Krijgt Parijs
er een hart,
groene long,
of blinde
darm bij...?
Wat
wordt
nieuwe
gezicht
van de
Parijse
Hallen-
wijk?
ZATERDAG 26 JANUARI 1980
PAGINA 29
4
Een van de 'gaten' in Parijs
(na het verdwijnen van de Hal
len) is opgevuld door "het Fo
rum" -foto boven en midden
een soort super-Hoog-Catharij-
ne. Burgemeester Chirac noem
de de schepping "een architec
tonische Olympiade"maar een
socialistisch raadslid omschreef
het als "een treurige tempel, ge
wijd aan het gewin."
Door
Louis Engelman
PARIJS-DELFT - „Een
laatste kans voor het
centrum van Parijs"
noemt het „Syndicat de
l'Architecture de l'Ile
de France (ACIH)" de
door haar uitgeschre
ven prijsvraag voor het
gebied van de Hallen-
wijk.
Opgepord door de actiegroepen
en onthutst over de plannen
van het stadsbestuur besloot
de Parijse afdeling van de
eerbiedwaardige Franse ar-
chitectenbond een bijzondere
bijdrage te leveren aan het
toekomstige uiterlijk van het
Hallen-kwartier. Architecten
en stedebouwkundigen uit de
hele wereld werden uitgeno
digd hun visie te geven op de
manier waarop het geweldige
gat in de stad zou moeten
worden opgevuld.
De inschrijving was vrij en op
de sluitingsdag van 18 de
cember waren er ruim 700 in
zendingen binnen. Vijfhon
derd daarvan kwamen van
buiten Frankrijk, waaronder
vele uit de Verenigde Staten
en Japan. Ook vanuit Neder
land werden naar schatting
vijftig plannen ingediend,
waaraan meer dan honderd
architecten en stedebouw
kundigen weken hadden ge
werkt. Zij zien met spanning
uit naar de het moment waar
op een zeer deskundige jury
de beste inzendingen bekend
zal maken.
Het ACIH wil met de prijsvraag
niet alleen een alternatief
bieden voor de huidige plan
nen, maar hoopt er ook een
brede discussie mee uit te
lokken over architectuur en
stedebouwkunde in wereld
steden. Vandaag begint de
bond dat gesprek zelf al met
een openbare bijeenkomst in
het gebouw 13 Boulevard Se-
bastopol, waar alle toege
stuurde plannen kunnen
worden bekeken.
Burgemeester Chirac van Parijs
moet ongetwijfeld gestreeld
zijn door de geweldige be
langstelling van stedebou
wers uit allerlei landen voor
zijn stad. Maar tegelijkertijd
zal het hem irriteren dat er zo
veel oppositie is tegen het
plan, waaraan hij als burge
meester zelf zijn fiat heeft ge
geven. Om te begrijpen hoe
de zaken er thans voor staan,
moeten we nog even terug
naar de periode voordat slo
pers de Hallen met snijbran
ders te lijf gingen.
Rellen
Charles de Gaulle zet in 1960
zijn handtekening onder het
besluit om de Hallen uit Pa
rijs te verplaatsen. Een groot
deel van de stad zal worden
meegesaneerd. Over dat laat
ste veranderen echter de in
zichten en in 1968 wordt de te
slopen stadszone van 35 hec
taren naar 15 ha terugge
bracht.
PARIJS - Als in uw buurt de
groente- en fruitveiling
wordt afgebroken, zullen
vermoedelijk weinigen zich
daar druk over maken.
Hooguit willen enkele om
wonenden graag weten wat
er voor in de plaats komt.
Wat een verschil met de be
roering die ontstond toen het
Parijse stadsbestuur in de
jaren zestig besloot de be
roemde „Hallen" tegen de
vlakte te gooien. De machti
ge aaneengeschakelde ijze
ren paraplu's boden de
markt te weinig ruimte
meer. Het complex moest
naar de voorstad Rungis
verhuizen.
De teleurstelling over het ver
lies van de zo karakteristie
ke plek in het hart van Parijs
was enorm. Niet alleen in
Frankrijk, maar over de hele
wereld werd de beslissing
diep betreurd. Ook al hadden
miljoenen mensen „Les Hal
les" nooit bezocht, zij waren
toch vertederd geraakt door
de typische sfeer in dat deel
van de Franse hoofdstad, zo
prachtig weergegeven in de
met Shirley MacLaine be
roemd geworden film „Irma
la Douce".
Protesten en demonstraties
ten spijt werd met de af
braak van de overkapte
markt in 1971 begonnen.
Twee jaar later sloeg de laat
ste pijler van de ooit door ar
chitect Baltard ontworpen
staalconstructies tegen de
aarde. Daarna was er niets
Wat blijft, zijn majestueuze
plannen voor het Hallen-ge
bied. Onder goedkeurend ge-
knik van president Pompi
dou, die met veel ijver zijn
persoonlijk stempel drukt op
het futuristische cultuurpa
leis „Beaubourg", besluit de
gemeenteraad in 1970 dat er
een groot internationaal han
delscentrum naast de be
staande Bourse du Commer
ce moet komen, voorts een
ondergronds winkelcentrum
„Forum" met daar nog onder
een metro- en spoorwegsta
tion en ten slotte boven
gronds luxe hotels, kantoren
en grote flats die helaas wel de
kerk St. Eustache aan het ge
zicht onttrekken.
Maar Pompidou's opvolger,
Giscard d'Estaing, haalt ge
heel op eigen houtje resoluut
een streep door de plannen.
Het Forum en station mogen
gebouwd, de rest zal in een
nieuw plan moeten worden
uitgewerkt. In ieder geval
verdwijnt het torenhoge han
delscentrum van de tekenin
gen. Voor de belastingbetaler
betekent dit een strop van 100
miljoen franken aan al uitge
voerd werk en 60 miljoen
schadevergoeding, te betalen
aan de projectontwikke
laars.
Een nieuwe rel breekt los als
blijkt dat de ingehuurde Ca
talaanse architect Bofill met
een monumentaal flatge
bouw weer de St. Eustache-
kerk uit het oog wil doen ver
meer dan een immense kale
vlakte. Een stukje van het
voorheen dag en nacht le
vendige Parijse centrum
verstilde. De toeristen me
den de plek, de clochards
hadden er niets meer te zoe
ken, de omliggende ca
feetjes, restaurants en win
keltjes verpauperden en slo
ten na verloop van tijd. De
buurt had zo weinig interes
sants meer te bieden, dat
zelfs de hoertjes er lusteloos
van werden en hun werkter
rein naar andere stadsdelen
verlegden.
Aan acht eeuwen geschiedenis
was een bruut einde geko
men. De Franse kranten be
geleidden de begrafenis met
verhalen over de historie
van de Hallen, die uit de 12e
eeuw dateerden. Louis VI,
„De Dikke", wees in 1135
even buiten de toenmalige
stadsmuren de plaats aan
waar de „groente- en gras
markt" zou worden gehou
den: op de kruising van de
wegen naar Saint-Denis en
Foire du Lendit.
Hij dacht daarmee Parijs voor
de eeuwigheid te hebben be
diend, maar de stad slokte de
markt op door zichzelf als
maar verder uit te breiden.
Ten leste kon Emile Zola de
„Hallen" met recht om
schrijven als „de buik" van
Parijs. Nu moet gezegd dat
dit orgaan wanstaltig uit
dijde, zodat het allang geen
zinnebeeld van frisheid meer
was. Aan ratten geen gebrek.
dwijnen. De goede man wordt
geloosd. Inmiddels is „het
gat" een ongelooflijke woes
tenij geworden. Ondergronds
werkt men gestaag voort aan
station en winkelcentrum,
bovengronds is het alsof twee
bommen kolossale kraters in
de stad hebben geslagen.
Voor de Parijse burger lijkt het
alsof er boven de grond maar
wat wordt aangerotzooid. En
eigenlijk is dat ook wel zo.
Ideeën worden half uitge
voerd en weer afgekeurd,
steeds meer beton maakt zich
van de open vlakte mees
ter.
In een hoek verrijst tot ieders
stomme verbazing plotseling
een torenhoge bunker met
blinde muren. Daarin wordt
de luchtverversingsinstalla
tie voor de nieuwe onder
grondse sporen weggewerkt,
omdat enkele raadsleden en
de projectontwikkelaars al ja
ren geleden in het geheim
hadden beslist dat het te veel
zou kosten het ding ook onder
de grond te bouwen.
Spektakelstuk
Het grootste gat is in september
van het afgelopen jaar
volgebouwd. Het is een spek
takelstuk geworden, een
soort super-Hoog-Catharijne
in drie etages met in het mid
den een tot op de laatste ver
dieping doorlopende open
ruimte. Op die manier kan el
ke galerij van het daglicht
Ook vonden twee pest-epi-
demieën hun bron in het Hal
lenkwartier.
Maar het was minder de hy
giëne dan wel de efficiency
die een definitief einde
maakte aan de roemruchte
geschiedenis van de Hallen.
Het complex in Rungis zou
het aan deze eeuw aangepas
te kruispunt in de Franse
profiteren. Er zitten 185 win
kels in (de meest luxe bo
venin), tien bioscoopzalen,
een dozijn restaurants en een
wassenbeeldenmuseum.
Jhirac noemt de schepping
„een architectonische Olym
piade", een socialistisch
raadslid omschrijft het in Le
Monde als „een treurige tem
pel gewijd aan het gewin". Er
is 415 miljoen gulden in geïn
vesteerd. Op eeri steenworp
afstand van het cultuurpaleis
Beaubourg zal het Forum on
getwijfeld een grote publiek
strekker worden.
Wat te doen met de overige
ruimte? Chirac en Giscard
d'Estaing willen het tweede
kleinere gat benutten voor
een communicatiecentrum
van de PTT, een zwembad,
sauna, parkeerplaatsen, ge
hoorzaal en een centrum voor
alle wereldreligies. Boven
gronds zal het plan moeten
worden voltooid met een par
kachtig plein, aangelegd bo
venop het beton.
Over het hoe verschillen de me
ningen van beiden. Giscard
wil de vlakte versieren met
klassiek aangeplant geboom
te „in de stijl van het beste dat
Frans is". Chirac hoonde dat
het geen zin heeft een tuin aan
te leggen die je alleen vanuit
een helikopter kunt bekijken.
Hij ziet meer in een parkje en
een pleintje voor de kerk,
waar af en toe een kermis op
zal staan.
voedselvoorziening moeten
worden. Daarmee waren de
dagen van „Les Halles" ge
teld.
Toch zou Parijs zichzelf ver
loochenen als het op dezelfde
plek niet een begin zou ma
ken met een nieuw stuk ge
schiedenis. Stedebouwkun
digen, politici, actiegroepen
en projectontwikkelaars bo
Realistisch
De architectenbond is zich van
zoveel onbenulligheid dood-
geschrokken. De prijsvraag
was zijn antwoord. Realis
tisch is de bond er bij uitge
gaan van hetgeen al bijna
klaar is of zeker moet worden
verwezenlijkt. Maar het ACIH
wil dat de buurtbewoners ook
een plaats moeten krijgen.
Om te voorkomen dat ze wor
den weggekocht door de spe
culanten, die de inmiddels
onder invloed van Beaubourg
en het Forum weer peperdure
pandjes in snel tempo in bezit
proberen te krijgen, zal er in
het plan volgens ACIH so
ciale woningbouw moeten
komen. De overheersende
winkelcentrumoriëntatie
moet worden terugge
schroefd. Kantoorbouw zal
worden opgeofferd ten be
hoeve van woningbouw.
Globaal kregen de mededingers
in de prijsvraag basisuit
gangspunten mee: 1. de
identiteit van de wijk; 2. de
invloed die een dergelijke
grote onderneming kan heb
ben op de omringende wij
ken; 3. het beeld van zich in
het hart bevinden van een
grote internationale stad.
in Kringen van stedebouwkun
digen is enthousiast gerea
geerd op het initiatief. Ook in
ons land zetten zich velen aan
de tekentafel, meestal
groepsgewijs omdat de klus
te groot is om alleen af te wer
ken.
gen zich als kibbelende chi
rurgen over het stadsdeel om
een vervangend orgaan te
creëren. Ook Nederlanders
speelden in deze operatie een
bescheiden rol, zoals uit bij
gaand verhaal blijkt. Nog is
het een strijdvraag of Parijs
er een hart, een (groene) long,
dan wel een blindedarm bij
krijgt.
Nederlands team
In Delft vormden Kees La
moen, Iwan Kriens, Janneke
Kromhout, Dick Appelman
en Kees van der Hoeven zo n
team. De eerste vier zijn ste
debouwkundigen, de laatste
is architect. Ze reisden naar
de Franse hoofdstad om zich
ter plaatse van de toestand op
de hoogte te stellen en verza
melden zoveel mogelijk in
formatie voor het thuis
werk.
„We hebben voornamelijk wil
len meedoen om onze stede-
bouwkundige ideeën in een
internationaal perspectief te
toetsen. Kunnen we ons op'
dat niveau meten met ande
ren?", vraagt Kees Lamoen
zich af. Vele uren vrije tijd be
steedden ze eraan om dat
straks aan de weet te ko-
[n grote lijnen haakt het con
cept van de vijf in bij de om
liggende bebouwing. Iwan:
„We hebben naar harmonie
met de omgeving gezocht,
dus geen hoge torenflats.
Hoewel we in ons plan zo'n
vreemd ding als het Forum
ook niet hebben verdoe
zeld".
Het team heeft in het ontwerp
een duidelijke verbinding
gelegd tussen het winkelcen
trum en Beaubourg, de
publieke gebieden. Het ande
re deel van de ruimte naar de
handelsbeurs toe is primair
bestemd voor woongebied
voor de buurt. Een over het
hele plangebied heenlopende
glazen galerij moet beide
elementen verbinden. Vrij
blijft hierdoor het uitzicht op
St. Eustache waartegenover
een klein buurtpark is ont
worpen. De scheppers van
het plan laten de olympische
gedachte spreken door te be
nadrukken dat het meedoen
aan de prijsvraag net zo leuk
is als het winnen ervan.
Contrast
Dat vinden ook de architecten
Jaap Pontier, Ton Voets en
Erik Vredenburg, eveneens
uit Delft. Zij hebben zich op
dezelfde manier voorbereid,
maar het eindresultaat wijkt
sterk af van dat van hun stad
genoten. „Wij hebben vooral
stedebouwkundige ruimtes,
dus pleinen, parken en stra
ten willen ontwerpen", ver
telt Jaap Pontier.
Ton Voets: „Oud en nieuw Pa
rijs hebben we daarbij sterk
laten contrasteren". Dat blijkt
uit het plan. In een wijde ring
rond het Forum hebben de
architecten woningbouw ge
creëerd, waardoor om de
winkelput een groot plein is
ontstaan. Zelf noemen zij dit
een buurtgebonden ruimte.
Het meer publieke deel ligt in
hun ontwerp tegenover de St.
Eustache-kerk dat uitkomt
op een imposante evenemen
tenhal. Op de bovenste etage
daarvan denkt Ton Voets een
nieuw luxe uitgaanscentrum
in Parijs te laten opbloeien
met bars, restaurants en strip-
teasetenten. Ondergronds
projecteerden zij een audito
rium dat met onderaardse
gangen direct met het Forum
is verbonden.
De deelnemers aan de prijs
vraag zijn vast van plan bin
nenkort in Parijs op de ten
toonstelling alle inzendingen
te gaan bekijken om te zien of
ook anderen soortgelijke ge
dachten hebben gehad. Allen
zijn zeer te spreken over de
professionele aanpak van de
prijsvraag en geïmponeerd
door het uitgebreide pakket
voorlichting dat elke deelne
mer thuisgestuurd kreeg.
„Daar kan menig Nederlands
stadsbestuur dat een prijs
vraag uitschrijft een voor
beeld aan nemen", aldus
Iwan Kriens.
Over de invloed van het initia
tief van de Franse architec
tenbond op de huidige stads
plannen durft niemand een
voorspelling te doen. Het feit
dat burgemeester Chirac niet
is ingegaan op de uitnodiging
om in de jury plaats te nemen
is niet hoopgevend. Maar het
grote pluspunt is in ieder ge
val dat in Parijs de discussie
over stedebouw en architec
tuur grote internationale
aandacht heeft gekregen. Je
zou mogen verwachten dat zo
niet in de Franse hoofdstad,
dan toch elders daarvan de
vruchten mogen worden ge
plukt.
