Veel moeilijkheden bij
verfilming Blechtrommel
Die Blechtrommel
de moeite waard
Wilde achtervolging
F A V A V A
Cannes-winnaar Volker Schlöndorff:
F AF AF
VRIJDAG 25 JANUARI 1980
(Door Pieter van Lierop)
AMSTERDAM - Frangoise Sagan heeft in haar
hoedanigheid van ex-juryvoorzitter van het fes
tival van Cannes, onlangs wereldkundig ge
maakt dat de festivaldirectie de jury onder druk
had gezet, om de Gouden Palm aan Apocalypse
Now te verlenen, terwijl de juryleden Die Blech
trommel wilden onderscheiden.
Het compromis dat er toen uit kwam rollen, hield een gedeelde
Gouden Palm voor beide films in. Maar als de morele winnaar
van Cannes '79 moet dus toch Volker Schlöndorff s Die Blech
trommel worden aangemerkt. Deze film ging gisteren meer
voudig in Nederlandse première, en deze gebeurtenis bracht
Schlöndorff naar Amsterdam voor een confrontatie met de
pers.
Die Blechtrommel is een verfil
ming van de gelijknamige en
meest fameuze roman van Gün-
ter Grass. Een ongelooflijk moei
lijke opgave is die verfilming ge
weest, omdat het boek niet alleen
ontzettend lijvig is (500 dichtbe
drukte bladzijden), maar vooral
omdat het handelt over zoiets
schier onverfilmbaars als een 3-
jarig jongetje, dat uit protest te
gen de grote-mensenwereld wei
gert om door te groeien en dan,
verder uitgerust met een blikken
trommel en het vermogen om
glas stuk te krijgen, de opkomst
en val van het Derde Rijk als
stoorzender gaat begeleiden.
Met de ontdekking van de 12-jarige
David Bennent, een als gevolg
van een ziekte in zijn natuurlijke
groei gestoord zoontje van de ac
teur Heinz Bennent, leek het
voornaamste probleem doeltref
fend opgelost. Maar er waren
meer haken en ogen, zo legt
Schlöndorff uit: „Er zitten twee
kanten aan de oorspronkelijke
roman, die enerzijds een realisti
sche, epische schildering is, maar
zich anderzijds laat lezen als een
sprookje. Het lijkt ietsje op het
sprookje van Duimelot bijvoor
beeld.
Er zitten nogal wat onrealistische
gebeurtenissen in het verhaal en
we zijn begonnen met te bestude
ren wat Grass voor ogen heeft ge
staan. Hij heeft zelf gezegd, en dat
is ook meteen herkenbaar, dat hij
een schelmenroman heeft willen
schrijven. Zoiets als Simplicis-
simus in de Duitse literatuur, of
de boeken van Rabelais in Frank
rijk. Zeg maar een bewust niet-
psychologische, onderbroken
aan een schakeling van episoden,
met allegorische ladingen".
„We vroegen ons toen af, waar
zoiets met film eerder was aange
pakt en toen kwamen we vanzelf
in de perioden terecht van de
stomme film, zowel de Duitse
films van voor de Eerste Wereld
oorlog als de Amerikaanse films
van Buster Keaton. We hebben
geprobeerd in die stijl te filmen,
met zo weinig mogelijk camera
bewegingen.
Het eerste deel van de film, dat
speelt nog voor Oskar - de hoofd
persoon - is geboren, werd door
cameraman Igor Luther gefilmd
met een camera uit 1928, met
slingeraandrijving. Zodat het
verhaal over de grootouders ook
gestileerd werd tot de flakkeren
de beelden van oude films. En
aan het einde van de film is dat
opnieuw gebruikt, maar dan om
met de schimmigheid het
sprookjeselement weer te bena
drukken".
„We hebben ons ook een paar keer
verkeken op de mogelijkheden
bepaalde zijtakken uit het ver
haal er toch nog in te werken. Dat
hebben we bijvoorbeeld gepro
beerd met de geschiedenis van de
jood Feingold, die Treblinka wist
te overleven als desinfector, ie
mand die lijken met lysol moest
besprenkelen. Het bleek ons niet
mogelijk dat relaas adequaat te
Het klassieke gegeven van de rij
keluisdochter, die de door haar
ouders gekozen huwelijkspart
ner niet ziet zitten en er met een
"arme" vriend vandoor gaat
vormt de basis van deze film.
Paula Ppwer (Nancy Morgan)
vlucht samen met haar geliefde,
Sam Freeman (Ron Howard) in
de Rolls Royce van haar vader om
in Las Vegas te kunnen trouwen.
Een heksenjacht, aangewakkerd
door o.a. pa, die zijn Rolls terug
wil en Collin, de verloofde is het
gevolg.
In het begin van de film valt het
slechte spel van vrijwel alle per
sonen op. De figuren zijn over
dreven en onecht. Naarmate de
film vordert ga je aan opzet gelo
ven. Alles is overdreven, de au
to's, de types en zeker de op sen
satie beluste radiopresentator,
die de wilde achtervolging vanuit
de helikopter verslaat.
Zodoende lijkt de film allerlei men
sen, voor wie alleen geld, macht
en sensatie telt, belachelijk te
''Hllli. '"Illlli, 'U|
"Race naar de schroot
hoop": Ron Howard (re
gie); hoofdrollen: Nancy
Morgan, Ron Howard en
Benny Cahill; theater:
TRIANON, Leiden, al.
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiinniiiiiiii
maken. Of dit echt de bedoeling
van de film is, is niet helemaal
duidelijk, want de auto's, die
links en rechts over het beeld ra
zen, in brand vliegen en veron
gelukken maken het verhaal on
dergeschikt aan de actie. Zij ma
ken de film tot een luchtig en
komisch schouwspel, waarin
geen enkele auto een lang leven
beschoren is.
MARIJKE KOOL
niMiuniiii"1
verfilmen en onder te brengen in
het geheel.
Zo is er heel veel wat is komen te
vervallen, omdat de mogelijkhe
den bij zelfs een film van ruim
tweeëneenhalf uur er toch te be
perkt voor zijn".
„Zo stond in het boek het katholi
cisme nogal centraal als
probleem. Daar zijn nu slechts
rudimenten van over. Ik heb nu
eenmaal niet dezelfde afkeer je
gens het katholisisme die Grass
intertijd gevoelde en ik geloof te
vens dat in mijn omgeving en bij
het filmpubliek dat ik met mijn
films heb leren kennen, religie
niet zo'n aansprekend probleem
meer is. Maar op punten waar
Grass religieuze gronden ge
bruikte om irrationele, volstrekt
absurde zaken geheel vanzelf
sprekend te laten gebeuren, daar
hebben we het mee kunnen ne
men. Maar ook dat heeft zijn
grenzen".
Nonnen
„Tijdens het bezoek van de dwer
gen aan de Atlantic-wal lopen er
nonnen met van die Fellini-kap-
pen over het strand en dan laat
een officier, die denkt dat het
vermomde Engelsen zijn, de
nonnen onder vuur nemen. Grass
schrijft dan dat ze naar de hemel
vliegen. Dat hebben we letterlijk
zo verfilmd, maar uiteindelijk
niet gebruikt. Het bleek te gaan
om een literair beeld, dat gefor-
ceerd overkomt als je het letter
lijk zo verfilmt. Hier ging het er
dus om, in hoeverre je irrationele
zaken op film kunt gebruiken. En
dit was te kunstmatig.
„Wel haalbaar was het om te sugge
reren, hoewel het eveneens irra
tioneel is, dat Oskar met zijn
trommeltje een naziparade zo
kon verstoren, dat het uitloopt op
een massale walspartij. Daar ligt
nu net de grens. Op zo'n manier
hebben we de roman behandeld
en dat in innige samenwerking
met Grass zelf'.
Er zijn iets van 20 jaar verstreken
tussen de eerste publicatie van
Die Blechtrommel en de uitein
delijke film. Schlöndorff gelooft'
beslist dat de film er heel anders
uit had gezien als hij ook meteen
20 jaar geleden gemaakt zou zijn.
„In 1959 had men het boek dus
veel letterlijker kunnen verfil
men dan nu. Ikzelf heb het boek
eigenlijk pas drie jaar geleden
gelezen en heb toen gezien dat de
figuur van Oskar, zo klein als hij
is, eigenlijk toch een soort groot
vader was van de protestbewe
ging van .'68.
In beider verzet zitten de overeen
komsten van een maatschappij
willen afwijzen en tegelijkertijd
die maatschappij via protesten
willen bijsturen. Maar het ont
breekt Oskar aan een program
ma. Hij is feitelijk een anarchist,
zoals eigenlijk ieder kind een
anarchist is. Men kan dus-niet
zeggen: Oskar Matzerath is al een
soort Cohn-Bendit".
„Oskar is dus eigenlijk veel meer
David. Bennent met zijn trommel.
verwant met het protest van de
jaren vijftig. Ik weet niet of dat in
Nederland ooit heeft bestaan,
maar in West-Duitsland was dat
heel sterk het geval. Ik herinner
me de tijd dat ik 15 jaar was, de
Adenauer-periode, toen Duits
land weer werd gemilitariseerd.
Je had toen een beweging die
nergens deel aan wilde hebben:
politiek maar zonder mij! Een le
ger, maar ik doe niet mee. Een
passief protest vanuit de particu
liere mentaliteit. Oskar is ook zo,
sympathiek misschien, maar niet
een goed voorbeeld. In een film
van 1959 zou je tegèn dit soort za
ken dus heel anders hebben aan:
gekeken. En .dat is ook de reden
dat Oskar centraler in de hande
ling is komen te staan. De film
bespiegelt meer, de roman vertelt
meer".
Enige tijd geleden verspreidde zich
het gerucht dat Schlöndorff
plannen had om een volgende
film te gaan maken, met als pro
ducent zijn oude, Nederlandse
vriend Rob Houwer. „Ja, dat heb
ik ook gelezen, in een KLM-vlieg-
tuig, in de Holland Herald. Nou,
dat is dus grote onzin. Ik loop op
het ogenblik met twee filmplan
nen rond. Aan het eerste is al ge
werkt, het gaat waarschijnlijk
Deutschland im Winter heten én
ik werk eraan samen met
Alexander Kluge en nog een paar
anderen. Dat project bedoelt min
of meer in te haken bij Deutsch
land im Herbst.
Het wordt een soort documentaire
over Duitsland gedurende deze
winter, dat wil zeggen: Duitsland
voor de verkiezingen. Het feno
meen Strauss wordt erin behan
deld, maar ook het fenomeen van
de „Groene beweging", en of er
eigenlijk wel keus is tussen
Schmidt en Strauss".
Ilh,
'H
Die Blechtrommel; regie:
Volker Schlöndorff;
hoofdrollen: David
Bennet, Angela Winkler
en Mario Adorf; theater:
Lido 2; 16 jaar.
imiiiiiiimiinimiiiiiiiiiiuiili
Schitterende rol David Bennent
Een merkwaardige tegenspraak: in bijgaand vraag
gesprek zegt Blechtrommel-regisseur Volker Schlön
dorff dat de 12-jarige David Bennet als Oskar Mat
zerath eigenlijk een soort opa van de provo-beweging
is. Blechtrommel-auteur Günter Grass, daarentegen
meldt deze week in Vrij Nederland dat Oskar juist
verwantschap heeft met de teleurgestelde en egoïsti
sche jeugd van tegenwoordig.
beetje denken aan de Duitse tv-serie Tadellöser
Wolff, die ook hier een paar jaar geleden was te zien.
Daarin wordt verhaald van de familie Kempowski
vóór en tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Ook Die Blechtrommel beslaat die periode (het oor
spronkelijke boek van Grass gaat verder) en net als in
Tadellöser Wolff wordt benadrukt dat het fascisme
niet louter en alleen het werk is van een paar demo
nen, maar juist wortel kon schieten in het kleinbur
gerlijk milieu, waarin ook Oskar verkeert. Zijn va
der verruilt eind dertig het portret van Ludwig van
Beethoven voor dat van Adolf Hitler om bij het nade
rende einde van de oorlog toch weer de voorkeur te
geven aan de componist.
De situering in üantzig is ook heel goed gekozen omdat
in die stad na WO I als een vrijstaat bestuurd door de
Volkenbond) het Duits en het Pools nationalisme el
kaar de loef afstaken.
Buiten dat is Die Blechtrommel vooral een genot om
naar te kijken. Het ziet er werkelijk beeldschoon uit,
de truc met de camera uit 1928 (zie hiernaast) werkt
uitstekend en door het veelvuldige gebruik van close-
ups wordt de indringendheid sterk vergroot.
Hetgeen overigens niets af doet aan de verdiensten van Tenslotte nog een tip: kom bijtijds, want in het voor-
Voor beider opvatting valt echter wat te zeggen: Oskar,
die zich niet erg thuis voelt op deze wereld, besluit op
3-jarige leeftijd^uit protest zijn groei stop te zetten en
laat zich daartoe van de keldertrap vallen. Met z'n
onafscheidelijke trommeltje en glasbrekend ge
schreeuw stelt hij zich zijn verdere leven volstrekt
a-sociaal op. Rebelleert zonder de wereld te verbete
ren. Grootvader van de punk lijkt dan ook wat,beter
op zijn plaats.
Met defiguut van Oskar zijn we direct bij één van de
sterkste kanten van Die Blechtrommel. David Bennet
is voor Schlöndorff werkelijk een geschenk uit de he
mel. Zonder hem in de hoofdrol zou de film ongetwij
feld zijn meeste kracht zijn ontnomen.
Schlöndorff. De barricades die hij moest nemen bij
het verfilmen van Grass' boek staalt hiernaast ver
meld en hij heeft ze met weglating van de meest sur
realistische delen op alle fronten met succes genomen.
De idee achter Die Blechtrommel doet eigenlijk een
programma zit Harpaya.een erg aardige, Belgische
animatiefilm, die dit jaar in Cannes tot beste korte
film werd gekozen. En dat lijkt beslist niet ten onrech
te.
BARTJUNGMAN
De tand des tijds zorgt nog wel
eens voor een teleurstelling
ais een destijds zeer gewaar
deerde film op televisie wordt
gebracht, maar dat zou bij
Gaslight wel eens kunnen
meevallen. De door de VARA
in de serie rond Ingrid Berg
man geprogrammeerde
thriller dateert al van 1944,
maar de ijzersterke plot zal
het ongewtijfeld nog goed
doen. Ingrid Bergman speelt
het Zweedse meisje Paula
Alquist, dat is getrouwd met
de deftige Gregory Anton, die
zich later van een minder aar
dige kant laat zien.
Wie een paar jaar geleden op de
Nederlandse zender Scènes
uit een huwelijk heeft gemist,
kan de schade op Duitsland 2
inhalen. Zondag, maandag en
dinsdag worden de zes scènes
van Ingmar Bergman met in
de hoofdrollen Liv Ullmann
en Erland Josephson weer
vertoond.
BRT 2 houdt zich de komende
week weer bezig met Alfred
Hitchcock. Dinsdag Grace
Kelly en Cary Grant (als
gentleman-inbreker John
Robie) in een heel bekende,
How to catch a thief en
woensdag de acht jaar eerder
vervaardigde Lifeboat.
Vrijdag heeft Duitsland 2 een
vrij nieuwe ('78) Franse film
op het programma staan, La
tortue sur le dos. Regisseur
Luc Béraud behandelt daarin
het thema van een auteur die
het moeilijk heeft met het
IH'
schrijven. Jean-Francois
Stevenin speelt die schrijver.
Het programma:
ZATERDAG The court jester;
16.15 uur; Bel. 1 (regie: Nor
man Panama met Danny
Kaye). Hoopers letzte jagd;
20.15 uur; Dtsl. 1 (regie: Rudi-
ger Humpert met Horst Tap-
pert). Gaslight; 20.27 uur;
Ned. 2
ZONDAG: Drango; 15.30 uur;
Dtsl. 2 (regie: Hall Bartlett
met Jeff Chandler). Scènes
uit een huwelijk; 21.15 uur;
Dtsl. 2.
MAANDAG: Calling Zero;
21.15 uur; Dtsl. 3 (regie: Ho
ward Hawks met James Cag-
ney). Scènes uit een huwe
lijk; 21.20 uur; Dtsl. 2. No
down payment; 23.00 uur;
Dtsl. 1 (regie: Martin Ritt met
Jeffrey Hunter).
DINSDAG: Perfect friday;
19.30 uur; Dtsl. 2 (regie: Peter
Hall met Ursula Andress).
How to catch a thief; 21.15
WOENSDAG Lifeboat; 20.55
uur; Bel. 2 The letter; 22.05
uur; Dtsl. 3 (regie: William
Wyler met Bette Davis).
DONDERDAG: II bidone;
20.15 uur; Dtsl. 3 (regie: Fede-
rico Fellini). Nederland '43;
21.30 uur; Ned. 2.
VRIJDAG: Einmal wird die
Sonne wieder scheinen; 20.15
uur; Bel. 1 (regie: Hans Hein-
rich met Hein Simons). La
tortue sur le dos; 23.20 uur;
Dtsl. 2
Blijvers
"Apocalypse now" - Monumentaal
werkstuk over Vietnamese oorlog,
Lido 1. Leiden, Euro 1, Alphen.
"Quadrophenia" - R >ckend drama
op hoog niveau, Lido 3, Leiden.
"Manhattan" - Imposant beeld van
handel en wandel van New Yorks
intellectuelen, Studio, Leiden.
"Escape from Alcatraz" - Ontsnap
ping uit gevangenis met voorbijgaan
van problemen van gevangene,
Luxor, Leiden.
(Op)nieuw
"City on fire" - Bekende rampen-
werk, Euro 2, Alphen.
"Het eiland van de nieuwe mon
sters" - Griezelen, Euro 3, Alphen.
"Schiet niet op de tandarts" - Ko
medie met Peter Falk, Camera,Lei
den.
"Sex airlines" - Porno in de lucht,
Rex, Leiden.
"Vier vuisten van de duivel" Hill en
Spencer in een van hun eerste vuist
successen, Euro 4, Alphen.
Nachtfilms
"Everything you always wanted to
know about sex" - Camera, Leiden.
"The Eiger sanction" - Luxor, Lei
den.
"Kostschool voor ontucht" - Rex,
Leiden.
"Way of the dragon" - Euro 1 en
2,Alphen.
"Hooper" - Euro 3, Alphen.
Den Haag
"Enter the Dragon" - Apollo 1
(460340), 16 jr.
'De vier vuisten op safari" - Apollo
2, al.
"Bloodline" - A sta 463500), 16 jaar
"Melody in love" - Bijou (461137), 16
jr.
"Het geheim van Bear Island" - Ca
lypso (463502), 12 jr.
"De vier vuisten op safari" - Baby
lon 1 (471656), al.
"Monty Python's life of Brian" - Ba
bylon 2, 12 jr.
"The prisoner of Zenda" - Babylon
3, al.
"A star is bom"-Camera (467200), 12
jr.
"Die Blechtrommel" - Cineac 1
(630637), 16 jr.
"'n Moordbandiet" - Cineac 2, al.
"Escape from Alcatraz" - Cineac 3,
16 jr.
"From hell to victory" - Corso
Du Midi
(467200), 12 jr.
(855770), al.
"Gejaagd door de wind" - Euro
(667066), 12 jr.
"Apocalypse now" - Metropole 1
(456756). 16 jr.
"Airport '80" - Metropole 2, al.
"Manhattan" - Metroole 3, al.
"The Champ" - Metropole 4, al.
"La Luna" - Metropole 5, 16 jr.
"Killerfish"-Odeon 1 (462400), 16jr.
"Jungle boek" - Odeon 2, al.
"Killerfish" - Odeon 2, 16 jr.
"Préparez vos mouchoirs" - Odeon
3, 16 jr.
"Men can't be raped" - Odeon 4, 16
jr.
"Kiss in attack of the phantoms" -
Odeon 4, al.
"Joy de pomopoes" - Le Paris 1
(656402),'18 jr.
"Erop of eronder" - Le Paris 2,18 jr.
"Klaar terwijl u wacht" - Le Paris 3,
18 jr.
"Mad Max" - Passage (460977), 16 jr.
"Once upon a time in the West" -
Studio 2000 (542288). 12 jr.
"Providence" - De Uitkijk (542288),
16 jr.
Amsterdam
"Monty Python's life of Brian" - Alfa
1 (278806), 12 jr.
"Melody in love" - Alfa 2, 16 jr.
"Manhattan" - Alhambra 1 (233192),
al.
"La Luna" - Alhambra 2, 16 jr.
"De vier vuisten op safari" - Belle-
vue Cinerama (234876). al.
"Bloodline" - Calypso 1 (266227), 12
jr.
"Enter the dragon"-Calypso 2,16 jr.
"Don's party" - Calypso 3, 16 jr.
"Kom uit die broek" - Centraal
(248933), 18 jr.
"The Enforcer" - Cineac Damrak 1
(245648), 16 jr.
"Emmanuelle 2" - Cineac Damrak 2,
16 jr.
"Airport '80" - Cineac (243639), al.
"Mijn gabbers" - Cinecenter
(236615), 16 jr.
"The End" - Cinecenter, 16 jr.
"De groene getuige" - Cinecenter, 16
jr.
"In einem Jahr mit dreizehn Mon
den" - Cinecenter, 16 jr.
"Bloodline" - Cinema International
(151243), 16 jr.
"Die Blechtrommel" - City 1
(234579), 16 jr.
"Killerfish" - City 2, 16 jr.
"Alien" - City 3, 16 jr.
"Kentucky Fried Movie" - City 4,16
jr.
"Dona Flor en haar twee mannen" -
City 5, 16 jr.
"Moonraker" - City 6, 12 jr.
"Jungleboek" - City 7. al
"Blazing Saddles" - Cine "D"
(226551), 16 jr.
"Deliverance" - Desmet (226551), 16
16 jr.
"Elisa vida mia" - Kriterion, 16 jr.
"Het geheim van Bear Island" -
Leidseplemtheater 6235909), 12 jr.
"Een moordbandiet" - Nóggerath
(230655), al
"Hot Lady" - Parisien (248933), 18jr.
"Apocalypse now" - Rembrandt-
plcintheater 1 (223542), 16 jr.
"Mad Max" - Rcmbrandtpleinthea-
ter 2, 16 jr.
"The prisoner of Zenda" - Rialto
(723488), al.
"Courage fuyons" - Rivoli (723488),
16 jr.
"Escape from Alcatraz" - Roxy
(232809), 16 jr.
"Providence" - Studio K (231708), 16
jr.
"L'Ingorgo" - The Movies (245790),
16 jr.
"The Seven Samurai" - The Movies,
16 jr.
Time after time" - Tuschmski 1
(262633), 12 jr.
"Manhattan" - Tuschinski 2, al.
"The Champ" - Tuschinski 3, al.
"The Mafu Cage" - Tuschinski 4, 16
jr.
'Mon premier amour" - Tuschinski
5, 16 jr.
"Courage fuyons" - De Uitkijk
(237460), 16 jr.
