Bevrijdingstheologie
tussen wal en schip
VAD blijft
hachelijke
onderneming
HP
deTijd
s - - -*- - - -•
EISEVIERS
DONDERDAG 10 APRIL 1980
PAGINA 11
de 'marxistische christe-
In 1968 vond in de Colombiaanse
stad Medellin de tweede Celam-
conferentie plaats, de Latijnsa-
merikaanse Bisschopsraad. Paus
Paulus VI veroordeelde openlijk
het gebruik van geweld om tot-
wijziging van de maatschappelij
ke structuur te komen. Mede
door de inspanningen van Dom
Helder Camara, aartsbisschop
van Olinda en Recife (Brazilië)
betekende Medellin toch een be
langrijke wijziging van de offi
ciële opstelling van de katholieke
kerk.
LIMA - „De moord op monseigneur Romero, de aartsbis
schop van San Salvador, is een triest hoogtepunt van de
onderdrukking waaronder de progressieve groepen in de
katholieke kerk in Latijns-Amerika gebukt gaan". Pater
Chasan, actiefin een van de onmetelijke sloppenwijken in
de troosteloos grijze woestijn rond de Peruaanse hoofd
stad Lima, wil graag praten over de zogenaamde 'bevrij
dingstheologie' in Latijns-Amerika, zeker na de moord,
op Romero.
Hij stelt slechts een voorwaarde:
anonimiteit. „De kerk hier is nog
niet zo vooruitstrevend", verdui
delijkt hij met een cynische
glimlach. „In feite ontbreekt hier
een persoonlijkheid als aartsbis
schop Romero. De armoe is tra
gisch en breidt zich elke dag ver
der uit, maar een 'bisschop van de
armen' is hier in Peru nog niet
tussen de kerkelijke leiders op
gestaan".
Pater Chasan, zijn naam is fictief,
heeft meer dan 100.000 zielen on
der zijn hoede. De parochie is de
afgelopen jaren sterk uitgebreid,
mede door de aanwas van in
diaanse landarbeiders die de
eindjes op de hoge Andes-pla-
teaus niet meer aan elkaar kon
den knopen en hun heil in de gro
te stad kwamen zoeken.
Onhoudbaar
„Sinds 1977 is de situatie hier ei
genlijk onhoudbaar. Door bezui
nigingen van de militaire rege
ring verloren tal van mensen, die
hier wonen, hun werk, terwijl de
voedselprijzen schrikbarend ste
gen", aldus pater Chasan. „Op het
ogenblik is drie kwart van mijn
parochianen werkloos. De gevol
gen van de kindersterfte zijn de
afgelopen maanden niet meer bij
te houden. Zeker 80 procent van
de mensen is ondervoed, lijdt in
meer of mindere mate aan tuber
culose".
Blijkbaar ontmoedigd door zijn ei
gen opsomming schudt Chasan
het hoofd. „En enig uitzicht op
verbetering is er niet", klinkt het
radeloos. En ter verduidelijking:
„Rijst, het belangrijkste voedsel-
produkt van de armen, is de af
gelopen maanden meer dan 25
procent in prijs gestegen".
De 'bevrijdingstheologie' komt in
feite voort uit de confrontatie van
sociaal denkende geestelijken
met de welig tierende armoede in
Latijns-Amerika. De omwente
ling van de eens door conserva
tisme overheerste katholieke
kerk op het Amerikaanse sub
continent begon in de'jaren zes
tig, mede geïnspireerd door de
revolutie op Cuba en het korte,
maar vooruitstrevende paus
schap van Johannes XXIII, die in
1963 overleed.
In het begin werden de vooruit
strevende geestelijken die 'aan de
basis' wilden werken door de
kerkelijke hiërarchie genegeerd.
Fidel Castro roemde bij ver
schillende gelegenheden de 're
volutionaire katholieke kerk'.
Wat in de ogen van sommige
prelaten slechts 'rebellie' was,
begon echter steeds meer grond
aan de voeten te krijgen.
Martelaar
De Colombiaanse priester Camilo
Torres, die de rijke klasse waar
toe hij behoorde de rug toekeerde
en zich aansloot bij7 een guerrilla
groepering sneuvelde in 1966 tij
dens een gevecht met Colom
biaanse regeringstroepen. Hij
werd de eerste held en martelaar
Dom Helder Camara: discussie op gang gebracht.
Helder Camara zag kans een dis-
cussieop gang te brengen over de Voorbeeld
immense kloof tussen de kerk en
de bevolking in Latijns-Amerika
en de noodzaak die kloof te over
bruggen, de uiteindelijke conclu
sie kwam neer op het streven
naar meer contact met de bevol
king, door radicale stromingen in
de kerk onmiddellijk vertaald als
'werken aan de basis', 'solidari
teit met de allerarmsten' en
'evangelisatie door bevrij
ding'.
Met name in Brazilië, het grootste
katholieke land ter wereld, wer
den die radicale adviezen prompt
opgevolgd. Bisschoppen en
aartsbisschoppen verkochten
waardevolle schatten, die de ker
ken herbergden om sociale acties
als onderwijs en medische bij
stand te financieren. Talloze
priesters en franciscaanse broe
ders ruilden hun bourgeois le
ventje in de moderne wijken van
de provinciesteden in voor het
ruige bestaan op het boerenland
of in de krottenwijken. „De kerk
moet uit het volk worden gebo
ren", zo betoogde Dom Maria Pi-
res, aartsbisschop van Joao Pes-
soa en oprichter van het Brazi
liaanse comité voor de mensen
rechten.
Brazilië was ook het eerste land
waar de geestelijken direct met
de repressie van een militaire dic
tatuur in aanraking kamen.
Priesters en broeders werden ge
vangengenomen, gemarteld, bui
tenlandse zendelingen uitgewe
zen. Die onderdrukking leidde
ertoe dat de Braziliaanse prelaten
steeds scherpere kritiek gingen
uitoefenen op het generaalsregi-
Een van de meest krachtige docu
menten stamt uit begin 1977, een
verklaring van de Braziliaanse
Bisschoppenconferentie, die met
name de nationale veiligheids
doctrine op de korrel nam: „In
naam van de veiligheid beperkt
de militaire regering willekeurig
de rechten van de burgers en
werpt op die manier de morele
orde en veiligheid omver.
In de loop van de jaren zeventig
sloeg het Braziliaanse voorbeeld
over naar andere Latijnsameri-
kaanse landen, mede als gevolg
van de militarisatie, de ver
scherpte onderdrukking en het
sociale onrecht, de steeds wijder
wordende kloof tussen rijk en
arm. In Chili lagen kerk en slaat
vrijwel meteen overhoop, nadat
generaal Augusto Pinochet de
door het volk gekozen marxisti
sche president Salvador Allende
had afgezet.
Pinochet op zijn beurt beschuldig
de de voor mensenrechten op
komende geestelijken van 'sym
pathie met het internatonale
communisme'. In Argentinië
nam de katholieke clerus het ook
op voor de mensenrechten, nadat
generaal Jorge Videla in 1976 was
begonnen het volk te terrorise
ren. In Colombia werd geprotes
teerd tegen de steeds strakker
aangetrokken 'totalitaire demo
cratie'. Ook in Midden-Amerika
lieten steeds meer geestelijken
zich negatief uit over de daar
voortwoekerende dictaturen.
Toen kwam de derde Celam-confe-
rentie, begin vorig jaar in Pueblo
(Mexico). Het was al van te voren
duidelijk dat het Vaticaan zou
proberen de progressieve stro
mingen van de Latijnsameri-
kaanse kerk enigszins in te dam-
Beroemd is het verhaal van de Bra
ziliaanse bisschop Dom Helder
Camara die de 'bevrijdingstheo
logie' inhoud heeft gegeven:
evangelisatie door zich in te zet
ten voor de allerarmsten, hen
bewust te maken van hun rech
ten, hun situatie, hen te stimule
ren 'hoofdrolspeler te worden in
hun eigen levensloop'om zo te
komen tot een wijziging van de
maatschappelijke structuur en
tot geweldloos verzet tegen alle
vormen van dictatuur. Het was
duidelijk dat met name het wijzi
gen van de maatschappelijke
Een meevaller voor de progressieve
geestelijken in Latijns-Amerika
was dat paus Johannes-Paulus II
de 'bevrijdingstheologie' - vorig
jaar tijdens de Latijnsamerikaan
se bisschoppenconferentie in hel
Mexicaanse Pueblo - niet recht
streeks veroordeelde. De paus
waarschuwde echter wel vooi
marxistische invloeden, volgens
hem onverenigbaar met hel
evangelie.
Een tegenvaller was het uitblijven
van een scherpe veroordeling van
de onderdrukkende regimes.
Resultaat van de conferentie van
Pueblo evenwel was dat de pro
gressieve stromingen van de
geestelijke wereld in Latijns-
Amerika voort konden gaan met
hun activiteiten ten bate van de
armen, hetgeen in de praktijk nog
steeds neerkomt op het streven
naar de maatschappelijke veran
dering, die pater Chasan in de
krottenwijk van Lima ironisch
karakteriseert als 'klandestiene
theologie': evangelisatie met be
hulp van economische middelen
in plaats van geestelijke midde
len. In feite dus een marxistisch
middel.
Bij de vooruitstrevende Latijnsa-
merikaanse geestelijken heerst
echter de overtuiging dat zij paus
Johannes-Paulus II achter zich
hebben staan. Dat laatste bleek
onder meer tijdens het bezoek
dat de nu vermoorde aartsbis
schop van San Salvador, Oscar
Romero begin dit jaar aan de
paus bracht. Romero werd door
de paus aangespoord om vast te
houden aan zijn 'voorliefde voor
de armen-doctrine' en bij de junta
aan te blijven dringen op respect
voor de mensenrechten en maat
schappelijke hervormingen.
Na zijn onderhoud met de paus be
toogde Romero: „De paus staat
niet vijandig tegen de bevrij
dingstheologie, maar er is een Va
ticaan en een Vaticaan".
Door
prof. dr. F. Hartog
De minister van sociale
zaken trof onlangs in
een van zijn bureaula
den het wetsontwerp
Vermogensaanwasde-
ling (VAD) aan. Inder
tijd heeft hij er als „ma
kelaar" bij een kabi
netsformatie zelf nog
aan gelijmd en ge
kramd. Nu de loon
trekkers in het hoekje
zitten waar de slagen
vallen, is bij hem de ge
dachte gerezen de VAD
als troostprijs te ge
bruiken.
Het oorspronkelijke idee da
teert al van 1964. Het is af
komstig van de drie toenma
lige vakcentrales. Op het eer
ste gezicht is er dus tijd ge
noeg geweest, er de gedach
ten over te laten gaan. Toch
steken er in het achterliggen
de betoog nog enkele zwakke
punten. De denkachtergrond
is vooral vervat in het bedoel
de rapport van de vakcentra
les en in de memorie van toe
lichting op het oorspronkelij
ke wetsontwerp, dat werd in
gediend in 1976.
Overwinst
Van beslissende betekenis is
het begrip overwinst. Dat is in
de gedachtengang van de
voorstanders van de VAD wat
overschiet als alle bij de pro-
duktie van een onderneming
betrokken produktiefactoren
de hun toekomende beloning
hebben gekregen. Zoals het
nu is, valt eventuele over
winst automatisch als uitke
ring of aanspraak toe aan het
risicodragende kapitaal (aan
delenkapitaal of eigen kapi
taal, al naar de onderne
mingsvorm). Maar, zo stellen
de VAD-aanhangers, aan die
overwinst hebben alle pro
duktiefactoren bijgedragen,
en zij komt daarom niet alleen
aan het risicodragend kapi
taal toe. Dus moet de arbeid er
in meedelen.
Hier rijst de eerste twijfel. Als
alle produktiefactoren heb
ben meegewerkt aan het tot
stand komen van de over
winst, waarom moet die dan
alleen verdeeld worden over
het risicodragende kapitaal
en de arbeid? Er zijn nog veel
meer produktiefactoren:
grondstoffen, halffabrikaten,
machines, gebouwen, niet-ri-
sicodragend kapitaal. Moe
ten de verschaffers daarvan
niet meedelen en zo nee,
waarom niet?
Schimmig
Wat denkt men verder van de
volgende redenering? Er is
een loterij met enkele hoofd
prijzen. Daarnaast zijn er na
tuurlijk veel loten die niets
opleveren. Kijk, zeggen de
kopers van die nieten, het
geld voor de hoofdprijzen
hebben wij met z'n allen bij
elkaar gebracht. Daarom
moeten we er allemaal in de
len. Dus iedereen heeft recht
op eigen geld. Een vreemde
redenering? Niet vreemder
dan het VAD-betoog.
Het hele begrip overwinst is erg
schimmig. De overwinst is
inderdaad bijeengebracht
door onderlinge samenwer
king van alle produktiefacto
ren. Maar dat geldt voor het
hele inkomen dat in een on
derneming wordt verdiend.
Over de verdeling van dat in
komen worden vooraf af
spraken gemaakt. Sommige
produktiefactoren eisen een
vaste beloning op. Eén pro-
duktiefactor - het risicodra
gende kapitaal - neemt ge
noegen met de rest.
Die rest kan negatief of positief
zijn. Soms zijn er uitschieters,
hetzij naar boven of naar be
neden. Om die uitschieters
naar boven is het vooral te
doen. Die vormen de belo
ning voor het risico dat men
loopt als gevolg van de moge
lijkheid van uitschieters naar
beneden. Evenmin als kopers
van loten, zijn de verschaffers
van risicodragend kapitaal uit
op eigen geld. Zij zijn uit op
de hoofdprijzen. Er is dan ook
geen vrij verdeelbare over
winst. Die vormt een risico
beloning voor het risicodra
gende kapitaal.
Niet opdraaien
Opmerkelijk is ook dat de loon
trekkers wel willen delen in
de overwinst, maar niet wil
len opdraaien voor een even
tueel verlies. Dat blijft voor
rekening van het risicodra
gende kapitaal. De loontrek
kers willen alleen profiteren
van de goede kansen. De
kwade kansen laten zij over
het aan het risicodragende
kapitaal.
Dit komt neer op de volgende
situatie. Er zijn twee perso
nen, A en B, die samen een
bepaalde activiteit opzetten
waaraan zij een inkomen
denken te ontlenen. A zegt ik
neem 100. B zegt ik neem de
rest. Nu komt er als gezamen
lijk resultaat 150 uit. Dat is 100
voor A en 50 voor B, volgens
de afspraak. Een andere keer
gaat het beter. Dan komt er in
totaal 250 uit. Dus, zouden we
zeggen: 100 voor A en 150
voor B. Wacht even, zegt A,
dat gaat zo maar niet. Aan wat
jij meer krijgt heb ik ook
meegewerkt. Dus eis ik mijn
deel daarvan op. Inconse
quent van A? Niet ïnconse-
quenter dan het VAD-den-
ken.
Neemt B dat? Hij moet wel als A
zoveel politieke vrienden
weet te verzamelen dat door
een beslissing van bovenaf de
afspraak tussen A en B wordt
doorkruist wanneer dat in A's
kraam te pas komt. Dit is een
ernstige zaak. De democratie
wordt gehanteerd als macht
van een meerderheid over een
minderheid. Echte democra
tie ontziet juist de rechten van
minderheden.
Laten we ook de uitwerking van
een eventuele VAD niet ver
geten. Enkele jaren geleden
staken er in verschillende
westerse landen VAD-achtige
voorstellen de kop op. Na
enig nadenken zijn die overal,
behalve in Frankrijk, in de
ijskast gezet. In Frankrijk
heeft men een oneigenlijke
VAD ingevoerd. Zij wordt
namelijk geheel uit belastin
gen bekostigd. Het is dus
niets anders dan een belas
tingverhoging.
Schichtig
Als Nederland voorop gaat lo
pen, bestaat de kans dat bui
tenlands risicodragend kapi
taal schichtig wordt voor ons
land. De eerste tekenen daar
van zijn er al. Omgekeerd
krijgt Nederlands risicodra
gend kapitaal de neiging uit te
wijken naar landen waar ge
maakte afspraken nog wor
den gerespecteerd. Het be
staande risicodragende kapi
taal zit weliswaar in de val,
maar nieuw risicodragend
kapitaal kan zich op het bui
tenland richten. Dat gaat ten
koste van onze welvaart en
werkgelegenheid.
Nederland is in economisch op
zicht met meest open land
van de wereld. Er zit in ons
land een gat van Terneuzen
tot Delfzijl. Wij kunnen het ri
sicodragende kapitaal ook
niet in het binnenland opslui
ten. Als gevolg van onze eco
nomische openheid hebben
wij groot belang bij handha
ving van de internationale af
spraken die dat verbie
den.
Het gebruiken van de VAD als
wisselgeld tegenover loon
matiging is daarom een ha
chelijke zaak. Het is zo be
langrijk dat het om zichzelfs
wil moeten gebeuren - of niet
gebeuren. Straks is misschien
geen loonmatiging meer no
dig, maar dan zitten we nog
wel met een ondoordachte en
averechts werkende VAD
Natuurlijk is het altijd mogelijk
een laag percentage - zeg 5
procent - van de zogenaamde
overwinst voor de werkne
mers te bestemmen. Maar dat
heeft geen zin. De kosten van
de regeling zijn vermoedelijk
hoger. De vakbeweging denkt
zelf aan een orde van grootte
van 50 procent.
Kan het misschien geleidelijk,
door het percentage jaar voor
jaar te laten oplopen Ook dat
is zeer de vraag. Het risico
dragende kapitaal rekent met
verwachtingen. Dus zal men
zijn handelwijze veeleer af
stemmen op-het eindpercen-
tage dan op het aanvangsper-
centage.
Ik denk dat het beste is, over die
VAD nog eens goed na te
denken.
'De mensen wilden harde maatre
gelen zien natuurlijk. Ze vroegen
erom. Carter kon er niet buiten.
Op deze manier heeft hij zijn pre
sidentschap gered. Dat was na
tuurlijk niet de belangrijkste re
den. West-Duitsland zit ook in
een verkiezingsjaar en daarom
verleent Helmut Schmidt minder
medewerking aan ons". Blozend
en Stotterend licht oud-minister
van defensie Clark Clifford in de
Haagse Post van deze week de
jongste Afghanistanpolitiek van
Amerika toe. Europa zou de VS
best wat meer mogen steunen
vindt hij. Hofland vraagt zich af
of de krakers met hun verscherp
te actie zo langzamerhand niet de
sympathie van de "officieel ge
huisveste burgerij" verspelen en
Brugsma zet in zijn column het
door Koot en Bie verboden
"doemdenken" voort met een
analyse van verhoudingen in de
wereld op het moment ca. 1985)
dat Rusland zich als afnemer op
de oliemarkt waagt. Lücker, de
gewezen hoofdredacteur van de
Volkskrant die deze krant nu al
leen nog voorziet van de strip er
gert zich aan het onvermogen van
die krant om "intelligent in te
spelen op jaarfeesten als Kerst
mis en Pasen". "De behandeling
van bepaalde facetten van het
koninklijk huis vind ik net
zoiets", zegt hij en ook", het is
nog altijd mijn voorpagina, die ze
maken".
Voorts in dit boekennummer het
eerste gesprek in de nieuwe serie
"Dichten' met Lucebert, die zelf
al enige jaren niet meer publi
ceert. "De vanzelfsprekendheid
van het dichten is er niet meer".
hervormd
nederlahd
Het omslagartikel van Hervormd
Nederland geeft een analyse van
de achtergronden van de taal
strijd in de Belgische Voerstreek.
"Het wordt hier erger dan in Ul
ster", zegt een bewoner, een Waal
symboliseert het conflict met een
mop: "Weet u waarom God de
Vlamingen schiep? Hij had geen
haar meer over om er apen van te
maken". Cri Stellweg lucht in een
gesprek met Cees Veltman haar
hart over het kernwapendebat:
"Na afloop had er iets moeten ge
beuren", zegt ze, "door het de
pressieve denken is dat niet ge
lukt". Han Schout schrijft in een
column dat Hennie ter Brink, die
met een idee voor een nieuw ka
tholieke weekblad rondloopt,
zich wel met wat minder branie
mag presenteren. "Bisséhoppen
moeten nog maar eens nadenken
voor ze hun boodschap wereld
kundig maken via een man als
Ter Brink uit wiens handen eerst
de Haagse Post moest worden ge
red en die vervolgens door de
redactie van het Financiële
Dagblad tot persona non grata
werd verklaard."
L/n
VRIJ NEDERLAND
Vrij Nederland opent met de
conclusie dat Carter zo langza
merhand een gijzelaar van ieder
een is geworden en herinnert er
aan hoe Johnson zich tijdens zijn
herverkiezingscampagne in 1968
onder druk van het "wapenge
kletter in Vietnam" terugtrok.
In een omvangrijke verhaal van
Mulder en Den Tex wordt de ach
tergrond geschetst van de actie
van de Mobiele Eenheid in Am
sterdam: Frans Klink reed vanuit
Groningen samen met een colle
ga door alle rode stoplichten om
zich bij zijn B-sectie van het Para
te Peloton 80 I te voegen, die de
gehavende A-sectie moest ver
vangen. "De volgende keer laat ik
me niet meer in elkaar slaan. Dan
trek ik mijn pistool" krijgen de
verslaggevers herhaaldelijk in
ME-kring te horen en ook: "Er
zijn tijdens de rellen rond de
Vondelstraat op vrijdag en
maandag veel schietwaardige si
tuaties ontstaan, zoals dat in poli
tiejargon heet. Dat zijn gevallen
waarin een agent, als hij een
vuurwapen gebruikt, naar alle
waarschijnlijkheid achteraf van
de rechter gelijk krijgt". Loucky
Content grijpt het nieuwe kabi
net Cossiga aan voor een portret
van één van de meest populaire
bejaarden van Europa: dé 83-jari-
ge president van Italië Sandro
Pertim. Ook een bijdrage van
haar hand over de nieuwe film
van Fellini: "La citta delle don-
ne'" (de vrouwenstad), waarvan
de in kringen van feministen ge
hate regisseur zich in hun kamp
waagde en hen zelfs om mede
werking vroeg, uiteraard met
rampzalige gevolgen.
Aan de vooravond van het bezoek
van premier Van Agt en minister
Van der Klaauw komt Elsevier
deze week met een uiterst dege
lijke Japan-special. Economie,
toerisme, kunst, betrekkingen
met Nederland, het komt alle
maal aan de orde, maar wat die
introverte Japanner beweegt en
wat ie thuis doet blijft ook in deze
verhalen duister. Het weekblad
gaf het NIPO de opdracht uit te
zoeken hoe geliefd Beatrix en
Claus in Nederland zijn. Heel ge
liefd zo blijkt. Een dikke zestig
procent van koningin, onder
vraagde landgenoten heeft veel
vertrouwen in de nieuwe konin-
ging. Van de republiek wil 76%
niets weten en als die er dan toch
moet komen dan wil 18% Beatrix,
Juliana of Claus als president. De
populariteit van Bernhard werd
merkwaardigerwijs niet onder
zocht. In Elseviers essay plaatst
Henk van Luijk kritische kan te
keningen bij de toekenning van
de PC Hooftprijs (volgende
week) aan de schrijver/wijsgeer
Cornells Verhoeven. In zijn boe
ken "Tegen het geweld" en "Fol
teren om bestwil" bespeurt hij
"een filosofie die leegloopt als het
ernst wordt" Zodoende
De liefhebber heeft lang moeten
wachten, maar deze week komt,
wie anders dan Ton Oostveen,
dan toch met wat we maar het
grote Willebrands interview"
zullen dopen De opvattingen van
de kardinaal over de Nederlandse
journalistiek haalden gisteren al
de voorpagina, maar ook als die
uitspraken terzijde blijven, rest
een ronduit voortreffelijk artikel,
zorgvuldig van opbouw, doeltref
fend in vraagstelling, om kort te
gaan de toegepaste directe ma
nier van vragen is de methode bij
uitstek om de effecten van die
merkwaardige groepstherapie
die in Rome synode heet, boven
water te krijgen. Belangrijkste
vraag is of de op bisschoppen-ni
veau bereikte eenheid nu wel zo
den aan de dijk zet, omdat die
eenheid het minst urgent is. Of de
eenheid van de bisschop en zijn
achterban niet belangrijker is
dan "de stelligheden en zelfver-
zekerheid van de synode-conclu
sies, waar de katholiek toch liever
buiten blijft". In zijn antwoord
komt Willebrands niet veel ver
der dan de constatering dat "het
eigen huis op orde moet zijn, om
de dienst aan de wereld te kun
nen geven". DeTijd meldt voorts
vanuit een werkproject in Lunte-
ren dat de aansluiting van jonge
Molukken bij hun leidei
goed als ontbreekt. Rob Vermaas
analyseert tenslotte dat van een
progressieve meerderheid alleen
al geen sprake kan zijn, vanwege
de onbetrouwbaarheid en de ge
makkelijk van doctrine verwis
selende CPN. Hoewel "de prak
tijk heeft geleerd dat het CDA be
reid is met links te regeren als er
geen andere meerderheid haal
baar is' moet de PvdA zijn heil
volgens hem toch in die hoek
blijven zoeken
TON VAN BRUSSEL
