbare figuur, die met zijn geweten vaak haaks stond op de we reldse gang van zaken". Men wantrouwde de gemeenten als broedplaatsen voor nieu we, gevaarlijke leringen. In Friesland en Overijssel kwam de tolerantie pas in 1672, het rampjaar met zijn Franse en Münsterse inval len. Toch zaten in die tijd ook wel doopsgezinden in be stuurscolleges, vooral waar zij talrijk waren, zoals in De Rijp en Blokzijl. In de bestrijding van het doper- dom hebben ook de calvinis ten zich niet onbetuigd gela ten. Kuipers: "Lang is de lijst van bestrijdingsgeschriften van de hand van gerefor meerde predikanten in de tijd van de republiek. Het was de calvinistische dogmatici niet altijd even duidelijk, waar het de doopsgezinden om ging". Een netelige zaak was de school. "Steeds weer horen we van onderwijzers die do perse sympathieën hebben en op aandrang van de calvinis tische kerkeraad geschorst moeten worden, of van adspi- rant-onderwijzers die niet benoemd mogen worden, zo als in 1636 in Marken-Binnen gebeurde". Pas in de acht tiende eeuw luwde de weer stand. Vervlakking Al in de tweede helft van de ze ventiende eeuw begint zich onder de menisten een ont wikkeling naar welstand en vervlakking af te tekenen. In de achttiende eeuw horen in Groningen de doopsgezinde boeren tot de rijksten. Aan het eind van die eeuw beleggen de doperse koopmanshuizen in Amsterdam heel veel geld in de opstandige Verenigde Sta ten. Het aantal predikanten met een zomer- of buitenhuis voor hun pensioentijd is niet gering. Doopsgezinden hadden vaak een aanzienlijk boekenbezit. "Eén die geen boeken koopt noch leest, is niet veel wijzer dan een beest", rijmde de Surhuisterveense leraar Jan Thomas, een boerenzoon, die zich tot dopers "vermaner" had opgewerkt. Gemeenten gingen zelfs boekenuitdelin- gen organiseren, en dat waren lang niet altijd werken van geloofsgenoten. Kuipers: "Door meer te lezen, ook over de nieuwere filoso fieën in de zeventiende eeuw, hadden de doopsgezinden hun gezichtsveld al van het bijzondere naar het algemene verruimd. Jan Hendrik Gla- zemaker bijvoorbeeld ver taalde teksten van Descartes en Spinoza. In de eeuw daar op komen we heel wat menis ten tegen in de vele leesgezel schappen en in wetenschap pelijke maatschappijen". Grote invloed heeft ook het "collegiantendom" gehad. Dat waren onafhankelijke godsdienstige verenigingen in de zeventiende en acht tiende eeuw, waar men an dersdenkenden ontmoette. In die "colleges" kon iedereen onbelemmerd spreken en bo ven zijn eigen kerkelijke be- perktheid uitstijgen. De vrije re menisten voelden zich in deze liberale sfeer goed thuis. Met de deelneming van niet- leden aan het avondmaal, kerkbezoek bij de remon stranten en later ook bij de Walen en het voorgaan van Waterlandse leraren in re monstrantse diensten (en omgekeerd) hadden zij dan ook geen moeite. Burgerdeugden Ook op theologisch gebiedl boette de doopsgezinde crea tiviteit aan betekenis in. Kuipers: "Men ging steeds meer preken volgens de mo des van de kanselredenaars van de volkskerk en liet uit de catechisatieboekjes geleide lijk alle doopsgezinde ele menten verdwijnen. In de In het begin trokken de doopsgezinden zich terug in "schuilker ken". Dat moest ook van de overheid. Ze kregen ruimte voor hun gemeenteleven, maar dan wel aan het oog onttrokken. Later werd dat anders. Met het minder worden van het doperse zelfbewustzijn kregen de kerken juist méér aanzienZoals in Sneek (foto). Franse tijd beperkte men zich tot de verheerlijking van de burgerdeugden 'vrijheid, ge lijkheid en broederschap', als samenvatting van wat het evangelie bedoelde. Het was Samuel Muller, die in de negentiende eeuw de doopsgezinden, vanuit een nieuw gevoel van saamhorig heid, weer verzamelde rond de gelovigendoop, met de klemtoon op de herdoop van mensen van buitenaf en op de eed als dé kenmerken van de broederschap". Toen in 1796 (Franse tijd) de kerken werden gelijkgesteld en kerk en staat gescheiden, bleek het moeilijk de doops gezinden hun oude voor schriften vrijstelling van krijgsdienst en van eed saflegging te laten behou den. De eed-kwestie zou de hele negentiende eeuw een probleem blijven. De krijgs dienst lag bij de dopers min der zwaar. Door het patriot tisme waren velen al lid ge worden van de "vrijkorpsen". Een militaire kapel mocht in 1879 de muzikale omlijsting verzorgen, toen in het Friese Witmarsum het Menno Si mons-monument werd ont huld Een teken van afnemend groepsbesef op het sociale vlak was, dat steeds meer doopsgezinde families de deur open zetten voor part ners uit andere kring. En in de patriottentijd (1780) stortten vooral vrijzinnige menisten zich volijverig in de politiek. Kuipers: "De hele gedachte van spanning tussen gemeente en wereld was al vóór de Franse tijd vrijwel geheél verdwe nen. Burgerplicht en burger deugden -tonden hoog geno teerd binnen het systeem van de redelijke godsdienst. De dopersen waren goede staatsburgers geworden. Voelden zij zich vroeger in de eerste plaats doopsgezind en vandaaruit ook verbonden met buitenlandse menisten en hun noden, na de Franse tijd achtten zij zich primair Nederlanders en werden bui tenlandse geloofsgenoten met enige minachting als ach tergeblevenen beschouwd. Pas in de tweede helft van de eeuw werden met groepen over de grens weer contacten aangeknoopt" Gewoon Zelfs in de kerkbouw en de in richting van de kerken kwam het sterk veranderde doops gezinde bewustzijn tot uit drukking. De kerkgebouwen kregen meer allure en inwen dig werden, naar calvinistisch voorbeeld, "doophekken" rond de preekstoel opgesteld, dit om de scheiding tussen kerkeraadsleden en gemeen te aan te geven. Kuipers: "De wereld en haar gang van zaken waren zozeer in de broederschap binnen gedrongen dat sommigen wegliepen naar de gerefor meerden en het Réveil, ande ren later naar de opkomende sociale beweging". Vooral de uittreding van de Zutphense predikant Jan de Liefde stichter van de vereniging "Tot Heil des Volks" in Am sterdam, nu 125 jaar geleden was een gevoelig verlies. "Afgezien van hun broeder schapsleven in de gemeenten en in de Algemene Doopsge zinde Sociëteit (uit 1811), wa ren de doopsgezinden niet langer herkenbaar als groep", schrijft Kuipers in het ko mende geschiedenisboek. "Ze waren gewoon geworden. Voor velen was dat gerust stellend. Voor een enkeling een verontrustend teken". Als ik ds. Kuipers sinds 1977 in Leiden vraag wat voor hem het kenmerkende is van het doopsgezind-zijn nu, dan is het eerste wat hij daarop zegt: "een ondogmatische, bijbelse vroomheid". Er zijn ongeveer 25.000 doops gezinden in ons land, ver spreid over zo'n 140 gemeen ten. In Noord-Holland, Friesland en Groningen zijn ze het sterkst in getal. "Het gaat ons niet zozeer om de dogmatiek als wel om een eenvoudig bijbels christen dom. Theologisch hebben wij van alles: van rechtzinnig tot tegen het humanisme aan. Onze instelling is vooral praktisch, met een sterke na druk op verdraagzaamheid. De vredesgedachte is in onze kring de laatste tijd weer ac tueel geworden. Jongeren willen een veel nauwere ver binding tussen het gemeente leven en de actuele proble- De doopsgezinden zijn lid van de Nederlandse Raad van Kerken en van de Wereld raad. Hun bijdrage in die verbanden zal niet zonder invloed blij ven, als zij juist in het gesprek met de anderen hun eigen ka rakter en ideeën des te duide lijker herkennen. S. J. DE GROOT LEIDEN - Hervormde Gemeente: Hooglandse kerk 10 ds Eekhof, medew. van cantorij, 11.45 oecumenische dienkt; Marekerk 10en5drMeijers; Maranatha- kerk (L. Morsweg) 10 ds Bakker, Am stelveen; De Regenboog (Merenwijk) 9.30 ds v. Leeuwen, 11.45 ds v. Leeuwen en pastor Van Well; Behlehemkerk (Driftstr.) 10 ds Pannekoek; Bevrij dingskerk (Montgomerystr. Zuid-West) 9 en 10.30 ds Wagenvoorde; Vredcskerk (Burggravenlaan) 10 dr Lamping; Waal se kerk (Breestraat) 10.30 ds Ribs; Acad. Ziekenhuis 10.15 ds Bakker; Diacones- senhuis 10.30 ds Van 't Hof; Kapel Ende geest (Oegstgeest) 9.30 pastor Boshou wers. Geref. Kerk: Zuiderkerk (Lam- menschansweg) Zuiderkerk 10 ds Sijtsma; Petrakerk (Surinamestr.) 10 ds Hortensius; Oude Vest 10 ds Bovenberg, 7 ds Hortensius; Maranathakerk (L. Morsweg) 10 ds Bakker, Amstelveen; Bevrijdingskerk (Montgomerystr.) 9 en 10.30 ds Wagenvoorde, 5 ds Sijtsma; Groenhoven (Witte Rozenstr.) 10 ds Bouma, Noordwijk; Voor ziekenhuizen en Merenwijk zie hervormde gemeente. Petrakerk (Surinamestraat): 10.30 hr. Van Herk, dienst voor doven. Geref. Kerk (dolerend) "Groot-Leiden" (Lokhorstkerk): 8.30 hr Veth, 5 hr De Waard. Geref. Kerk Vrijg. (Herengr. 70): 10 en 5 ds Zemel. Chr. Geref. Kerk (Steenschuur 9): 10 en 5 ds Affourtit. Ge ref. Gemeente (Nieuwe Rijn): 10 en 4.30 ds Boogaard. Geref. Gemeente in Ned. (Bethl.kerk Driflstraat): 11.30 en 5 30. Evang.-Lutherse Gemeente (Hoogl. Kerkgracht): 10.15 ds Happee. Re- monstr.-Doopsgezinde Gemeente (Lok horstkerk, Pieterskerkstraat 1): 10 ds Metering. Baptistengemeente (Oude Rijn 3): 10 ds Bosveld. Evang. Christen- Gemeenschap (Middelstegracht 3): 10 hr. Dikkes. Zendingswerk Midder- nachtsroep (Zoeterw. singel 21): 5 nam. hr Hoogerwaard. Evangeliecentrum Zijlsingel 2: zond. 10 en dinsd. 8 hr Zijl stra. Pinkstergemeente (Rapenburg 10): 10 hr Eikerbout. Volle Evangeliege- meente Bethel (school De Twee Sleutels, hoek Rijnsbuigersingel): 5 tot 6 nam. Leger des Heils (Hooigracht): 10 en 7.30. Nieuw Apostolische Kerk (Hoge Rijn dijk 24): 9.30 en 4, woensd. 8. Zevende dagsadventisten (Lokhorstkerk): elke zaterdag 9.45 bijbelstudie. 11 prediking. Christian Science (Steenschuur 6): 10.30. Oud-Katholieke Kerk (Zoeterw. singel- Rooms-Katholieke Kerken: Haagweg zat. 7, zond. 9, 10.45 en 12; Herensingel zat. 7. zond. 8.30, 9.30 en 11; Rijndijk (Leiden-Voorschoten) zat. 7, zond. 9.30 en 11.30; Steenschuur zat. 10 en 7, zond. 8.30, 10. 11.30. 6 en 7; Boshuizerlaan zat. 7, zond. 9.30 en 11; Lammenschansweg zat. 7, zond. 9, 10.30, 12 en 6; Haarlem merstraat zat. 7. zond. 9.30,10.45 en 12.15. ABBENES - Herv. Gemeente: 9.30 hr Drijver. Voorschoten. AARLANDERVEEN - Herv. Gemeen te: 10 dr Haitsma, Boskoop, 7 ds Van Malssen, Leiderdorp. Geref. Kerk: 10 ds Hartkamp, 6.30 ds Verschoor, Aalsmeer. Chr. Geref. Kerk: 9.30 dienst, 5 ds Den Hartog, Veenendaal. Rooms-Kath. Pa rochie: zat. 7, zond. 7.30 en 10.30. ALPHEN AAN DEN RIJN - Herv. Ge meente: Adventskerk 9.30 ds Lefeber, 6.30 ds De Jonge; Kruiskerk 9.30 ds De Jonge; Opst. kerk 10 ds v.d. Heiden, 6.30 ds Olie, Linschoten; Nabij 9.30 jeugdka- pel; G. Herderkerk 10 ds Mulder. 6.30 ds Oosthoek; De Bron 9 en 10.30 ds Oost hoek, 6.30 ds Moll; Ashram 9.30 ds Moll; Onderweg (Lijsterlaan) 10 kand. Mes dag; Sionskerk 9.30 en 6.30 ds Ouwen- dijk. Geref. Kerk: Mar. kerk 9.30 ds Zel- denrust, IJsselstein, 6.30 ds Stolk; Salv. kerk 9.30 ds Stolk, 6.30 ds Modderaar; zie ook herv. gemeente. Geref. Kerk Vrijg. (Rijnstroom): 8.45 dienst, 2.30 kand. Lui ten. Chr. Geref Kerk: 9.30 en 4.30 ds Hamstra. Oud-Geref. Gemeente: 9.30 en 4. woensd. 7 mei 7.15 ds Kamp. Baptis tengemeente (Molenwerfstr. 1): 10 en 6.30 ds Koekkoek. Baptistengemeente Alphen-Noord (Sportlaan): 10 hr De Jonge. Volle-Evangeliegemeente (school Westpreludeweg): 10 hr v. Put ten. Leger des Heils (Corn, de Vla- mingstr.): 10 en 6.30. Pinkstergemeente Bethel (Rode-Kruisgebouw): 4 nam. Pinkstergemeente Alphen (Rode- Kruisgebouw): lOvoorm. Remonstrant- Kring (Van Mandersloostraat 36): 10 11.30; Piuskerk zat. 7, zond. 9, 10.30 en 11.45; De Bron zat. 7, zond. 9 en 11 30 BENTHUIZEN - Herv. Gemeente: 9.30 kand. Teeuw, 6 ds Exalto. Geref. Ge meente: 9.30 leesdienst, 2.30 ds Hon- koop. BODEGRAVEN - Herv. Gemeente: Dorpskerk 9.30 ds Droogers, 6.30 ds v.d. Velden Reeuwijk; Salvatorkerk 9.30 ds De Vreugd, 6.30 ds Baas, Katwijk; Bethlehemkerk 9.30 dr Maarsingh, Amersfoort, 6.30 ds Harkema, Biltho- ven. Geref. Kerk: 9.30 ds Van der Wey, Hattem, 5 bevestiging (door ds Van Wat- turn, Bleiswijk) en intrede ds Elderman. Geref. Kerk Vrijg.: 9.30 en 4.30 kand. Luiten. BOSKOOP - Hervormde Gemeente: Dorpskerk 9.30 ds Oort, Alphen, 7 interk. herdenking; De Stek 9.30 ds Dijkstra. Geref. Kerk: 9.30 ds Omta, 7 interk. her denking; De Stek 9.30 ds Dijkstra. Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 5 ds v. Langevelde. Geref. Gemeente: 9.30 en 6. Opwek kingsgemeente (Concordia): 9.30. Ver gaderingvan Gelovigen(Nieuwstr.): 9.30 en 5. Rooms-Kath. parochie: zat. 5.30 (De Stek) en 7, zond. 9.30 en 11. HAZERSWOUDE - Herv. Gemeente: 9.30 ds Bogers, 6.30 ds Lefeber beiden Alphen. Geref. Kerk: 9.30 ds v.d. Bosch, Gouda. 5 ds Welbedacht. Rooms-Kath. Parochies: Dorp zat. 7, zond. 8, 10 en 11.30; Rijndijk (Bernardus) zond. 10; Het Anker zat. 7, zond. 8.45 en 11.15. HILLEGOM - Herv. Gemeente: 10 dienst, 7 interk. herdenking. Geref. Kerk: 10 ds v.d. Wal. 7 interk. herden king in herv. kerk. Chr. Geref. Kerk: 10 en 5 ds Biesma. HOOGMADE-Herv. Gemeente: lOdrv. Vliet, afscheid, wo. 7 mei 8 nam. herden king 250-jarig bestaan van de kerk. ds De Jong, Mijdrecht, mmv hvd-koor Alphen. Rooms-Kath. parochie: zat. 7, zond. 10. DE KAAG - Herv. Gemeente: 10 ds Kolkman. Rooms-Kath. parochie: zat. 7, zond. 8 en 10. KATWIJK AAN DEN RIJN - Herv. Ge meente: Dorpskerk 10 ds Aartens, 6 ds Schuurman; Ontmoetingskerk 10 ds Gebraad. 6.30 ds Aarents. Geref. Kerk: 9.30 ds Vrolijk, 5 ds Kersten. Rooms- Kath. parochie: zat. 7. zond. 9.30 en 11.15. Marinevliegkamp: 10.30 gezinsdienst. ds v. Meile. KATWIJK AAN ZEE - Her/. Gemeente: Nieuwe Kerk 10 ds De Jong. 6 ds Lager- weij, Den Haag; Oude Kerk 10 ds Boer. 6 ds Vroegindewey; Ichthuskerk 10 ds Schuurman. 5 ds Visser; Pniëlkerk 9.30 ds Vroegindewey, 5.45 zang, 6 ds Boer, jeugddienst; Groen van Pr. school 10 ds Van Roon; ziekenhuis Overduin 2 ds Baas. Geref. Kerk: Triumfatorkerk 9 en 10.30 ds Kersten, 5 ds Huisman, Zoeter- meer. Geref. Kerk Vryg.: 10.15 en 3.30 ds Boersema, Heerde. Ned. Geref. Kerk: 8.45 ds Roukema, 7 ds De Lange. Chr. Geref. Kerk: zondag 10 en 5 en maandag (5 mei) 9.30 ds Slagboom. Vrijg Chr. Ge ref. Gemeente (Uni-zaal): 10 en 5 ds v.d. Belt. Geref. Gemeente (Remisestraat): 10 en 5. Volle-Evangeliegemeente (Voorstraat 100): 9.45. KOUDEKERK AAI^ DEN RIJN - Herv. Gemeente: 10 ds Den Tonkelaar, War mond, 6.30 ds v.d. Berg, Aalburg. Geref. Kerk: 9.30 ds Welbedacht, 5 ds v.d. Bos, Gouda. LEIDERDORP - Hervormde Gemeente en Geref. Kerk: Dorpskerk 10 ds v. Mals sen, 6.30 ds Doesburg; Kerk Hoofdstraat 10 mevr Jacobi; Scheppingskerk 9 en 10.30 ds Van Loenen; Verpleeghuis Ley- thenrode: 10 ds Lutmers; St. Elis. Zie kenhuis: 11 dienst. Baptistengemeente (wijkgeb. Zijlkwartier): 10 br. De Vries. Rooms-Kath. parochie: zat. 7, zond. 9, 10.30 en 12 LEIMUIDEN - Herv. Gemeente: 9.30 ds Lalleman. Geref. Kerk: 9.30 ds Jaspers Focks, 7 ds Los. Rooms-Kath. parochie: zat. 7, zond. 7.30, 9.30 en 11.15. LISSE - Herv. Gemeente: Dorpskerk 10 ds t Hooft, 6.30 ds 't Hooft, herden kingsdienst, mmv "Looft den Heer"; Pauluskerk 10 ds De Gelder. Geref. Kerk: 10 ds Heiner, Rozenburg, 7 dienst Geref. Kerk Vrijg.: 10.30 ds Bosma, 4.30 ds Houwen. Ned. Geref. Kerk (Salvato- ri): 9 en 5 ds Schuurman. Chr. Geref. Kerk: 10 en 4.30 ds v Dijken. Geref. Ge meente: 10 en 4 ds Hakkenberg. Rooms- Kath. parochies: Agathakerk zat. 7, zond. 10 en 12; Poelpolder zat. 7. zond. 9 en 11.30; Mariakerk zat. 7, zond. 8.30. 10 en 11.45; Engelbewaarders zat. 7, zond. 8, 9.30, 11 en 5.45. NIEUWKOOP - Herv. Gemeente: 9.30 hr Goedhart, 6.30 ds Steenstra, Wassenaar. Geref. Kerk: 9.30 en 6.30 ds Nooteboom. Chr. Geref. Kerk: 9.30 dienst. 2.15 ds Hamstra. Rooms-Kath. parochie: zat. 7, zond. 9 en 10.45. NIEUWVEEN - Herv. Gemeente: 9.30 kand. v. Harten, 6.30 hr Kattenberg, Voorschoten. Rooms-Kath. parochie: zat. 7, zond. 9 en 11. NIEUW-VENNEP - Herv. Gemeente: 9.30 ds Den Harder, 5 ds Rothfusz. Geref. Kerk: 9.30 ds Rang, 6.30 ds Wijngaarden. Verlaat): 9.30 hr v Leeuwen, Zevenho ven 7 hr. Christ, Leiden. Rooms-Kath. parochie: zat. 7,-zond. 9 en 10.30. NOORDWIJK - Herv. Gemeente: kerk Voorstraat 10 dr Jansen; kerk Hoofd straat 10 ds Keuning; rk kerk Maria ter Zee 6.45 nam. interk. herdenking; De Rank (Golfbaan) 10 hr Goyert, 't Harde, 5 ds De Pater, Haastrecht. Geref. Kerk: kerk Hoofdstraat (Buurtkerk) 10 ds El- gersma; Vinkenlaankerk 9.30 ds v.d. Werff, Voorhout; Stichtingskerk 11 hr v. Duin; Sole Mio 9 hr v Duin; zie ook her vormde gemeente. Ned. Prot. Bond (aula Oude Zeeweg): 10.30 ds Luca, Amstcr- Zilk (aula Mailaschool) 10 hr De Vrii Rooms-Kath. parochies: Victorkerk zat. 7, zond. 9.30 en 11; Jozefkerk zat. 7, zond. 8.30 en 10.' OEGSTGEEST - Herv Gemeente: Groene of Will, kerk 10 ds v.d Poe.. Den Haag; Pauluskerk 10 ds Jongeneel; Ge meentecentrum 10.30 ds Ter Linden, 6.30 ds De Haan. Geref. kerk (Maurits- laan): 10 ds Ter Veen, 6.30 ds De Haan (in Gem. centrum). Geref. Kerk Vrijg.: 10 ds Houwen, 2.30 kand. Luiten. Ned. Geref. Kerk (Gemeentecentrum). 8.45 ds De Lange. 4 ds Bouma. Loosdrecht Van Wyckerslooth: 4.30 mevr Visch. Kapel Endegeest: 9.30 pastor Boshouwers. Volle-Evangeliegemeente (Gemeente- centrum): 4 nam Rooms-Kath. paro chies: Win kerk zat 7. zond 8, 1" 30 en 12; Bonaventurakapel zat. 6.30, zond. 9 OUDE EN NIEUWE WETERING - Herv. Gemeente: 9.30 ds v.d. Veldeh, Ge ref. Kerk: 9.30 ds Bol, 4.30 ds Jaspers Focks. Rooms-Kath. parochie: zat. 7, zond. 9.30 en 11.30. ROELOFARENDSVEEN - Rooms- Kath. parochies: Maria Presentatie zat. 7, zond. 8,9.30 en 11Petrus-Banden zat. 7, zond. 9.30, 11 en 12.15. RIJNSATERWOUDE - Herv. Gemeen te: 9.30 ds De Kruijf, 7.15 interk. herden king. Chr. Geref. Kerk: 9.30 dienst, 2.15 ds Boiten. RIJNSBURG - Herv. Gemeente: Voor hof 10 ds Romein; Bethelkerk 9 en 10.15 ds v. Niel, 5 ds Romein. Geref. Kerk: Pe trakerk 9.30 dr Masselink Rotterdam, 3 ds Damsma, aangepaste dienst ouder ver. Philadelphia; Immanuelkerk 9 en 10.30 ds Baayen, 8 nam. ds Romein en ds Wildschut, inter, herdenking; Marana thakerk 9.30 ds Damsma, 5 ds Baayen. Geref. Kerk Vrijg.: 10 en 5.15 ds Zomer 10 br v.d. Brink, avondmaal, 7.30 evang. dienst, br. Bijker. Rotterdam. Rooms- Kath. parochie: zat. 7, zond. 10.30. RIJPWETERING - Rooms-Kath. paro chie: zat. 7, zond. 7.30, 9 en 10.30. SASSENHEIM - Herv. Gemeente: 9 en 10.30 hr Christ, Leiden, nam. geen dienst. Geref. Kerk: 9.30 ds Baas, 5 dienst. Chr. Geref. Kerk: 10 en 5 prof. Velema. Rooms-Kath. parochie: zat. 7, zond. 9.30 en 11. TER AAR - Herv. Gemeente: 9.30 en 6 ds Klein Kranenburg. Geref. Kerk: 9.30 en 3 ds Bezemer. Rooms-Kath. parochies: Aardam zond. 9 en 12; Langeraar zat. 7, zond. 8.30, 10 en 11.30. VALKENBURG - Herv. Gemeente: 10 ds Vermeulen, 6.30 ds Veldkamp, Den Haag. interk. herdenking. Geref. Kerk: 9.30 ds De Raadt, 6.30 zie herv. gemeen te Geref. Kerk Vrijg.: 9.30 leesdienst, 2.30 ds Wilschut. Marinevliegkamp: 10.30 ds v. Meile, gezinsdienst. VOORHOUT - Herv. Gemeente: 10 ds v. Santen. Rooms-Kath. parochie: zat. 7, zond. 9. 10.30 en 11.45. VOORSCHOTEN - Herv. Gemeente: Dorpskerk 10 ds v.d. Schoot, 7 ds Meue- ring; aula Noord-Hofland 9.30 ds Mete ring Kapel Rijndijk geen dienst; Kerk Hulp en Heil 10 ds Lentz; De Ark 10 jon- gerendienst. Geref»kerk: 8.30,10.30 en 5 ds De Zwart, avondmaal. Geref. Kerk Vrijg.: 10 en 5 kand. De Kimpe. Rooms- Kath. kerken: Laurentiuskerk zat. 7, zond. 10 en 11.30; Aula Noord-Hofland zond. 11; Jan van Hooflaan 3: 10.30 En gelse dienst. WADDINXVEEN - Herv. Gemeente: Brugkerk 9.30 kand. Van Vreeswyk, 5 ds Roetman; De Hoeksteen 9.30 kand. Van Vuuren, 6.30 ds Verboom; Bethelkerk 9.30 ds Verboom, 5 kand. Schuitemaker; Immanuelkerk 9.30 ds Voors, tweede dienst (tijd niet vermeld) ds Holwerda. Geref. Kerk: Kruiskerk 9 ds v.d. Berg, 5 ds Bruyn; Ontmoetingskerk 10.15 ds v.d. Berg. Chr. Afgescheiden Gemeente: 9.30 en 5. Volle Evangeliegemeente "Sion" (Lindegaarde 17a): 9.30. Rooms-Kath. parochie: Victorkerk zond. 10; Ontmoe tingskerk zond. 8.30 en 11.15. WARMOND - Herv. Gemeente: 10 ds Bouhuys, Leiden. Rooms-Kath. paro chie: zat. 7, zond. 8.30, 10 en 11.30. WASSENAAR - Herv. Gemeente: Dorpskerk 10 ds Steenstra, 7 vicaris Smeets; Kievietkerk 10 ds v.d. Kamp, gemeensch. dienst; Messiaskerk 10 ds v. Zanten, 4.30 ds Van der Plas, Delft; Dorpscentrum 9.30 ds v.d. Linden, Ou dewater. Geref. Kerk: Zijllaan 10 kand. Van Dam, 7 ds v.d. Meulen; Wassenaar- Zuid 10 ds v.d. Kamp, in Kievietkerk. Ned. Prot. Bond (L. Kerkdam): 10.30 ds Werner. WOUBRUGGE - Herv. Gemeente: 9.30 ds Bronsgeest, Nieuwkoop, 6.30 kand. Wijting. Geref Kerk: 9.30 en 6.30 dr. v.d. Zwaan. Rooms-Kath. parochie: zat. 7. zond. 10. ZEVENHOVEN - Herv. Gemeente: 9.30 ds Vink, Katwijk, bevestiging ds Kiel- der, 2 ds Kielder, intrede. Rooms-Kath. parochie: zat. 7, zond. 9 en 10.45. ZOETERWOUDE - Herv. Gemeente: 10 ds Rietveld. Rooms-Kath. parochies: St. Jan zond. 9.30 en 11; Chr. Dienaarkerk zat. 7. zond. 10. Meerburgkerk (Hoge Rijndijk) zat. 7, zona. 9.30 en 11. ZWAMMERDAM - Herv. Gemeente: 9.30 ds Haakman, 6.30 interk. herden king. Geref. Kerk: 9.30 ds v. Wijngaai- den, Barneveld, 6.30 interk. herdenking in herv. kerk.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1980 | | pagina 4