Door
Fred Sanders
DEN HAAG - „Meer dan ooit is het nu de taak van
Europa de Amerikanen duidelijk te maken: wij
zullen jullie blijven steunen; wij zullen helpen eco
nomische druk uit te oefenen op Iran, maar wij
kunnen jullie niet volgen in enig militair optreden
tegen Iran, ook als het gaat om een blokkade of om
het afsluiten van de havens. Want een dergelijk op
treden zou opnieuw de extremisten in Iran in de
kaart spelen; het zou slecht vallen in de islamitische
wereld - het zou de Sowjet-Unie de kans geven nog
meer invloed te krijgen in Iran".
Dat is het oordeel van oud-minister van buitenlandse zaken Max
van der Stoel over de houding die Europa moet aannemen, nu na
de mislukte bevrijdingspoging van de Amerikaanse gegijzelden
in Iran en het aftreden van minister Cyrus Vance de behoefte van
de Amerikanen aan politieke steun en de internationale vrees
voor ondoordacht Amerikaans optreden groot is geworden.
VIER CRISES
Van der Stoel, die overigens de schuld voor de verslechterde inter
nationale situatie bepaald niet bij de Amerikanen wil leggen („de
Russen hebben de ontspanning zelf heel ernstige schade toege
bracht. door hun inval in Afghanistan") is vrij somber over de
huidige toestand. Vooral het feit dat er op het ogenblik op het
wereldpolitieke toneel vier crises zijn. die elkaar onderling in
ongunstige zin beïnvloeden, vindt Van der Stoel „benau
wend".
De vier crises die Van der Stoel onderscheidt zijn: het Palestijnse
vraagstuk, voortgaande oncontroleerbare revolutie in Iran, de
kwestie-Afghanistan, de verslechterde Öost-Westverhoudingen.
„Als in de ene crisis de problemen niet tot een oplossing worden
gebracht, dreigen er reacties die de andere crises weer verhevi
gen. Vooral het Palestijnse vraagstuk moeten we niet vergeten.
Dat kan alleen worden opgelost door middel van zware Ameri
kaanse politieke druk, die in dit verkiezingsjaar helaas niet te
verwachten is."
r Maa- van der Stoel: .jWilitair optreden geeft Russen kans om hun invloed in Iran te vergroten.
Het aftreden van Cyrus Vance,
die daarmee zijn nederlaag
toegeeft als voorvechter van
de gematigdheid, van de dia
loog, tegenover de man van
de confrontatie. Zbigniev
Brzezinski, betekent dat de
Amerikaanse buitenlandse
politiek de grenzen heeft
overschreden van wat de
loyale diplomaat Vance nog
voor zijn verantwoording
meent te kunnen nemen. Dat
wil zeggen: ook als de actie in
Iran zou zijn geslaagd, zou
Vance zijn afgetreden. Hij
vond de ingreep niet zozeer
technisch-militair, als wel
politiek te gevaarlijk.
Van der Stoel: „Je ziet uan ook
de uitwerking. In Iran zelf
staan plotseling de „studen
ten" (ik zou liever spreken
van terroristen) weer in de
voorhoede van de revolutie,
zij hebben hun centrale plaats
in het binnenlandse gebeuren
weer ingenomen, de extre
mistische krachten in Iran
zijn door het hele gebeuren
versterkt".
Negatief
„In de hele islamitische wereld
zijn de reacties op de Ameri
kaanse actie sterk negatief.
De Amerikaanse positie is
verzwakt. Dat maakt overi
gens duidelijk hoe anti-Ame
rikaans de reacties zouden
zijn wanneer de Amerikanen
werkelijk militair zouden in
grijpen, door een blokkade of
door mijnen te leggen in de
Iraanse havens".
„Europa moet Carter blijven
steunen in zijn pogingen de
gegijzelden vrij te krijgen, en
daarbij kan men zich tegelijk
zorgen maken over de vraag
of de koele hoofden het in
Washington nog wel voor het
w*-,-
zeggen hebben". Waarbij Van
der Stoel overigens wel wil
aantekenen dat de Amerika
nen wel degelijk het „morele
recht" aan hun kant hadden,
na vijf maanden gijzeling, en
dat hij begrip kan opbrengen
voor hun „woede en frustra
tie".
Het aftreden van Vance duidt er
niet alleen op dat de invloed
van Brzezinski (die slechts
aan de president verantwoor
ding schuldig is) te groot is
geworden, naar de zin van
Vance, maar kan ook een ver
dere versterking van die in
vloed inhouden, dus van het
„confrontatie-denken"' in de
Amerikaanse buitenlandse
politiek.
Dat is. zo meent Van der Stoel,
juist in dit Amerikaanse ver
kiezingsjaar een onheilspel
lende ontwikkeling. Net als
het feit dat de Amerikaanse
militairen na hun „afgang"
van de vorige week in Iran de
neiging zullen hebben zich te
revancheren. En de moge
lijkheid dat Carter zijn waar
schijnlijke tegenkandidaat,
de ex-filmster Ronald Rea
gan, voor zal willen zijn door
stoer en daadkrachtig optre
den. Om nog maar te zwijgen
van de mogelijkheid dat Rea
gan zelf president zou wor
den, volgend jaar, hoewel in
dat geval natuurlijk veel zal
afhangen van de adviseurs
met wie de Republikein zich
omringt.
„Vance was overigens bepaald
niet de man van de slappe
aanpak", meent Van dei-
Stoel. „Ik herinner me bij
voorbeeld zijn harde speech
tegenover het Amerikaans
Olympisch Comité. Maar hij
was wel een man die het be
lang beseft van openhartige
gesprekken met de Sowjet-
Unie. Bovendien had hij ge
voel voor wat de Europeanen
bezig houdt, voor de Europe
se problemen".
Extra zorgelijk vindt Van dei-
Stoel het feit dat vanuit Was
hington is gesuggereerd dat
naast de aanpak van de kwes-
tie-Iran ook onenigheid tus
sen Brzezinski en Vance over
de dialoog met de Sowjet-
Unie een breekpunt is ge
weest bij Vance's aftreden.
„Terecht hebben de Ameri
kanen laten weten dat het
Russische ingrijpen in Af
ghanistan onaanvaardbaar is.
Maar wat ik niet begrijp, is dat
dat ook zou moeten inhouden
dat Amerika en de Sowjet-
Unie niet meer met elkaar
zouden moeten praten."
Kissinger
„Juist als je problemen met el
kaar hebt moet je praten. In
de huidige wereldsituatie is
het van het grootste belang
dat men weet wat men aan el
kaar heeft. Grote conflicten
breken vaak uit doordat men
eikaars bedoelingen verkeerd
berekent. Wat dat betreft: je
kunt veel kritiek hebben op
Kissinger, maar zijn lijn was
altijd voorspelbaar, voor de
bondgenoten maar ook voor
de Sowjet-Unie. Men wist wat
men aan hem had."
Het gesprek tussen Vance en de
Russische minister Andrei
Gromiko zou plaats vinden
op 15 mei in Wenen. Daar
wordt op die dag het feit her
dacht dat 25 jaar geleden het
Staatsverdrag werd onderte
kend, waarbij de Grote Vier
de Status van Oostenrijk als
neutraal land bepaalden. Het
gesprek tussen Vance en
Gromiko zou de eerste gele
genheid zijn geweest om te
pogen een begin te maken
met de normalisatie van de
relaties tussen de beide su
permachten, na de crisis over
Afghanistan.
Maar de overwinning van Brze
zinski in de richtingenstrijd
binnen de Nationale Veilig
heidsraad van president Car-
DONDERDAG 1 MEI 1980
PAGINA 19
ter duidt erop dat de Ameri
kaanse buitenlandse politiek
in de nabije toekomst nog
meer gericht zal zijn op het
handhaven van Amerika's
prestige, op machtsvertoon
en minder op voorzichtige di
plomatie.
Waarbij ook Van der Stoel er
kent dat in bepaalde omstan
digheden diplomatiek optre
den ophoudt effectief te zijn.
„In Iran heb je te maken met
een ajatollah die aan de macht
is en die bij wijze van spreken
op een andere planeet leeft.
Het is natuurlijk niet moge
lijk volledig passief te blijven
toezien hoe terroristen, ge
dekt door het hoogste gezag
in het land, door kunnen gaan
de regels te overtreden die
worden geschraagd door
eeuwen van interstatelijk
verkeer".
Geen hand
De Nederlandse oud-minister
heeft overigens geen goed
woord over voor de houding
van de Russen in de kwestie-
Iran. „Ze hebben geen hand
uitgestoken om te helpen bij
het oplossen van de Iraanse
kwestie. Als het Russische
diplomaten zouden zijn, dan
zouden wij ook hebben mee
gewerkt aan hun bevrijding.
Ze hadden op die manier bo
vendien de effecten van hun
optreden in Afghanistan
kunnen verminderen".
De rol van Europa is, zoals
steeds in het wereldpolitieke
gebeuren, slechts gering. In
de ogen van Van der Stoel
dient het Europese buiten
lands beleid, dat zo goed mo
gelijk wordt gecoördineerd
tussen de negen EG-lidstaten
in de zgn. EPS (Europese Po
litieke Samenwerking), ge
richt te zijn op een intensieve
dialoog met de Amerikaanse
bondgenoten. Ook een mo
gelijk bezoek van de Duitse
bondskanselier Helmut
Schmidt aan Moskou, zou
volgens hem uitdrukkelijk
geen solo-actie moeten wor
den. „Hij zal rugdekking
moeten hebben van de bond
genoten, ook van de VS."
In een wereld waarin de super
machten voldoende wapen
tuig in huis hebben om elkaar
en de rest van de mensheid
vele malen te vernietigen, zou
de keuze tussen dialoog en
confrontatie duidelijk moe
ten zijn. Ook daarom vindt
Van der Stoel, dat de ge
sprekken tussen Oost en West
in het kader van de Europese
Conferentie over Veiligheid
en Samenwerking moeten
doorgaan. De conferentie in
dat kader in Madrid, gepland
voor november dit jaar, moet
doorgaan en, zo mogelijk, re
gelingen treffen voor een Eu
ropese Ontwapeningsconfe
rentie.
Want dat is de voornaamste om
standigheid waaruit hoop kan
worden geput, het feit dat
niemand het zich kan ver
oorloven een Derde Wereld
oorlog te beginnen. Van der
Stoel: „Washington en Mos
kou beseffen beide dat zij bij
een wereldoorlog alleen maar
te verliezen hebben."
De vraag, eerder al opgeworpen
door Helmut Schmidt, is ech
ter of de staatslieden van de
tachtiger jaren wel de be
kwaamheid bezitten die zij
nodig hebben om de gevaren
van de huidige wereldsituatie
te bezweren.
De voorplaat van de HP bevat een
nogal bittere tekening: de ko
ninklijke familie tevreden zittend
op paleizen en geriefelijke hui
zen. daaromheen krotten en
dichtgetimmerde woningen. Een
agent die voor de paleizen staat,
zegt tegen twee passanten: "U
kunt op zijn minst hulde betui
gen".
Een boeiende reportage over het zo
onstuimig groeiende D'66, door
de Noordwijker Piet van der
- Hoeven gekenmerkt als "een par-
tij zonder strebers". Conclusie
van HP: "Een engagement als
verbondenheid met een bepaald
groepsbelang is D'66 vreemd. Dat
e. wil zeggen, het belang waarmee
V zij zich verbonden voelen, is niet
geïnstitutionaliseerd, zoals bij de
PvdA (vakbeweging), CDA (ker-
j ken) en WD (ondernemers). De
bindende factor in D'66 is dan
ook niet van structurele, maar
I van culturele aard. Het is een ma-
nier van werken die moeilijk valt
te definiëren, maar waarvan niet
temin valt te zeggen dat het een
rationele, ordenende, praktische
manier van denken is. Het brengt
j iets de-politiserends met zich
mee en het meest neutrale dat
daarvan gezegd kan worden is
dat het kennelijk grote groepen
begint aan te spreken".
IJ n fjHB IW, rppsfi jTiTii 51 ny. f»T
HP bezocht Spakenburg om er ach
ter te komen waarom daar op zo n
grote schaal de leerplichtwet
wordt ontdoken.
"Je krijgt ze niet tot leren. Die vis is
veel te aanlokkelijk. Juist omdat
er zo verschrikkelijk veel zwart
wordt betaald. Hier in Spaken
burg gaat het niet om de diplo
ma's maar om je spaarbank
boekje".
De vormingsscholen in Amersfoort
staan in Spakenburg wel in zeer
laag c
'Daar zitten alleen maa r rooienEn
wat moeten die gasten met de
jonge mokkels uit ons dorpDie
gaan toch rare dingen doen-met
van die jonge meiden voor de
De vraag is natuurlijk wat ze in
Spakenburg doen met die jonge
meiden voor de neus.
HP interviewde een ex-topman
van de CIA, Miles Copeland, over
"Operatie Fiasco", Carters in een
lege woestijn gesneuvelde po
ging om de gegijzelden uit Tehe
ran te halen. Copeland zegt: "Het
militaire plan zoals we dat nu
kennen is maar een bijkomstig
heid, denk ik. Er moet veel meer
aan de gang zijn geweest. Wat wij
nu weten is iets over de onder
steuningsoperatie. Voor de echte
operatie moeten er Iraniërs heb
ben klaargestaan. Als het ten
minste om een serieuze operatie
ging. Want als je denkt datje met
90 man in Amerikaanse gevecht-
spakken Teheran kan binnen
trekken om in het hartje van de
stad een schietpartij aan te gaan
met 120 tegenstanders dan ben je
totaal krankzinnig".
Evenals HP vraagt De Tijd zich af
hoe het in hemelsnaam mogelijk
is dat een land "waar men in
technisch opzicht zo'n beetje al
les kan wat men wil, met een
handjevol vliegtuigen helikop
ters vastloopt in de Iraanse woes- sale nieuwbouw en renovatie van
tijn omdat er zo ongeveer niets de Haagse Schilderswijk (16.000
functioneert "Het fiasco van woningen en ruim 37.000 bewo-
1980ners).
Hoofdredacteur Kuiper ziet het
somber in: "De Sowjet-Unie zal
proberen de Amerikaanse zwak
te en vernedering volledig uit te
buiten. De V.S. zijn verplicht te
bewijzen dat zij, ondanks alles,
geen reus op lemen voeten zijn.
En dat alles ook nog in een Ame
rikaans verkiezingsjaar".
De coördinatie bij De Tijd heeft
kennelijk niet helemaal gedeugd,
want een bladzijde verder wordt
in het artikel "Rusland probeert
innerlijke zwakte te over
schreeuwen" ook de Sowjet-
Unie een "militaire reus op lemen
voeten" genoemd.
Rob Vermaas volgde een week lang
de politieke rommelmarkt die
Europees parlement heet. Geen
opwekkend stuk.
In "De pijnlijke verjongingskuur "De Amerikaanse boycot van Iran
van een beruchte krottenbuurt" za| door de bondgenoten gebov-
buigt De Tijd zich over de mas- cot worden", meent VN. En zelfs
Verder een artikel over de Gere
formeerde Synode en het Inter
kerkelijk Vredesberaad ("Chris
tenen hebben de taak bar intole
rant te zijn"), een behandeling
van de vraag die enige tijd terug
in Katwijk zo pijnlijk heeft ge
speeld: "Waarom zou een Chris
ten ook geen communist kunnen
zijn?" en een aardig stuk over het
peil van de oorlogsmonumenten
in ons land ("John Raedeckers
naakte verzetsman moest van
Waalwijk een broek aan").
al zou de boycot tot stand komen
dan zal Iran er weinig last van
hebben. De industrie ligt er vrij
wel stil en "men kan dus gemak
kelijk toe met de deviezen die de
verminderde olie-opbrengst
binnenbrengt".
"Mensen zijn vaak een beetje bang
voor blinden. Ze doen krampach
tig. Durven ook nooit "tot ziens"
tegen je te zeggen. Noudal zeg Me
wel. Ik kan toch niet zeggen: *'Nou
tot voelens
Het blad heeft tot zijn eigen verba
zing een interview losgekregen
met de voorzitter van de CPN,
Henk Hoekstra.
De top van de ARP hield in Noord-
wykerhout een besloten bezin
ningsbijeenkomst. Met enige
droefenis werd daar geconsta
teerd dat men bij de komende
verkiezingen niet meer om Van
Agt als lijsttrekker heen kan.
Hoewel..,, de linkervleugel van
de mannenbroeders schijnt pein
zend het oog te hebben laten val
len op Job de Ruiter, die zowel bij
de VVD als de PvdA goed ligt.
("Minister De Ruiter als lijsttrek
ker? Dat biedt pas voordelen!
De Leidse hoogleraar Mark van dr
Vall pakt in een interview stevi
uit tegen o.a. wetenschappelijk
hoofdmedewerkers. En verdei
"Kort geleden had ik twee assis
tenten nodig en ik heb toen geko
zen voor de twee eerstejaars met
de beste cijfers. Toevallig allebe i
meisjes. Dat is me niet in dank
afgenomen, want dat is de presta
tiemaatschappij. In onze cultuur
is het competitie-clement tot op
grote hoogte verdwenen en dat
móet je weer in de structuur te
rugbrengen".
Igor Cornelissen zet zijn artikelen
reeks over de familie Von Lippe
voort. Dit keen "Het raadselach
tige verzet van prins Bernhard
tegen de benoeming van rnjyoor
Sas tot minister van oorlog".
(Majoor Sas was de militaire atta
ché in Berlijn die in 1939-40 in
Den Haag niet serieus werd ge
nomen met zyn waarschuwingen
dat Hitier Nederland zou binnen
vallen). Sas zou te veel geweten
hebben over de Abwehr-bezig-
heden waarmee Bernhards stief
vader zich ophield.
Het kleurkatern gaat oven "Wat
deed jij in de oorlog, moeder?".
Hervormd Nederland en Elseviers
Magazine waren gisteren nog niet
venattgbaar.
RUUD PAAUW
