Afscheiding als
middel meestal
erger dan kwaal
KERKDIENSTEN
rminriinüüfr
De triomf
van Pasen
Studie gereformeerde synode-secretaris dr. Weijland over "ware" en "valse" kerk
Zolang een valse leer in een kerk nog kan worden weerstaan, geeft de belijdenis geen
grond voor afscheiding. Dat wordt anders zodra een kerk in haar gehéél het getuigenis
van Christus uitbant. Dan is men geestelijk verantwoordelijk voor een kerkelijke
gemeenschap met het ongeloof, als men zich niet afscheidt. In dat licht bezien is het
aangaan van oecumenische relaties met kerken die de basisformule van de Wereld
raad van Kerken onderschrijven niet in strijd met het door de belijdenis geboden
onderscheid tussen "de" ware en valse kerk.
ZATERDAG 5 APRIL 1980
Tot die conclusie komt dr. H. B.
Weijland. secretaris (actuarius)
van de synode van dé Gerefor
meerde Kerken in Nederland, in
een studierapport, bestemd voor
de Gereformeerde Oecumeni
sche Synode (GOS). Deze GOS is
een bundeling van meer dan vijf
tig gereformeerde kerken over de
hele wereld. Ze staat bekend als
nogal behoudend en rechtlijnig.
Sommige kerken echter die er lid
van zijn zitten ook in de Wereld
raad van Kerken, en daarmee
heeft de GOS grote moeite. De al
gemene vergadering van 1976 in
Kaapstad beantwoordde de
vraag of deze lidmaatschappen
wel zijn te verenigen ontken
nend. Een conclusie die behalve
de Gereformeerde Kerken in Ne
derland ook enkele Indonesische
kerken aangaat.
In juli van dit jaar komt de Gere
formeerde Oecumenische Syno
de, waarvan ook de Christelijke
Gereformeerde Kerken in ons
land lid zijn, tien dagen in het
Franse Nimes bijeen. Speciaal
voor de discussie op die as
semblee heeft dr. Weijland zijn
"notities" over het "beginsel van
afscheiding" gemaakt. Het is niet
onmogelijk, dat de GOS de Ne
derlandse gereformeerden - die
niet van zins zijn de Wereldraad
op te geven - buiten de deur zal
zetten.
De vraag waar het in wezen om
gaat is, of de Gereformeerde Ker
ken in Nederland zich door hun
aansluiting bij de Wereldraad
begeven in een kerkelijk bondge
nootschap met het ongeloof. En n
hoeverre de belijdenis verplicht
tot afscheiding van reformatori
sche medekerken waar'een valse
leer wordt geduld. Begrijpelijke
vragen als men weet dat in de vo
rige eeuw talloze gelovigen grote
volkskerken hebben verlaten om
dat daar de modernistische theo
logie werd toegelaten. Dreigt een
kerk door aansluiting bij een oe
cumenische beweging waaraan
ook ongeloof-toelatende volks
kerken deelnemen niet het prin
cipe tg verloochenen dat zij een
'ware'' kerk - een zuivere open
baring van het lichaam van
Christus" - moet willen zijn?
Hoewel kerkelijke gemeenschap
met het ongeloof als zodanig dui
delijk in strijd is met het evange
lisch getuigenis - puur vrijzinni
ge opvattingen zijn per slot van
rekening niet "óók waar" -, vindt
dr. Weijland het onderscheid tus
sen "licht" en duisternis" in de
verschillende kerken niet een
voudig. Juist in de kerk - als
geestelijke gemeenschap van
christenen - liggen geioof en on
geloof niet vast. Deze zijn in een
voortdurend proces van gisting
en strijd gewikkeld. Licht en
duisternis zijn onder bewuste
kerkleden heel moeilijk concreet
aan te wijzen.
Bovendien dreigt niet alleen het
gevaar van een valse leer". Daar
zijn ook nog de toenemende ver
wereldlijking, geldzucht, twist,
discriminatie, ethische verwor
ding en machtsmisbruik. Waarbij
dan verder nog komt, dat over de
manier waarop een kerk, bij
gebleken ongeloof, de "tucht"
moet uitoefenen verschillend
wordt «gedacht. Zijn zij die vóór
directe verwijdering van het "on
geloof'.pleiten de ware kerk, en
zij die een proces van genezing en
groei naar dieper inzicht van alle
betrokkenen voorstaan de valse?
Eén kerk
Weijland gaal terug tot de kerkva
der Augustinxtsvoor wie het
vaststond dat er maar één kerk
was. Rechtmatige afscheiding
was toen ondenkbaar. Augusti-
nusging heel ver in het verdragen
van het boze in de kerk. Centraal
stond daarbij de nieuwtestamen
tische gelijkenis van het onkruid
onder de tarwe. Het moet blijven
slaan tot de oogst. De kerk op
aarde is een pelgrimerende kerk
Ze leeft als het ware in gevangen
schap. Pas aan het eind van de
tijden wordt zij daaruit bevrijd
Deze bevrijding kan nü niet wor
den geforceerd door een kerk van
heiligen op te richten.
De kerkhervormers, zoals Luther
en Calvijn, hebben zich voor het
onderscheid tussen de ware en
valse kerk op een groot aantal
bijbelgegevens beroepen. Zij
werden geconfronteerd met een
bederf van de katholieke kerk
zélf. Bepalend voor het ware
kerk-zijn was voor de hervor
mers telkens weer de gehoor
zaamheid aan Christus. Die
moest onder andere blijken uit
een prediking overeenkomstig
Zijn woord en een bediening van
de sacramenten naar Zijn instel
ling. De kerkelijke "tucht" ont
breekt bij Calvijn als derde ken
merk van het ware kerk-zijn.
Hoezeer deze hervormer in Ge-
nève zelf voor tuchtoefening
heeft gestreden, toch vond hij de
tucht méér nodig voor het welzijn
dan voor het wezen van de kerk.
Bij de valse kerk ging het de her
vormers niet alleen om een afwij
king van het evangelie, maar ook
om een valse leer die uitmondt in
een ethisch falen: gierigheid, bij
gelovigheid, onverdraagzaam
heid, gewetensdwang, machts
wellust en wrede vervolging. Er
is dan sprake van een totaliteit
van ongehoorzaam en liefdeloos
handelen.
De Nederlandse Geloofsbelijdenis
is terughoudend in haai- nadere
aanduiding. De Roomse Kerk
wordt1 niet met zoveel woorden
als valse kerk aangewezen, al
werd zij er wel onder begrepen.
Waar en vals
En dan de geschiedenis van de Ne
derlandse gereformeerden zelf.
In 1834 begon in het Groningse Ui-
rum de eerste afscheiding van de
Hervormde Kerk. Door de ver
minking of verloochening van de
Dr. Weijland
...Afgescheidenen maakten denkfout-
leer der vaderen, de verbastering
van de sacramenten en het bijna
volstrekte verzuim van de kerke
lijke tucht zagen kerkeraad en
gemeente van Ulrum in de Her
vormde Kerk van die dagen niet
meer de kenmerken van de ware
kerk. Aanleiding tot de afschei
ding was de schorsing van domi
nee Hendrik de Cock.
Dr. Weijland, die het binnendrin
gen van een modernistische
theologie in de toenmalige Her
vormde Kerk zeker niet wil on
derschatten, vraagt zich af of die
schorsing een voldoende reden
was om de hele Hervormde Kerk
•als een valse kerk af te schrijven,
en of toen wel met "goede voor
zichtigheid" - waartoe de belij
denis immers oproept - is geoor
deeld. Er was weliswaar een ze
kere overeenkomst met de situa
tie in de zestiende eeuw - valse
leer, gewetensdwang en strafver
volging -, maar van een kerk die
het evangelie verdoémde was
geen sprake. Men vond bij
ambtsdragers en gemeenten ook
veel oprecht geloof. Zelfs als de
hervormde dwalingen van toen
even gevaarlijk zouden zijn ge
weest als de roomse in de zes
tiende eeuw, dan kon een ethisch
falen kerkroof, geldzucht, in
quisitie en dergelijke - zó toch
niet aan de hervormde gemeen
schap worden verweten.
Het verwijt van een "valse kerk"
raakt in de belijdenis de hele
kerk, zo meent dr. Weijland. Er
moet een gehéél zijn van afgode
rij en dwingelandij, dat haar tot
een namaak-kerk maakt. Door
slaggevend voor het vals-zijn is
niet of een kerk in een aantal op
zichten niet meer zo waar is,
maar of zij op de beslissende
punten vals is (dwang tot het bo
ze dóór de kerk zelf).
Het verhaal van Jezus is toch
wel een wonderlijk verhaal.
Als wij denken dat het uit is,
begint het eigenlijk pas. Als
we menen dat we bij een on
herroepelijk einde zijn geko
men, dan gebeurt er iets heel
onverwachts, begint er iets
volkomen nieuws. Nn de Goe
de Vrijdag zeggen we: nu is
alles voorbij. Maar dan komt
Pasen ons zeggen: dit gaat
nooit meer voorbij. Als alles
erop wijst dat Jezus dood is,
dan staan er twee lichtende
gestalten bij het open graf die
zeggen: Hij is hier niet, want
Hij is opgewekt.
Zo overkwam het de vrouwen
die na Jezus' begrafenis op
nieuw op weg waren naar het
graf. Zij hadden de nodige
specerijen bij. zich waarmee
zij het lichaam van hun ge
liefde Meester wilden balse
men. Deze vrouwen zijn ge
tuige geweest van de meest
harde feiten. Ze hebben ge
hoord hoe Jezus ter dood werd
veroordeeld. Ze hebben gezien
hoe Hij aan het kruis hing. Ze
hebben zich bij de harde feiten
moeten neerleggen. Het enige
wat ze nog konden doen was,
met een laatste bewijs van
hun liefde voor Jezus afscheid
van Hem nemen.
Maar dan wacht hun bij het
graf die volkomen verrassing
"Wat zoekt gij de levende bij
de doden? Hij is hier niet. Hij
is opgewekt". De mensen heb
ben het hunne gedagn, maar
God heeft het zijne gedaan. De
mensen hebben Jezus verwor
pen. God heeft Hem in eer her
steld. Jezus, die ons heeft lief
gehad tot in de dood, Hij is
niet verdwenen. Hij is er nog.
Hij is er altijd. Hij is niet een
dode bij de doden. Hij is de
levende onder de doden. In
Hem is de oude wereld van
zonde en dood doorbroken en
een nieuwe wereld van eeu
wig leven openbaar gewor
den.
De vrouwen zochten Jezus,
maar zij zochten Hem wel op
de verkeerde plaats. Mogelijk
herkennen wij in hen iets van
onszelf. Is Jezus voor ons de
levende Heer? Hoe staan wij
tegenover de harde feiten
waarmee we te maken krij
gen? Tegenslag, teleurstel
ling, onrecht, ziekte en dood?
Wat betekent voor ons in de
harde werkelijkheid van het
leven het evangelie, dat ons
zegt, dat Jezus leeft, dat Hij
niet weg is, maar overal en al
tijd ons nabij is? Zoeken ook
wij niet telkens weer deze le
vende bij de doden? Lijkt het
er niet telkens weer opdat wij
in plaats van een levende een
dode Heer hebben, die er was,
maar niet een Heer die er nog
altijd is?
Wie Hem vinden wil, moet ech
ter niet aan de kant van de
doden maar aan die van de
levenden zijn. Aan dié kant is
Hij. Hij heeft dood en graf
overwonnen.
Temidden van alle harde feiten
mogen wij weten, dat Jezus
leeft en Zijn verlossend werk
voortzet en voltooit.
Leiderdorp - W. H. Walvaart
In feite richtten de Afgescheidenen
van 1834 (op wie de tegenwoordi
ge ehristelijk-gereformeerden
teruggaan - De Gr.) zich tegen
énkele facetten, hoe belangrijk
ook. van het "fenomeen Her
vormde Kerk". Volgens Weijland
maakten ze een denkfout. Ze
beoordeelden de Hervormde
Kerk naar de kenmerken van de
ware kerk. Daaraan voldeed deze
kerk toen niet meer. En dus was
zij een valse kerk. Hadden zij haar
naar de kenmerken van de valse
kerk gemeten, dan zou de
conclusie wellicht zijn geweest:
"nog niet" vals, en dus in een aan
tal opzichten "waar"
Middel en kwaal
Dr. Weijland meent op grond van
de geschiedenis, dat afscheiding
soms een middel kan zijn om een
geestelijke kwaal terug te drin
gen. Maar meestal is het middel
erger dan de kwaal. Immers, na
de uitbanning van het moder
nisme door afscheiding krijgen
andere kwalen hun kans:
groepsdenken, broedertwist,
'clubtucht in de eng-kerkelijke
zin. Na een geestelijke opleving
kwam de kerkelijke ruzie ge
woon terug.
Weijland concludeert dan ook dat
de vaderen in de vorige eeuw de
klemmende waarschuwing in de
Nederlandse Geloofsbelijdenis
om niet van de kerk af'te scheiden
onvoldoende in acht hebben ge
nomen. De beoordeling "valse
kerk" (toelating van valse leer en
nalating van leertucht) is eenzij
dig geweest.
De Afgescheiden van 1834 en de la
tere Dolerenden - volgelingen
van Abraham Kuyper - hadden
hun afkeer van het "hervormd
kerkgenootschap mét zijn
reglementenstructuur zeker ge
meen. Maar de Dolerenden wei
gerden in 1892, toen zij met de
Afgescheidenen over samengaan
spraken, het argument van de
"valse kerk" voor hun eigen
breuk met de Hervormde Kerk te
aanvaarden. Die breuk had zich
in 1886 voltrokken.
Weijland erkent dat de strijd van
Afgescheidenen en Dolerenden
om samen verder te gaan voor
velen in die dagen een teken is
geweest van de vrucht die de
Heilige Geest geeft bij een zuive
re verkondiging van Gods
Woord. Maar ook de ontwikke
ling van het "hervormd genoot
schap" naar kerkvernieuwing en
kerkherstel is.daarvan een teken.
De gereformeerde synode-secre
taris pleit in zijn nota voor grote
terughoudendheid in het ge
bruik van het klassieke schema
"ware" en "valse" kerk. De
Geest gaat zijn eigen weg, dwars
door onze kerkelijke misslagen
in tucht en tolerantie heen, en
wil ook het positieve van oecu
menische contacten gebruiken
voor de opbouw van de gemeen
te in de navolging van Christus.
Onze voorouders bedoelden, de
kudde bij het woord van de Heer
te bewaren. Daar ligt het pasto
rale hart van de gereformeerde
religie. Helaas, zegt Weijland, is
deze goede bedoeling dikwijls
verdonkerd in een verengend
proces van afscheiding en ver
splintering.
De nota-Weijland verschijnt dit
voorjaar in het theologisch bulle
tin van de Gereformeerde Oecu
menische Synode. In- diezelfde
uitgave zullen twee theologen uit
andere kerken die bij de GOS zijn
aangesloten op zijn bijdrage rea
geren.
Dwalingen
Inmiddels heeft de commissie
"Buitenland" van de Vrijge
maakte Gereformeerde Kerken
in Nederland de GOS per bro
chure laten weten, nog steeds op
het standpunt te staan dat de
"gewone" Gereformeerde Ker
ken in de GOS-familie niet thuis
horen. Er worden daar, volgens
dc vrijgemaakten, allerlei dwa
lingen geduld, terwijl deze ker
ken ook nog lid zijn van de We
reldraad. De GOS zou daarom
maatregelen tegen de "syno-
daal-gereformeerden" moeten
nemen.
De vrijgemaakten hebben hun be
zwaren tegen de GOS toegezon
den aan alle kerken die er lid van
zijn. Zelf zijn ze er nooit lid van
geweest. Al bij de oprichting van
de GOS in 1946 tekenden zij pro
test aan, omdat deze organisatie
de Gereformeerde Kerken zon
der meer als lid accepteerde. Dat
betekende volgens de vrijge
maakten een- keuze tegen hün
kerk. Die was in 1944 ontstaan uit
een theologisch conflict binnen
de Gereformeerde Kerken rond
de persoon van de Kampei-
hoogleraar K. Schilder.
De vrijgemaakten hopen nu, dat
hun brochure bij de kerken van
de GOS een bezinningsproces op
gang zal brengen. Maar intussen
werken zij zelf plannen uit voor
een nieuwe internationale orga
nisatie. Zij hebben zusterkerken
in Canada, de Verenigde Staten,
Zuid-Afrika, Australië en Zuid-
Korea. Lossere contacten onder
houden ze met kerken in onder
andere Schotland, Ierland, Bra
zilië, Sri Lanka (het vroegere
Ceylon), Taiwan en Japan.
S. J-. DE GROOT
LEIDEN - Hervormde Gemeente:
Hooglandse kerk 10 ds. Pannekoek,
mmv cantorij. 11.45 oecumenische
dienst; Marekerk zord. 10 dr. Meijers. 5
ds. Zoutendijk. Noorden, maandag 10
ds. De Jong; Maranathakerk (L. Mors-
weg) 10 ds. v. Achterberg; De Regen
boog (Merenwijk) 9.30 pastor v. Well,
11.15 pastor v. Well en ds. y. Leeuwen;
Bethlchemkerk (Driftstr.) 10 ds. Wagen
voorde; Bevrijdingskerk (Montgome-
rystr., Zuid-West)9en 10.30ds. Rietveld;
Vredeskerk (Burggravenlaan) 10 dr.
Lamping; Waalse kerk (Breestraat) 10.30
ds. Ribs; Acad. Ziekenhuis 10.15 ds.
Bakker; Diaconessenhuis 10.30 ds. Van
't Hof; Kapel Endegeest (Oegstgeest)
9.30 pater Boshouwers en ds. Friederich;
Jeugd kapel Vredeskerk 10; Oude-Vest-
kerk 10 ds. Koolstra, voor doven en ho
renden. Geref. Kerk: Zuiderkerk (Lam-
menschansweg) 10 ds. Sijtsma, openb.
bel.; Petrakerk (Surinemestr.) 10 ds.
Hortensius; Oude Vest 10 ds. Koolstra,
voor doven en horenden, 7 ds. Sijtsma;
Maranathakerk (L. Morsweg) 10 ds. v.
Achterberg; Bevrijdingskerk (Montgo-
merystr.) 9 en 10.30 ds. Rietveld. 5 ds.
Koolstra; Groenhoven (Witte Rozenstr.)
10 ds. Verdoorn; Voor ziekenhuizen en
Merenwijk zie hervormde gemeente,
Geref. Kerk (dolerend) "Groot-Leiden"
(Lokhorstkerk): 8.30 en 5 ds. Hagen. Ge
ref. Kerk Vrijg. (Herengr. 70): 10.15 kand.
v.d. Berg, 5 dienst. Chr. Geref. Kerk
(Steenschuur 9): 11 ds. Van Langevelde,
Boskoop, 7 ds. De Jong, Zaandam. Ge
ref. Gemeente (Nieuwe Rijn): zond. 10 en
4.30 en ma. 10 (openb. belijdenis) ds.
Boogaard. Geref. Gemeente in Ned.
(Bethl. kerk Driftstraat): 11.30 en 5.30.
Evang.-Lutherse Gemeente (Hoogl.
Kerkgracht): 10.15 ds. Happee, mmv
jeugdkoor. Remonstr.- Doopsgezinde
Gemeente (Lokhorstkerk, Pieterskerk-
straat 1): 10.30 ds. Knoppers. Baptisten
gemeente (Oude Rijn 3): 10 ds. Bosveld,
mmv koor, avondmaal. Evang. Christen-
Gemeenschap (Middelstegracht 3): 10
br. Dikkes. Zendingswerk Midder-
nachtsroep (Zoeterw. singel 21): 5 nam.
hr. Den Brabander. Evangeliecentrum
Zijlsingel 2: zond. 8 en dinsdag 8 hr. Zijl
stra. Pinkergemeente (Rapenburg 10):
10 hr. Eikerbout. Volle-Evangeliege
meente Bethel (school De Twee Sleutels,
hoek Rünsburgersingel): 5 tot 6 nam.
Leger des Heils (Hooigracht): 10 en 7.30.
Nicuw-Apostolische kerk (Hoge Rijn
dijk 24): 9.30 en 4, wo. 8. Zevendedagad
ventisten (Lokhorstkerk): elke zaterdag
9.45 bijbelstudie. 11 prediking. Christian
Science (Steenschuur 6): 10.30. Kerk van
Jezus Christus van de Heiligen der Laat
ste Dagen (Mormonen): 10.15 (Steen
schuur 6). Oud-Katholieke kerk (Zoe-
terw. singel-hoek Cronesteinkade): 10.
Vrij-Katholieke Kerk (Vreewijkstr. 19):
10.30 gezongen h. mis. Rooms-Katholie-
ke kerken: Haagweg zond. 9 en 10.45,
maand. 10; Herensingel zond. 9.30 en 11
(mmv The Lords Folks), maand. 9.30;
Rijndijk (Leiden-Voorschoten) zond.
9.30 en 11.30, maand. 11; Steenschuur
8.30. 10. 11.30, 6 en 7, maand. 8.30, 10 en
11.30; Boshuizerlaan zond. 9.30| en 11,
maand. 10; Lammenschanswegzond.cn
maand. 9.30 en 11; Haarlemmerstraat
zond. 10.45, maand. 9.30 en 10.45;
AARLANDERVEEN - Herv. Gemeen
te: 10 mevr. ds. Westera. 7 ds. Vree Ge
ref. Kerk: 10 ds. Modderaar. 7 ds. Vree in
herv. kerk). Chr. Geref. kerk: zond. 9.30
en 5 en ma. 9 ds. De Vries, Heerde.
Rooms-Kath. parochie; zond. 8 en 11,
ma. 7.30 en 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN - Herv. Ge
meente: Adventskerk 10 ds. Bogers,
openb. bel., 6.30 ds. Stolk; Kruiskerk 10
ds. De Jonge; Opst. kerk 10 ds. v.d. Hei
den; Salv. kerk 6.30 dr. Haitsma, open-
deurdienst; G. Herderkerk 9 ds. Mulder,
10.30 ds. Oosthoek, 6.30 ds. v.d. Ree; De
Bron 9 ds. Moll, 6.30 ds. Verheul; Drie-
hoorne 7 ds. Moll; Ashram 9.30 ds. v.
Santen; Onderweg (Lijsterlaan) 10 ds.
Oort; Sionskerk 9.15 zang, 9.30 ds, Ou-
wendijk, 6.30 ds. Hakkenberg. Maandag
Salv. kerk 9 ds. v.d. Heiden; Sionskerk
9.30 ds. Ouwendijk. Geref. kerk: Mar.
kerk 10 ds. Vree. ha; Salv. kerk 10 ds.
Stolk, ha. 6.30 dr. Haitsma, Boskoop,
opendeurendienst ma. 9 ds. v.d. Heiden;
De Bron 9.30 ds. v.d. Ree, 10.30 ds. Ver
heul. Zie ook herv. gemeente. Geref.
Kerk Vrijg. (Rijnstroom): 8.45 en 6.30 ds.
Borgdorlï. Chr. Geref. kerk zond. 9.30 en
4.30 en maand. 9.30 ds. Hamstra. Oud-
Geref. Gemeente: 9.30 èn 4. Baptisten
gemeente (Mqlenwerfstr. 1): 10 en 6.30
ds. Koekkoek. Baptistengemeente Al
phen-Noord (Sportlaan): 10 hr. v.d.
Vlugt. Volle-Evangeliegemeente (school
Westpreiudeweg): 10 hr. v.d. Hoorn. Le
ger des Heils (Corn, de Vlamingstr.): 10
en 6.30. Pinkstergemeente Bethel (Rode-
Kruisgebouw): 4 nam. Pinkstergemeen
te Alphen (Rode-Kruisgebouw): 10
voorm. Remonstrantse Kring (Van
Mandersloostraat 36): 10 dr. Cramer.
Rijnstroom: zond. 8 nam. oecumenische
dienst, ds. Mulder. Rooms-Kath. paro
chies: Bonifaciuskerk zond. 9.45 en
11.30, ma. 9.45; Piuskerk zond. 9.10.30 en
11.45, ma. 9 en 10.30; De Bron zond.
11.30, ma. 10.
BENTHUIZEN - Herv. Gemeente;
zond. 9.30 kand. Teeuw, 6 ds. Exalto. ma.
9.30 ds. Exalto. Geref. Gemeentec zond.
9.30 leesdienst, 2.30 ds. Honkoop, ma.
9.30 leesdienst.
BODEGRAVEN - Herv. Gemeente:
Dorpskerk zo. 9.45 zang, 10 ds. Richter,
6.30 ds. Droogers, ma. 10 ds. De Vreugd;
Salvatorkerk zond. 9.45 zang, 10 ds. De
Vreugd, 6.30 ds. Richter; Bethlchem
kerk zond. 10 ds. Droogers, 6.30 ds. Ge
luk, Giessenburg, ma. 10 ds. Van Iepe
ren. Geref. Kerk: 10 ds. Wijngaarden,
6.30 ds. Omta. Geref. Kerk Vrijg.: 9.30
dienst, 4 ds. Borgdorff.
BOSKOOP - Hervormde Gemeente:
Dorpskerk zond. 9.30 dienst. 11 ds. Stel
wagen, maandag 9 zangdienst; De Stek
9.30 ds. Dijkstra. Geref. Kerk: 9.30 ds.
Omta, 5 ds. Stelwagen. Chr. Geref. Kerk:
9.30 ds. v. Langevelde, 5 ds. Nieuwen-
huize, Mijdrecht. Geref. Gemeente: 9.30
en 6, Opwekkingsgemeente (Concor
dia): 9.30, Vergadering van Gelovigen
(Nieuwstr.) 9.30 en 5. Rooms-Kath. paro
chie: zond. 9.30 en 11, ma. 10.
HAZERSWOUDE - Herv. Gemeente:
zond. 9.30 ds. Geertsma, 6.30 hr. Goed
hart, ma. 9.30 gez. dienst. Geref. Kerk: 10
en 5 ds. Welbedacht, ma. 9.30 gez. dienst
in herv. kerk. Rooms-Kath. parochies:
Dorp zond. 9.30 en 10.30, ma. 9 en 10.30;
Rijndijk (Bernardus) zond. en maand.
10; Hét Anker zond, 8.45,10 en 11.30, ma.
8.45 en 11.15.
HILLEGOM - Herv. Gemeente: 9 en
10.30 ds. Rothfusz, 7 ds. v.d. Wal, in geref.
kerk. Geref. Kerk: 10 en 7 ds. v.d. Wal.
Chr. Geref. Kerk: 10 en 5 ds. Biesma.
HOOGMADE - Herv. Gemeente: 10 dr.
v. Vliet. Rooms-Kath. parochie: zond. en
maand. 10.
DE KAAG - Herv. Gemeente: 10 ds.
Kolkman. Rooms-Kath. parochie: zond.
10, maand 8 en 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN - Herv. Ge
meente: Dorpskerk zond. 10 ds. Aarents,
6.30 ds. Gebraad, maandag 10 ds. Aa
rents; Ontmoetingskerk 10 ds. Gebraad,
6.30 ds. Aarents. Geref. kerk: 9.30 ds.
Vrolijk, 5 ds. v.d Horst. Rooms-Kath.
parochie: zond. 9.30 en 11.15, maandag
Nieuwe kerk 10 ds. Arkeraats, 6 ds. Van
Roon, maandag 10 ds. Vink; Oude Kerk
10 ds. Schuurman, 6 ds. Vroegindewey;
Ichthuskerk 10 ds. Vink, 5 ds. Visser;
Pniëlkerk 9.30 ds. Vroegindewey, 6 ds.
Boer, maandag 10 ds. Vroegindewey;
Groen van Pr. school 10 ds. v. Roon; Zie
kenhuis Overduin 2 ds. Baas. Triumfa-
torkerk 9 ds. v.d. Horst, 10.30 ds. v.d.
Horst en ds. Kersten, 5 ds. Vrolijk. Geref.
Kerk Vrijg.: 10.15 leesdienst, 3 ds. Zo
mer. Ned. Geref. Kerk: 8.45 ds. Rouke-
ma, 7 ds. v.d. Brink. Chr. Geref. kerk:
zond. 10 en 5 ds. Slagboom, maandag
9.30 ds. Tanis. Vrije Chr. Geref. Gemeen
te (Uni-zaal): zond. 10 en 5 en ma. 10 ds.
v.d. Belt. Geref. Gemeente (Remisestr.):
zond. 10 en 5 leesdienst, maandag 11.15
ds. Harinck.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN - Herv.
Gemeente: 10 ds v.d. Linden, 6.45 zang, 7
ds De Vries, R.dam, gez. dienst in geref.
kerk, maandag 10 hr. Goedhart. Geref.
Kerk: 10 hr. Brouwer, Katwijk, 7 ds De
Vries.
LEIDERDORP - Hervormde Gemeente
en Geref. Kerk: Dorpskerk lOdsKnorth,
6.30 -ds Doesburg, zangdienst; Kerk
Hoofdstraat 10 ds Doesburg; Schep-
pmgskerk 9 en 10.30 ds Geursen; Ver
pleeghuis Leythenrode: 10 ds Lutmers;
St. Elis. Ziekenhuis: 11 mevr. ds Visser,
maandag 10 paasviering, mmv cantorij.
Baptistengemeente (wijkgeb. Zijlkwar
tier): 10 br De Vries. Rooms-Kath. paro
chie: zond. 10, maandag 10.30.
LEIMUIDEN - Herv. Gemeente: Zond.
9.30 ds Lefeber. maandag 9.30 ds Los,
zangdienst. Geref. Kerk: 9.30 ds Los, be
lijdenis, 7 ds Jaspers Focks, maandag
9.30 Los, zangdienst in herv. kerk.
Rooms-Kath. parochie: zond. 9.30 en
11.15, maandag 7.30, 9.30 en 11.15.
LISSE - Herv. Gemeente: Dorpskerk 10
ds 't Hooft, maandag 10 ds 't Hooft, met
zondagsschool; Pauluskerk 10 en 7 ds
De Gelder. Geref. Kerk: 10 ds v. Loenen,
Leiderdorp, 7 ds v. Santen. Geref. Kerk
Vrijgemaakt: 8.45 en 4.30 ds Boxman.
Chr. Geref. Kerk; zond. 10 en 4.30, en
maand. 10 ds v. Dijken. Geref. Gemeen
te: zond. 10 en 4 en ma. 10 (openb. beljds
Hakkenberg. Rooms-Kath. parochies:
Agathakerk zond. 10 en 11.30; maandag
10; Poolpolder zond. 10 en 11.30, ma. 10;
Mariakerk zond. 8.30.10 en 11.45, maan
dag 8.30. 10 en 11.45: Engelbewaarders
zond. 9 en 10.30, maandag 9.30 en 11.
NIEUWKOOP - Herv. Gemeente: 9 30
ds Bronsgeest, 6.30 hr Christ, Leiden,
jeugddienst, maandag 9.30 ds Molenaar
Scheveningen. Geref. Kerk: 9.20 ds
Nooteboom, 6.30 hr Stam, S.heim. Chr.
Geref. Kerk: zond. 9.30 cn 6.30 dienst,
maand. 11 ds De Vries, Heerde. Rooms-
Kath. parochie: zond. en maand. 9 en
10.45.
NIEUWVEEN - Herv. Gemeente zond.
9.30 ds Molenaar. 7 ds Klein Kranen
burg, in geref. kerk. maand. 9.30 ds Mo
lenaar. Geref. Kerk: 9.30 kand. v.d.
Meulen, 7 ds Klein Kranenburg. Rooms-
Kath. parochie: zond. en maand. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP - Herv. Gemeente:
9.30 ds Goverts, 7 ds Goverts in Geref.
Kerk. Geref. Kerk: 9.30 ds Rang, 7 ds
Goverts. Chr. Geref. Kerk: zond. 9.30 en
3 en maand, 9.30 ds Visser. Rooms-Kath.
parochie: zond. 9 en 11, maandag 9.30.
NOORDEN - Herv. Gemeente: 9.30 en 7
ds Zoutendijk, maandag 9.30 ds Droog
ers. Geref. Kerk (Woerdense Verlaat):
9,30 ds v. Wijk, 7 ds Nooteboom. Rooms-
Kath. parochie: zond. en maand. 9 en
10.30.
NOORDWIJK - Herv. Gemeente: kerk
Voorstraat 10 dr Jansen, 7 ds Warnink;
Kerk Hoofdstraat 10 ds Keuning, 5 dr
Jansen; Geref. Kerk Hoofdstraat maan
dag 10 ds Keuning, zangdienst; De Rank
(Golfbaan) 10 en 5 ds Treure, Veenen-
daal, maandag 10 ds Arkeraats. Geref.
Kerk: Kerk Hoofdstraat (Buurtkerk) 10
ds Warnink, maandag 10 ds Keuning,
zangdienst; Vinkenlaankerk 9.30 ds El-
gersma; Sole Mio 9 hr v. Duin; v.d.
Bergh-st. 11 ds Elgersma. Ned. Prot.
Bond (aula Oude Zeeweg): 10.30 ds Kui
pers. Leiden. Rooms-Kath. parochies:
Zee zond. 9.30, 11 en 7 (Duitse mis),
maandag 10; Binnen zond. en maandag
8, 10 en 11.30.
NOORDWIJKLRHOUT - Herv. Ge
meente: Dorpskerk 10 ds Kalkman; De
Zilk 10 hr Hoffenaar. Rooms-Kath. paro
chies: Victorkerk zond. en maand. 9.30
en 11; Jozefkerk zond. 8.30, 10 en 11.30,
maandag 10.
OEGSTGEEST - Herv. Gemeente:
Gfoene of Will, kerk 10 ds Ter Linden;
Pauluskerk 10 prof. De Jonge: Gemeen-
tecentrum 10.30 ds Sasse. 7 ds De Haan.
Geref. Kerk (Mauntslaan): 10 ds Vegter.
Geref. Kerk Vrijg.: 10.30 en 2.45 ds Box
man. Ned. Geref. Kerk (Gemeentecen
trum): 8.45 ds De Lange. 4 br. v.d. Ven.
Van Wyckerslooth: 4.30 mevr ds Visch.
Kapel Endegeest: zie Leiden. Volle-
Evangeliegemeente (Gemeentecen
trum): 4 nam. Rooms-Kath. parochies:
Will, kerk zond. 9. 10.30 en 12. maand.
10.30: Bonaventurakapel zond. en
maand. 9 en 11.
OUD-ADE - Rooms-Kath. parochie:
zond. 8.30 en 10, maand. 8.30 en 10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING -
Herv. Gemeente: 9.30 ds Lalleman. Ge
ref. Kerk: 9.30 ds Jaspers Focks. 7.30 ds
Los. Remonstr. Gemeente: 11 mevr. ds
Vos, in herv. kerk. Rooms-Kath. paro
chie: zond. 9 en 11, maandag 10.
ROELOFARENDSVEEN - Rooms-
Kath. parochies: Maria Presentatie zon
dag en maandag 8. 9.30 en 11; Petrus-
Banden zond. 9.30,11 en 12.15, maandag
9.30 en 11.
RIJNSATERWOUDE - Herv. Gemeen
te: 9.30 ds De Kruijf, maandag 9.30 ds
Klein Kranenburg. Chr. Geref. Kerk:
zondag 9.30 dienst, 2.15 ds Bouw, maan
dag 11 ds Boiten.
RIJNSBURG - Herv. Gemeente: Voor
hof 10 ds Romein; Bethelkerk zondag 9
en 10.15 ds v. Niel, 5 ds Romein, maan
dag 9.30 ds v. Niel, zangdienst. Geref.
Kerk: Petrakerk 9.30 ds Damsma, 5 ds
Heule, Wassenaar; Immanuelkerk 9 ds
Schaafsma, Utrecht, 5 dr Gilhuis, Den
Haag; Maranathakerk 9.30 ds Boven
berg, Leiden, 5 ds Damsma; veiling Flo
ra: 10.30 hr Sipke v.d. Land. Maandag:
Immanuelkerk 9.30 ds Kersten, Katwijk,
zangdienst. Geref. Kerk Vrijg.: 10 en 5.15
ds Zomer. Chr. Geref. Kerk: zondag 9.30
en 5 en ma. 9 ds De Joode. Evang. Chris
tengemeente (aula mavo): zond. 10 br.
v.d. Brink, 7.30 evangelisatiedienst,
maandag 5 nam. doopdienst in baptis-
tenkerk. Leiden. Rooms-Kath. parochie:
'zond. en maand. 10.30.
RIJPWETERING - Rooms-Kath. paro
chie: zond. 7.30, 9.30 en 10.30; maandag
7.30. 9 en 10.30.
SASSENHEIM - Herv. Gemeente: 9 en
10.30 ds v.d. Meer, 5 gez. dienst in geref.
kerk. Geref. Kerk: 9.30 ds v. Santen. Chr.
Geref. Kerk: 10 ds v.d. Boomgaard, 5 ds
Witzier. Ned. Prot. Bond (Julianalaan
17): 10.30 hr v. Noordenne, A dam.
Rooms-Kath. parochie: zond. 9.30 en
10.30, maandag 11.
TER AAR - Herv. Gemeente: 9.30 ds
Klein Kranenburg, 6.30 ds De Kruyf,
maandag 9.30 ds Bouw, Ede. Geref.
Kerk: 10 en 6.30 ds Bezemer. Rooms-
Kath. parochies: Aardam zondag 9.30 en
12, maandag 9; Langeraar zondag en
maandag 8.30, 10 en 11.30.
VALKENBURG - Herv. Gemeente: 10
ds Vermeulen, 6.30 dr Bezemer, Scheve
ningen, maandag 10 ds De Raadt. Geref.
Kerk: 9.30 ds De Raadt, belijdenis, 6.30
ds De Raadt, avondmaal, maandag 10 ds
De Raadt, in herv. kerk. Geref. Kerk
Vrijg.: 9.30 kand. v.d. Berg, 5 leesdienst.
Kapel Marinevliegkamp: 10.30 gezins-
dienst, ds v. Mellv.
VOORHOUT - Herv. Gemeente. 10 ds
Brokerhof. Rooms-Kath. parochie: zon
dag.9,10.30 en 11.45, maandag 9 en 10.30.
VOORSCHOTEN - Herv. Gemeente:
Dorpskerk 10 ds v.d. Schoot. 7 ds Frit-
sche, Den Haag; aula Noord-Hofland
9.30 ds Meijering; Kapel Rijndijk 10
mevr ds v. Everdingen, Leiderdorp;
Kerk Hulp en Heil 10 ds Verheule; De
Ark 10 jongerendienst. Geref. Kerk: 9.30
en 5 ds De Zwart. Geref. Kerk Vryg.: 9.30
leesdienst, 2.30 ds v.d. Haar. Rooms-
Kath. Kerken: Laurentiuskerk zond. 10
en 11.30, maandag 10. Aula Noord-Hof
land zond. 11. Church of England (Jan
van Hooflaan 3): lö!30.
WADDINXVEEN - Herv. Gemeente:
Brugkerk zondag 9.30 ds Verwelius, 5 ds
Van den Heuvel, Ede, maandag 9.30 ds
Roetman; De Hoeksteen 9.30 ds Roet-
man, 6.30 ds Verboom; Bethelkerk 9.30
ds Verboom, 5 ds Verwelius; Imma
nuelkerk 9 en 10.30 ds Hulst, 7 ds De
Bruin, Reeuwijk. Geref. Kerk: Kruis
kerk 9 mej. Van Delft, A.dam; Ontmoe
tingskerk 10 en 5 ds v.d. Berg. Chr. Afge
scheiden Gemeente:r zond. 9.30 en 5,
maandag 9.30. Volle-Evangeliegemeen
te "Sion" (Lindegaarde 17a): 9.30. Re
monstr. Gemeente: 10 ds Hooykaas, Den
Haag. Rooms-Kath. parochie: Victor
kerk zond. 10; Ontmoetingskerk zond.
8.30 en 11.45.
WARMOND - Herv. Gemeente: 10 ds
Den Tonkelaar, met koor. Rooms-Kath.
parochie: zond. 8.30, 10 en 11.30; maan
dag 8.30 en 10.
WASSENAAR - Herv. Gemeente:
Dorpskerk zond. 10 ds Steenstra, 7 ds
Van der Plas, Delft, maandag 10 hr Taal;
Kicvietkerk 10 ds Wiersma: Mcssiaskerk
10 ds v. Zanten; Dorpscentrum 9.30 ds
De Jong, Leiden. Geref. Kerk: Zijllaan
10 en 5 ds v.d. Meulen. Wassenaar-Zuid
10 ds v.d. Kamp. Ned. Prot. Bond (L.
Kerkdam): 10.30 ds Werner, met koor,
maandag in De Burcht, 10.30 ds Werner.
WOU BRUGGE - Herv. Gemeente: zon
dag 9.30 ds Baas, Katwijk, 6.30 dr Van
der Zaan, gez. dienst, maandag 9.30
dienst voor en door de jeugd. Geref.
Kerk: 9.30 dr v.d. Zwaan, zie ook herv.
gem. Ned. Prot. Bond (gebouw De Wijk):
geen opgave. Rooms-Kath. parochie:
zond. en maand. 10.
ZEVENHOVEN - Herv. Gemeente: 9.30
dr Haitsma. 7 ds Molenaar, Nieuwveen,
in geref. kerk. Geref. Kerk: 9.30 ds Koers,
7 ds Molenaar. Rooms-Kath. parochie:
zond. en maand. 9 en 10.45.
ZOETERWOUDE - Herv. Gemeente: 10
ds Wolthaus. Rooms-Kath. parochies:
St. Jan zondag en maandag 9.30; Chr.
Dienaarkcrk zondag en maandag 10;
Meerburgkerk (Hoge Rijndijk) zondag
10 en 11.30, maandag 10.
ZWAMMERDAM - Herv Gem.: 9.45
zang, 10 ds Haakman, 6.30 ds Janse, Nig-
tevecht. Geref. Kerk: 10 hr v. Wallinga,
6.30 ds Booy.
