Vrouw van
gevangene:
'Ik dacht
dat ik
ter plekke
stierf...'
Maandag
dient
kort
geding
Meer tijd
bezoek en
seksueel
contact
in de cel
ZATERDAG 26 JANUARI 1980
„Ik denk dat ik een heel harde
dreun krijgt als hij bijvoor
beeld tot een paar jaar gevan
genis wordt veroordeeld. Ik
ben nu zo druk bezig, dat ik
nauwelijks tijd heb om eraan
te denken. Als zoiets gebeurt,
denk ik dat onze relatie toch
wel stand houdt. Mijn man en
ik hebben altijd een heel
hechte band gehad. Maar ik
ben wel bang dat hij van zijn
kinderen zal vervreem
den".
„Ik wil hoe dan ook meer be
zoektijd. Minstens drie uur
per week. Niet alleen vanwe
ge de sociale kant, ook om za
kelijke redenen. Wij deden en
bespraken alles samen. We
hebben een civiele procedure
lopen tegen de Bouwbonden.
Op 11 april komt die zaak voor
de Hoge Raad. Ik kan dat niet
alleen regelen. Verzoeken om
meer bezoektijd zijn gewei
gerd. Vandaar dat ik dat kort
geding ga aanspannen. Dat is
uniek in Nederland, want er is
geen jurisp.udentie. De kan
sen zijn open. Mijn advocaat
zal het seksuele contact erin
verwerken".
De enige manier om te voorko
men dat familieleden van ge
detineerden ook worden ge
straft, is het afschaffen van de
gevangenissen. Die mening is
de Amsterdamse criminoloog
Herman Bianchi toegedaan.
Hij vergelijkt het probleem
met het voeren van oorlog
zonder dat er doden mogen
vallen.
Bianchi heeft zich verdiept in
de manieren waarop andere
volken vooral het relatie
probleem hebben aangepakt.
Zo blijkt dat er in Azië gevan
genisdorpen waren, waar de
hele familie met de gestrafte
heen kon gaan. In Nederland
is dat vanwege de ruimte niet
mogelijk. Sommige landen,
zoals Zweden en Amerika,
staan seks toe, onder bepaal
de voorwaarden vaak. Men
spreekt dan ginnegappend
over „neukkamertjes". Hij
zelf vindt zo'n gelegenheid
een belediging.
Afschuwelijk
„Er moeten andere dingen
worden bedacht. Negentig
procent van de gedetineerden
is beneden de veertig jaar, in
de kracht van hun leven. Het
seksprobleem is dan ook erg
groot. De gevangenis is af
schuwelijk gemeen". Bianchi
kwam zodoende tot de stel
ling dat het aantal gevange
nissen sterk moet worden
verminderd. „Gevangenis
sen", zo zegt hij, „moet je al
leen houden voor mensen die
zich niet kunnen controleren
en direct gevaar voor het le
ven van anderen blijven ople-
„Gevangenissen lossen niets
op. Zeventig procent van de
gedetineerden is recidivist.
Hun haat tegen de maat
schappij wordt door gevan
genisstraf alleen maar ver
groot. Daarom is het de vraag
of iemand die een misdaad
DEN HAAG - „Ik heb de
hele rechtszaak ge
volgd. De officier van
justitie eiste vier jaar. Ik
dacht dat ik ter plekke
stierf. Dat is levenslang.
Ik heb toen vreselijk
gehuild. De uitspraak
van de rechter was
veertien dagen later. In
die tussentijd vrat ik
mezelf op van de zenu
wen. Het bleef vier jaar.
Dan zie je een lange
maandag voor je, waar
je niet doorheen komt.
Je bent helemaal in de
vernieling".
„Hij zit nu tweeëneenhalf
jaar vast. Waarschijn
lijk komt hij in de zo
mer vrij. Daar leef je
naartoe. Het is nu weer
een beetje te overzien.
Tot nog toe heb ik
steeds het gevoel gehad
te worden leeggezogen.
De straf is veel te zwaar,
ook voor mij. Dat hij
moest zitten, was wel
terecht. Maar dit is on
menselijk. Op mijn aan
raden gaf hij zich des
tijds bij de politie aan.
Dat is je gereformeerde
opvoeding misschien,
je drang naar eerlijk
heid. Ik kan niet zeggen
dat ik er spijt van heb.
Het was een stommi
teit. Ik zou nu beter we
ten".
Nel, 50 jaar oud, weduwe
en moeder van vier ge
trouwde kinderen, is
gespannen, moet zich af
en toe beheersen.
Plan
Vijf jaar geleden raakte ze be
vriend met Wim, een zaken
man. In 1977, toen ze pas veer
tien dagen samenwoonden,
beraamde Wim een moord
aanslag. Hij pleegde de daad
niet, maar het plan alleen al
was kennelijk goed genoeg
voor een gevangenisstraf van
vier jaar. Sinds de arrestatie
van haar vriend is Nel door
een hel gegaan, zegt ze. Soms
voelt ze zich sterk en optimis
tisch, soms voelt ze zich een
zoutzak en is agressief, zoals
de laatste dagen.
„De eerste acht weken dat Wim
in voorarrest zat, mocht ik
niet bij hem. Ik was geen fa
milie. In die dagen lag hij in
echtscheiding en zijn vrouw
taalde niet naar hem. Wim en
ook ik natuurlijk hadden be
hoefte aan praten, juist in die
tijd, maar het mocht niet. Bij
justitie zijn gevoelens uitge
sloten. De eerste keer werd ik
slechts tien minuten bij hem
toegelaten. Ik zag de ellende
die hij doormaakte. Ik was
kapot".
„De tweede keer kon ik een half
uur bij hem. Die tijd is twee
jaar blijven staan, een half uur
4 per week. Dat is veel te kort.
In dat tijdje wil je elkaar niet
alle onaangename dingen
vertellen, je verzwijgt dingen.
Hij sprak niet over de verne
dering die hij had meege
maakt. Nu is het beter. Wim
zit in een speciale groep van
zes gedetineerden. Dat is een
experiment van justitie. Ik
mag hem de laatste tijd vier
uur in de week bezoe
ken".
„De bezoektijden zijn overdag.
Je kan dus geen baantje ne
men, maar financieel kom je
goed in de knel. Wim heeft bij
de echtscheiding zijn zoon
van zestien toegewezen ge
kregen. Die is nu bij mij. Het
loon van Wim is uiteraard
meteen stopgezet. Ik heb een
weduwenpensioen, maar
daar kan ik die jongen niet
van onderhouden. De bij
stand zei dat ik honderd vijftig
gulden te veel pensioen had
om in aanmerking te komen
voor een uitkering. Maar je
wordt niet verder geholpen.
Dat zijn rot dingen, dan voel
je je in de steek gelaten".
,Door informatie van kennis
sen heeft de jongen nu een
studiebeurs voor de havo en
krijgen we kinderbijslag. Fi
nancieel loopt het wel. Maar
het blijft moeilijk. Hij sport,
moet zakgeld hebben. Nu
gaat zijn school binnenkort
voor een werkweek naar
Londen. Je kan hem dan toch
niet thuis houden? Ik doe wat
vrijwilligerswerk, waar ik
soms wat voor krijg. Dan leg
je eens een briefje van vijf op
zij, dan weer een tientje. Zo
beredderen we ons".
AMSTERDAM - Mevrouw W. de Werd uit Am
sterdam-Noord heeft een kort geding aange
spannen tegen de directie van de penitentiaire
inrichting Overamstel, beter bekend als de
Bijlmerbajes. Ze wil daarmee bereiken dat ze
meer tijd krijgt om haar man, die reeds vier
maanden in het huis van bewaring in voorarrest
zit, te bezoeken. Op dit moment is de bezoektijd
drie kwartier per week. Mevrouw De Werd eist
verruiming tot op zijn minst drie uur. Boven
dien wil ze mogelijkheid krijgen om seksueel
contact met haar echtgenoot te hebben in de
gevangenis.
Het kort geding, dat maandag a.s. dient in het
gerechtsgebouw in Amsterdam, is uniek in Ne
derland, want er bestaat over het onderwerp
geen jurisprudentie. Het moet daarom be
schouwd worden als een proefproces.
Stop ermee
„Ach, je geeft om zijn vader, dus
zet je je ervoor in. Velen raden
het je af. De enige adviezen
die je krijgt, zijn: stop ermee.
Wat heb je voor toekomst met
zo'n man. Je bent jong, zoek
wat anders. Het dringt niet tot
die mensen door dat je in pa
niek zit. En als ze het weten,
laten ze je in de modder zak
ken. Het is gek dat juist veel
vrienden van gereformeerde
kant me in de steek hebben
gelaten. Alleen mijn kinderen
en ouders hebben gezegd:
watje ook doet, we staan ach
ter je".
„Ik heb wel momenten dat ik
denk: waar ben ik aan begon
nen. Ik heb dat ook wel tegen
Wim gezegd. Dan sta je ook
werkelijk op het punt om je
relatie te verbreken. Dan zit
hij ook helemaal in de vernie
ling. Loopt hij in de cel met
zijn kop tegen de muur. Dan
word ik later gebeld door de
humanistisch raadsman,
vraagt hij of ik kom en dan
praten we het weer een beetje
uit".
„Toch is het een heel gevecht in
je eentje. Je staat helemaal
alleen met je verdriet. Je wilt
er wel eens over praten met
iemand die weet waar je het
over hebt. Je ontmoet in de
gevangenis wel vrouwen van
andere gevangenen. Maar die
hebben iets over zich van:
mijn man is geen moorde
naar, hij is maar een dief. Dan
denk ik: mijn man is ook geen
moordenaar. Aan de andere
kant denken ze misschien
ook wel weer wat een kapso-
neswijf is dat".
Begeleiding
„Begeleiding hoeven we niet. Ik
heb een groot wantrouwen
gekregen tegen allerlei offi
ciële instanties. Uitspraken
van mij zijn verdraaid in de
rapporten gekomen. Een
reclasseringsman probeerde
mij de vriendschap met Wim
te laten afbreken. Hijzelf liet
Wim ook in de steek. Een
maatschappelijk werkster
vroeg of ik seksuele proble
men had. Ik vroeg of zij er dan
wat aan kon doen. Zei ze:
„Nee". Zei ik: „Nou, dan is het
geen onderwerp van ge
sprek". Maar toen was het
voor haar weer een punt, want
dan klopt er iets niet".
„Ik probeer seks buiten het
denken te houden. Voor Wim
is het ook moeilijk genoeg.
We komen er wel overheen. Ik
denk dat wij dichter naar el
kaar toe zijn gegroeid. Ik
denk dat hij er beter uitkomt
dan hij was. Hij kan zich beter
uiten. Wim zal best nog dreu
nen krijgen. Hij stelt zich de
vrijheid te idealistisch voor.
Het wordt moeilijk, denk ik.
Maar we hebben tegen elkaar
gezegd: we knokken er
voor".
Zwaaien
In het weekeinde gaat ze zwaai
en. Klimt ze op de dijk rond
de Bijlmerbajes in Amster
dam. Vervolgens sjouwt ze
een eind door de bagger tot ze
voor in de toren is, waarin
haar man zit opgesloten. „Ik
kan hem dan goed zien", zegt
Willie de Werd, „want ik neem
altijd mijn verrekijker mee.
Op die manier hebben we
tenminste nog visueel con
tact".
Op 5 september vorig jaar werd
Karei de Werd plotseling uit
zijn huis in Amsterdam-
Noord gehaald. De verden
king doet er niet toe. „Hij is
onschuldig", zegt zijn 31-jan-
ge vrouw Willie, „dat zal blij
ken". Vier maanden zit De
Werd nu al in voorarrest, vier
maanden al van ellende voor
Willie.
„Toen ze hem kwamen halen,
wist ik van niks. Hij werd naar
Haarlem overgebracht. Daar
kon ik hem pas een week later
spreken. Nu zit hij dus in de
Bijlmerbajes. Ik mag hem
eenmaal in de week bezoe
ken, drie kwartier. Zeggen ze
dat ik in mijn handen mag
knijpen, omdat wettelijk
maar een half uur is toege
staan".
„Mijn man is juridisch onder
legd. Dat heeft hij zichzelf ei
gen gemaakt. In de gevange
nis helpt hij andere gedeti
neerden om voor hun rechten
op te komen. Hij werd in de
gedetineerdencommissie ge
kozen, maar is door de direc
tie geweigerd. Nu vallen hem
steeds allerlei pesterijtjes van
de bewaarders ten deel".
Privacy
„Je komt er trillend van de ze
nuwen vandaan. Al die erger
nissen. Iedere minuut is
kostoaar, vréselijk kostbaar
en dan wordt het bijvoor
beeld te vroeg afgebroken. Of
zijn luchten valt samen met
de bezoektijden. Ook gebeurt
het dat een bewaarder je de
hele tijd indringend zit aan te
staren. Het vreet je op. Priva
cy heb je al helemaal niet. In
Haarlem moet je in de ge
meenschapsruimte onder
toezicht van een bewaarder
tegenover elkaar zitten; naast
elkaar mag niet".
„In het begin in de Bijlmerbajes
zaten we met elkaar in een
kamertje. Een bewaarder er
bij, uiteraard. Toen we elkaar
een zoen gaven, zei die: „Hé
dat is niet goed voor je". Moet
je nagaan, we zijn veertien
jaar getrouwd en we worden
behandeld alsof we veertien
jaar zijn".
„In feite kan je in die drie kwar
tier niet meer doen dan elkaar
gedag zeggen. Dan sta je weer
buiten. We maken allebei een
lijstje van dingen die we wil
len bespreken. Maar iets goed
doorpraten, dat kan niet. De
kinderen kunnen niet mee op
bezoek. Die zien hun vader
niet meer. Dat kan funeste
gevolgen hebben. Het zijn
twee meiden, van dertien en
zeven, die missen hun vader.
Moeder is meestal te soe
pel".
Seksueel contact
„Het gevaar bestaat dat het ook
voor onze duurzame relatie
gevolgen heeft. Je hebt geen
seksueel contact meer. Dat
was altijd goed bij ons. Plot
seling is dat afgebroken. Mijn
man zegt dat ik gemakkelijk
bij hem in de cel zou kunnen
komen. Waarom kan dat nou
niet?"
„Een opgeprikte sfeer? Ik ge
loof dat het aan de wijze ligt
van hoe je tegenover elkaar
staat. Ik heb er geen moeite
mee. Het gaat erom dat ze de
mogelijkheid scheppen. Ie
mand die het niet wil, moet
het niet doen. Voor mij is het
geen punt. Ik vind seks een
belangrijk onderdeel van de
relatie".
„Als de maatschappij geen sek
sueel contact wil toestaan, is
mijn enige antwoord: jullie
praten vanuit een vrije we
reld. Als ze zelf zitten, of een
partner in de gevangenis
hebben, wordt het anders. Ze
zullen van mening verande
ren als ze zien hoe de relatie
met een botte bijl kapot wordt
gehakt".
De oplossing van prof. Bianchi
lijkt ook niet helemaal af
doende te Bianchi Misschien
toch een stap in de goede rich
ting. Niet afdoende, maar wel
sympathiek is het initiatie!
van twee Rotterdamse vrou
wen, Annelou Kingma en Ada
Vermaak, om de Belangen
groep Vrouwen van Gedeti
neerden op te richten.
Hoewel ze zelf geen vriend of
echtgenoot in de gevangenis
hebben, willen ze uit idealis
me de vrouweft van gedeti
neerden helpen. Deze maand
wordt in gebouw „De Heu
vel" in Rotterdam een ruimte
geopend, waar de partners
van gedetineerden eens in de
week een ochtend (of middag)
langs kunnen kunnen. Be
doeling is dat de vrouwen,
vrienden of familieleden van
gevangenen ervaringen met
elkaar uitwisselen of elkaar
steunen.
Ada en Annelou benadrukken
dat het beslist geen praat
groep of feministisch comité
wordt. Het gaat vooral ook om
het oplossen van praktische
problemen, zoals het vinden
van de wegen naar de hulp
verleners. Daarbij wordt dan
rekening gehouden met het
feit dat de partners van gede
tineerden vaak stuk lopen op
de officiële instellingen.
Stimuleren
De Belangengroep wil stimule
ren dat de partners projecten
met elkaar opzetten. Gedacht
wordt aan car-pooling, omdat
de afstand naar de gevange
nissen vaak een probleem
blijkt. Ada en Annelou zeg
gen dat er op dit moment op
verschillende plaatsen in het
land wordt gewerkt aan de
oprichting van belangen
groepen.
Willie de Werd: „Ik geloof dat
vrouwen van gedetineerden
meer moeten opkomen voor
hun geluk. Ze moeten met el
kaar praten en eventueel actie
voeren, bijvoorbeeld voor
meer bezoektijd. Hun geluk
staat op het spel. Dat is een
heel hoge inzet. Daar moet je
iets voor doen"
pleegt achter de tralies moet",
aldus Bianchi. Hij verwijst
naar net verleden. In de 17e en
18e eeuw waren er in grote
steden niet meer dan twee of
drie strafzaken. Die gingen
meestal nog over zaken als
godslastering of politieke
moord ook. „Waar was de
rest? De mensen losten hun
conflicten onderling op".
,Die kant moet het weer op",
vindt Bianchi. „De mensen
moeten weer leren onder
handelen. Er zijn conflicten
met of zonder slachtoffers.
Ordedelicten zijn administra
tief op te lossen. Het intrek
ken van een rijbewijs of nog
erger, een paspoort, is een
grote straf. Als er een partij is
die schade heeft geleden,
moeten onderhandelingen
worden gevoerd over de
schade. Ook bij geweld of
doodslag: onderhandelen. Nu
krijgen de slachtoffers niets.
De officier van justitie zou
daarbij een bemiddelende rol
kunnen spelen. Dat is een
veel mooiere rol dan die van
boeman".
