'Suriname
houdt het
niet; de
buit is al
verdeeld'
"Den Uyl kan kraaien wat-ie
wil, hij is medeschuldig
aan de Surinaamse tragedie"
ZATERDAG 15 MAART 1980
EXTRA
PAGINA 23
De in 1903 geboren Albert
Helman, pseudoniem van
Lou Lichtveld, heeft een uit
gebreid oeuvre aan romans,
verhalen, essays en toneel
stukken op zijn naam staan.
Hij heeft ook een zeer bewo
gen leven geleid. Begonnen
als onderwijzer, componist,
organist en muziekcriticus
bewoog hij zich in de jaren
dertig steeds meer in de rich
ting van polemische en so
ciaal en politiek uiterst
strijdbare journalistiek. Hij
streed in Spanje mee aan de
republikeinse zijde. Het an-
ti-fascisme vormde voortdu
rend de harde kern in zijn
opstellen. Al in romans en
verhalen voor de oorlog gaf
„Of de man nu Arron of Bruma heet, Suriname heeft
de keuze tussen de ene chaos en de andere. De ver
schillen tussen lood en oud ijzer zijn alleen uiterlijk.
Er is maar één oplossing en dat is een radicale op
ruiming. De stal moet schoon. Normen stellen -
menselijkheid en het bijbehorende fatsoen - en dan
opnieuw beginnen".
Zijn stem is kalmer dan de geladenheid achter de woorden. Dr. Lou
Lichtveld (76), gewezen minister van wat eens het rijksdeel over
zee Suriname was, spreekt op het „middag-tempo" van het kleine
eiland Tobago waar hij sinds jaren woont.
Hij ontkent categorisch elk contact met Surinaamse hoogmogen-
den, die - met een vermoeide president Ferrier op het punt van
vertrekken - omzien naar een nieuwe, sterke en onafhankelijke
paleisbewoner. „Dat zijn geruchten van mensen die noch mij
noch de Surinaamse machtsfiguren kennen", zegt Lichtveld.
De machtsgreep in Suriname heeft hem nauwelijks verbaasd. Hij
heeft die ontwikkeling met enige regelmaat voorspeld en geen
gelegenheid voorbij laten gaan de schuldigen aan te wijzen.
„Den Uyl kan kraaien wat-ie wil, hij is inderdaad medeschuldig aan
de tragedie. Als mevrouw Van Someren dat heeft gezegd, heeft ze
gelijk. Ik vind VVD'ers over het algemeen niet al te plezierige
mensen, maar als ze eens gelijk hebben, moet dat worden beves
tigd. Den Uyl net zo goed als De Gaay Fortman, net zo goed als
KVP-mannen en net zo goed als enkele VVD-figuren. Nederland
is uiteindelijk de schuld van de affaire. Het heeft Suriname weg
gegooid".
Lou Lichtveld is ook Albert Helman, de dichter die op het warme
Tobago zijn „Vaderland in de verte" schreef. Hij benoemt de
„gaaien en uilen" die in stille dreiging zijn land omzwermd heb
ben. Hij mist in zijn zelfgekozen ballingsoord al wat goed was: de
regenmorgens, natte tuinen, de zon en de avonden kleurig en
zacht als vogeltjes.
Schurken
Kort tevoren ontmoette ik hem op dat andere, af en toe wat koude
re, eiland Walcheren. Hij is een kleine Indiaan met scherpe ogen
en een zachte stem die harde dingen zegt.
„Suriname wordt beheerst - want van regeren is geen sprake - door
schurken. Dat durf ik openlijk en luid te zeggen. Schurken, om
dat ze het land verkwanselen, omdat ze geen hart hebben voor de
armen, omdat ze alles moedwillig verkeerd doen, hardleers en
egoïstisch zijn en alleen steeds meer centen in hun eigen zak
willen steken".
„Ze hebben de onafhankelijkheid van Suriname simpelweg ver
kocht zoals Ezau z'n eerstgeboorterecht. Ze hebben zich laten
naaien door Den Uyl, door mijn vriend De Gaay Fortman en de
rest. Ik heb het ze in Den Haag gezegd: jullie zijn een stelletje
ellendelingen, jullie maken misbruik van de onwetendheid van
het gros van de Surinaamse mensen èn van de schurkachtigheid
van de kliek die uit is op geld en macht".
„Maar dat is dan Nederlands landsbelang en daar wordt een ander
land rustig aan opgeofferd, helemaal op de oude, bijna vertrouw
de, imperialistische wijze, mèt een heleboel hypocrisie. En dat
wordt door de kliek maar al te graag aanvaard. Het is of domheid
of schurkachtigheid. Maar zó dom zijn ze in wezen niet, dat blijkt
op verschillend terrein, dus blijft over: schurkachtigheid".
„De Nederlanders, de gaaien en uilen, hebben hun voorgespiegeld
dat ze onafhankelijk kónden zijn, dat ze geld zouden krijgen en
dat hebben ze - terwijl eigenlijk vijfennegentig procent van de
bevolking het totaal niet wilde - doorgezet. Men heeft op hun
ijdelheid gewerkt en ze hebben zich laten inpakken. Er is duide
lijk op de slechte instincten gewerkt".
„Nederland wilde de boel kwijt,
eens en voorgoed. Dat lukt
datzelfde Nederland nu heel
wat minder snel met de An
tillen, want daar hebben ze
van Suriname geleerd. Bo
vendien is de Antilliaan een
veel zakelijker mens dan de
Surinamer, dat is altijd al zo
geweest. Kijk het maar na: die
halen er veel en veel meer
uit".
Helman blijk van interesse
voor en gegrepenheid door
de wereld en de mensen van
West-lndie.
Liehtveld haalde zijn onder
wijzersakte in Suriname. In
1922 kwam hij naar Amster
dam, studeerde letteren en
medicijnen, was muziekre
censent bij de Maasbode.
Loon
De situatie nu in Nederland, de
Bijlmerexpres, Zanderij-
Schiphol, emigratie en immi
gratie.
„Ik heb tegen de regeringsmen
sen die ik ken gezegd: dit is
jullie verdiende loon, daar zit
ten jullie nu. Ik heb al meer
dan vijftien jaar geleden ge
waarschuwd dat dit de uitslag
zou zijn van alle beweging.
Dit moest gebeuren, het kon
niet uitblijven. Ik heb per
soonlijk tegen Den Uyl ge
zegd, jaren geleden: „Suri
name laat niet alle Nederlan
ders toe in Suriname" en dat
is op zich al een reden - ge
woon op basis van het begin
sel van de wederkerigheid die
eigenlijk in het Statuut gecal
culeerd is - om niet alle Suri-
namers in Nederland binnen
te halen. Het tegendeel is
slecht voor Nederland, maar
héél slecht voor Surina-
„Het enige antwoord was (hij
levert een niet onverdienste
lijke imitatie van het spreek
gedrag van de man die men
wel aanduidt als oppositielei
der): dat kunnen we toch niet
doen, onze socialistische
principes, dat zul je van óns
niet meemaken. En meer on
praktische zaken. Dan kan je
niet veel meer doen dan „all
right" zeggen en de gevolgen
dragen".
„Flauwekul. Ze hadden door
moeten zetten. Dan was men
in Suriname best wat terug
houdender geweest. Dan had
men gezegd, het is menens,
we moeten oppassen, we
spannen ons in om de beste
mensen hier te houden. Want,
wat is nu het beeld? De besten
- alle verhalen ten spijt - ko
men naar Nederland. Het is
heel verkeerd om je almaar te
blijven verkijken op het klei
ne percentage dat zich crimi
neel gedraagt, dat is per
centsgewijs niet groter dan de
Nederlandse criminaliteit
1932-1938: gevestigd in Spanje
als correspondent van o.a.
I)e Groene Amsterdammer.
Vocht in de Spaanse burger
oorlog tegen Franco.
1938-1939: verblijf in Mexi
co.
1939-1945: in Nederland in de
illegaliteit; was o.a. lid van
de Grote Raad dér Illegali
teit.
1945: lid van het Noodparle-
ment.
1949: terug naar Surina-
1949-1951: minister van on
derwijs en volksgezondheid
van Suriname.
1958-1961: directeur van het
bureau Volkslectuur.
1961 gevolmachtigd minister
van het Koninkrijk der Ne
derlanden in Washing
ton.
ONDERSCHEIDINGEN
1962: eredoctoraat Universi
teit van Amsterdam.
ESSAYS
1931 Wij en de Literatuur. 1932
Filmkunst, 1933 De Geluids
film, 1937 De sfinx van Span
je, 1946 Een doodgewone
held. De levensgeschiedenis
van Gerrit-Jan van der Veen.
1946 Teutonenspiege I, 1949
De eeuwige koppelaarster,
1977 Facetten van de Suri-
samenleving.
ROMANS
1926 Zuid-Zuid-West. 1928
Mijn aap schreit. 1929 Hart
zonder land, 1930 Serenitas,
1931 De stille plantage. 1932
Het euvel Gods, 1934 Waar
om niet 1935 De dolle dicta
tor, 1936 Aansluiting gemist.
1937 's Mensen heen- en te
rugweg, 1939 Het vergeten
gezicht, 1941 De rancho der
X-mysteries, 1949 Afdaling
in de vulkaan. 1952 De laai
ende stilte. 1953 De mede
minnaars. 1953 Mijn aap
lacht, 1954 Spokendans.
POEZIE
1922 De glorende dag. 1936 De
kostbare dood, 1945 Ontspo
ring, 1947 Kleine cosmolo-
gie.
TONEEL
1931 Overwintering, 1960 Ca-
raibiseh passiespel.
Lou Lichtveld schreef ook en
kele composities voor pia
no.
In 1979 verschenen bij Orion
(Brugge) de Verzamelde Ge
dichten. Bij Nijgh en Van
Ditmar (Den Haag) versche
nen zojuist herdrukken van
De Medeminnaars. De Stille
Plantage en Serenitas. De
Arbeiderspers (Amsterdam)
brengt dit najaar in de reeks
Prive-Domein Heimans her
inneringen Het eind van de
Kaart op de markt. Bij Unie
boek (Bussum) verschijnt
eveneens dit najaar Tonv
van Verre ontmoet Albert
Helman, een boek op basis
van een serie vraaggesprek
ken die de VARA-radio bin
nenkort op de zondagoch
tend zal uitzenden.
van eigen bodem. Het valt al
leen meer op en dat wordt
uitgespeeld, soms met een
schandelijk cynisme. De bes
te elementen van het land
ontvluchten de benauwenis
en het potverteren van de
kliek, ongeacht of die nu
wordt aangevoerd door me
neer Arron of door
Bruma of door
ik wie".
„De beste elementen" Er zijn
meer Surinaamse doktoren in
Nederland dan in Suriname,
waar ze thuishoren. En dat
geldt ook voor verpleegkun
digen, ambachtslieden op
veel terreinen, juristen, eco
nomen. ingenieurs. Dat is de
pest voor een land dat eigen
lijk in opbouw zou moeten
zijn. Maar het is niet zonder
reden. Men kan onmogelijk
volhouden dat al die r
parasieten zijn. integendeel,
ze blijken ook in een westerse
goed ontwikkelde maat
schappij als de Nederlandse
zelfs waardevolle krachten te
zijn".
Buit
„Suriname kan onmogelijk nog
lang bestaan. Ik ben er van
overtuigd dat het nog maar
zéér kort duurt of Suriname
wordt opgeslokt. De meest
waarschijnlijke kandidaat is
Brazilië. De buit is al ver
deeld, vergis je niet".
„Het is - voor het gevoel van
anderen - een wat rare puist
op het lichaam van moeder
Amerika, zoals de Zuidame-
rikanen zeggen. Het zijn twee
rare wratten, de Antillen en
Suriname. Guyana hoort er
ook bij, dat gaat er ook aan.
Venezuela staat al te wachten
om zeker de helft van Guyana
in te pikken. De Fransen zit
ten met hun atomaire, satelli-
tische rotzooi in Frans-Guya-
na wat zo fraai een „départe
ment d'oultre mer" is in
plaats van een „kolonie", dus
dat is wat moeilijker, want
dan tasten ze Frankrijk recht
streeks aan. Maar er zijn ook
daar onafhankelijkheidsbe
wegingen".
„Brazilië moet en zal een haven
hebben voor de ontwikkeling
van het noordwestelijk ge
deelte van het Amazonebek
ken, de Rio Branco. Het is een
kwestie van weinig jaren of
die eigen haven ïseen feit. Het
tegendeel heeft ook niet de
minste zin. Zoals Venezuela
een oog heelt - van rechten
wil ik nu niet spreken - op de
Nederlandse Antillen, zo
kijkt Brazilië naar Suriname.
Zij hebben de grondstoffen,
demarkatielijnen zijn louter
kunstmatig, zij hebben de olie
en ze laten zich van de uitvoe
ring van grote plannen niet
Door
André Oosthoek
afhouden door kleine pest-
eilandjes of nieuwbakken, ui
terst zwakke republie
ken".
„Aruba, Bonaire, Sint-Maarten,
Sint-Eustatius, Saba, Cura
cao bij elkaar zijn zo groot als
de provincie Utrecht. Samen.
Wat wil je? Kletsen? Dat
enorme Venezuela met zijn
oliemacht. Dan zeggen ze, ja
maar, die eilanden hebben
zoveel strategische betekenis
voor het Panamakanaal. En
dat terwijl de Amerikanen
bezig zijn zich ver verwijderd
te houden van het Pana
makanaal. Sprookjes en ge
klets. Dat'wordt door zo'n
Nederlandse regering aan
gemoedigd en uitgespeeld.
Regering hier, regering daar,
koehandelen".
„Ik zal je zeggen, zo'n stuk of
twintig-dertig man wordt er
beter van, erg rijk misschien,
die gaan dan vervolgens wo
nen in Monaco en onderwijl
zijn er weer zo'n paar hon
derdduizend mensen die ver
rekken. Arme mensen, om
wie nu op de hele wereld alles
dient te gaan. daar gebeurt
naar Suri.iame. Nederland
stelt miljarden in het vooruit
zicht als er maar goede plan
nen komen. Het enige dat uit
gevoerd wordt zijn infrastruc
turele projecten die multina
tionals en Nederlandse gigan
ten ten dienste staan. De
sloebers daar worden er niet
rijker en zeker niet wijzer
-Het akelige van armoede is dat
giotero armoede kweekt
'esen
Paniek
„Nee, het wordt me zeker niet in
dank afgenomen. Niets, bijna
niets, is mij ooit in mijn eigen
land in dank afgenomen.
Weet je wat ze zeggen: die?.
Lichtveld?, die is altijd al gek
geweest. Die maakt zich veel
te druk over veel te veel din
gen. Dat zeggen ze ten dele
omdat ze het niet begrijpen en
ten dele omdat ze het niet
willen begrijpen".
„Je moetje voorstellen wat het
is geweest om in zo'n sfeer,
zo'n omgeving voorzitter te
zijn van de Rekenkamer.
Over die mentaliteit daar zijn
- met begrip voor de grimmi
ge achtergronden - de mooi
ste anekdotes te vertel
len".
De penningmeester van een
vakvereniging besteelt de
vakvereniging, wordt ver
oordeeld, gaat voor zes
maanden of een jaar de pot in.
komt er uit en wordt - bij
acclamatie - erelid van die
zelfde vakvereniging.
„Waar ik indertijd in functie
verscheen, wilde nog -wel
eens enige paniek uitbreken.
Ambtenaren die de zaken
gruwelijk opgelicht of ver
schreven hadden, konden
daar niet op wachten. Ze lie
pen de brede Suriname-rivier
in en verdronken. Dan was de
zaak klaar en dan moest ik
rapporteren: betrokken amb
tenaar heeft zich op definitie
ve wijze aan het onderzoek
onttrokken".
„Ik schafte alle titels af. Excel
lenties verdwenen, ministers
weiden meneer. Hoogedel-
achtbare heren waren er
plotseling niet meer te vinden
in Suriname. Alleen de goi -
verneur bleef excellentie. Die
stond boven mij. Toen ik er
mee ophield, 17 ontslagbrie
ven schreef en mijzelf aan de
Nederlandse diplomatieke
dienst liet overdoen, was het
eerste dat ze deden die titels
in ere herstellen. Nu lopen er
in Suriname tweehonderd
excellenties en ex-excellen-
ties, de tweede macht, rond.
Het volk heeft het minder ex
cellent".
Droom
„Men is in Europa zo gauw ge
neigd de Zuidamerikaanse
corruptie als folklore af te
doen, maar het is een vretend
kwaad dat de armen armer
maakt en de rijken rij
ker".
„Wie zich daartegen verzet, en
een voorzitter van de Reken
kamer moet dat, is beslist on
gewenst. Ze noemden mij
daar Adolf Hitler, de man die
zijn eigen vader en eigen
broer zou aangeven. Hitier,
dat is een gekke klank voor
iemand die in Nederland in
'40-'45 toch op z'n minst een
door de moffen zeer gezochte
figuur was".
„Op een gegeven moment zei de
premier van de Surinaamse
regering: luister eens, Lou, ze
krijgen nou zo de pest aan je,
ik ga een schildwacht voor je
deur zetten Ik zeg: de dag dat
jij een schildwacht\<>"i mnn
deur zet. neem ik het vliegtuig
n.iar NsdCl land. w.mt ,.l - ik in
mijn eigen land niet veilig
ben. dan ga ik weg Er is me
ook nooit iets overkomen,
behalve een ding en dat is
heel gek".
„Ik heb een telkens terugke
rende droom dat ik op een
bepaalde plek in Suriname lig
dood te bloeden op straat Ik
ken die plaats precies Ik
kwam er als schooljongen al
langs. Df n lig ik en het bloed
„Zon beeld heeft misschien
toch vi .mi de. ik heb vind ik
altijd het beste var. mezelf aan
Suriname gegeven, mijn le-
