Eenvoud tekende
karakter van
koningin Juliana
EEN ORANJE IN DE BRANDING
Zó kondigde
zij haar
aftreden aan
VRIJDAG 1 FEBRUARI 1980
BINNENLAND
PAGINA 11
(door Henk Dam)
DEN HAAG - „Sinds eer
gisteren ben ik geroepen
tot een taak die zo zwaar
is, dat niemand die zich
ook maar een ogenblik
heeft ingedacht haar zou
begeren, maar ook zo
mooi dat ik alleen maar
zeggen kan: wie ben ik,
dat ik dit mag doen?"
Die laatste regel, deze vraag
die Juliana zichzelf stelde
op de dag dat ze van prin
ses koningin werd, vor
men ongetwijfeld de
meest historische woor
den die de koningin die
binnenkort weer prinses
wordt, op haar naam heeft
staan.
En ze zijn tekenend voor die
karaktereigenschap van
Juliana die al haar biogra
fen als een van de meest in
het oog springende be
schrijven: haar eenvoud,
haar bescheidenheid.
Dat was des te meer opvallend toen
Juliana op 6 september 1948 haar
moeder opvolgde. Want koningin
Wilhelmina was een vrouw met
een heel andere persoonlijk
heidsstructuur. De „Moeder des
Vaderlands", „de enige kerel on
der de buitenlandse politici in
ballingschap in Londen", zoals
Churchill dat zei, was een harde,
autoritaire, vaak arrogante
vrouw.
Opgevoed in het idee, dat ze nooit
en te nimmer haar koninklijke
waardigheid mocht verliezen, en
dat vorsten geen zwakheid toon
den, was Wilhelmina een vrouw
die geen tegenspraak duldde, die
zich voortdurend van haar op
dracht bewust was en die ronduit
gevreesd was aan het hof, vooral
ook bij de politici die haar niet
aanstonden.
Anders
Dan was haar opvolgster en doch
ter Juliana heel anders. Ze was er
al helemaal niet zo erg blij mee,
dat ze drie jaar na de oorlog de
kroon moest overnemen van haar
moeder, die deze vijftig jaar had
gedragen.
Dat betekende niet alleen een zwa
re verantwoordelijkheid, maar
ook een verblijf in een gouden
kooi, altijd in het middelpunt van
de belangstelling staan, beper
kingen voor het gezinsleven: haar
jongste dochter Christina was net
een jaar eerder geboren.
Maar niettemin stond ze daar toch,
op die zesde september „Wie ben
ik, dat ik dit mag doen?''. De
woorden stierven weg in de Am
sterdamse Nieuwe Kerk, bij de
verenigde vergadering van Eer
ste en Tweede Kamer. Velen wa
ren diep onder de indruk.
Haar moeder had het in de radio
toespraak, waarbij ze haar besluit
tot aftreden toelichtte, gezegd:
„Juliana, die naast wijs inzicht
ook haar leeftijd voorheeft en
over jonge, frisse krachten be
schikt". En Juliana in haar rede
bij de inhuldiging: „Het vervult
mij met troost, dat ik haar mag
verlichten door die last met mijn
onervaren handen, maar sterke
re, wat jongere kracht, over te
nemen en dat ik daarmee iets
voor mijn moeder kan doën".
Vrouwen
Juliana Louise Emma Marie Wil
helmina. Dat was de reeks namen
waarmee het kind werd gedoopt,
dat op 30 april .1909 geboren was
als dochter van koningin Wil
helmina en prins Hendrik. De
reeks was even lang als beroemd,
en kon alleen maar een last bete
kenen voor de draagster er
van.
Juliana, naar Juliana van Stolberg;
Louise van Louise de Coligny, de
vrouw van prins Willem de Zwij
ger; Emma, naar haar grootmoe
der, die als jong meisje trouwde
met de toen al niet meer zo jonge
koning Willem III van Neder
land; Marie naar de grootmoeder
van vaderszijde Marie van
Mecklenburg Schwerin en Wil
helmina tenslotte, niet alleen
naar haar moeder, maar ook naar
de minstens even militante echt
genote van stadhouder Willem V
die bij Goejanverwellesluis voor
goed een alleszins repectabele
positie in de geschiedenis ver
wierf.
Elke naam een stempel. Hier was
iemand geboren die al vroeg met
mythes omgeven was. Dat ver
haal bijvoorbeeld van die jonge
soldaat die het geweer presen
teerde, de eerste keer dat het jon
ge prinsesje door een hofdame
het paleis werd uitgedragen. Hij
kreeg er een gouden horloge
voor. Zei de volksmond zo'n 70
jaar geleden.
Elke naam een opdracht. De foto's
uit de kinderjaren van Juliana la
ten een ernstig meisje zien. Het
zijn foto's die de intense een
zaamheid uitstralen vah een kind
dat altijd alleen is tussen grote,
deftige mensen die haar met
„hoogheid" aanspreken.
Niettemin wilde haar moeder ver
mijden dat Juliana net zo'n geï
soleerde en Spartaanse opvoe
ding zou krijgen als zijzelf gehad
had. Contacten met leeftijdsge
nootjes vond de koningin uiterst
belangrijk. Daarom zorgde ze er
voor dat haar dochter samen met
andere kinderen les kreeg op
Huis ten Bosch.
Pedagoog
Dat zullen ongetwijfeld kinderen
van stand zijn geweest, en dat
was degene die Juliana les gaf,
September 1948. Toen begon het. Een stampvol plein voor het paleis op de Dam heeft juist gehoord dat koningin
Wilhelmina zal terugtreden ten gunste van haar dochter. Met geheven vuist roept zij de menigte toe- "Lang leve
koningin Juliana".
ook. Niemand minder dan de pe
dagoog Jan Ligthart - de schrij
ver van de vermaarde boekjes
over Ot en Sien - gaf de koningin
adviezen op het gebied van on
derwijs en opvoeding van Julia
na.
Hoewel Wilhelmina in ieder geval
pogingen deed om haar dochter
als „een normaal kind" te laten
opgroeien, begonnen de officiële
plichten al vroeg. Nog maar net'
drie jaar oud moest het prinsesje
als eregast aanwezig zijn op een
kinderfeest in Den Haag, en op
haar elfde legde.ze de eerste steen
voor het Jaarbeursgebouw in
Utrecht.
Die uiteindelijk eenzame jeugd
werd gesleten in koude paleizen
als het Noordeinde en Huis ten
Bosch, waar tot na de oorlog nog
kachels gestookt werden en het
sanitair in de slaapkamers be
stond uit lampetkannen en
kommen. In de barre winters -
foto's laten zien dat de prinses
dan schaatste op -de vijvers rond
Huis ten Bosch - moest 's mor
gens eerst het ijs in de kannen
gebroken worden...
Studente
Huwelijk
De prinses had inmiddels de zoals
men dan zegt huwbare leeftijd
bereikt, en het gonsde dan ook
van de geruchten over eventuele
se kruiser Sumatra. Al voor het
einde van het jaar, bezocht prin
ses Juliana de Verenigde Staten,
waar ze als gast van president
Roosevelt op het Witte Huis lo
geerde.
kandidaten. Daar kwam in sep- Zoals zoveel vrouwen werkte de
tember X936 een einde aan toen
de verloving werd aangekondigd
van Juliana met Bernhard Leo
pold Frederik Everhard Julius
Koerd Karei Godfried Pieter van
Lippe Biesterfeld.
Koningin Wilhelmina kondigde in
een radiotoespraak zelf het voor
genomen huwelijk van haar
prinses mee bij werkzaamheden
ten behoeve van onder anderen
zeelieden en militairen. Menig
soldaat heeft ongeweten een door
koninklijke vingers gebreide trui
gedragen. En in sommige kerst-
zakken van de marine zaten zak
doeken met daarop de door haar
geborduurde driekleur.
dochter aan. En de prinses voeg- Qp 3 mei 1945, na een afwezigheid
van vijf jaar, betrad prinses
Juliana weer vaderlandse bo
dem. Ze werd op het vliegveld
opgewacht door prins Berhard
met wie ze naar Soestdijk reed.
Dat paleis had tijdens de oorlog
dienst gedaan als herstellings
oord voor Duitse officieren.
Even na haar achttiende verjaardag
werd prinses Juliana lid van de
Raad van State. In datzelfde jaar,
1927, liet ze zich inschrijven als
studente aan de universiteit van
Leiden. Drie jaar lang volgde ze
hier colleges Nederlandse letter
kunde, volkenrecht en fenome
nologie der godsdiensten. Dochters
De prinses liet zich in het woelige
studentenleven niet onbetuigd, s 1589Volgde ook: hevige zorg, toen
Ze werd een enthousiast lid van de prins-zakenman op 29 novem-
de daar onder meer aan toe: „Hoe
kan ik u beschrijven, wat een blij
moment het voor mij is, mijn
verloofde voor te kunnen stellen?
Ik ben heel gelukkig. Nadat wij
elkander in de loop van dit jaar in
alle stilte heel goed hebben leren
kennen. Het eerst ontmoetten wij
elkaar in de wintersport, daarna
herhaalde malen hier in het land, m i
tenslotte onlangs in de bergen. 1 TOOnWlSSeling
Geleidelijk aan zijn we het samen En in 1948 nam ze definitief de
eens geworden, en wel zéér plaats van haar moeder in, die al
eens -
Op 7 januari 1937 trouwde het jonge
paar. Volgde een glorieuze tocht
door Den Haag en een huwelijks
reis per auto naar het Poolse win
tersportoord Krynica (een kran-
tekop uit die tijd: In nagenoeg
vier uren zijn Prins en Prinses,
beurtelings chaufferende, per au
to van Boedapest naar Weenen
gereden).
profileerde als een vrouw met een
heel eigen visie.
Toen ze in 1952 de Verenigde Sta
ten bezocht, zei ze in een toe
spraak tot het congres: „Ik hoop
van ganser harte, dat eens de mo
derne produktievermeerdering,
nu opgeëist door de herbewape
ning, omgezet zal worden ih een
die tegemoet zal komen aan reus
achtige ontwikkelingsprojecten
in de overbevolkte en achter
gebleven delen van de we
reld."
En, ook uit die speech: „Wij kunnen
niet hopen op betere tijden, tenzij
het mensdom als geheel zijn
boeien afwerpt. Boeien van al
lerlei soort. Niet alleen van tiran
nie en totalitarisme, maar ook die
van eigenbelang, vooroordeel,
tekort aan begrip en vertrouwen.
Het is duidelijk dat de mensheid,
wanneer deze boeien vernietigd
zijn, het welbehagen van een le
ven in veiligheid en gerechtig
heid zou kunnen uitstralen en
een begin zou kunnen maken
voor een betere wereld en een
volledig gemeenschapsle-
Eerste crisis
minister-president Drees altijd
ontkend is, staat het voor ontle-
ders van boven geciteerde en an
dere redevoeringen uit die tijd
wel vast, dat de koningin zó dui
delijk meer in de geest sprak van
Greet Hofmans dan van het
toenmalige kabinet, dat het leid
de tot een conflict tussen de ko
ningin en haar minister van bui
tenlandse zaken.
Greet Hofmans, de eerste echte cri
sis voor koningin Juliana. Zij
kwam in het leven van de konin
gin na de geboorte van de laatste
prinses, Marijke Christina. De
koningin had tijdens haar zwan
gerschap van deze prinses rode
bon? gehad en het gevolg daar
van was, dat haar dochter vanaf
de geboorte aan een ernstige
oogkwaal had geleden.
Bezorgd om haar kind, wilde de
koningin ook heel andere wegen
dan die van de officiële weten
schap volgen. Prins Bernhard in
troduceerde Greet Hofmans aan
het hof, die hij had leren kennen
via een relatie uit het voormalig
verzet, generaal Koot.
Koot kende juffrouw Hofmans als
iemand die door middel van ge
bed genezing trachtte te vinden
voor zieken en gebrekkigen. Hij
was er heilig van overtuigd dat
Greet Hofmans, met haar kenne
lijk occulte krachten, ook voor
Marijke Christina wat zou kun
nen bereiken.
Een commissie van drie wijze
mannen, Beel, Gerbrandy en
Tjarda van Starkenborgh Sta-
chouwer, onderzocht, wikte, en
woog de bezigheden van Greet
Hofmans en gaf de koningin het
onvermijdelijke advies: breek
met Greet Hofmans.
Nieuwe zorgen
Zorgen over haar dochters waren
volgende klippen. Dat begon in
1964, toen prinses Irene te ken
nen gaf dat zij de regel uit het
Wilhelmus „de koning van His-
paniën heb ik altijd geëerd" let
terlijk wilde opvatten. Haar hu
welijk met prins Carel Hugo van
Bourbon Parma, kroonpreten
dent in Spanje, viel als een steen
in de tot dan toe rimpelloos schij
nende oecumenische vijver.
Want Irene, protestants gedoopt en
opgevoed, wilde rooms worden.
Kardinaal Alfrink doopte haar in
het geheim opnieuw, en zij
trouwde - zonder dat daar enig
familielid bij aanwezig was - in de
kerk van Maria Magiore in Ro
me.
over dit huwelijk was nauwelijks
geluwd, of Margriet en Beatrix
deden van zich spreken. Margriet
vond haar Pieter, en daar kon
niemand echt bezwaar tegen
hebben, maar de keuze van Bea
trix deed wel erg veel stof op
waaien.
sinds een jaar te lijden had
een niet erg beste gezondheid. Op
14, oktober 1947 was prinses De uitverkorene, Claus von Ams-
T..i i u.. i_ berg, was Duitser, zeker toen nog
een nationaliteit die bij velen in
het land niet best viel, om het ge
nuanceerd uit te drukken. Dat
betekende dus massa's protesten
en rookbommen tijdens de brui
loft die in 1966 in Amsterdam
werd gevierd. „Rookbommen?",
Juliana al bij een zitting van de
beide kamers der Staten-Gene-
raal plechtig beëdigd als regentes
van het Koninkrijk.
Dynamische jaren wachtten. Jaren
van wederopbouw, van een har
monisch gezinsleven, jaren ook
waarin koningin Juliana zich
de Vereniging van Vrouwelijke
Studenten te Leiden (WSL), en
was blij verrast toen bleek dat een
door haar anoniem ingezonden
lied uitgekozen werd tot jaar
lied.
Uit deze jaren dateert dat verhaal
van haar benen. Toen ze met een
aantal vriendinnen kampeerde,
zei een van de meisjes dat ze vond
dat Juliana zulke dikke benen
had. Juliana antwoordde ad rem:
„Ja, maar daarop rust dan ook het
hele Oranjehuis."
De prinses rondde in 1930 haar stu
die af met het in ontvangst nemen
van het haar verleende eredocto
raat in de letteren en wijsbegeer
te. Haar promotor professor Jo-
han Huizinga zei daarbij onder
meer „Wanneer een vraag van
alle kanten bekeken scheen, dan
kwam meer dan eens de prinses
met een ja, maar", dat onaange
raakte gronden aanroerde en al
ber van'datzelfde jaar bij een ern
stig auto-ongeluk betrokken
raakte. Zijn hele leven zouden de
gevolgen daarvan merkbaar blij
ven.
Volgde: dochters! Beatrix (1938),
Irene (1939) en Christina (1947)
werden geboren in paleis Soest
dijk, waarvan een vleugel als hu
welijksgeschenk van het Neder
landse volk, geheel nieuw werd
ingericht en gemeubileerd. De
derde dochter, Margriet, werd in
1943 in Ottowa geboren.
Aan laatstgenoemde geboorte wa
ren enige juridische moeilijkhe
den voorafgegaan. Men krijgt nu
eenmaal de nationaliteit van het
land waar men is geboren. Daar
om werd met grote nauwgezet
heid een formulering in een spe
ciale wet opgenomen, die be
paalde dat de plek waar de ge
boorte plaats zou vinden, op dat
moment Nederlandse grondge
bied was.
het verworvene weer op losse Dat dat hele kleine stukje in Cana-
schroeven zette... Aan uw oor
deel, prinses, had het hart altijd
deel".
Juliana zelf was er nuchterder on
der. Later zei ze over haar promo
tie: „Ik heb nooit het gevoel ge
had dat verdiend te hebben, het
was een schijnvertoning". Wat de
promotie in ieder geval beteken
de, was het eind van een aantal
da lag, kwam door de oorlog die
voor ons land op dat moment al
weer drie jaar duurde. Prinses
Juliana had op 12 mei 1940 met
haar twee kinderen vaderlandse
bodem verlaten. De weg ging met
oen geblindeerde auto naar IJ-
muiden, waar het koninklijk ge
zelschap op een torpedojager
overstapte.
Met de volgende korte toespraak maakte koningin
Juliana haar aftreden gisteravond bekend:
Landgenoten. Het is op deze avond dat ik alle Nederlanders een
mededeling wil doen. Deze avond van de verjaardag van onze
dochter Beatrix. Bij iedereen die oud wordt, doet vroeger of later
het nuchtere feit zich voordat de krachten gaan afnemen en dat zo
iemand z'n taak niet meer kan volbrengen als voorheen. Dan
komt er een moment dat het ook niet meer verantwoord is die
langer uit te oefenen. Zo voel ik dat voor mij het ogenblik nadert
mijn taak als'uw koningin neer te leggen. Mijn opvolgster, onze
dochter Beatrix, is tot het overnemen daarvan goed voorbereid en
ze zal deze aanvaarden. In overleg met haa r hoop ik af te treden
op 30 april aanstaande, op mijn verjaardag.
M'n dochter en ikzijn ons bewust dat deze schikking veranderingen
moet meebrengen in onze vele afspraken in de loop van dit jaar en
we zullen trachten daarvoor goede oplossingen te vinden. Ik wil
vanavond volstaan met deze zakelijke mededelingen. Ik voel dat
ik een juiste beslissing heb genomen en tk hoop dat u er begrip
voor zuil hebben. We blijven in uw midden, m'n man en ik. En ik
hoop de voldoening te mogen ervaren mij in de toekomst nog
enigszins nuttig te kunnen maken in onze samenleving. Het is n u
nog niet het moment om uiting te geven aan de gevoelens die in
mij leven en daarom zou ik mij willen beperken tot de nuchtere
zakelijkheid alleen. Al wat ik wil vragen is, na mijn aftreden uw
steun en vertrouwen te geven aan uw nieuwe koningin.
vroeg de koningin na de plech
tigheid, „Zijn die er geweest?
Daar heb ik niets van gezien".
De laatste dochter, Marijke, die op
een goede dag besloot zich Chris
tina te noemen zodat honderden
kleuterscholen, kinderzieken
huizen en revalidatieschepen
plotsklaps hun naam moest ver
anderen, trouwde in 1975. Alle
kinderen waren nu om het iets
raillerend te zeggen, het huis uit
en daarmee was de rust op paleis
Soestdijk weergekeerd.
zorgeloze jaren: ze woonde in die De uiteindelijke overtocht naar
tijd met een aantal vriendinnen in Canada maakten de prinses en
een. villa te Katwijk.
Ut MI llldtu til r/ i i
haar kinderen via de Nederland- Zeeuwse land in ogenschouw.
Februari 1953. Een stormramp heeft Nederland getroffen. Een ontroerde vorstin neemt zelf het ondergelopen
Lockheed
HoewelOp 26 augustus 1976
moest premier Den Uyl die diep
aangrijpende, voor velen uiterst
aangrijpende redevoering hou
den over prins Bernhard en de
Lockheed-affaire met daarin on
der meer de woorden: "Samen
vattend komt de commissie tot
het oordeel dat Zijne Koninklijke
Hoogheid, in de overtuiging dat
zijn positie onaantastbaar, en zijn
oordeel niet te beïnvloeden was,
zich aanvankelijk veel te
lichtvaardig heeft begeven in
transacties die de indruk moes
ten wekken dat hij gevoelig was
voor gunsten".
Er bestaat een foto, gemaakt door
een fotograaf met een uiterst
krachtige telelens. Je ziet er de
koningin op die in haar paleis
Soestdijk door een gang loopt,
het hoofd gebogen, met heerhan-
gende schouders. Het leek er in
'76 even op dat de Loekheed-
zaak, zo gedetailleerd beschreven
in het rapport van de commissic-
Donner, het einde zou betekenen
van de monarchie.
Geen vijanden
Maar nee. Bij de volgende prinsjes
dag stonden er langs de route in
Den Haag al weer duizenden die
speciaal voor de prins - voor het
eerst gekleed in jacket in plaats
van uniform - waren gekomen.
Dat blijkt wel: koningin Juliana
heeft geen vijanden. Het bleek in
1977, toen ze haar 40-jarige hu
welijk vierde. Het bleek in 1978,
toen ze 30 jaar koningin was, en
het bleek in 1979 *cen ze zeventig
jaar werd.
Een moederlijke vrouw, die open
staat voor vernieuwingen, zonder
het goede uit het verleden te wil
len loslaten. Een vrouw die zich
oprecht bezorgd maakt als het
met haar gezin, met Nederland,
met de mensheid een verkeerde
kant op dreigt te gaan.
