Over de molens van vroeger
Daar bij die molen
Alfa Romeo 1.5 voor de „sportieve" rijders
„De Klepperdoos"
MOLENWIEKEN
„SPREKEN"
EIGEN TAAL
Maak
zelf
Oog in zeil...
Autoband voor alle weersomstandigheden
r
Op en
om de
Autobahn
Poetsdoek
ZATERDAG 3 MEI 1980
PAGINA 31
Volgende week zaterdag (10
mei) is het nationale molen
dag. Er staan in Nederland
nog ongeveer 950 molens.
Velen daarvan zijn zaterdag te
bezichtigen.
Overal waar de wieken draaien
(als er tenminste wind staal)
kun je binnenlopen. De mo
lenaar zal aanwezig zijn om
uit te leggen hoe zo n prachti
ge "machine" ongeveer
werkt.
Waar vind je die molens? In de
omgeving van Leiden staan er
nogal wat. Vraag maar eens
aan de één of ander, of bij het
VVV- of ANWB-kanloor.
Ook in de buurt van Alphen
kun je terecht. Daar staat (in
het dorp Aarlanderveen) zelfs
een unieke molenviergang:
vier molens op een rij, die het
polderwater trapsgewijs de
Oude Rijn inpompen.
Het aardigst is het om zaterdag
op de fiets naar zo n molen te
gaan. Op 10 mei is het name
lijk ook "landelijke fietsdag".
Dit is "De Klepperdoos"
Speciaal voor de jonge
lezers van deze krant.
Samenstelling: Anne-
loes Bronsgeest, Henk
de Kat, Marijke Kool en
Jaco van Roon.
Al lang vóór onze jaartelling, dus duizenden jaren terug,
werd er graan verbouwd om voedsel van te maken. De
mensen maalden de graankorrels in de mond. Met hun
gebit.
Later ging men wrijfstenen gebrui
ken. Met behulp van stenen wer
den de korrels fijn gewreven en
vermalen tot meel. Van dat meel
werd (door er water bij te doen)
deeg gemaakt.
De Grieken en Romeinen gebruik
ten molenstenen die ze op elkaar
ronddraaiden. De onderste steen,
de "legger", lag vast. De andere,
de "loper" werd er overheen be
wogen. Toen de afmetingen van
de molenstenen erg groot wer
den, ging men slaven en dieren
inschakelen om de stenen rond te
draaien.
De korenmolens die later zouden
worden gebouwd, werken onge
veer op dezelfde wijze. Het zijn
steeds de maalstenen die op de
één of andere manier voortbewo
gen (wind, motor) over elkaar
heen worden gedraaid.
Stellingmolen
In het hier omheen staande stukje
over de geschiedenis van de mo
len, kom je veel molennamen te
gen. Nu zijn er twee soorten na
men: let je op het werk dat de
molen doet, dan gaat het over de
korenmolen, de houtzaagmolen,
de oliemolen en de papiermolen.
Kijk je naar het uiterlijk van de
molen, dan spreek je over onder
meer de standerdmolen, de bo
venkruier, de beltmolen en de
stellingmolen.
In de tijd van de Romeinen (1700
jaar geleden) werd ook water in
geschakeld om de molenstenen
in beweging te brengen. Een
groot houten of ijzeren rad werd
daarbij door de kracht van stro
mend of vallend water aangedre
ven. Door tandwielen werd die
beweging overgebracht op de
molenstenen.
Als je vóór een molen staat, met je neus er naar toe, draaien de wieken niet met de wijzers van een klok
mee. maar er tegenin!!! En als,de molen niet in bedrijf is, kan de stand van de wieken een speciale
betekenis hebben.
Bij het beëindigen van de dagtaak zet de molenaar de wieken "met een roede voor de borst". Zo kan hij
een volgende dag direct weer zeil opleggen en met malen beginnen.
Wanneer de molen voor langere tijd ongebruikt blijft, staan de wieken "overkl uis", in schuine stand.
Één wiek vóór de hoogste punt betekent dat de molenaar een blijde gebeurtenis te melden heeft,
bijvoorbeeld een geboorte of een familiefeest. Er worden dan ook vaak allerlei versieringen (het
"mooimakersgoed") in de wieken gehangen.
Als de komende wiek nét voorbij het hoogste punt staat, wil dat zeggen dat er een sterfgeval is.
Maar ook jij kunt hier
schrijven wat je kwijt
wilt. Brieven moeten
naar: "Redactie van De
Klepperdoos", Witte
Singel 1Leidén.
De waterradmolens werden behal
ve voor het malen van graan ook
gebruikt voor het slaan van olie,
het vollen van stoffen, het zagen
van hout en het maken van pa
pier. De eerste waterradmolen in
Nederland was een molen uit 704
in het Brabantse dorpje Loon, op
het riviertje de Dommel.
Ongeveer 1000jaar na de uitvinding
van de waterrad molen kwam
men op het idee om de kracht van
de wind te gebruiken om molens
aan het draaien te krijgen. Omdat
de wind uit allerlei richtingen
kan waaien, zouden wieken ge
maakt moeten worden die in elke
willekeurige richting geplaatst
konden worden. Zo kwam men
op het idee de hele molen op een
spil (een "standerd") te zetten,
zodat de molen, met molenstenen
erin en wieken eraan, gedraaid
kon worden. Later, toen de mo-
'ens hiervoor te groot werden,
zette men op de molens een
draaibare kap.
In bosrijke streken werd de wind
vaak tegengehouden door de
bomen. Daar werden de molens
dan ook op een berg (of belt) ge
zet. In steden bouwde men nóg
hogere molens, compleet met ee.n
stelling waar overheen gelopen
kon worden (zie plaatje).
Door de uitvinding en de toepas
sing van de stoommachine, in de
tweede helft van de achttiende
eeuw. werden molens overbodig
gemaakt. Een werktuig dat door
een machine kon worden aange
dreven, was immers niet afhan
kelijk van het water of van de
wind.
Toen ook nog olie- en benzinemo
toren werden uitgevonden, en la
ter nog de elektromotor, verdwe
nen er nóg meer molens.
Nederland telde 150 jaar geleden
ongeveer 8000 in werking zijnde
molens. Nu is het aantal gedaald
tot ongeveer 950. En daarvan is
meer dan de helft buiten bedrijf!
1. Knip in de rand van het deksel, op gelijke afstanden, stukjes van 2 cm.
in de richting van het midden. (Snij niet in je vingers).
2. Draai met een tangetje alle stukjes een kwartslag, in dezelfde richting.
3. Maak in het midden van het deksel een gaatje en steek daar een spijker
(=het asje) door.
4. Maak van een paar stukjes hout een houder voor het asje en bevestig de
houder op een plankje.
5. Maak van een ander plankje een verhoging van ongeveer 10 cm.
6. Maak met een spijker een gaatje in het blik en vul het blik, terwijl je je
vinger op het gaatje houdt, met water.
7. Zet het blik op de verhoging en richt de uit het blik komende water
straal op het schoepenrad.
Ziedaar.een watermolen.
Standerdmolen
Als de molen in bedrijf draait
maar er staat weinig wind.
dan worden er zeilen op de
wieken gelegd. De molen
draait dan "met volle zeilen".
De wind wordt zo in de zeilen
gevangen, net als bij een zeil
boot.
Als er iets meer wind staat, ge
bruikt de molenaar halve
zeilen. Er kan dan wind door
het hekwerk van de wieken
ontsnappen.
Of de zeilen goed vast blijven
zitten en of het allemaal niet te
hard gaatdat en nog veel
meer houdt de molenaar goed
in de gaten. Hij houdt, zoge
zegd, "een oogje in het zeil".
In onze taal zijn veel spreek
woorden en gezegden met de
woorden "molen", "mole
naar", "wind" en "wieken".
Zoek ze maar eens op in de
dikke Van Dale of in een
s p reekwoo rden boek
"Meester van de Zwarte Mo
len". Jeugdboek geschreven
door Otfried Preussler, uit
geverij Lemniscaat, Rotter
dam.
Rond de Zwarte Molen, waar
Krabat met elf andere leerlin
gen werkt, hangt een sfeer
van dreiging. Er gebeuren de
meest geheimzinnige dingen.
Zo sterft er elk jaar, precies op
oudejaarsavond, één jongen.
Krabat gaat beseffen dat hij niet
alleen molenaarsknecht is,
maar ook leerling in de zwarte
kunst. Niemand blijkt aan de
duistere machten van de mo
lenaar, de meester in de
toverkunst, te kunnen ont
komen. Tot tenslotte Krabat
met hulp van zijn vriendin
netje de macht van de zwarte
magie weet te breken.
Een spannend, soms gruwelijk
verhaal over een jongen die
als molenaarsleerling in de
ban van de zwarte magie
raakt. Een goed boek voor
kinderen van ongeveer 12 jaar
en ouder.
Een vrijage, die (nog) niet doorging
Nog niet zo lang geleden werd
ik opgebeld door iemand van
Ajfa Romeo Nederland. Of ik
alsjeblieft wilde meevliegen
naar de persconferentie van
de fabriek.
Er waren op dat moment nogal
wat geruchten in de lucht dat
het befaamde Italiaanse merk
in andere handen zou over
gaan. Dus werden kosten
noch moeiten gespaard om
uit alle windstreken journa
listen aan te vliegen.
Ze kregen van de directie van
Alfa met de meeste nadruk op
het hart gebonden dat Alfa
Romeo alle moeilijkheden
nagenoeg te boven was, nog
steeds zelfstandig was en dat
ook zou blijven.
Wel werd erbij gezegd dat Alfa
Romeo "streefde naar sa
menwerking met een grote en
sterke auto-industrie". Alfa
zocht gewoon een gezonde
vrijer.
Nu heeft het er even naar uitge
zien dat in Japan een jonge
liefde kon ontluiken. Lange
tijd circuleerden berichten
dat Alfa in Datsun de ideale
partner had gevonden. Voor
Nissan dé gelegenheid om op
de Italiaanse markt te pene-^
ti eren waar het tot nu toe niet
welkom is.
Oh, het zag er allemaal aardig
uit. In de fabriek van Alfa'
Romeo bij Napels zou een au
to worden gebouwd met de
carrosserie van de Datsun
Cherry en de mechaniek van
de Alfasud.
Helaas, vader staat heeft geen
toestemming voor deze vrija
ge willen geven. Op papier
was alles kant en klaar maar
de Italiaanse regering moest
"de zaak nog bestuderen in
het kader van de algemene
problemen van de auto-in
dustrie".
En het is genoegzaam bekend
dat Fiat bereid is nagenoeg
alles te doen om een Japanse
verschijning op de Italiaanse
markt tegen te gaan. De pro-
duktie van Fiat daalde vorig
jaar met 200.000 wagens. Di
recteur Agnelli noemde dat al
"een catastrofe". Laat staan
als er nu nog een fikse Japan
se concurrent bij komt...
Een lange inleiding om te ver
tellen dat Alfa voorlopig nog
op eigen benen moet blijven
voortstappen. Dat het merk
moet doorroeien met de ne
men die het nu heeft. In dat
kader past wel de vernieu
wing van de Alfasud.
Ik moet deze naam nog wel een
keertje noemen om aan te ge
ven om welke auto dit ver
haaltje draait. Maar bij Alfa
Romeo heeft men mijn colle
ga's en mij bijna op de knieën
gesmeekt die naam nooit
meer te gebruiken. Daar wil
men voor eeuwig vanaf. De
naam zit kennelijk te dik on
der het roest.
Dus spreken we nu alleen nog
over een Alfa Romeo. De één-
punt-drie en de eén-punt-
vijf. Respectievelijk 16.890 en
17.290 gulden. Met vermo
gens van 79 of 85 paarde-
krachten. Met maximum
snelheden van 160 of 165 ki
lometer per uur.
Natuurlijk is er behalve de
naam niet zo bijster veel ver
anderd aan de wagen. Enkele
modificaties van binnen en
van buiten. Een spoiler erbij
aan de voorkant, zwarte
bumpers, wat andere stoelen,
wat aangepaste vering en een
uitgebreider dashboard. Het
moet de indruk van nieuw
geven. Alfa wil om begrijpe
lijke redenen af van het roes
tige beeld dat zich in de loop
der jaren rondom het merk
(en vooral dit model) heeft
gevormd.
Maar er is van alles aan gedaan
om de corrosie beter te be
strijden. Om dat te onderstie
pen wordt nu twee jaar garan
tie op het iakwerk gegeven.
Een Alfa roest vandaag de dag
niet sneller dan welke andere
auto ook.
Blijft dus over een auto die dui
delijk is gericht op de zoge
naamde sportieve rijders. De
mannen en vrouwen die meer
oog hebben voor felheid en
snelheid dan voor rustig com
fort. Die een leuk carrosse-
netje belangrijker vinden dan
royale zit- en bagageruimte.
Het wagentje ziet er immers
niet alleen uit als een snelle
coupé, het zit en reageert ook
Dat heb ik ervaren toen ik de
Alfa Romeo 1.5 een tijdje ter
beschikking had. Het is een
geweldig rij-ijzer voor het
kortere werk. Lekker fel, lek
ker snel. Maar heel wat min
der enthousiast was ik na lan
gere afstanden.
Dan ga je toch merken dat die
stoelen niet zo ideaal zitten als
je op heteerste gezicht zou
denken. En dan gaat vooral
die starre achteras zich wre
ken'. De wagen bonkt en trilt
met alle oneffenheidjes van
de weg. Op den duur houd je
een zwevend gevoel over.
Mijn medepassagiers hadden
het over "zeeziekte". En dat
werkt toch wel vermoeiend.
Natuurlijk, voor het overige
windt men in deze Alfa Romeo
weer een uitgekiende tech
niek. Een soepel lopend,
gladjes draaiend en uiterst
gevoelig motortje. Dat vooral
met die gemakkelijke vijf
versnellingsbak heel goed is
te bespelen.
Men kan het onderste uit de kan
halen zonder in extreme ver-
bruikswaarden terecht te
komen. In het ongunstigste
geval: één op tienen half, in
het gunstigste geval zaten we
in de buurt van de een op
twaalf. Dat is voor zo n vinni
ge middenklasser niet onre
delijk.
Alles bij elkaai: een auto die er
leuk uitziet, die als het ware
smeekt om een sportieve in
stelling bij de man of vrouw
op de bok, maar die op den
duur toch als wat vermoeiend
uit de bus komt.
En waar we nog meer bezwaar
tegen maken: de klep van de
bagageruimte moet men met
een haak vastzetten. Er kon
niet eens een goede automati
sche veer vanaf. Die klep
kreeg ik dan ook prompt een
keer op mijn vingers. Moet
dat nu voor dik zeventien
mille...?
Dit vrolijke plaatje ontving ik van
Goodyear, de Amerikaanse ban
denfabriek die in Zoeterwoude
het Nederlandse nestje heeft ge
bouwd.
De charmante dames op en om de
wagen symboliseren regen, zon,
ijs en sneeuw. Waarmee ze moe
ten zeggen dat de banden die on
der dat Volkswagentje zitten alle
weersomstandigheden de baas
kunnen.
Het is een nieuwe band. Goodyear
heeft er in Luxemburg drie jaar
aan gewerkt. "De eerste Europe
se radiaalband met een profiel
dat het zowel in de zomer als de
winter goed doet", zegt Good
year. De band kreeg dan ook de
naam "All Weather" mee.
De band is intensief getest in
Duitsland, Italië. Zweden. Zwit
serland en Luxemburg. Hu
vrijgegeven voor sn
190 kilometer per uu
is hij alleen te koop
Introductie in ande
landen volgt later.
l'1 heden tot
Voorlopig
Duitsland
e Europese
Elk jaar verschijnt er een boekje
"Links und Rechts der Auto
bahn". Het wordt in ons land
uitgegeven door Peters' Uit-
geversmij in Deventer. Voor
zeven gulden te koop bij alle
ANWB-kantoren
Een heel handig gidsje voor ie
dereen die via de Autobahnen
in Duitsland. Oostenrijk en
Zwitserland de weg naar het
vakantieoord moet zoeken.
Niet alleen wordt in dit boekje
de route aangegeven, maar
men kan er ook exact in vin
den waar hotels en restau
rants staan.
Met vermelding van afstanden,
uitritten en aansluitingen.
Met dit boekje in de hand kan
thuis een heel nauwkeurig
reisschema worden vastge
steld.
Van de week heb ik mijn auto
gewassen en gepoetst.
Niets bijzonders natuurlijk.
Maar ik heb wel lopen zoeken
naar een lekkere doek om de
wagen mee op te wrijven. En
laat ik nu enkele dagen later
zon doek op mijn bureau
krijgen.
Toegestuurd door de firma Boso
aan de Prinsengracht in
Sneek. Ze noemen dat ding
Primp-i-net Waarom weet
ik niet. Een doek van fijnma
zig katoen vezel, zeggen ze.
"Ligt zacht in de hand. doet zijn
werk grondig en pluist niet.
Geschikt voor m- en uitpoet
sen en zorgt voor een glanzend
schoon resultaat".
ishop.
Verkrijgbaar bij de au
Ik moest even bellen j
prijs. Geadviseerd wordt:
f235.