"Dag van mensen
rechten op 5 mei"
Voetbal in de oorlog
ZATERDAG 3 MEI 1980
EXTRA
PAGINA 25
AMSTERDAM - De voorjaarszon schijnt door het lichte groen van de uitbottende
iepenkronen aan de Singel ('t Singel, zeggen de Amsterdammers) en beneden in
de gracht wijzen de gidsen in de rondvaartboten naar boven: daar woont Samkal-
den, de vorige burgemeester van Amsterdam. Daar boven, in een van de vele
appartementen die de Amsterdamse grachtengordel telt sinds vooruitziende pro
jectontwikkelaars de grachtenhuizen zijn gaan opdelen in luxe flats, zit dr. Ivo
Samkalden, gepensioneerd burgemeester van Nederlands lastigste stad, voorzit
ter van de Europese Beweging en bekleder van nog een handvol functies.
Dr. Ivo Samkalden
We spreken over 5 mei. Over
een paar dagen vieren we
weerde Bevrijding. Alweer 35
jaar geleden capituleerden de
Duitsers, trokken de Canade
se en Britse troepen door Ne
derland. „Amsterdam be
dankt Canadezen" staat op
sommige Amsterdamse
taxi's. De bevrijding is nog
niet vergeten, ook al heeft een
meerderheid van de Neder
landse bevolking bezetting
noch bevrijding zelf meege
maakt. Dit jaar vieren we zelfs
nog wat uitbundiger dan an
ders. want sinds 1970 is elke
5e vijfde mei een echte feest
dag, een vrije dag.
„Ik vind dat iets pijnlijks", zegt
Samkalden. „Alsof een echte
viering niet mogelijk zou zijn
zonder vrije dag. Dat moet
daar toch niet van afhankelijk
zijn? Je viert je verjaardag
toch ook niet altijd met een
vrije dag?". Wat niet weg
neemt dat de vijfjaarlijkse
vrije Bevrijdingsdag toch
leidt tot wat uitgebreider
feestelijkheden dan andere
jaren, waarbij dit jaar wellicht
nog een uitloper komt (ker
mis!) van de kroningsfeesten
van een kleine week eer
der.
De
ijfjaarlijkse verhevigde
viering van Bevrijdingsdag
Vervolg van pagina 23
Ondanks alles toch voetbal tij
dens de oorlog. Zo goed en zo
kwaad als dat dan ging. Het
materiaal was geen eeuwig
leven beschoren, dus roeide
men met de riemen die men
had. Toen bij Alphia de voor
raad voetbalschoenen op was,
werd simpelweg overgescha
keld op loodzware werk
schoenen (kistjes), waar leren
neuzen op werden aange
bracht. Zo kon er toch weer
gepunterd worden. En de
mansgrote gaten in de doel-
netten waren ook al geen
probleem. Alphia had het ge
luk dat een stroper zijn
clubliefde in daden omzette en
zo goed en zo kwaad als dat
ging de brokken weer tot een
geheel maakte.
Het grootste probleem echter
vormden de ballen. De mees
te clubs hadden wel een klein
voorraadje toen de oorlog
uitbrak maar de 'bruine mon
sters', toen nog onderver
deeld in viertjes en vijfjes,
raakten snel in verval. Alphia
had de pech dat langs het veld
een paar sloten liepen. En nat
te ballen worden niet alleen
loeizwaar, ze nemen na enige
tijd bovendien de vorm van
een ei aan. "Al snel waren we
door al onze viertjes", zegt
Mulder," de C-junioortjes
moesten zich toen behelpen
met de veel zwaardere vijfjes.
Ze trapten zich een ongeluk.
Gelukkig hebben we er toen
op de zwarte markt nog een
paar kunnen kopen. Vijfen
twintig gulden durfden ze
voor zo'n kreng te vragen.
Maar ja, je betaalde grif want
je was blij dat je weer iets fat
soenlijks had om tegenaan te
trappen".
Lisse, dat viel op, zat erg goed in
de ballen. Terreinbaas Jan
Beijk toverde ze elke keer
weer tevoorschijn, prima in
het vet en met de juiste dosis
lucht in het leren lijf. Waar hij
ze vandaan haalde? Uit een
enorm grote kist die hij had
verstopt onder de vloer van
zijn huis. Vanuit dat goedge-
camoufleerde voorraadhok
verzorgde hij de uitgifte, om
na elke wedstrijd weer per
soonlijk de bal te arresteren.
"Ik zat er op als een vlieg",
zegt hij.
Op het hoofdveld van Lisse
speelden ook vaak Duitse
soldaten, die gelegerd waren
in het Keukenhof bos. Beijk
had van zijn voorzitter de op
dracht gekregen ook die elf
tallen van ballen te voorzien.
En dat deed hij met plezier.
"Voor zulke gelegenheden
had ik speciaal een paar van
de ouwe uitgelubberde din
gen in voorraad", zegt hij."
Die hadden één belangrijk
voordeel: ze waren zo groot,
mistrappen kon je niet".
Improviseren
Improviseren. Daar kwam het
op den duur op aan. Want het
Stram inde houding luisteren op 6 juni 1945 Britse oorlogsvliegers,vlak
ontbrak vaak aan alles.
Scheidsrechters kregen de
instructie soepel de richtlij
nen omtrent kleding en
schoeisel te hanteren. Shirt
jes, broeken en sokken wer
den nog maar sporadisch in
de originele clubkleuren ge
signaleerd. Het talloze keren
wassen en het improvisorisch
verstellen van scheuren en
dun geworden stofdelen, wa
ren daar debet aan.
Voetbalschoenen. Die waren op
een bepaald moment alleen
nog maar op de bon te krijgen.
En dan is goede raad duur.
Noordwijk-secretaris Arie
Korbee scharrelde persoon
lijk een groot aantal oude
kistjes bij elkaar, liet ze bij
een plaatselijke schoenmaker
weer oplappen en zijn spelers
liepen er weer knap bij. Dat ze
soms met de linkerschoen
van paar A voetbalden en de
rechter van paar D, deed er
niet toe. beter wat dan niks.
Het vervoer. De luxe touringcar
die spelers nu ter beschikking
staat bij een uitwedstrijd,
ontbrak. De tram reed niet
meer. Favoriete vervoermid
delen waren toen: de bakfiets,
de transportfiets (te leen ge
vraagd bij de slager of bakker)
en natuurlijk de benewagen,
die als voordeel had dat er
nooit een band geplakt hoef
de te worden.
En dan de financiën. Omdat ook
het publiek schaars was en de
contributies slecht waren af
gedragen, waren de inkom
sten niet om over naar huis te
schrijven. Talloze verenigin
gen kwamen financieel aan
de grond te zitten en ook in de
Leidse regio hebben er om die
reden heel wat het loodje
moeten leggen. Ook de pen
ningmeester van Lisse klaag
de menig jaarvergadering
steen en been. Maar op de eer
ste algemene vergadering na
de bevrijding (28 juni 1945)
bleek tot ieders verbazing dat
de vereniging toch voortref
felijk had geboerd. Toen
kwam de aap uit de mouw.
Om de bezetter te misleiden
was er een dubbele boekhou
ding gevoerd.
sportief treffen met Quick Boys,i
bal dan veilig op een stuk
weiland aan het rollen wor
den gebracht.
In '44 hielden nogal wat clubs
het voorlopig voor gezien.
"De fut was eruit", zegt Arie
Korbee', er was nauwelijks
aan voedsel te komen en de
meesten zagen het niet meer
zo zitten om met een lege
maag een dik uur achter een
dank is afgenomen. Hij ver
kocht het kleedlokaalge
raamte aan een plaatselijke
bal c
1 te
Applaus
Door de armoedige club uit te
hangen voorkwam Lisse dat
het zou moeten fuseren met
een andere vereniging. "Be
dotten is nu niet meer nodig",
sprak de penningmeester op
die gedenkwaardige vergade
ring. En toen hij met de 'ech
te' cijfers voor de dag kwam
werd er luid voor hem geap-
plaudiseerd.
Er zijn veel clubs die in de laat
ste twee oorlogsjaren alle
voetbalactiviteiten staakten.
Soms kon men er niet om
heen, zoals het Roelofarends-
veense DOS. nu DOSR, In '43
werd de Googerpolder onder
water gezet en daarin lag ook
het voetbalveld van de Veen-
ders, die daarna nog menig
maal voetballend in het nabu
rige Oud Ade zijn gesigna
leerd.
Ze speelden dan dikwijls tegen
Joodse onderduikers, die in
Oud Ade verborgen werden
gehouden. Met voldoende
uitkijken op de dijk kon de
Menige club begon als een
kaalgeplukte kip aan het na
oorlogse voetbal. Met nul
komma erg weinig in de ver
enigingskas en met materiaal
om te huilen.
Veel doelpalen bijvoorbeeld
waren in de lange en vooral
koude oorlogswinter hun car
rière in de potkachel geëin
digd. En niet alleen doelpalen
droegen in moeilijke tijden
behaaglijke caloriën aan. Bij
de voetbalvereniging
Noordwijk verdween zo'n
beetje alle veldinventaris
richting vlammen, inclusief
de volslanke cornerpalen.
Arie Korbee ziet het nog voor
zich. "Ze begonnen met de
kantine", zegt hij. "Die heb
ben ze helemaal verstookt.
Toen was het kleedlokaal aan
de beurt. Het was een pracht-
ding. Eerst verdwenen alle
kopjes, toen werden op een
nacht de banken er uit ge
sloopt en waren opeens de
netten zoek. Elke dag reed ik
er met mijn fiets langs en elke
keer weer waren er dingen
pleite". Korbee nam toen een
besluit dat hem later niet in
Toeval
Quick Boys kwam ook zonder
doelpalen te zitten. Maar lang
zat men niet zonder. In de
Zuidduinen vonden bestuur
ders "bij toeval" een aantal
loeizware houten bielzen en
een doel zat toen snel in el
kaar. Een steviger exemplaar
heeft men er sindsdien nooit
meer gehad.
Maar toen nog voetballen. In
Katwijk was dat een
probleem want de Duitsers
hadden op het hoofdveld en
kele tientallen mijnen inge
graven. En aangezien de mijn-
opruimingsdienst voorlopig
elders werk zou hebben zag
het ernaar uit dat het onge
duld van Quick Boys nog lan
ger op ae proei zóu worden
gesteld. Toch traden pal na de
bevrijding de jongens van het
eerste aan tegen een gelegen
heidselftal van de RAF. Britse
oorlogsvliegers. Hoe dat kon?
Dank zjj secretaris Cor v.d.
Plas. Hij vond het flauwekul
cm op de mijnopruimings-
uienst te wachten en rooide
eigenhandig de veertig op
scherp staande landmijnen,
hoewel hij eigenlijk geen
snars verstand had van dat
gevaarlijke oorlogstuig.
HERMAN VAN AMSTERDAM
leidt ook dit jaar weer tot een
hernieuwde discussie over
doel en zin van die viering.
Moeten we nog wel zoveel
aandacht besteden aan een
oorlog met Duitsland, aan het
leed dat op 5 mei 1945 geleden
was, maar dat, zoals inmid
dels is gebleken, voor een
Slinkend aantal mensen nooit
voorbij zal gaan. Moeten we,
in ons eigen bewustzijn, het
oude Duitsland nog eens ex
tra gaan haten, terwijl we het
nieuwe Duitsland, de Bonds
republiek, nauwe economi
sche en politieke (om maar te
zwijgen van militaire) banden
hebben?
„We moeten wel een verschil
maken", zegt Samkalden.
Enerzijds is er de herdenking
van 4 mei. die elk jaar nog
plaatsvindt in Amsterdam en
waarvoor De Dam elk jaar
weer vol loopt, hoewel het
aantal deelnemers aan de
stille tocht door de stad,
meest oud-verzetsstrijders of
in elk geval nauw betrokke
nen, geleidelijk minder
wordt. Anderzijds is er de vie
ring van de Bevrijding"
In de verte
Voor 5 mei als Dag van Europa
voelt Samkalden weinig. „Die
zou maar heel in de verte ver
bonden kunnen worden met
de bevrijding. Het heeft tot
vrij lang na de oorlog geduurd
voordat de Europese een
wording op gang kwam. De
vijfde mei wordt in de ver
schillende Europese landen,
Frankrijk en de Benelux als
bezette landen, Duitsland als
bezetter, Engeland dat zijn
soldaten zag terugkeren, heel
verschillend ervaren. Een
Dag van Europa heeft op die
manier iets kunstmatigs, iets
geforceerds".
„Voor mij persoonlijk is de her
denking veel wezenlijker dan
de viering van de bevrijding.
Maar het aantal mensen voor
wie de vierde mei die directe
band met het eigen verleden
heeft, vermindert. Als je de
bevrijding van 5 mei 1945 een
verbinding wilt geven met het
heden, dan moet je de strijd
die toen is gevoerd verbinden
met de positieve ontwikke
ling die toen, nog tijdens de
Tweede Wereldoorlog, is be
gonnen".
Samkalden, die het grootste
deel van de Tweede Wereld
oorlog doorbracht in een Ja
pans concentratiekamp (en
dus zelf pas maanden na 5 mei
1945 werd bevrijd) wil de ne
derlaag van het fascistische
Duitsland en Japan steeds
meer zien als de nederlaag
van een ideologisch systeem,
eerder dan die van twee sta
ten.
Lijn
„Met 5 mei vieren wij het feit dat
toen een ideologisch systeem
dat zich baseert op de onge
lijkheid van de mensen, op
een superioriteitswaan, werd
verslagen. Dat is een lijn die
wij kunnen doortrekken naar
het heden, een positieve ont
wikkeling die wij kunnen
blijven volgen en nastreven:
de rechten van de mens, de
gelijkheid, zelfbeschikking,
de vrije ontplooiing van de
„Die hele ontwikkeling, die er
toe heeft geleid dat nu 160
landen lid zgn van de Ver
enigde Naties, die allen de
Universele Verklaring voor
de Rechten van de Mens heb
ben ondertekend, die de
Mensenrechtenverdragen
van 1966 hebben onderte
kend. Vóór en kort na de
Tweede Wereldoorlog was
het merendeel van die landen
nog afhankelijk, 1
Indo
Dat
beweging die tegenslagen
heeft gekend, de afgelopen 35
jaar, maar die niet is tegen ge-
De mensheid is, vergeleken met
een halve eeuw geleden, al
een lange weg gegaan. „Ik
herinner mg nog hoe kort
voordat bij ons, in Indonesië,
de oorlog uitbrak, de goever-
neur van Oost-Java plotseling
geforceerd een aantal Indo
nesiërs introduceerde op de
sociëteit in Soerabaja. Tot dat
moment waren de „inlan
ders" geweerd".
„Wij, mijn vrouw en ik. gingen
op maandag vaak tennissen
met een Indonesisch echt
paar. De man was jurist en
Landraadvoorzitter Op een
keer kwamen ze niet opda
gen. Later hoorden we dat ze
naar een zwembad in de ber
gen hadden willen gaan. maar
dat ze daar waren wegge
stuurd: het zwembad was niet
toegankelijk voor „inlan
ders". Daar waren ze zo ont
daan van, dat ze niet waren
gekomen".
Handvest
De naoorlogse ontwikkeling
naar meer gelijkheid, vrij
heidsrechten en zelfbeschik
king was. zo zou men kunnen
stellen, begonnen in augustus
1941, met de opstelling van
het Atlantisch Handvest. Tij
dens en na de Tweede We
reldoorlog werden, juist om
dat mensen zagen dat politie
ke onmenselijkheid, een on
menselijke politiek, aan de
basis lagen van deze wereld
oorlog, in het Handvest van
de Verenigde Naties, de Uni
versele Verklaring van de
Rechten van de Mens, de lij
nen uitgezet naar een nieuwe
samenleving van vreedzame,
vrije en gelijkberechtigde we
reldburgers.
Met vallen en opstaan is er wel
degelijk voortgang geboekt.
Tot en met de vijftiger jaren
was er in het zuiden van de VS
ook formeel nog geen sprake
van gelgke rechten voor
blank en zwart. Nog onlangs
werd er weer een Afrikaanse
kolonie (Rhodesie) onafhan
kelijk. Maar de formele onaf
hankelijkheid, de wettelijke
gelijkberechtiging en de met
de mond en de pen beleden
rechten van de mens geven
uiteraard nog geen garantie
voor een menswaardige we
reld.
„Allerlei verschillen op de we
reld moeten nog worden op
geheven, om een werkelijke
wereldwijde menselijke ont
plooiing mogelijk te maken.
De ontwikkelingssamenwer
king is nog maar een eerste
povere poging daar iets aan te
doen. Want als we de vijfde
mei willen gaan vieren als een
soort algemene dag van de
vrijheid, van de rechten van
de mens. dan moeten we het
hebben over meer dan alleen
de klassieke grondrechten,
zoals de vrijheid van me
ningsuiting".
Zo is de voorzitter van de Euro
pese Beweging, oud-minister
(van justitie) en oud-burge
meester Samkalden geen
voorstander van 5 mei als Dag
van Europa, maar wel van een
Werelddag voor de Rechten
van de Mens. „Niet nationa
listisch, of Europees, maar in
een grotere verbondenheid,
van alle volken".
Einde
„Zo herdenken we de laatste
wereldoorlog die de mens
heid zich heeft kunnen ver
oorloven. Nu zou een wereld
oorlog het einde betekenen,
wandelen we als het ware
naar de afgrond toe, met troe
penconcentraties en vloot -
manoeuvres in de Perzia he
Golf. Maar tegelijk vieren we
met 5 mei de nederlaag van de
ideologie van de ongelijk
heid Het feit dat menselijke
rechten, die voor de Tweede
Wereldoorlog voorrechten
waren van een kleine groep,
geleidelijk wereldwijd ge
meengoed kunnen wor-
daa
„Geen uitbundige viering, wat
dat betreft, daar is geen plaats
voor. Eerder is het op zgn
plaats dat wij ons verbonden
vele delen van de wereld, voor
de
chte:
1 de
