„Ik geloof dat
een volgende
keer fataal is"
In 10 jaar
volbouwen
Geen werkelijk moeilijke
vragen
BOEK VAN JOODSE VERZETSSTRIJDSTER
Plannen voor Schuttersveld
ZATERDAG 26 APRIL 1980
LEIDEN - Pas toen haar 19-jarige zoon wilde weten wat er in de tweede wereldoorlog met
haar en de familie was gebeurd voelde Leesha Rose-Bornstein de noodzaak haar eigen
verhaal uitvoerig te vertellen.
Of, zoals ze in de epiloog van haar
boek 'De tulpen zijn rood',
schrijft: "Ik heb 25 jaar lang ge
zwegen. Mijn ervaringen, mijn
verdriet, mijn gevoelens van ver
lies had ik hermetisch in mij op
gesloten als een kluis. Ik kon niet
praten of lezen over de geschiede
nis van de Holocaust. Ik kon me
zelfs niet wezenlijk verbonden
voelen met deze tragedie."
De kluis van oud-verzetsstrijdster
Liesje Bos brak open: langzaam,
maar pijnlijk. Als Joodse die haar
hele familie naar concentratie
kampen zag afvoeren wilde ze
haar boek ook als document voor
het nageslacht gebruiken.
Want: "Tot mijn grote ontzetting
merkte ik dat ook 35 jaar na de
Holocaust, de massamoord van
de Joden, werd ontkend" zegt de
nu 56-jarige Leesha Rose. Con
centratiekampen zouden zijn
uitgevonden door de Amerika
nen, na de bevrijding. Hoe kan
dat, met zoveel bewijzen, getui
gen, mensen die de concentratie
kampen overleefden. Er zijn zelfs
boeken gepubliceerd die ont
kennen dat Hitier verantwoorde
lijk was of zelfs maar iets wist van
de systematische uitroeiing van
zes miljoen joden" zegt ze geëmo
tioneerd. Mede daarom heeft
Leesha Rose haar eigen verhaal
vertelt, hoeveel moeite dat ook
kostte. Daarom ook wil de mo
menteel in Israel studerende en
wonende schrijfster via haar Ne
derlandse uitgever in contact
komen met andere Joden, die een
verhaal als het hare te vertellen
hebben.
Een verhaal dat begint met het uit
breken van de oorlog, wanneer
haar familie al snel blijkt dat het
leven rigoreus verandert. De in
Nederland wonende Joden krij
gen steeds meer beperkingen op
gelegd. Feitelijk worden ze van
deelname aan het normale leven
uitgesloten. Uiteindelijk wordt
ook de familie van Leesha Born-
stein gedeporteerd naar Wester-
bork en, later, naar Auschwitz en
Sobidor. Zelf weet ze door haar
beroep, verpleegster, door enkele
ontsnappingspogingen tijdens
razzia's onder te duiken en aan de
greep van de Duitsers te ontko
men. Ze stort zich in het verzets
werk; wordt koerierster in Lei
den en omgeving, waar Leesha
op verschillende adressen woont.
Pas na de oorlog worden de brok
stukken aan elkaar gelijmd; komt
ze te weten wat er in vijfjaar met
miljoenen Joden is gebeurd,
waaronder haar ouders en twee
broers: ze zijn in concentratie
kampen omgekomen. Leesha is
als enige overgebleven.
Na de oorlog stort ze zich op de stu
die medicijnen (als dank voor
haar verzetswerk krijgt Leesha
een beurs aangeboden) en helpt
ze Joden de Nederlands-Belgi
sche grens illegaal te passeren om
naar Israël, een land dat dan nog
Palestina heet, te vluchten. Zelf
zal ze daar pas twintig jaar later
arriveren. Na ruim twintig jaar in
Canada en Amerika te hebben
gewoond, ze trouwt met een Ca
nadees die ze bij de bevrijding
ontmoet, wil ze haar eigenlijke
vaderland mee helpen opbou
wen. Daar schrijft ze haar boek.
dat de titel 'de tulpen zijn rood
meekrijgt: het wachtwoord van
de illegale organisatie waarvooi
ze in haar Amsterdamse tijd
werkt. Daarna breekt het tijdperk
aan waarin ze informatie over de
oorlog verslindt.Dat terwijl ze ei
vóór die tijd nooit mee gecon
fronteerd wilde worden. Ze geef'
Leesha Rose: verzetswerk in Leidse regio
lezingen, werkt in Yad Vashem,
een instelling die tot taak heeft de
herinnering aan de Holocaust le
vend te houden. Want: "Men
moet ervan leren, móet. Vooral de
jeugd moet weten hoe te hande
len als zoiets weer gebeurd, of
liever, hoe het te voorkomen. Ik
geloof dat een volgende keer fa
taal zal zijn."
Leesha Rose zal op 3 mei het in het
Nederlands vertaalde boek aan
bieden aan prinses Margriet.De
prinses opent die dag een verzets-
tentoonstelling in Leiden. Maan
dagavond wordt een deel van het
tv-programma Avro's Televizier
aan oorlogsboeken, waaronder
haar boek, gewijd. Op de Tros-
radio is zij te horen op zaterdag 3
mei (half vijf). 'De tulpen zijn
rood' is in de meeste boekhandels
vanaf vandaag verkrijgbaar. Het
is uitgegeven bij de Katwijkse
uitgeverij Servire en kost 35 gul
den.
MIEP DE GRAAFF
LEIDEN - De bebouwing van het
Schuttersveld is weer een stap
dichterbij. Gisteren heeft de ge
meente een nota gepresenteerd
waarin staat hoe de ontwikkeling
van dit kostbare stuk grond ten
noorden van de binnenstad aan
gepakt gaat worden. Als alles
precies volgens plan verloopt kan
in de loop van 1982 met de eerste
bouwwerkzaamheden een begin
worden gemaakt.
Uit de nota van aanpak blijkt dat
nog heel wat stappen moeten
worden gezet voordat eerste paal
de grond in gaat. Het project
Schuttersveld betekent meer dan
alleen het volbouwen van een
open terrein nabij het station.
Naast woningbouw en de ont
wikkeling van werkgelegenheid
moet het Schuttersveld ook een
oplossing bieden voor belangrij
ke verkeers- en parkeerproble-
De Leidse gemeenteraad heeft be
paald dat op het Schuttersveld
zowel woningen als kantoren
moeten komen. Door de gunstige
ligging van het gebied, nabij het
station dat in de toekomst als hal
te voor de Schiphollijn wordt op
genomen, is het Schuttersveld
ideaal voor kantorenbouw. Het
Schuttersveld mag zeker concur
rerend genoemd worden met de
meest gunstige lokaties in de
randstad. In de nota wordt daar
om uitvoerig ingegaan op de ves
tiging van kantoren met als doel
de werkgelegenheid in Leiden te
bevorderen. In de voorlopige
plannen wordt uitgegaan van de
bouw van ongeveer 50.000 tot
75.000 vierkante meter kantoor
ruimte.
In de nota staat dat elke kans moet
worden gegrepen om de werk
gelegenheid in Leiden veilig te
stellen. Verschillende markton
derzoeken manen de gemeente
echter tot voorzichtigheid bij de
bouw van kantoren op het Schut
tersveld. De kantorenmarkt is
moeilijk te overzien en snelle en
grootschalige nieuwbouw zal
gemakkelijk leiden tot leegstand.
Het Schuttersveld moet daarom
in gedeelten (gefaseerd) worden
aangepakt. De gemeenteraadsle
den krijgen daardoor steeds de
gelegenheid de plannen bij te
sturen.
Naast de bouw van kantoren is er
op het Schuttersveld ook plaats
voor woningbouw, voor een een
aantal binnenstadsgebonden be
drijven, een postkantoor en een
hotel met een vergadercentrum.
Een groot congrescentrum, te
vergelijken met Den Haag of
Utrecht, wordt uit exploita
tieoogpunt niet mogelijk geacht.
Over het aantal woningen is nog
weinig te zeggen. Mogelijk kun
nen in de komende jaren 200 tot
300 woningen worden gebouwd.
Dit aantal kan oplopen, afhanke
lijk van de ontwikkeling van de
kantoorbouw, tot 400 of 500 wo
ningen. Wat voor woningen er
precies komen (flats, huur, koop)
wordt nader uitgewerkt in hel
volkshuisvestingplan.
Het Schuttersveld zal de komende
jaren dus stapsgewijs worden
aangepakt. In de gisteren gepre
senteerde nota wordt aangege
ven welke stappen nu eerst gezet
moeten worden om de plannen
van de grond te krijgen. Ge
streeld wordt naar een totaalplan
waarbinnen ook een oplossing
moet worden gevonden voor de
verkeers- en parkeerproblema-
tiek van het Schuttersveld en het
Stationsplein. Op het Schutters
veld zijn zeker 1000 parkeerplaat
sen nodig. De stedebouwkundige
H. Latta heeft van de gemeente
opdracht gekregen om een ste
debouwkundige opzet te maken
voor het totale Schuttersveld.
De gemeente zal gedurende het ge
hele proces een belangrijke rol
blijven spelen. Aan de ontwikke
ling van het Schuttersveld zitten
echter grote financiële conse
quenties. Met de uitvoering van
alle plannen is een bedrag ge-
moeit van zeker 300 miljoen gul
den. Het is daarom noodzakelijk
in een bepaald stadium project
ontwikkelaars bij de plannen te
betrekken die de financiële risi
co's overnemen. Gezien alle
problemen denkt men aan een
bieden aan kantoren en zeker 300
periode van tien jaar waarbinnen
het totale plan gerealiseerd kan
worden.
ADVERTENTIE
en zilver
Een aparte kollektie waar
devolle en mooie sieraden
koopt u bij ons ondanks
deze dure tijden tegen de
scherpste prijzen.
„WAAR VOOR UW
GELD
Juwelier
v. D. WATER
Haarlemmerstraat 181
Leiden
^t^^mEigen ateliers
Natuurwandeling
De afdeling Leiden van het Insti
tuut voor Natuurbescherming se-
ducatie(IVN) organiseert zondag
een ongeveer anderhalf uur du
rende natuurwandeling door het
park in de Merenwijk. De wan
deling staat onder leiding van
ervaren natuurgidsen. De wan
deling begint om twee uur 's mid
dags bij de kinderboerderij
Oranjefietstocht
Swifttoer organiseert evenals in
voorgaande jaren op zondag een
oranjefietstochtDeelnemers
kunnen kiezen uil een route van
25 of een route van 50 kilometer.
Tussen 9 en 10 uur 's morgens
wordt er gestart en uiterlijk om
half drie 's middags moet de tocht
voltooid zijn. Startplaats is het
Swift-clubhuis aan de Admiraal
Banckertweg op het industrieter
rein De Waard.
De Ratel
De Leidse werkgemeenschap "De
Ratel" belegt zondagmorgen een
ledenvergaderingDie wordt ge
houden in het Leidse Volkshuis
aan de Apothekersdijk 33. Aan
vang 1030 uur.
LEIDEN - Alle leerlingen van de
hoogste klas van het lager be
roepsonderwijs, die het C-pro-
gramma volgen hadden gister
ochtend het vak Engels op het
programma staan. In anderhalf
uur moesten ze vijf verschillende
onderdelen afwerken. "De tekst
op zich viel mee", vertelt Claus,
leerling van de Christelijke Lage
re Technische School. "De bijbe
horende vragen vond ik pittig.
Vooral de laatste twee waar je een
eigen mening moest geven".
Bram had het meeste moeite met
het aanvullen van het ontbre
kende woord in een verhaal over
een jongen, die zijn arm heeft ge
broken.
Even wat kennis ophalen: ...you
mind telling me how you did it'.'"
she asked. "I am afraid you'll
laugh me, if I tell you", Dono
van answered. "It was like this.
The other day I dropped the....
while I was getting out of the
bath, stepped on it, and half a se
cond later there I wason
my back, as helpless as a new
born baby".
De indruk van de heer A. Broere,
leraar Engels is dat het geheel
makkelijker is dan vorig jaar.
"Het ontbrekende woord invul
len blijft voor sommigen altijd
moeilijk. Je moet daar echt taal
inzicht voor hebben. De rest van
het werk in goede zinsvolgorde
zetten en zinnen afmaken, mag
ook voor de zwakkere broeders
geen problemen hebben opgele
verd".
De havo-kandidaten wierpen zich
op een Nederlandse tekstverkla
ring. Het bewerkte verhaal van H.
F. M. Crombag, verschenen in het
Hollands Maandblad (juni 1978)
handelt over de wet van het ef
fect. Leert men door beloning of
door straf? De volgende passage
uit de tekst zal zowel bij leerlin
gen als leraren de nodige stof
doen opwaaien. "Leraren kennen
de kracht van de Wet van het Ef
fect en maken er danig gebruik
van. Maar zij zijn daar dikwijls
niet consequent in. Wijdverbreid
in onderwijskringen is de opvat
ting, dat belonen van leerpresta
ties ook zijn tegenkant heeft: je
moet niet te gemakkelijk hoge
cijfers geven, want dan denkt
zo'n leerling dat hij of zij er is en
houdt op met werken. Geef ook
voor uitzonderlijke goede presta
ties slechts gematigde cijfers, dan
blijft er nog iets om naar te stre
ven de volgende keer. Zeer lage
cijfers mag je wel geven. Dan
derwerp. Een leuke basis voor
alle beroepsopleidingen, noemt
hij het. "Bij de vragen zaten en
kele nieuwe elementen. Bijvoor
beeld in vraag 7 moesten ze het
nut van een voetnoot verklaren.
En in vraag 11 werd gevraagd
naar een ander belangrijk doel,
dat ze wel uit het artikel konden
afleiden, maar waar de schrijver
aan voorbij was gegaan. Een
moeilijke vraag. De andere vra
gen gingen meer over "de struk-
tuur ontdekken" en "de samen
hang zien". En daar behoort elke
havo-leerling goed op voorbereid
te zijn".
wordt het zo'n leerling duidelijk
dat er nog heel Wat opgehaald
moet worden en dat stimuleert
het leren. Gelijksoortige vuistre
gels gelden voor het werken tij
dens de lessen: al te onversneden
lof voor het gedrag van leerlingen
maakt ze zelfvoldaan en bijge
volg lui".
Als Hans, Richard en Arthur de
antwoorden van de vragen met
elkaar vergelijken komt naar vo
ren dat er geen uitgesproken
moeilijke vragen bij zaten.
W. Buddingh'. leraar Nederlands
van de Rembrandt scholenge
meenschap is tevreden. "Een re
cent artikel en een concreet on-
e mavo-kandidaten zetten gis
termiddag pas de eerste pen op
papier. Het opstel. De titels va
rieerden van disco tot moeten de
Olympisch Spelen doorgaan De
leerlingen van het mannelijke ge
slacht kozen veeial voor de on
derwerpen als windsurfen en
disco terwijl de meisjes de voor
keur gaven aan dagdroom en de
werkweek. Bij dagdroom was het
de bedoeling om "jouw" droom
van dit moment te vertellen. Ka-
rins droom werd omgezet in hal
ve dagen werk. Een duidelijke
tevredenheid heerste er na afloop
over de verscheidenheid aan ti
tels
Binnenstadd)
Eerlijk gezegd heb ik me deze
week wel even de ogen uitge
wreven bij het doorlezen van
het nieuwe contactblad van
het Leidse City Centrum.
Want wat er de afgelopen we
ken in de boezem van deze
overkoepelende organisatie
voor Leidse binnenstadswin
keliers is gebeurd, is me met
helemaal duidelijk. In het fel
paarse omslagje zijn opvat
tingen neergepend die ik van
iedereen verwachtte, behalve
van de georganiseerde mid
denstand.
De afgelopen jaren was het
vooral het LCC dat felle kri
tiek uitoefende op de gang
van zaken in het centrum van
de stad. Wethouder Cees Waal
(verkeer en stadsontwikke
ling) kreeg meer dan eens het
verwijt de middenstand de
nek te willen omdraaien. Met
name zijn opvattingen over
het parkeren werden hem al
lerminst in dank afgenomen.
Ik herinner me nog levendig dat
LCC-voorzitter Van Egmond
enkele jaren geleden op een
ledenvergadering letterlijk de
vloer aanveegde met alles wal
de gemeente in de binnenstad
aan het doen en van plan was.
Hij ging daarin zelfs zover
dat in de politieke gelederen
stemmen opgingen om niet
langer met het LCC meer om
de tafel te gaan zitten.
Het Leids City Centrum en het
gemeentebestuur, in het bij
zonder de PvdAhebben vrij
wel voortdurend lijnrecht te
genover elkaar gestaan,
waarbij van beide kanten
soms niet geaarzeld werd om
elkaar met de grofste en meest
persoonlijke beschuldigingen
te lijf te gaan. Maar het LCC
heeft de koers gewijzigdof be
ter gezegd, het heeft een com
plete gedaanteverwisseling
ondergaan.
Die metamorfose wordt het dui
delijkst onderstreept door de
woorden van voorzitter Van
Egmond: "Als er bijvoorbeeld
tien wegen zijn naar Leiden
en er zijn er negen opgebro
ken, dan zullen wij heel na
drukkelijk op die ene weg
gaan wijzen", noteerde de
samensteller van het nieuwe
LCC-blad uit zijn mond op.
Vroeger, zo erkende hij, zouden
we het heel anders hebben ge
daan. Dan zouden we heel
nadrukkelijk op de andere
negen hebben gewezen en
hebben gezegd: "Kijk eens, je
komt de stad. bijna niet in".
Zowel in woord als in geschrift
stond bij het LCC de automo
biel tot dusver in hoog aan
zien, als bezorger van goede
klantenSteeds opnieuw werd
de roep om parkeergarages
herhaald. Die wens is zeker
nog niet van het verlanglijstje
verdwenen. Maar om het nu
ineens door het LCC omschre
ven te zien als een "opberg-
mogelijkheid van het blik" is
toch wel even wennen.
Ik bezie de koerswijziging van
het LCC met gemengde ge
voelens. De vraag is namelijk
of die plotselinge ommekeer
wel geloofwaardig is. Het
heeft toch iets van een Her
man Brood die plotseling het
Wilhelmus in zijn repertoire
opneemt of Marco Bakker die
toetreedt tot The Police.
Aan de andere kant vind ik het
een verstandig besluit. Want
als winkelier kun je natuur
lijk wel voortdurend blijven
roepen dat je het Leidse cen
trum op geen enkele manier
kunt bereiken, en dat er geen
parkeerplaats overblijft,
maar het effect is wel da t je de
klanten dan juist naar de an
dere winkelcentra toedrijft.
We krijgen nu dus een Leids Ci
ty Centrum-nieuwe-stijl. In
de trant van V&D-bedrijfs-
leider De Mol, die zich enkele
maanden geleden nog boos
maakte dat zijn warenhuis
nauwelijks te bevoorraden
was door alle opbrekingen,
maar nu zegt: "Waar kan je
prettiger,fijner winkelen dan
in een centrum als Leiden?".
Ik zit nog wel met één ding,
waarmee ik eigenlijk niet
goed raad weet. Het LCC zegt
dat de taak van het "tegengas
geven" is overgenomen door
de vijfjaar geleden opgerich
te Stichting Leidse Binnen
stad. Een breed samengestel
de groeperingbedoeld om d<
belangen van de economische
sector te behartigen. Het
probleem is echter dat daarin
ook mensen van het LCC zit
ten.
Het zal geen eenvoudige opgave
zijn om de ene keer met de
LCC-pet op de zaken zo posi
tief mogelijk voor te stellen en
de volgende keer in de SLB-
gelederen de negatieve kan
ten te benadrukken.
Binnenstad(2)
Nagenoeg tegelijk met het be
kend worden van de omwen
teling m het Leids City Cen
trum-bestuur, werd duidelijk
dat C&A nog dit jaar wil be
ginnen met de nieuwbouw
aan de Breestraat. Een be
richt dat uitstekend aansluit
bij het positieve denken van
het LCC Het was immers een
publiek geheim, dat de C&A-
top zich lange tijd heeft afge
vraagd of men wel in het cen
trum van Leiden zou blijven
zitten.
Dat er niet zo'n erge haast werd
gemaakt met de nieuwbouw-
plannen vormde daarvoor
een concrete aanwijzing.
Maar kennelijk ziet men ook
in het grootwinkelbedrijf van
de Brenninkmeijers nog toe
komst voor het Leidse cen
trum. Ondanks alle recon
structies en vernieuwingen
van walm uren.
Groene rand(l)
Over walmuren gesproken. Lo-
bo-burgemeester Waal opende
deze week het Ankerpark aan
de oever van de Zijlsingel. Op
de plek waar eens de Anker-
fabriek van de Grofsmederij
heeft gestaan is een fraaie re
creatieve voorziening aan
gelegd. Een van de weinige
stukjes groen in het natuu-
ramie gebied tussen Heren
gracht en Zijlsingel.
De totstandkoming van het
park heeft wel wat voeten in
aarde gehad. Zo bleken er op
een gegeven ogenblik twee
ontwerpen te zijn gemaakt
door verschillende afdelingen
in het stadhuis. De een hele
maal gebaseerd op de stads
wal, die eens de stad binnen
de singels omringde.de ander
meer gericht op wandel- en
speelmogelijkheden. Wethou
der Waal had de taak de ge
moederen, die in beide kam
pen nogal verhit dreigden te
raken, te kalmeren. Er werd
tenslotte een soort compromis
bereikt.
Dat op die plelc weer iets van een
oude stadswal kon verrijzen,
heeft Leiden te danken aan de
provinciale planologische
dienst. Want zij rcaren het,die
beslisten dat op die plek geen
hoge flats mochten verrijzen,
zoals aanvankelijk was ge
pland. In hoeverre het ge
meentebestuur daarbij een
handje heeft geholpen zal wel
altijd duister blijven.
Het gebied maakte namelijk
deel uit van een grote "deal"
tussen de gemeente en de Bel
gische bouwgigant Sokol, in
een poging een deel van de
werkgelegenheid bij de
Grofsmederij te behouden. In
grote lijnen kwam de over
eenkomst erop neer dat een
dochteronderneming van So
kol een nieuwe fabriek voorde
"Grof' zou bouwen in Zoe-
terwoude.De oude fabrieken -
aan de Zijlsingel en op het
Waardeiland - zouden ge
sloopt worden en daar zou
Sokol woningen mogen bou-
Veel profijt hebben de Grof-
werknemers niet van de
transactie gehad, want al na
enkele jaren ging de zaak toch
op defies. Maar ook de flatge
bouw aan de Zijlsingel ging
niet door. Zoals ik al zei,
doordat de provincie er een
stokje voor stak.
Groene rand(2)
Met de totstandkoming van het
Ankerpark is weer een stukje
vervuld van de wens om langs
de zeven singels van Leiden
een groengordel tot stand te
brengen. En langzaam maar
zeker begint het erop te lijken.
Al eerder werd het Huigpark
aan de Maresingel aangelegd
en begint de groenstrook ach
ter de nieuwbouw van Rijn
land gestalte te krijgen. On
langs werd het pand van het
Nederlands Drukkerij Bedrijf
gesloopt om plaats te maken
voor groen.
Wanneer in de toekomst de
kerkhoven langs de Zijlsingel
en de Herensingel een meer
openbaar karakter krijgen,
de steenopslag rond de Zijl
poort is verdwenen en het
braakliggende vroegere LBF-
terrein een groenstrook krijgt,
heeft Leiden een flink stuk
van zijn wallen terug. Geen
stenen, maar groene.
Geen geld.
WD-raadslid Kees van Duijn
hikte deze week nogal aan te
gen de 2.4 miljoen die de ge
meente wil uitgeven aan een
"facelift" voor de parterre
van het Leidse stadhuis. Hij
liet duidelijk blijken het nut
van de meeste door gemeente
secretaris Lodder nadrukke
lijk gepropageerde verbou-
wingenniet in te zien. Volgens
hem zijn er wel urgenter za
ken.
Zou Van Duijn misschien ge
dacht hebben aan het sterk
verouderde waterleidingnet
in diverse delen van de stad?
Want door die te smalle lei
dingen kan de brandweer in
noodgevallen over te weinig
blirsumter beschikken. Bur
gemeester Vis riep enkele
maanden geleden dat er geen
geld voor was. Brandweer
commandant Broekman zei
deze week geholpen te zijn met
vier ton per jaor. Misschien
dat het stadhuisplan toch nog
eens kritisch bekeken kan
worden.
L. GLIBBER.
oéutuuc*
