Moskon kan Sacharov nooit zijn reputatie ontnemen
Sacharov
verbannen
Hoop op herstel
van Tito groeit
Verdeeldheid in Kamer over boycot Olympische Spelen
Nieuwe
klap
voor
détente
tussen
VS en
Moskou
Vervanger
Brezjnjev
treedt af
Volksdefensie Joegoslavië
vormt een onzekere factor
WOENSDAG 23 JANUARI 1980
BUITENLAND
PAGINA 9
Andrei Sacharov
De maatregel tegen hem wordt ge
zien als de laatste, krachtige illu
stratie van het instorten van de
Russische-Amerikaanse ont
spanning. Washington heeft de
actie van het Kremlin veroor
deeld als "een officiële daad van
onderdrukking". In dissidenten
kringen in andere Oosteurepese
landen vreest men dat het optre
den tegen Sacharov een negatie
ve uitwerking kan hebben op de
gehele dissidentenbeweging in
Oost-Europa.
De 58-jarige natuurkundige werd
gisteren door de Russische vei
ligheidspolitie KGB opgepakt
toen hij op weg was naar een we
tenschappelijke bijeenkomst.
Vier uur later werd hij, zonder
vorm van proces, met zijn vrouw
Yelena op een vliegtuig gezet
naar Gorky, 400 km ten oosten
van Moskou. Het optreden, dat
duidelijk met instemming van de
hoogste Russische autoriteiten
plaatsvond, berooft de dissiden
tenbeweging in de Sowjet-Unie
van haar bekendste voorvechter
van de mensenrechten. De laatste
jaren was Sacharov bovendien
een onofficiële ombudsman ge
worden en een adviesbureau, niet
alleen voor dissidenten maar
voor alle Russische burgers die
klachten hadden. Tot nu toe wa
ren Sacharov en zijn vrouw in fei
te tegen arrestatie beschermd
door de vele steun die zij uit het
Westen ontvingen en door de
vrees van het Kremlin dat sanc
ties tegen hen de zo zeer gewen
ste samenwerking met westerse
wetenschapsmensen teniet zou
den doen.
Uithaal
De interne verbanning van Sacha
rov zal waarschijnlijk worden be
schouwd als een directe uithaal
AFKEURING - De communisti
sche partijen van Italië en Frank
rijk hebben, weliswaar met
nuances, de verbanning van Sa
charov door de autoriteiten in
Moskou afgekeurd. "l'Unita", het
orgaan van de Italiaanse com
munistische partij, schreef dat
het in de arrestatie van Sacharov
de "droevige bevestiging" ziet
van "de onbekwaamheid van de
Sowjet-Unie in de vorm van ge
duld en vrije dialoog de spannin
gen op te lossen die de Sowjet-
maatschappij kent". 'THumani-
té", het blad van de Franse com
munisten, spreekt van "afkeu
ring" van wat het ziet als de "be
straffing" van het doen en laten
van de natuurkundige.
Volgens een goede vriend van de
familie, kreeg Sacharov daarna te
horen dat hij en zijn vrouw met
onmiddellijke ingang werden
verbannen naar Gorky, een in
dustriestad van 1,2 miljoen in
woners aan de Wolga. Niet dui
delijk is welke wet tegen de Sa-
charovs is gebruikt en een ter
mijn voor de verbanning is niet
gesteld. Sacharov kreeg wel te
horen dat hij in Gorky niet langer
in staat zou zijn buitenlandse cor
respondenten te ontmoeten. Hij
mocht daarna zijn vrouw telefo
nisch vertellen dat ze zich op het
vertrek moest voorbereiden.
Twee uur later stond een groep
KGB-agenten bij de flat van de
Sacharovs. Deze bracht zijn
vrouw en zijn schoonmoeder,
Ruth Bonner, naar het vliegveld
Domodedovo, waar ze met An
drei Sacharov werden verenigd.
"We haden net twee minuten om
afscheid te nemen", zo vertelde
mevrouw Bonner later aan ver
slaggevers.
MOSKOU/WASHINGTON (Reuter/UPI/AFP) -
Andrei Sacharov, winnaar van de Nobelprijs
voor de vrede, is voor onbepaalde tijd verban
nen naar een Russische stad die voor buitenlah-
ders is gesloten.
Andrei Sacharov, die gisten werd gearres
teerd nadat hem eerst alle door de Sowjet-^
Unie verleende onderscheidingen waren
afgenomen, werd geboren in 1921. Hij
wordt dit jaar dus 59 jaar. Eén van de din
gen die men hem moeilijk zal kunnen af
pakken, is de officieuze titel „Vader van
de Russische waterstofbom". Ook zal men
hem de Nobelprijs voor de vrede, die hij in
1975 kreeg, niet kunnen ontnemen,
evenmin als zijn reputatie van onver
moeibaar voorvechter voor de rechten
van de mens. Het was inde herfst van 1970
dat Sacharov (in het Nederlands zou hij
André van Suiker heten), samen met
Tsjalidze en Tverdochlebov het „Comité
voor de Rechten van de Mens" opricht
te.
Sacharov is een typische intellectueel,
zachtmoedig van aard, een karaktertrek
die hij gemeen heeft met de Amerikaanse
vader van de atoombom, Oppenheimer,
en trouwens ook met de oervader van de
atoombom, Albert Einstein.
In 1958 maakte Chroesjtsjov de Russische
atoomgeleerden duidelijk, dat zij zich
moesten voorbereiden op een serie proe
ven die de nieuwe politiek van de USSR
met betrekking tot het Duitse vraagstuk
(de Berlijnse muur) moest ondersteunen.
Ik citeer nu Sacharov:
„Ik schreef een briefje aan N. S. Chroesjts
jov: „Hervatting van de proeven na een
onderbreking van drie jaar zal de bespre
kingen over het stopzetten van de proeven
en over de ontwapening ondermijnen, en
zal leiden tot een nieuwe ronde in de be
wapeningswedloop, met name op het ge
bied van de intercontinentale raketten en
het raketafweersysteem", en liet het
doorgeven. Chroesjtsjov stopte het briefje
in zijn borstzak en nodigde de aanwezigen
uit om te gaan dineren. Tijdens het diner
hield hij een geïmproviseerde rede, die ik
me herinner vanwege de openhartigheid
waarmee hij sprak en die niet alleen zijn
persoonlijke positie weerspiegelde. Hij
zei ongeveer het volgende: Sacharov is
een goed geleerde. Maar laat het moeilijke
bedrijf van het voeren van een buiten
landse politiek over aan ons, specialisten.
Het gaat hier alleen om macht, om de des
oriëntatie van de vijand. We kunnen niet
hardop zeggen, dat wij politiek bedrijven
vanuit een machtspositie, maar zo moet
het zijn. Ik zou een slappeling zijn en geen
voorzitter van de ministerraad, als ik zou
luisteren naar mensen als Sacharov. In
1960 hebben wij met onze politiek er toe
bijgedragen dat Kennedy de verkiezingen
won. Maar naar de duivel met Kennedy als
hij aan handen en voeten gebonden is, als
ze hem elk willekeurig moment kunnen
laten vallen".
Terwijl de Russische politiek er in 1960 dus
blijkbaar toe leidde dat Kennedy presi
dent werd, ziet het er nu naar uit dat de
Russische politiek van 1980 er toe zal lei
den dat Kennedy geen president wordt.
De samenhang tussen de Russische inval
in Afghanistan en de arrestatie van Sacha
rov is waarschijnlijk deze, dat de Russen,
na al het tumult dat .Afghanistan" in de
westerse wereld te weeg bracht (de boycot
van de Olympische Spelen onder meer),
gedacht zullen hebben: dan kan nu de ar
restatie van Sacharov er ook nog wel
by!
Hij zat ze natuurlijk al jarenlang in de weg,
recipiërend in Moskou als een spin in zijn
web, uit alle windstreken zowel de Russi
sche als buitenlandse geestverwanten van
de dissidenten ontvangend, en bij elke
voorkomende gelegenheid (en dat waren
er nogal wat!) zijn kritische stem jegens
het Sowjet-regime verheffend. Laatst nog
over de inval in Afghanistan. Daar kwam
nog de dreiging bij dat dr. Samkalden, dr.
Van den Heuvel van de Wereldraad van
Kerken en dr. Max Euwe binnenkort naar
Moskou zouden afreizen om Sacharov te
raadplegen over de wenselijkheid van een
boycot van de Spelen in Moskou (Sacha
rov heeft zich daar altijd een tegenstander
van getoond, in tegenstelling tot Boe-
kovski), en vooral om te testen of ze Sa
charov hoe dan ook te spreken zouden
krijgen, dus dat gevaar is nu automatisch
ook afgewend.
De vraag is natuurlijk wat er nu met Sacha
rov en zijn familie gaat gebeuren. Men
weet dat de Russische dissidenten de ta
ken onderling als volgt verdeeld hebben.
Een deel zit in gevangenissen en werk
kampen (Orlov, Sjaranski e.a.). Een deel
zit in het buitenland, een contingent dat
uiteenvalt in groep A, die zonder pardon
de USSR uitgebonjourd is (Solzjenitsin,
Boekowski); groep B, die op eigen ver
zoek geëmigreerd is (Sinjavski, Gorban-
jewskaja); groep C, die eieren voor zijn
geld koos omdat anders het werkkamp
dreigde (Amalrik, Tsjalidze), en groep D,
die eenmaal met toestemming en pas
poort in het buitenland vertoevend hun
paspoort afgepakt werd zodat ze niet meer
terug konden (Zjorez Medwedjev en Gri-
gorenko).
Er was tenslotte ook nog een vijfde groep, E,
die alleen uit Sacharov bestond: te be
roemd om zo maar gevangen te worden
gezet, te beroemd zelfs om zo maar ge
loosd te worden. Bedreigingen tegen de
dochter van zijn vrouw en de man van die
dochter natuurlijk, alleen geen tastbare
aantasting van zijn persoonlijke rechten
van de mens. Die tijd lijkt nu voorbij.
Verwacht mag worden dat Sacharov, met
zijn hele familie, naar Zwitserland wordt
overgevlogen om aldaar als eeuwige emi
grant de rest van zijn leven te slijten. Waar
Euwe, Samkalden en Van den Heuvel dan
in Moskou naar toe moeten is vooralsnog
onduidelijk. Maar dat zal dan ook wel de
bedoeling zijn geweest van de Sowjet-au-
toriteiten.
NICO SCHEEPMAKER
naar president Carter, die zijn
krachtige steun aan de natuur
kundige uitsprak in een per
soonlijke boodschap toen hij in
1976 het presidentschap aan
vaardde. Maar tezamen met het
ontslag van Kirillin zal de actie in
Moskou ook worden gezien als
een vernederende klap voor het
prestige van de academie van we
tenschappen, de enige instelling
in de Sowjet-Unie die een zekere
mate van onafhankelijkheid be
zat tegenover de communistische
partij. Sacharov was een vol
waardig lid van de academie - een
positie die hem een comfortabel
inkomen verschafte, een auto
met chauffeur en andere emolu
menten.
Sacharov was op weg naar een bij
eenkomst van de academie toen
zijn auto tot staan werd gebracht
op de Leninstraat, een van de
hoofdstraten van Moskou. Hij
werd naar het bureau van een
openbare aanklager gevoerd, die
hem een officieel decreet voorlas
waarin hem al zijn staatsprijzen
en -onderscheidingen werden
ontnomen, verworven tijdens
zijn snelle wetenschappelijke
carrière binnen het geheime
kernwapenprogramma van de
Sowjets. Er stond echter niets in
over verbanning. Belangwek
kend is ook dat het decreet niet
rept van het verlies van het lid
maatschap van de academie. Om
Sacharow uit de academie te
verwijderen zou een geheime
meerderheidsstemming noodza
kelijk zijn van de 230 leden van de
academie.
BRIGHTON - Veel bekijks trekt het Griekse vrachtschip Athina B, dat i
zich in redding brengen.
a storm op het Britse strand vastliep. De bemanning kon
MOSKOU (AFP/DPA/UPI) - Wla-
dimir Kirillin, plaatsvervangend
premier van de Sowjet-Unie en
voorzitter van de staatscommis
sie voor wetenschap en techniek,
is op eigen verzoek van zijn func
ties ontheven. Dit heeft het Rus
sische persbureau Tass gisteren
bekendgemaakt. Kirillin, die 67
jaar oud is, bekleedde de functies
sedert 1965. Hij was een specialist
op het gebied van de energieleer
en de warmtefysica. Kirillin is lid
van het Centrale Comité van de
Sowjetrussische Communisti
sche Partij en drager van de Orde
van Lenin.
President Brezjnjev leverde op de
plenaire vergadering van het
Centrale Comité van de Commu
nistische Partij in november van
vorig jaar kritiek op de staats
commissie voor wetenschap en
technologie. De commissie zou
volgens Brezjnjev "energieker
moeten werken".
Kirillin was ook voorzitter van de
gezamenlijke Amerikaans-Rus
sische commissie voor weten
schap en technologie. Het is niet
duidelijk of de stopzetting van de
Amerikaanse uitvoer van tech
nologie naar de Sowjet-Unie iets
met Kirillins aftreden te maken
heeft.
BELGRADO - Op de tweede dag
na de operatie van maarschalk Ti
to heerste gisteren nog altijd een
voorzichtig optimisme over de
overlevingskansen van het be
jaarde Joegoslavische staats
hoofd. Ook het medische bulletin
van gisteren gaf aanleiding tot
hoop op herstel, hoewel men erop
blijft wijzen dat Tito tot de hoog
bejaarden behoort, bij wie een
complicatie van nog zo geringe
aard het ziektebeeld plotseling
kan veranderen, zeker na een
zware ingreep als het amputeren
van een been.
Volgens het bulletin van de behan
delende artsen is de gezondheid
van de president goed en gaat hij
langzamerhand vooruit.
Speculaties over de mogelijke op
volger van Tito leefden gisteren
opnieuw op toen bekend werd
dat de uit Kroatië afkomstige
Wladimir Bakaric, lid van het
partij- en staatspresidium, voor
de Joegoslavische radio en tele
visie een interview zou geven
zonder dat daarvoor aanvanke
lijk van officiële zijde een reden
werd opgegeven.
Pas later bleek dat de aanleiding
voor het lange interview, dat
meer weg had van een redevoe
ring, werd gevormd door de ge
boortedag van de op 10 februari
vorig jaar overleden vroegere
medewerker en vertrouweling
van de president, Edvard Kar-
delj. Het interview werd al voor
het officieel bekend worden van
de ziekte van Tito opgenomen en
zou aanvankelijk bedoeld zijn
geweest om in februari te worden
uitgezonden ter herdenking van
Karöeljs eerste sterfdag.
Het feit dat het interview door Ba
karic gegeven werd, is opmerke
lijk omdat hij in het partij- en re
geringsapparaat niet de man is
die technisch gezien voor het uit
spreken van een dergelijke her
denkingsrede in aanmerking
komt. Niemand neemt aan dat
Wladimir Bakaric, die niet erg ge
zond is, tot de mogelijke „kroon
prinsen" behoort.
Over de eventuele opvolger van Ti
to komen in de speculaties het
meest de namen voor van Lazar
Kolisëvski, vice-president van
het staatspresidium, en bestaat er
bijzondere aandacht voor de vice-
voorzitter van de Joegoslavische
communistische partij, Stevan
Doronjski, ofschoon er van wordt
uitgegaan dat in het geval Tito
zou overlijden het collectieve lei
derschap wel in stand zal blij
ven.
(Van onze militaire medewer
ker, g ener aal-majoor M.H. von
Meyenfeldt)
BREDA - N aar veler mening zal
de dood van maarschalk Tito
de betrekkelijke stabiliteit in
de internationale politieke
verhoudingen ernstig aantas
ten. De mogelijkheid wordt
onder ogen gezien dat pro-
Russische elementen in de
Joegoslavische communisti
sche partij en het leger, met
Russische militaire hulp een
poging zullen doen Joegosla
vië binnen het Warschau-pact
te brengen.
Wat zijn de mogelijkheden van
Joegoslavië om zich tegen de
vorm van „militaire steun
verlening" te verzetten"? De
strategische positie van het
land is niet in alle opzichten
ideaal. De lengte van de grens
met de landen van het War
schau-pact is 1650 kilometer.
Het ontwikkelde noordelijke
deel van Joegoslavië is vrij
vlak en uitstekend geschikt
voor het optreden van grote
tank- en gepantserde infante-
rieformaties. Het minder
ontwikkelde zuidelijke deel
(Bosnië, Montenegro, Mace
donië en Zuid-Servië) is berg
achtig, moeilijk toegankelijk
en minder geschikt voor con
ventionele oorlogvoe
ring.
Mede op grond van deze geo
grafische factor zal een mili
tair aanvalsplan voorzien in
o.a. een snelle opmars van
gemechaniseerde eenheden
vanuit Hongarije: a. naar
Noord-Joegoslavië, langs de
as Zagreb-Ljubljana-Italiaan-
se grens, en b. in de richting
van Belgrado en vervolgens
door het dal van de rivier Mo-
rava naar Skoplje. Deze op
mars zal worden voorafge
gaan door de inzet van lucht
landingseenheden, o.a. om de
toegangen tot Belgrado zo
vroeg mogelijk in handen te
krijgen. De aanval vanuit
Hongarije kan worden ge
steund door een aanval uit
Bulgarije ter verovering van
Macedonië.
Het Joegoslavische defensie
systeem rust op twee pijlers.
De eerste is het Joegoslavi
sche Volksleger dat in vredes
tijd 259.000 militairen telt.
De tweede pijler van het defen
siesysteem wordt gevormd
door de Algemene Volksde
fensie, die bestaat uit militai
re eenheden opgericht door
de deelstaten, steden, dorpen,
fabrieken, scholen enz. Deze
organisatie telt ongeveer één
miljoen leden, functioneert
min of meer zelfstandig naast
het volksleger en heeft als
primaire taak de bestrijding
van vijandelijke luchtlan
dingseenheden
De opzet van het Joegoslavi
sche defensiesysteem ver
dient positieve waardering.
Er zijn echter ook redenen om
aan de doeltreffendheid van
het defensiesysteem te twij
felen, zoals: de beperkte geoe
fendheid van de leden van de
Volksdefensie, de onzeker
heid over het effect van de
spanningen tussen de bevol
kingsgroepen op het optre
den van de strijdkrachten en
de moeilijke coördinatie tus
sen het optreden van de een
heden van het leger en van de
Volksdefensie.
Hoe moeten Amerika en de
NAVO op de ontwikkelinger
in Joegoslavië reageren? Ee.
eventuele bezetting door
Rusland betekent een ernsti
ge aantasting van de veilig
heid van West- en Zuid-Euro-
pa.
Het Westen moet krachtig en
beheerst reageren. Maar wat
is de juiste maat? Tot hoe ver
gaat Rusland en kunnen wij
de ontwikkelingen in de hand
houden? Rusland zal zeker
alles doen om een atoomoor
log met het Westen te vermij
den. Maar als de lont in het
kruitvat wordt gestoken, kan
niemand meer zeggen wie het
pokerspel zal winnen.
DEN HAAG (GPD) - Een besluit
van de Nederlandse regering om
de Olympische Spelen te boy
cotten, maakt vooralsnog wei
nig kans in de Tweede Kamer.
PvdA en D'66 zijn tegen, het CDA
Iaat zijn standpunt afhangen
van internationaal overleg en de
WD-fractie is verdeeld.
Het kabinet zal vrijdag zijn
standpunt over een boycot bepa
len. Volgende week zal het over
leg gaan voeren met het Neder
lands Olympisch Comité en met
de Nederlandse Sportfederatie.
Het is niet zeker of overleg het
karakter van onderhandelingen
zal hebben. Als dat wel het geval
is, zal het kabinet zijn standpunt
vrijdag waarschijnlijk nog niet
naar buiten brengen.
Groot-Britannië, Australië,
Nieuw-Zeeland en Ckina steu
nen de Amerikaanse president
Jimmy Carter in zijn oproep de
Olympische Spelen in Moskou te
boycotten, indien de Russische
troepen zich medio februari niet
uit Afghanistan hebben terug
getrokken. Evenals Carter heb
ben de premiers van Australië
en Nieuw-Zeeland bij hun na
tionale olympische comités
aangedrongen niet naar Moskou
te gaan. Het Olympisch Comité
van China heeft verklaard de
Spelen in Moskou te boycotten,
als andere belangrijke landen
een dergelijke beslissing ne-
Premier Thatcher van Groot-Brit-
tannië heeft gisteravond na het
kabinetsberaad gezegd, dat zij
het Brits Olympisch Comité
gaat verzoeken druk uit te oefe
nen om de Olympische Spelen
naar een ander land te verplaat
sen. Tevens vraagt zij het Olym
pisch Comité Groot-Brittannië
kandidaat te stellen voor de or
ganisatie van een aantal Olym
pische evenementen. Lord Kil-
lanin, voorzitter van het Inter
nationaal Olympisch Comité
(IOC), heeft echter al gezegd dat
de Spelen alleen in Moskou ge
houden zullen worden.
De premier van Australië, Mal
colm Fraser, noemt een boycot
van de Spelen een van de meest
krachtige maatregelen om de
Russische inval in Afghanistan
te veroordelen. Evenals That
cher is hij een voorstander van
verplaatsing van de Spelen. In
dien dat echter niet mogelijk is,
dienen de Spelen naar zijn op
vatting te worden geboycot.
Fraser maakte het Australische
regeringsstandpunt bekend na
een acht uur durend kabinetsbe
raad. Het Olympisch Comité
van Australië heeft inmiddels
laten weten het standpunt van
de regering uitvoerig te bestu
deren. „Wij respecteren de rege
ring en als zij van mening is dat
maatregelen op het olympisch
vlak genomen moeten worden,
dan zullen wij dat doen", aldus
Judy Patching, de secretaris van
het comité.
Andere landen houden zich met
betrekking tot een boycot van de
Spelen in Moskou voorlopig op
de vlakte. De regeringen van
West-Du itsland, Denemarken,
Israël, Japan, Canada en Oos
tenrijk hebben laten weten een
afwachtende houding' aan te
nemen en op dit moment nog
niet te willen besluiten de Spe
len te boycotten. Wel staan de
regeringen van deze landen in
principe positief tegenover de
plannen van de Amerikaanse
president.
De regering van Iran wenst geen
gehoor te geven aan de oproep
van Carter. De Iraniërs voelen
zich niet geroepen bevelen van
de Amerikaanse president uit te
voeren. Ook Frankrijk wijst de
boycotgedachte van Carter van
de hand. Het Olympisch Comité
van Frankrijk heeft gisteren
unaniem besloten positief te
reageren op de uitnodiging van
het organisatiecomité deel te
nemen aan de Spelen in Mos
kou.
Inmiddels hebben de 140 landen
die lid zijn van het IOC, de uit
nodiging om deel te nemen aan
de Spelen in Moskou ontvangen.
Wordt de uitnodiging aanvaard,
dan is dat land volgens het
olympisch reglement verplicht
deel te nemen. Maar de landen
hebben nog vier maanden de tijd
een definitief standpunt in te
nemen. De inschrijving voor de
Spelen sluit namelijk pas op 18
mei.
